Μια σειρά από συγκλονιστικά βίντεο (6 μέρη) με μερικά από τα πιο διάσημα αποφθέγματα και ρητά που έχουν ειπωθεί ποτέ από επιφανή ιστορικά πρόσωπα, για την Ελλάδακαι τους ανθρώπους της, που απεικονίζουν τον τεράστιο ρόλο τους στη διαμόρφωση του σύγχρονου πολιτισμού, το θάρρος τους, την ανδρεία τους και τις αρετές τους καθολικά.

Τότε που οι υπερήφανοι Έλληνες, μικροί και μεγάλοι, αγωνίζονταν με ομοψυχία για να φτιάξουν έναν κόσμο ελεύθερο και ειρηνικό…για όλους εμάς!

Έλληνες και Ελληνίδες, θυμηθείτε ποιοι είστε, σηκώστε το κεφάλι και κάντε την αντεπίθεσή σας για ένα καλύτερο κόσμο, όπως έκαναν τόσες φορές οι πρόγονοι μας στο παρελθόν.

Είμαστε η κοιτίδα του πολιτισμού, η χώρα του φωτός, ας είμαστε για άλλη μια φορά αυτοί που θα σώσουν τον κόσμο. Για τη δόξα του Έθνους μας!

Δείτε όλα τα βίντεο εδώ:

Γεννήθηκε τον 5ο π.Χ. αιώνα στην Κω, όπου και σπούδασε ιατρική, στο φημισμένο Ασκληπιείο. Μαθήτευσε κοντά σε σοφιστές, φιλοσόφους, αλλά και κοντά στον Ηρόδικο, που θεωρείται ο θεμελιωτής της ιατρικής γυμναστικής.

Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του, ξεκίνησε να ταξιδεύει σε διάφορα μέρη, προκειμένου να επιμορφωθεί. Θεωρούσε ξεπερασμένο τον τρόπο που ασκούνταν η ιατρική μέχρι τότε και πίστευε πως ταξιδεύοντας, θα μπορούσε να εφοδιαστεί με την απαραίτητη γνώση, αλλά και εμπειρία για να εξασκήσει την ιατρική.

Τμήμα του Ασκληπιείου της Κω, όπου φοίτησε ο Ιπποκράτης, όπως σώζεται σήμερα

Επιστρέφοντας στην Κω από ένα ταξίδι του στην Αίγυπτο, ξεκίνησε τον «πόλεμο» εναντίον της σχολής της Κνίδου, που είχε επικεφαλής τον γιατρό Ευρυφόντα.

Η σχολή αυτή ήταν, μέχρι τότε, ότι ανώτερο υπήρχε και η γνώμη του Ευρυφόντα ήταν σεβαστή σε όλο τον κόσμο.

Σύμφωνα με τη σχολή της Κνίδου, η ιατρική ασκούνταν μέσα σε ναούς και ιερούς χώρους, ενώ τον ρόλο των γιατρών αναλάμβαναν ιερείς, που κρατούσαν μυστικές τις μεθόδους τους.

Ασθενής και θεραπευτής!

Οι ασθενείς δεν εξετάζονταν, αλλά κατέγραφαν οι ίδιοι τα συμπτώματα και τις παρατηρήσεις για την υγεία τους σε ειδικά δελτία και πρότειναν μόνοι τους τη θεραπεία.

Ο Ιπποκράτης μελέτησε αυτά τα δελτία και αποκάλυψε τα μυστικά της «ιερατικής» ιατρικής στην αγορά της Κω.

Ήταν το πρώτο «χτύπημα» εναντίον της σχολής της Κνίδου.

Η χαριστική βολή, όμως, του Ιπποκράτη, ήταν η ίδρυση της ιδιωτικής σχολής ιατρικής, στην οποία μπορούσε να μαθητεύσει όποιος ήθελε.

Έτσι, απάλλαξε την ιατρική από το μυστικισμό και τις δεισιδαιμονίες και ξεκίνησε την οργανωμένη διδασκαλία της.

Το παν είναι η πρόληψη

Ο Ιπποκράτηςήταν καινοτόμος και πρωτοπόρος σε όλους τους τομείς.

Πάνω από όλα ήταν επιστήμονας, που παρατηρούσε το αντικείμενο του, έκανε έρευνα και κατέγραφε τα συμπεράσματά του μεθοδικά.

Πίστευε ότι το παν είναι η πρόληψη και όχι η διάγνωση.

Σε αυτή τη θέση, μάλλον, συνέτεινε το γεγονός, ότι εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν ανεπτυγμένες θεραπευτικές και φαρμακευτικές μέθοδοι, άρα το ζήτημα ήταν να προλάβει την εκδήλωση κάποιας ασθένειας.

Για την αρρώστια υποστήριζε, ότι υπάρχουν στάδια «γέννηση, εξέλιξη, θάνατος».

Εντόπιζε την ασθένεια σαν πρόβλημα ολόκληρου του οργανισμού και όχι σε ένα συγκεκριμένο σημείο.

Γι’ αυτό και η εξέταση, κατά τον Ιπποκράτη, έπρεπε να είναι εξονυχιστική.

Τόσο ο ίδιος, όσο και οι μαθητές του, εξέταζαν κάθε σημείο ενός ασθενή.

Τα μαλλιά, τα μάτια, τα νύχια, την αναπνοή, τον ύπνο, τη φαγούρα, ακόμα και τα δάκρυα, ήταν αντικείμενα μελέτης για τους «Ιπποκρατικούς» γιατρούς.

Ιδιαίτερη έμφαση έδινε ο Ιπποκράτης στα υγρά του σώματος, το αίμα, το φλέγμα, την κίτρινη και τη μαύρη χολή.

Θεωρούσε, πως η καλή υγεία ήταν αποτέλεσμα της σωστής αναλογίας των υγρών αυτών.

Γι’ αυτό, στις εξετάσεις του δοκίμαζε ακόμα και τα πτύελα και τα ούρα των ασθενών.

Ο πρώτος που έλαβε υπ  όψιν το περιβάλλον, τις εργασιακές συνθήκες και τον καιρό

Ξεχωριστή θέση στην ιατρική του Ιπποκράτη κατείχε η φύση.

Κατά τον πατέρα της σύγχρονης ιατρικής, στον άνθρωπο ενυπάρχει μια ζωική δύναμη, που καθορίζει την ισορροπία του οργανισμού και δεν είναι άλλη από τη φύση.

Γι’ αυτό, ερευνούσε το φυσικό περιβάλλον του ασθενή.

Τον τόπο διαμονής, το κλίμα στο οποίο ζούσε, αλλά και τις καιρικές μεταβολές του τόπου του.

Η σωστή διατροφή και η δίαιτα ήταν επίσης βασικές προϋποθέσεις για την καλή υγεία του ανθρώπου.

Λόγω της μαθητείας του κοντά στον Ηρόδικο, ο Ιπποκράτηςέδινε μεγάλη σημασία στη φυσικοθεραπεία και στη βασική της μέθοδο, που είναι η μάλαξη.

Κι όλα αυτά, πριν δυόμιση χιλιάδες χρόνια, όταν οι περισσότεροι άνθρωποι, για να γίνουν καλά, προσεύχονταν στον Δία!

Οι χειρουργικές επεμβάσεις του Ιπποκράτη

Παρά τα σχεδόν ανύπαρκτα μέσα της εποχής του, ο Ιπποκράτης πραγματοποιούσε δύσκολες χειρουργικές επεμβάσεις. Εκείνος και οι μαθητές του, αντιμετώπιζαν με επιτυχία περιστατικά της ορθοπεδικής, της καρδιοχειρουργικής και της βασικής χειρουργικής.

Ακόμα και επεμβάσεις στο ανθρώπινο κρανίο πραγματοποιούσε ο Ιπποκράτης, όπως διαβάζουμε σε αρκετά από τα έργα του.

Εκτός από την ίδια την επέμβαση, ο Ιπποκράτης έδινε μεγάλη σημασία στην προετοιμασία του ασθενούς και του χειρουργείου.

Στο έργο του Κατ’ ιατρείον, περιγράφει αναλυτικά πώς πρέπει να ετοιμάζεται ο ασθενής πριν την επέμβαση, πώς αποστειρώνονται τα εργαλεία, πως διαμορφώνεται ο χώρος, αλλά και πώς χρησιμοποιείται το τεχνητό και το φυσικό φως κατά την επέμβαση.

Το ήθος των «Ιπποκρατικών»

Για τον Ιπποκράτη δεν αρκούσε μόνο η επιστημονική γνώση των μαθητών του.

Ένας γιατρός έπρεπε να είναι φροντισμένος και καθαρός, για να μπορεί να φροντίσει τους άλλους.

Γι’ αυτό συμβούλευε τους μαθητές του να προσέχουν το σώμα, αλλά και την εμφάνισή τους.

Να φοράνε καθαρά και απλά ρούχα και να είναι εγκρατείς.

Ο χαρακτήρας του γιατρού ήταν επίσης πολύ σημαντικός για τον Ιπποκράτη.

Οι μαθητές του όφειλαν να είναι σοβαροί και σεμνοί, αλλά και να αστειεύονται με μέτρο. Να  είναι αφιλοκερδείς, δίκαιοι και να αναγνωρίζουν τα λάθη τους.

Να σέβονται τις γυναίκες, να μην πραγματοποιούν εκτρώσεις και να μην σχετίζονται με γυναίκες ασθενείς.

Τέλος, να είναι ταπεινοί, καθόλου πονηροί και να μην αποκαλύπτουν ποτέ τα μυστικά των ασθενών τους.

Η παγκόσμια αναγνώριση της προσφοράς του Ιπποκράτη στην ιατρική, δικαιολογεί απόλυτα και τον τίτλο του πατέρα της σύγχρονης ιατρικής.

Τάδε έφη Αριστοτέλης, πριν από περίπου 2.300 χρόνια ...

«Αναμφισβήτητα, καθήκον του νομοθέτη είναι να ασχοληθεί σχολαστικά με την παιδεία των νέων..»

Γιατί αυτό, αν δεν γίνεται στις πόλεις, φθείρει τα πολιτεύματα. Πράγματι, επιβάλλεται οι νέοι να εκπαιδεύονται σύμφωνα με το πολίτευμα, διότι η νοοτροπία που καλλιεργεί κάθε πολίτευμα, αποτελεί συνήθως παράγοντα και διατήρησης του, αλλά και αρχικής εγκαθίδρυσης του, όπως για παράδειγμα η δημοκρατική νοοτροπία εγκαθιστά το δημοκρατικό πολίτευμα και η ολιγαρχική την ολιγαρχία. Πάντοτε δε, η ποιοτικά ανώτερη νοοτροπία είναι αίτιο ανώτερου πολιτεύματος....

Επιπλέον, όπως σε όλες τις ικανότητες και τις δεξιότητες υπάρχουν τρόποι να προπαιδεύεται και να εξασκείται κανείς εκ των προτέρων στις αντίστοιχες εργασίες, γίνεται φανερό συνεπώς ότι ανάλογα πρέπει να ισχύουν και και για τις πράξεις τις αρετής.

Επειδή όμως ένας είναι ο σκοπός όλης της πόλης, ολοφάνερο ότι και η παιδεία επιβάλλεται να είναι μία και η ίδια για όλους και να φροντίζει γι αυτήν το δημόσιο και όχι οι ιδιώτες όπως συμβαίνει σήμερα να φροντίζει τη μόρφωση των παιδιών του ο καθένας ιδιωτικά, διδάσκοντας μαθήματα της δικής του προτίμησης.

Ωστόσο, για θέματα κοινού ενδιαφέροντος πρέπει και από κοινού να αναλαμβάνεται η πραγμάτωση τους. Συγχρόνως όμως είναι λάθος κάποιος πολίτης να νομίζει ότι του ανήκει η παιδεία. αντίθετα, όλοι ανήκουν στην πόλη, γιατί ο καθένας τους είναι μόριο της πόλης και η φροντίδα που από τη φύση δείχνει κάθε μόριο αποβλέπει στην φροντίδα του συνόλου. Σε αυτό συγκεκριμένα, θα άξιζε έπαινος στους Λακεδαιμόνιους, γιατί και ενδιαφέρονται πάρα πολύ για την αγωγή των παιδιών τους και την έχουν θεσπίσει να είναι δημόσια.»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ, ΒΙΒΛΙΟ VIII, 1337a 0~30

Το νερό, πηγή και σύµβολο ζωής, έγινε από τα πανάρχαια χρόνια αντικείµενο λατρείας όλων των πρωτόγονων λαών.

Όποιες και αν είναι οι πολιτισµικές τους δοµές, το νερό αποτελεί αστείρευτη πηγή δύναµης και ζωής: καθαρίζει, θεραπεύει, ανανεώνει και διασφαλίζει την αθανασία. Η αθανασία και η αιώνια ζωή ήταν το μεγάλο όνειρο του ανθρώπου από τους αρχαίους χρόνους, η λαχτάρα του αυτή τον έκανε να ψάχνει αλλά και να συνεχίζει μέχρι σήμερα να ερευνά για το ελιξίριο της αθανασίας.

Για τους αρχαίους Έλληνεςτο πιο ονομαστό ελιξίριο ήταν τα νερά της Στυγός. Αλλά και το νερό που δίνανε όρκο οι θεοί.

Η Στύγαήταν µια φοβερή θεότητα, η μεγαλύτερη κόρη του Ουρανού και της Τηθύος, που έμενε στα τάρταρα, στην παγωνιά, απομονωμένη από τους άλλους θεούς που δεν τη συμπαθούσαν. Από τα Τάρταρα που πίστευαν ότι εκεί ήταν και οι πύλες του Άδη, πηγάζει ο ποταμός Κράθης, στο όρος Χελμός της Αχαΐας.

Τα ύδατα της Στυγός συνδέθηκαν με θεολογικές και φιλοσοφικές ιδέες, όπως αυτές από τα Ελευσίνια Μυστήρια και τις Ορφικές δοξασίες για τη μετενσάρκωση. Η δύναμη και η θερμοκρασία του νερού ήταν τέτοια που λέγανε ότι, το γυαλί, οι κρύσταλλοι, τα πήλινα αγγεία έσπαζαν μόλις βυθίζονταν σ'αυτό, αλλοιώνονταν τα μέταλλα ακόμη και ο άργυρος και ο χρυσός, και το κεχριμπάρι, μόνον οι οπλές των αλόγων που δεν είχαν πέταλα άντεχαν, γι'αυτό οι θεοί το έπιναν μέσα σε κύπελλα φτιαγμένα από οπλή αλόγου.

Η Ψυχή ψάχνοντας να βρει το ταίρι της, τον Έρωτα, υποχρεώθηκε από την Αφροδίτη να κουβαλήσει νερό από τη Στύγα. Στα νερά αυτά «βάφτισε» τον Αχιλλέα η μητέρα του η Θέτις και έγινε άτρωτος και αθάνατος, εκτός από την φτέρνα του που δεν βράχηκε η "Αχίλλειος πτέρνα"και τον βρήκε εκεί το θανατηφόρο βέλος του Πάρη στην Τροία.

Τα νερά της Στυγός, ανάβλυζαν από την ιερή πηγή της. Το ένα δέκατο από αυτά τα νερά ήταν προορισμένο για τον όρκο των θεών ''Τα άλλα εννιά φιδώνουν ολόγυρα στη γη και ύστερα, χύνονται στη θάλασσα σχηματίζοντας  ρουφήχτρες, και το νερό που πέφτει από το βράχο είναι για τιμωρία των θεών''.

Ο Δίας όρισε να δίνονται στα δικά της νερά οι πιο φοβεροί όρκοι των θεών και των ανθρώπων. Κάθε φορά που κάποιοι  θεοί κατηγορούνταν για ψευτιά, ο Δίας έστελνε την Ίριδα να φέρει νερό από τη µυστηριώδη αυτή πηγή. Πάνω από το νερό οι κατηγορούµενοι τρέµοντας ορκίζονταν.

Οι επίορκοι θεοί τιµωρούνταν µε πολύ βαριές ποινές. Για ένα χρόνο έµεναν άφωνοι και µαραζωµένοι, χωρίς αµβροσία και νέκταρ. Επιπλέον, για άλλα εννέα χρόνια αποµονώνονταν από τους άλλους θεούς και έχαναν τα προνόµιά τους, εκτός από την αθανασία τους. Φρικτές τιµωρίες επίσης περίµεναν και τους θνητούς που θα παρέβαιναν τον όρκο τους στα νερά της Στύγας.

Ο Όμηρος παρουσιάζει την Ήρα να λέει "μάρτυράς μου η γη κι ο πλατύς ουρανός που απλώνεται πάνω από τα κεφάλια σας και η Στύγαπου τα νερά της κυλούν από ψηλά μέσα στη γη". Ο Ησίοδος την περιγράφει ως "πρωτότοκη κόρη του Ωκεανού με τη γοργή φυρονεριά, τη μισητή από τους αθάνατους, την τρομερή τη Στύγα''. Όταν κάποιος θεός  έπρεπε να αποδειχθεί ότι έλεγε ψέματα ή αλήθεια, τότε έπρεπε να πιει νερό το Στύγιον ύδωρ.

Έστελνε ο Δίας την Ίριδα στην Στύγα να φέρει νερό σε ένα σταμνί, από οπλή του μεγαλύτερου αλόγου. Έλεγαν πως κανένα ζωντανό ον δεν επρόκειτο να ζήσει εάν έπινε από το νερό αυτό.

Κατά τον Παυσανία ο Μέγας Αλέξανδρος δηλητηριάστηκε από το Στύγιο Ύδωρ, αφού το ήπιε, ενώ οι αδερφές του, λούστηκαν με αυτό το νερό και έγιναν αθάνατες.

Η αρχαία δίολκος του Ισθμού της Κορίνθουπρέπει να κατασκευάσθηκε είτε στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ., είτε, το πιθανότερο, στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., όταν τύραννος στην Κόρινθο ήταν ο Περίανδρος.

Ο Περίανδροςδιακρίθηκε για την έντονη δραστηριότητά του ως προς τα έργα πολιτιστικής και οικονομικής σημασίας, και αναφέρεται ότι σκέφθηκε να ανοίξει και διώρυγα στον Ισθμό της Κορίνθου.

Δεν πραγματοποίησε ωστόσο το σχέδιο αυτό γιατί τα τεχνικά μέσα που διέθετε δεν μπορούσαν να ολοκληρώσουν ένα τέτοιο έργο, αλλά και επειδή οι θρησκευτικές προλήψεις των χρόνων εκείνων ήταν αντίθετες σε κάθε επέμβαση και μετατροπή των έργων των θεών.

Επειδή όμως το εμπόριο της Κορίνθου βρισκόταν τότε σε μεγάλη ανάπτυξη, σκέφθηκε να κατασκευάσει έναν ειδικό δρόμο, πάνω στον οποίο θα μεταφέρονταν τα πλοία από τον Κορινθιακό στον Σαρωνικό Κόλπο και αντίστροφα διαμέσου της ξηράς.

Τα οικονομικά συμφέροντα ήταν τεράστια, οπότε κάθε μέσο θα επιστρατευόταν για τη διευκόλυνσή τους. Εξάλλου, οι αποικίες της Ιταλίας και της Σικελίας, με τις οποίες το κορινθιακό εμπόριο είχε στενές σχέσεις, βρίσκονταν ήδη σε μεγάλη άνθηση.

Επρόκειτο στην ουσία για λιθόστρωτο δρόμο που χρησιμοποιείτο για την από ξηράς μεταφορά πλοίων, πάνω σε τροχοφόρο όχημα (“Ολκός νεών”) από τον Σαρωνικό στον Κορινθιακό κόλπο και αντιστρόφως.

Αποκαλύφθηκε το δυτικό του τμήμα σε μήκος 255 μ. στην πλευρά της Πελοποννήσου και σε μήκος 204 μ. στην Στερεά Ελλάδα μέσα στις εγκαταστάσεις της Σχολής Μηχανικού.

Το πλάτος του είναι 3,40 – 6,00 μ. Είναι στρωμένος με κανονικούς πώρινους κυβόλιθους και στο μέσον του φέρει δύο αυλακώσεις σε απόσταση 1,50 μ. Στο δυτικό άκρο του κατέληγε σε λιθόστρωτη αποβάθρα.

Η κατασκευή της Διόλκουπροέκυψε από την ανάγκη για γρήγορο πέρασμα των πλοίων από τον Σαρωνικό στον Κορινθιακό κόλπο και αντίστροφα, έγινε στις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα και συνδέεται με την τυραννίδα του Περίανδρου στην Κόρινθο.

Το δυτικό άκρο του ανακατασκευάσθηκε στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα. Χρησιμοποιείτο για τη μεταφορά μικρών, κυρίως πολεμικών σκαφών. Τέτοια χρήση βεβαιώνεται από τις πηγές ως τον 9ο μ.Χ. αιώνα.

Πηγές:el.wikipedia.org, defencenet.gr,και mcsotos.wordpress.com

Το μυστικό αποκαλύπτεται μετά από μελέτες που δείχνουν ότι, παρά το γεγονός πως ο ναός του Παρθενώνα στην Ακρόπολη δεν έχει καν θεμέλια, έχει τριπλή αντισεισμική θωράκιση.

Σύμφωνα με την Πολιτικό Μηχανικό, Νίκη Τιμοθέου μελέτες της αρχιτεκτονικής και δομικής του φόρμας, κατέδειξαν πως οι αρχαίοι είχαν από τότε ανακαλύψει, αυτό που σήμερα ονομάζουμε σεισμική μόνωση...

Ο ναός, σύμφωνα με την κυρία Τιμοθέου, κοντράρει επιτυχώς τη θεωρία της σύγχρονης πολιτικής μηχανικής, διότι χωρίς να έχει καν θεμέλια, είναι τριπλά μονωμένος σεισμικά!

Αυτή η τριπλή μόνωση, όπως μας εξήγησε, εντοπίζεται σε διαφορετικά σημεία του οικοδομήματος.

Το πρώτο σημείοβρίσκεται στις στρώσεις τεράστιων οριζόντιων και εξαιρετικά λείων μαρμάρων πάνω στις οποίες πατάει ο Παρθενώνας.

Το δεύτεροπαρατηρείται στους μεταλλικούς ελαστικούς συνδέσμους οι οποίοι συνδέουν τις πλάκες κάθε στρώματος, και που στο κέντρο τους εντοπίζονται μικροί σιδηροπάσσαλοι γύρω από τους οποίους έχει χυθεί μολύβι (το μολύβι έχει την ιδιότητα να προστατεύει το σίδηρο από τη σκουριά και να εξασθενεί με την ελαστικότητά του, το όποιο κύμα, αφού μέρος της κινητικής του αυτής ενέργειας μετατρέπεται σε θερμική).

Και το τρίτοεντοπίζεται στις κολώνες του κτίσματος, οι οποίες δεν τοποθετήθηκαν μονοκόμματες, αφού οι αρχαίοι Έλληνες ήξεραν πως για να αντέξουν στους κραδασμούς της γης, θα έπρεπε να τοποθετηθούν σε φέτες μαρμάρου, τέλεια εφαρμοσμένες η μία πάνω στην άλλη.

Το αποτέλεσμα αυτής της τριπλής μονωτικής φόρμουλας, όπως σημείωσε η κυρία Τιμοθέου, ήταν τα επιφανειακά σεισμικά κύματα να κινούν το ένα στρώμα των μαρμάρινων πλακών, επάνω στο άλλο, την ίδια ώρα που οι σύνδεσμοι εκτόνωναν την κινητική ενέργεια που ανέπτυσσε ο εγκέλαδος!

Οι κολώνες, τέλος, με τον τρόπο που ήταν τοποθετημένες, επέτρεπαν στο όλο οικοδόμημα να ταλαντώνεται, αλλά να μην καταρρέει.

Κρυμμένα στα υλικά της ίδιας της κατασκευής τους, τα αρχιτεκτονικά σχέδια των αρχαίων ναών έρχονται στο φως με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας.

Εδώ και πολλούς αιώνες, οι άνθρωποι κοιτάζουν τους αρχαίους ελληνικούς ναούς με δέος και θαυμασμό για τον εξαίρετο σχεδιασμό και την άψογη κατασκευή τους. Οι αρχιτέκτονες γνωρίζουν, ωστόσο, ότι στην κατασκευή τους είχαν παρεισφρήσει εσκεμμένα κάποια αρχιτεκτονικά “λάθη”, τα οποία συμβάλλουν στην οπτική αρμονία τους, με αποτέλεσμα να μοιάζουν γεωμετρικά τέλειοι.

Παρ’ όλα αυτά, ήταν δύσκολο να προσδιοριστεί σε ποιο στάδιο της κατασκευής τους αποφασίστηκε να γίνουν αυτά τα λάθη, εφόσον για να γίνει αυτό απαιτούνταν τα αρχικά σχέδιά τους.

Βέβαια, όπως όλοι γνωρίζουμε, δεν υπήρχε καμία περίπτωση να βρεθούν τα αρχικά σχέδια μετά από τόσους αιώνες. Ή μήπως όχι;

Προς μεγάλη έκπληξη των αρχιτεκτόνων και των αρχαιολόγων, τα σχέδια βρίσκονταν κάτω από τη μύτη τους και περίμεναν να αποκαλυφθούν.

Το μυστικό αποκαλύφθηκε στον ερειπωμένο ναό του Απόλλωνα στα Δίδυμα. Ο ναός άρχισε να κατασκευάζεται μερικά χρόνια μετά την άφιξη του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Μικρά Ασία, το 334 π.Χ., αλλά οι εργασίες προχωρούσαν με πολύ αργούς ρυθμούς. Η κατασκευή του σταμάτησε τον τρίτο αιώνα μ.Χ., χωρίς όμως να φθάσει στην τελική φάση του, και ο μισοτελειωμένος ναός κατέρρευσε τον 15ο αιώνα, εξαιτίας ενός σεισμού.

Εξωτερική άποψη του ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα της Ιωνίας.

Ωστόσο, ακόμη και τα ερείπια που απόμειναν είναι αρκετά, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, για να δείξουν ότι επρόκειτο για έναν από τους μεγαλύτερους και εντυπωσιακότερους ναούς της αρχαιότητας. Η βάση του έχει ύψος 4 μέτρα, και οι διαστάσεις της είναι 60 επί 120 μέτρα. Από τις 108 κολώνες που βρίσκονταν επάνω της –κάθε μία από τις οποίες είχε ύψος 20 μέτρα– έχουν απομείνει όρθιες τρεις.

Για ένα τόσο μεγαλόπρεπο έργο, σίγουρα χρειαζόταν ένας ιδιαίτερος και πολύπλοκος αρχιτεκτονικός σχεδιασμός. Όμως, σε τι μορφή και τι υλικό είχαν αποτυπωθεί τα σχέδια του ναού, και που βρίσκονταν, δεδομένου ότι απαιτήθηκαν δεκάδες χρόνια για να κατασκευαστεί –παρόλο που δεν έφτασε στο τελικό στάδιο– και οι αρχιτέκτονές του Παιώνιος και Δάφνις δεν βρίσκονταν εν ζωή;

Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα δόθηκε μια ημέρα, τον Οκτώβρη του 1979. Εκείνη την περίοδο ο Γερμανός αρχαιολόγος Λόθαρ Χασελμπέρκερ, από το Πολυτεχνείο του Μονάχου, μελετούσε την αρχιτεκτονική του ναού του Απόλλωνα, όταν, χωρίς να το περιμένει, ανακάλυψε τα σχέδια του ναού. Επάνω στα μάρμαρα ορισμένων από τους κατώτερους τοίχους του, διέκρινε δεκάδες λεπτές, αβαθής χαραγματιές.

Η επεξεργασία σε υπολογιστή αποκαλύπτει το κρυμμένο σχέδιο στο Βουλευτήριο της Πριήνης στη Μικρά Ασία.

Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπε αυτές τις γραμμές, παρόλο που δεκάδες φορές είχε περιδιαβεί τα ερείπια του ναού. Σταμάτησε, λοιπόν, έκπληκτος και προσπαθούσε να συνειδητοποιήσει το τι είχε ανακαλύψει, όταν σιγά-σιγά άρχισαν να ξεθωριάζουν οι γραμμές, να “κρύβονται” ξανά στο λευκό μάρμαρο, καθώς ο ήλιος μετακινούνταν αργά στον ουρανό.

Με άλλα λόγια, οι γραμμές αποκαλύφθηκαν χάρη στο ότι ο Χασελμπέρκερ βρέθηκε στο σωστό σημείο την κατάλληλη στιγμή, όταν η θέση του ήλιου ήταν τέτοια που επέτρεψε να γίνουν ορατά τα “μυστικά χαράγματα”.

Ο Χασελμπέρκερ εξακολούθησε να πηγαίνει στον ναό τις επόμενες ημέρες, και σε διαφορετικές ώρες, αναζητώντας παρόμοια χαράγματα και σε άλλους τοίχους του. Έτσι, ανακάλυψε πολλές ευθείες γραμμές, κύκλους, τεταρτοκύκλια, ακόμη και πιο σύνθετα σχήματα.

Το πάχος των γραμμών ήταν τόσο όσο αυτών ενός μολυβιού, και το βάθος τους έφθανε το μισό χιλιοστό. Σε κάποια σημεία είχαν σβήσει εξαιτίας της διάβρωσης δύο χιλιάδων ετών, ενώ σε άλλα είχαν καλυφθεί από ασβεστολιθικό ίζημα, το οποίο είχε δημιουργηθεί από την εξάτμιση του βρόχινου νερού από το μάρμαρο.

Ωστόσο, στο μεγαλύτερο μέρος τους ήταν ακόμη ορατές, παρ’ όλους τους αιώνες που είχαν περάσει από την χάραξή τους και το ότι ήταν εκτεθειμένες στα καιρικά φαινόμενα.

Τα μυστικά των αρχαίων σχεδιαστών

Αρχίζοντας να αντιγράφει τις γραμμές σε χαρτί, ο Χασελμπέρκερ διαπίστωσε ότι ήταν τόσο καλοσχεδιασμένες και ακριβείς, ώστε συμπέρανε ότι αυτοί που τις είχαν χαράξει ήταν εξαιρετικοί τεχνίτες, αν όχι και οι ίδιοι αρχιτέκτονες. Τα σχέδια του ναού, λοιπόν, ήταν αποτυπωμένα επάνω στα δομικά υλικά του και κάλυπταν μια τεράστια έκταση εκατοντάδων τετραγωνικών μέτρων. Τα περισσότερα ήταν σε φυσικό μέγεθος, και έτσι φαίνονταν ακόμη και ορισμένα σημεία όπου είχαν γίνει αλλαγές από τους αρχιτέκτονες.

Σχέδιο της βάσης ιονικού κίονα από το άδυτο του ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα της Ιωνίας, όπως τον αποτύπωσε ο Λόθαρ Χασελμπέργκερ.

Όσον αφορά τις κολόνες, εξαιτίας του μεγάλου ύψους τους, είχαν αποδοθεί πλαγίως και μόνο το μισό τους, εφόσον το άλλο μισό ήταν ακριβές αντικαθρέφτισμα του σχεδίου. Ακριβώς στα σχέδια αυτά ήταν που ο Χασελμπέρκερ ανακάλυψε ορισμένα από τα εσκεμμένα λάθη των αρχιτεκτόνων.

Η γιγάντια βάση του ναού, όπου βρίσκονταν οι κίονες, δεν ήταν απολύτως επίπεδη, αλλά διογκωνόταν κατά 11 εκατοστά προς το κέντρο της.

Ακόμη, οι επιφάνειες των κιόνων δεν ήταν παράλληλες, αλλά διογκώνονταν κατά 4,65 εκατοστά καθώς ανέβαιναν προς τα πάνω, σχηματίζοντας μια ελαφρά καμπύλη προς τα έξω, και λέπταιναν πάλι καθώς έφθαναν στην κορυφή τους.

Για να δημιουργήσουν ένα μέλος του ναού που απαιτούσε πολύπλοκο σχεδιασμό (όπως η βάση μιας κολόνας) οι αρχαίοι αρχιτέκτονες χάρασσαν αρκετούς γεωμετρικούς συνδυασμούς ίσιων γραμμών, τις οποίες διαιρούσαν στη συνέχεια σε τρίτα. Κατόπιν χάρασσαν κύκλους διαφορετικών διαμέτρων και τους συνδύαζαν, με βάση γεωμετρικές αρχές, με τις γραμμές. Αυτό τους έδινε το ζητούμενο σχήμα που θα έπρεπε να είχε το μέλος του ναού.

Στο σημείο αυτό, ωστόσο, σταματούσε η γεωμετρία και έμπαιναν οι αρχές της οπτικής, “ενσαρκωμένες” στο πρόσωπο του αρχιτέκτονα. Μια ελαφρώς μεγαλύτερη καμπύλη, ή μια ευθεία που σε κάποιο σημείο της καμπύλωνε ελαφρά, χαραγμένη συνήθως χωρίς διαβήτη, ελεύθερα, από το χέρι του καλλιτέχνη, υποδείκνυε τα σημεία των παρεμβάσεων∙ εκεί που θα έπρεπε να γίνει η υπέρβαση της γεωμετρίας προς χάρη της αισθητικής. Έτσι, εμφανιζόταν η “ατέλεια” στην αρχιτεκτονική του ναού, η οποία ονομαζόταν ένταση.

Μετά την ανακάλυψη του Χασελμπέρκερ, οι αρχαιολόγοι ανά τον κόσμο άρχισαν να ψάχνουν τα αρχαία μνημεία και τους ναούς, προσδοκώντας σε παρόμοιες ανακαλύψεις. Από πρακτικής πλευράς, ήταν δύσκολο να βρεθούν άλλα σχέδια, εφόσον αυτά που βρίσκονταν στη βάση, θα είχαν σκεπαστεί από ό,τι είχε κτιστεί, ενώ αυτά στους τοίχους –σε όσους είχαν μείνει ανέπαφοι– θα είχαν σβηστεί από την αρχαιότητα.

Το εσωτερικό του ναού του Απόλλωνα στα Δίδυμα της Ιωνίας.

Μετά την ολοκλήρωση ενός ναού, το τελικό στάδιο στην κατασκευή του ήταν η λείανση των τοίχων του, πράγμα που σήμαινε αφαίρεση τουλάχιστον ενός χιλιοστού της επιφάνειάς τους. Κάποιο αρχαιολόγοι, ωστόσο, φάνηκαν τυχεροί εφόσον βρέθηκαν αρκετά από τα θεωρούμενα χαμένα σχέδια, όπως αυτά του ναού της Αθηνάς στην Πριήνη ή της Άρτεμης στις Σάρδεις.

Αυτή η πολύπλοκη τεχνική αποτύπωσης αρχιτεκτονικών σχεδίων στα δομικά υλικά του ίδιου του κτιρίου είναι μια μοναδική επινόηση των αρχαίων Ελλήνων, την οποία δανείστηκαν αργότερα οι Ρωμαίοι. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι επίσης χρησιμοποιούσαν την ίδια τεχνική σε πιο απλή μορφή, ενώ η εφαρμογή της φτάνει έως και τις πολύ πρόσφατες εποχές. Χαρακτηριστικά παραδείγματα χρήσης της είναι τα αρχιτεκτονικά σχέδια που ανακαλύφθηκαν στους τοίχους και τα πατώματα των Καθεδρικών στην πόλη του Γιορκ, στη Σαρτρ και στην Ρεμς.

Χάρη στην τύχη (ή στην αφύπνιση γνώσεων απ’ το παρελθόν) λύθηκε ένα μυστήριο που βασάνιζε επί δεκαετίες τους αρχαιολόγους. Τεχνικές αποτύπωσης και διαφύλαξης πληροφοριών αφάνταστες για τους σύγχρονους που απαιτούν ιδιαίτερες συνθήκες για να αποκαλυφθούν.

Παράλληλα δημιουργήθηκε ένα νέο πεδίο έρευνας για την αρχιτεκτονική των αρχαίων κτιρίων, που πιθανόν να οδηγήσει σε περαιτέρω ενδιαφέροντα στοιχεία, όσον αφορά τις αρχιτεκτονικές επιλογές διαφόρων αρχαίων πολιτισμών, και τις ιδιαιτερότητες (ακουστικές και οπτικές) που προσφέρουν αυτές.

Οι περισσότεροι το έχετε δει αρχαιοελληνικούς αμφορείς, η εικόνα σας είναι γνωστή, αλλά λίγοι προσέξατε ότι οι αρχαίοι Έλληνες έτρεχαν ομπόπλευρα.

Δηλαδή, ενώ όλοι, στο τρέξιμο, όταν εκτείνουμε το δεξί πόδι μπροστά, εκτείνουμε το αριστερό χέρι και εναλλάξ αριστερό πόδι-δεξί χέρι. Οι αρχαίοι Έλληνες, έτρεχαν δεξί πόδι-δεξί χέρι, αριστερό πόδι-αριστερό χέρι. Γιατί;

Δείτε..μια ενδιαφέρουσα μελέτη επί του θέματος, από τον Σπάρτακο Τανασίδη

ΟΜΟΠΛΕΥΡΟ ΤΡΕΞΙΜΟ

Η λέξη μισθοφόρος εξέφραζε αρχικά τον αμειβόμενο για τις υπηρεσίες του.

Γρήγορα όμως άρχισε να περιγράφει τον επαγγελματία πολεμιστή, που δεν πολεμούσε για να υπερασπίσει τη φατρία του ή την πόλη του, αλλά διακινδύνευε έναντι αμοιβής.

Η χρήση επαγγελματιών μαχητών από την εποχή του Χαλκού μάλλον υπονοείται καθώς δεν υπάρχουν πλήρεις λεπτομέρειες για την οργάνωση των στρατών της περιόδου και την ακριβή προέλευση των στελεχών τους. Η χρήση όμως Ελληνικής καταγωγής στρατιωτών διαφαίνεται στα αιγυπτιακά κείμενα.

Ο περίφημος φαραώ Ραμσής Β’ σχημάτισε επίλεκτες μονάδες και σωματοφυλακή από τους «Λαούς της Θάλασσας», ανάμεσα στους οποίους υπήρχαν πολλοί Αχαιοί.

Η κατάρρευση του κόσμου των Αχαιών και οι επακόλουθοι «Σκοτεινοί Αιώνες» χαρακτηρίζονται επίσης από έλλειψη επαρκών πληροφοριών αλλά η ύπαρξη των μισθοφόρων μπορεί να υποτεθεί με σχετική βεβαιότητα.

Οι μισθοφόροι εμφανίζονται στην Λυρική ποίηση του 7ου προχριστιανικού αιώνα στην ποίηση του Αλκαίου και του Αρχίλοχου. Την εποχή αυτή αρχίζει να παγιώνεται στους Ελληνικούς στρατούς ο οπλιτικός τρόπος μάχης.

Ο επιτιθέμενος δορυφόρος που δεν υπέμενε απλώς τα βέλη προστατεύοντας του δικούς του εκηβόλους συμπολεμιστές αλλά, εκινείτω με σκοπό να εκμηδενίσει τον εχθρό, έγινε γνωστός στην Ασία από τους Έλληνες αποίκους.

Η φήμη αυτού του ιδιόρρυθμου για την εποχή πεζικού έφτασε μέχρι την Βαβυλώνα και οι βασιλιάδες της το χρησιμοποίησαν με θανάσιμη αποτελεσματικότητα εναντίον των μισητών εχθρών τους Ασσυρίων. Ίσως σε αυτούς τους μαχητές να υπολόγιζε ο Βαβυλώνιος βασιλιάς Nabopolassar όταν επαναστάτησε.

Ο Ασσυριακός στρατός εξουδετέρωνε τους αντιπάλους του με επέλαση βαρέων αρμάτων εναντίων εχθρών που είχαν καταπονηθεί πρώτα από τοξότες. 

Ξιφομάχοι με μεγάλες ασπίδες και ακόντια προστάτευαν τους Ασσύριους τοξότεςαπό τον εχθρό και ελαφροί ιππείς εξουδετέρωναν τα άρματα του εχθρού.

Οι Βαβυλώνιοι κράτησαν φαίνεται τα άρματά τους σε εφεδρεία και χρησιμοποίησαν του Έλληνες οπλίτες για να εξουδετερώσουν του Ασσύριους πεζούς, καθώς  αυτοί θα ήταν αδύνατο να συγκρατήσουν τη συμπαγή μεταλλική μάζα που τους πίεζε.

Αυτό ίσως ανάγκασε τους Ασσυρίους αρματιστές και ιππείς να επελάσουν για να αποτρέψουν την κατάρρευση. Ούτε αυτοί όμως μπορούσαν να διασπάσουν τους οπλίτες και ίσως ήταν εκτεθειμένοι στις αντεπιθέσεις των Βαβυλωνίων ομολόγων τους.

Αν κρίνουμε όμως από τα ποίηματα του Αλκαίου εκτός από την δράση της φάλαγγας συνέβησαν και μονομαχίες ομηρικού τύπου.

Ο Αλκαίος αναφέρει ότι ο αδελφός του Αντιμενίδας εξουδετέρωσε έναν πρωταθλητή του εχθρού.

Οι μισθοφόροι πρέπει να γύρισαν πίσω με τιμές και λάφυρα πάλι σύμφωνα με τον Αλκαίο.

Την εποχή του αποικισμού οι επίδοξοι ιδρυτές αποικιών στρατολογούσαν μαχητές με την υπόσχεση κλήρου γης και πολιτογράφησης στις νέες αποικίες.

Τα ποιήματά τα του Αρχιλόχου όμως μας αποκαλύπτουν μια άλλη πλευρά της ζωής των επαγγελματιών στρατιωτών της εποχής όχι και τόσο ρόδινη.

Ο ίδιος δηλώνει απερίφραστα ότι είναι «θεράπων του Ενυάλιου (Άρη)» και καυχιέται ότι πίνει εκλεκτό θρακικό κρασί χάρις στο δόρυ του. 

Από τον ίδιο ποιητή υποθέτουμε ότι οι έμποροι στρατολογούσαν μισθοφόρους στα πλοία τους σε μια προσπάθεια να τα προστατέψουν από πειρατές.

Με την εμφάνιση των τυραννιών στον ελλαδικό χώρο, οι έλληνες μισθοφόροι βρήκαν νέο πεδίο απασχόλησης στις αυλές των διάφορων τυράννων.

Γενικά, ορισμένοι τύραννοι του 7ου και του 6ου αιώνα π.Χ. προσλάμβαναν μισθωμένους στρατιώτες, κυρίως ως σωματοφύλακες.

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση των αδελφών Συλοσώντα και Πολυκράτη στη Σάμο που στρατολόγησαν Μεγαρείς αιχμαλώτους για να κατασφάξουν τους γεωμόρους του νησιού.

Ο Πολυκράτης μάλιστα κατάφερε να έχει μόνιμο πολεμικό στόλο χρησιμοποιώντας μισθοφόρους, πιθανώς Κάρες.

Ο Ψευδο-Αριστοτέλης όμως αναφέρει επίσης ότι δανείστηκε και στρατιώτες από τον τύρρανο Λύγδαμη της Νάξου (Οικονομικά 1346β10) για λόγους προστασίας.

Αρχικά, πολλοί τύραννοι προτιμούσαν να χρησιμοποιούν πολίτες στην προσωπική τους φρουρά, όπως ο Πεισίστρατος κατά τη διάρκεια της πρώτης προσπάθειάς του να επιβληθεί στην Αθήνα.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο τύραννος κατέλαβε την εξουσία χρησιμοποιώντας τους πενήντα κορυνοφόρους σωματοφύλακες του.

Σίγουρα πάντως από το β’ μισό του 6ου αιώνα π.Χ., ήταν πλέον κανόνας οι προσωπικές φρουρές των τυράννων να αποτελούνται από μισθοφόρους στρατιώτες.

Αλλά και οι αντίπαλοί τους μίσθωναν μαχητές για να τους ανατρέψουν. Καθώς το Άργος λόγω των μεταρρυθμίσεων του Φείδωνα εθεωρείτω η πρώτη στρατιωτική δύναμη στην Ελλάδα δεν είναι παράξενο που οι πηγές αναφέρουν συχνά Αργείους μισθοφόρους. 

Η χρήση των μισθοφόρων ως όργανο καταπίεσης από τους τυράννους αλλά και περίπτωση εξαγοράς τους από τον αντίπαλο συνέβαλε στην ιδέα ότι η στρατιωτική υπηρεσία ήταν καθήκον των ελευθέρων πολιτών και άρρηκτα συνδεδεμένη με την διατήρηση της ευνομίας και σταθερότητος στις πόλεις κράτη.

Είναι χαρακτηριστικοίοι λόγοι του Ισοκράτη για την αφερεγγυότητα των μισθοφόρων.

H πλούσια Αίγυπτος δεν μπορούσε παρά να αποτελέσει πόλο έλξης των Ελλήνων τυχοδιωκτών του 6ου προχριστιανικού αιώνα. Η χώρα διείρχετω περίοδο πολιτικής αστάθειας και ήταν εκτεθειμένη σε Έλληνες και Κάρες πειρατές.

Ένας έπαρχος κοντά στο Δέλτα του Νείλου στρατολόγησε Έλληνες μισθοφόρους και αφού εξουδετέρωσε τους αντιπάλους του ανεκυρήχθει φαραώ με το όνομα Ψαμμήτιχος.

Οι Αιγύπτιοι βασίζονταν και αυτοί στα άρματα και το ιππικό σαν όπλα κρούσεως και το πεζικό τους ήταν κυρίως τοξότες. Λίγες μονάδες ήταν οπλισμένες με ασπίδες, δρεπανοειδή ξίφη και ακόντια για μάχη σώμα με σώμα.

Η συμπαγής μάζα των μισθοφόρων οπλιτών του Ψαμμήτιχου κυριολεκτικά τους ισοπέδωσε. Με τη βοήθεια των οπλιτών του ο Ψαμμήτιχος κατέλαβε και τα νότια τμήματα της Αιγύπτου και εξάλειψε τη Νουβική δυναστεία και κατέλαβε την παλαιά πρωτεύουσα των Θηβών.

Κατόπιν συνέτριψε τους Λιβύους στην μάχη οάσεως Ντάκχλα όπως παραδίδει μια ανάγλυφη στήλη της περιόδου που βρίσκεται σήμερα στο Βρεττανικό Μουσείο.

Ο φαραώ ευνόησε την εγκατάσταση των Ελλήνων αρχικά στην Ναύκρατι και κατόπιν σε άλλες περιοχές, ίσως με τον τρόπο που αιώνες αργότερα οι Ρωμαίοι θα ίδρυαν τις αποικίες των βετεράνων τους.

Πρόκειται για μικρές κοινότητες, αρχικά, οι οποίες αργότερα εξελίχτηκαν σε μεγαλύτερες πόλεις.

Οι κάτοικοί τους ήταν Έλληνες μισθοφόροι στρατιώτες, που δεν είχαν όμως σταλεί από κάποια πόλη, για να τις ιδρύσουν αλλά κατοικούσαν εκεί, ως μέλη των αιγυπτιακών στρατευμάτων.

Οι Δάφνες, που έχουν ταυτιστεί με το Tel Defenneh, ήταν μία από τις πιο διάσημες κοινότητες μισθοφόρων στην Αίγυπτο. Αλλά και στην περιοχή της Ελεφαντίνης, όπου ήταν πιθανή η παρουσία Ελλήνων, εικάζεται ότι υπήρχαν τέτοιες κοινότητες.

Καθώς περνούσαν οι Έλληνες μισθοφόροι από το Αμπού Σιμπέλ της Άνω Αιγύπτου, ένας Έλληνας χάραξε το όνομά του στο πόδι του αγάλματος του Φαραώ Ραμσή αποθανατίζοντας την παρουσία του ως τις μέρες μας.

Περί το 570 π.Χ. ο Φαραώ ΄Άμασις έφερε τους Έλληνες ως προσωπική του φρουρά στη Μέμφιδα Βαθμιαία οι Έλληνες στρατηγοί άρχισαν να αποκτούν μεγάλη επιρροή στο βασίλειο του Νείλου και να απειλούν την εξουσία των φαραώ.

Ένας από αυτούς ο Φάνης από την Αλικαρνασσό συγκρούστηκε με το διάδοχο του Ψαμμήτιχου και κατέφυγε στην Περσική Αυλή όπου φανέρωσε όλα τα μυστικά της Αιγυπτιακής αμύνης και συνέβαλε τα μέγιστα στην επιτυχία της περσικής εισβολής. 

Ο αιγυπτιακός και o περσικός στρατός  συναντήθηκαν στην συνοριακή πόλη Πηλούσιο. Οι Αιγύπτιοι πιθανώς υπολόγιζαν στην μαχητικότητα των Ελλήνων μισθοφόρων παρά την αυτομόληση του διοικητή τους.

Οι Πέρσες ίσως σκέφτηκαν να εξουδετερώσουν τους Έλληνες αντιπαρατάσοντας τους δικούς τους Ίωνες υποτελείς εναντίον τους.

Με τις φάλαγγες εμπεπλεγμένες σε μια άγρια σύγκρουση χωρίς φανερό νικητή οι Πέρσες εξουδετέρωσαν τον υπόλοιπο Αιγυπτιακό στρατό.

Δεν είναι γνωστό αν οι Πέρσες ενέταξαν τους Έλληνες στο δικό τους στρατό ή τους υποδούλωσαν.

Αρχικά οι Πέρσες χρησιμοποιούσαν οπλίτες από τους υποτελείς Έλληνες της Μικράς Ασίας και γνώριζαν την τακτική της φάλαγγας.

Ο Ηρόδοτος βάζει τον εξόριστο βασιλιά της Σπάρτης Δημάρατο να λέει στον Ξέρξη να μην υποτιμά τους Έλληνες αφού Έλληνες χρησιμοποιεί για να καταστέλλει τις στάσεις των άλλων υποτελών του. 

Οι Έλληνες μισθοφόροι όμως επανακάμπτουν στην Περσική υπηρεσία με τη λήξη του Πελοπονησιακού Πολέμου.

Ο πρίγκηπας Κύρος ο Νεώτερος σατράπης της Μικράς Ασίας στρατολόγησε περίπου 15000 χιλιάδες ’Έλληνες στην προσπάθειά του να εκθρονίσει τον αδελφό του.

Αλλά ο και αδελφός του Αρταξέρξης μίσθωσε τις υπηρεσίες ενός Έλληνα στρατιωτικού συμβούλου που ονομαζόταν Φαλίνος για καταφέρει να αναδιοργανώσει το δικό του στρατό και να εξουδετερώσει τους Έλληνες του Κύρου. 

Ο Φαλίνος, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα ήταν στην υπηρεσία του Τισσαφέρνη, ο οποίος τον εκτιμούσε πολύ γιατί ήταν εμπειρογνώμονας στις τακτικές του πεζικού. 

Ο Φαλίνος εκπαίδευσε τις δυνάμεις του βασιλιά για την επερχόμενη σύγκρουση και ίσως ήταν ο εμπνευστής του σχεδίου να χρησιμοποιήσει τους αφερέγγυους Αιγυπτίους για να παρασύρει το Ελληνικό βαρύ πεζικό (το κύριο όπλο του Κύρου) εκτός πεδίου μάχης. 

Σε αντίθεση με τη επικρατούσα αντίληψη, ο Αρταξέρξης, με τη βοήθεια του Τισσαφέρνη, κέρδισε στα Κούναξα, σκόπιμα παρασέρνοντας τους Έλληνες οπλίτες εκτός πεδίου μάχης και εξαναγκάζοντας τον Κύρο σε μια απελπισμένη αυτοκαταστροφική επίθεση στο βασιλιά.

Δυστυχώς το κενό ηγεσίας στους Πέρσες μετά τη μάχη και η ανικανότητα και των δύο πλευρών να υπερνικηθούν οι εθνικές και πολιτιστικές προκαταλήψεις, οδήγησαν στην απώλεια πολλών ζωών στη θαρραλέα υποχώρηση των Ελλήνων γνωστή ως «Κάθοδο των Μυρίων».

Ήταν όμως η υποχώρηση των «Μυρίων» όμως που κατέδειξε τις αδυναμίες της Περσικής Αυτοκρατορίας και όχι η μάχη στα Κούναξα.

Τον 4ο αιώνα π.Χ. η κατάσταση στην Ελλάδα ήταν τραγική. Η οικονομία είχε καταστραφεί από τις συνεχείς συγκρούσεις και ο τόπος είχε γεμίσει από άντρες που το μόνο που ήξεραν πλέον να κάνουν ήταν να πολεμούν.

Το αρχαϊκό ήθος είχε εξαφανιστεί και ο οπορτουνισμός θριάμβευε. Το περσικό χρυσάφι διέφθειρε τα πάντα και ευνοούσε τις Ελληνικές εμφύλιες συγκρούσεις 

Ο βασιλιάς Αρταξέρξης που είχε κινδυνέψει από τους Σπαρτιάτες πλήρωνε αδρά όποιον αποφάσιζε να τους πολεμήσει. 

Για να ξεπλύνουν την ήττα τους από τους Λακεδαιμονίους οι Αθηναίοι άρχισαν με τα περσικά λεφτά να στρατολογούν Ακαρνάνες και Θράκες ακοντιστές και Κρήτες τοξότες.

Τότε εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο Αθηναίος στρατηγός Ιφικράτης. Βελτιώνοντας την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των ελαφρών τμημάτων τους επέτρεψε να επικρατήσουν ακόμα και εναντίον των οπλιτών της Σπάρτης στο Λέχαιο. 

Ο Ιφικράτης ήταν χαρακτηριστικός τύπος μισθοφόρου στρατηγού της εποχής που αντιμετώπιζε την έλλειψη χρημάτων και εφοδιασμού επιτρέποντας στους στρατιώτες του να αυθαιρετούν και να διαρπάζουν.

Ο στρατός του υπήρξε καθοριστικός παράγων στην επικράτηση του βασιλέως Κότυος στη Θράκη μετά από προδοσίες και  λιποταξίες του Αθηναίου στρατηγού εις βάρος προηγούμενων εργοδοτών του.

Όταν εξεστράτευσε στο Ιόνιο έλυσε το οικονομικό και επισιτιστικό του πρόβλημα κυριεύοντας Συρακουσιακά πλοία που μετέφεραν πολύτιμα αναθήματα στους Δελφούς.

Επίσης απέσπασε χρήματα από τους Κεφαλλήνες αλλά και υποχρέωσε τους άνδρες του σε καταναγκαστική εργασία στους αγρούς των Κερκυραίων.

Στις Ιταλιωτικές αποικίες οι πολίτες είχαν εγκαταλείψει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και στηρίζονταν σε μισθοφόρους για την άμυνά τους.

Θεωρούσαν τους Έλληνες της κυρίως Ελλάδας απλοϊκούς χωρικούς που τους πλήρωναν για να διακινδυνεύσουν αλλά και τους υποπτεύονταν ως πιθανούς τυράννους.

Στηριζόμενος όμως κατά μεγάλο μέρος σε μισθοφόρους ο Τιμολέων έσωσε τις Ελληνικές πόλεις της Σικελίας, (βλ. τεύχος 30 ) αλλά αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην προσωπικότητα του ανδρός.

Με το θάνατό του η κατάσταση επιδεινώθηκε ξανά.

Η πρώτη επέμβαση των Ηπειρωτών στη Δύση υπό τον βασιλιά Αλέξανδρο των Μολοσσών ανέκοψε προσωρινά τον κίνδυνο για τους Έλληνες αλλά οι άποικοι δεν φάνηκαν να στενοχωριούνται ιδιαίτερα όταν αυτός σκοτώθηκε και οι εκμισθωμένοι Ηπειρώτες επέστρεψαν πίσω.

Στην κυρίως Ελλάδα  υπό την ηγεμονία των Μακεδόνων ξεκίνησε η Ελληνική επέκταση προς ανατολάς. Έλληνες μισθοφόροι βρίσκονταν στην υπηρεσία του Αλεξάνδρου αλλά και των Περσών. 

Μάλιστα  οι Έλληνες πολέμησαν πεισματικά στο Γρανικό και 2.000 που πιάστηκαν αιχμάλωτοι στάλθηκαν σιδηροδέσμιοι στη Μακεδονία ως ανδράποδα γιατί ο Αλέξανδρος τους θεώρησε προδότες του Ελληνισμού. 

Στην πραγματικότητα όμως μόνο όταν πέθανε ο Δαρείος, οι άνδρες αυτοί έπαψαν να μάχονται κατά του Αλεξάνδρου και μετά τον θάνατό του ανέλαβαν υπηρεσία στους στρατούς των  Διαδόχων.

Η Ελληνιστική εποχή χαρακτηρίζεται από έξοχη καλλιτεχνική ανάπτυξη αλλά και έντονη πολιτική αναταραχή. Οι συνεχείς εμφύλιοι είχαν φθείρει τις δυνάμεις του Ελληνισμού.

Το σύνολο του πληθυσμού ήταν χρεωμένοι ακτήμονες πάνω στους οποίους είχαν επιβληθεί τύραννοι με τη βοήθεια μισθοφόρων.

Οι ακτήμονες ή επαναστατούσαν δημιουργώντας σχεδόν μόνιμη κατάσταση αστάθειας ή κυνηγούσαν την τύχη τους στους στρατούς των Ελληνιστικών βασιλείων ως μισθοφόροι.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Σπαρτιάτη στρατηγού Ξάνθιππου.

Ως αρχηγός Ελλήνων μισθοφόρων βοήθησε το 255 π.Χ. τούς Καρχηδονίους να νικήσουν τούς Ρωμαίους και να αιχμαλωτίσουν το στρατηγό Ρήγουλο.

Φθονηθείς υπό τον Καρχηδονίων στρατηγών έφυγε και ήλθε στην Αίγυπτο, όπου υπηρέτησε τον Πτολεμαίο Γ΄ τον Ευεργέτη.

Θράκασ μισθοφόρος της Ελληνιστικής περιόδου. Ευγενική χορηγία του συλλόγου ιστορικων μελετών “Κορυβαντες“

Στα Ελληνιστικά βασίλεια αλλά και στις  ηγεμονίες που τα διαδέχθησαν οι Έλληνες υπηρέτησαν ως την πρώιμη Ρωμαϊκή περίοδο. Μια τέτοια περίπτωση είναι ο στρατός του Γαλιλαίου ηγεμόνα Αλέξανδρου Ιανναίου.

Ο Αλέξανδρος δεν είχε καλές σχέσεις με τους Ιουδαίους, οι οποίοι ξεσηκώθηκαν μάλιστα εναντίον του σε κάποια γιορτή του Πάσχα.

«Και καθώς στεκόταν στον βωμό και ήταν έτοιμος να θυσιάσει, του έριχναν λεμόνια, μια και στη γιορτή της σκηνοπηγίας κρατούσαν όλοι θύρσους από κλαδιά φοινίκων με λεμόνια στην κορυφή.

Φαίνεται ότι δεν θα κατάφερνε να αντιμετωπίσει τη συνωμοσία αυτή, αν δεν ερχόταν να τον βοηθήσουν οι Έλληνες μισθοφόροι του, από την Πισιδία και την Κιλικία. Αφού έσφαξε έξι χιλιάδες από τους εξεγερμένους επιτέθηκε εναντίον της Αραβίας», γράφει ο Ιώσηπος.

Επίλογος

Η ανάγκη για μαχητές που μπορούσαν να υπηρετούν αφήνοντας τους αγρούς για μεγάλα χρονικά διαστήματα δημιούργησε την ανάγκη επαγγελματιών στρατιωτών. Οι πιο πολλοί προέρχονται από τις ορεινές κτηνοτροφικές κοινότητες όπως π.χ. η Αρκαδία.

Οι Έλληνες αντιμετώπιζαν αυτό το θέμα με ανάμεικτα συναισθήματα.

Η κοινή γνώμη, ναι μεν αναφέρεται ευφημιστικά στους μισθοφόρους, τους αποκαλεί ξένους ή επίκουρους, καταδικάζει όμως το θεσμό της μισθοφορίας και παίρνει θέση επί του θέματος με επιχειρήματα σε ένα αποκαλυπτικό, χαρακτηριστικό για το ανεξάρτητο ελληνικό πνεύμα διάλογο.

Τα κίνητρα των μισθοφόρων, η ζωή τους, και το «πνεύμα μονάδος» κάποιων σχηματισμών τους, είναι θέμα διαφόρων κειμένων. Χαρακτηριστικά είναι τα αποφθέγματα του Λυσία από τον Ολυμπιακό Πανηγυρικό:

«… Τα σώματα των Ελλήνων ανήκουν σε εκείνον που πληρώνει…» (Λυσ. 33, 5), αλλά και του Ισοκράτους από το λόγο του «Περί Ειρήνης» «… οι οποίοι (μισθοφόροι) λόγω άλλων κακουργημάτων συναθροίζονται και θα στραφούν εναντίον μας οποτεδήποτε άλλοι τους πληρώσουν υψηλότερο μισθό.» (Η, 44-45).

Αν και οι Έλληνες δεν αντιμετώπιζαν αρχικά με ιδιαίτερη εχθρότητα όσους Έλληνες συμμαχούσαν με βαρβάρους  ή τους υπηρετούσαν αυτό άρχισε να αλλάζει μετά τον 5ο αιώνα π.Χ..

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει ότι ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος Α’ σταύρωσε Έλληνες μισθοφόρους που είχαν προσληφθεί από τους Καρχηδονίους αλλά και ο Αλέξανδρος εξανδραπόδιζε τους Έλληνες που αιχμαλώτιζε σε Περσική υπηρεσία.. Μόνο ο Τιμολέων τους έπειθε να υπηρετήσουν υπ αυτόν.

stefanosskarmintzos.wordpress.com, defencenet.gr

Η Μικρά Ασία, η… «πατρίδα των αιμάτων και των δραμάτων», όπως την χαρακτήρισε ο μεγάλος Κωστής Παλαμάς, η γη, τηνοποία πολλοί θέλησαν, πολλοί τραγούδησαν και πολλοί δάκρυσαν ακούγοντας την ιστορία της…

Ανέκαθεν πατρίδα των Ελλήνων, παρά τις αδιάκοπες προσπάθειες για ξεριζωμό και πλήρη αφανισμό τους, «στέκει» ακόμα εκεί μαρτυρώντας την ιστορία της.

Πολλοί νομίζουν σήμερα ότι οι Έλληνες κατοίκησαν μόνο τα παράλια της Μ. Ασίας , άποψη που «ακυρώνεται» από τους χάρτες τόσο των αρχαίων χρόνων όσο και των βυζαντινών. Περίπου 20.000.000 Έλληνες υπήρχαν σε όλο το εύρος της Μ. Ασίας και έγιναν περισσότεροι κατά την βυζαντινή περίοδο, όταν επί Αυτοκράτορα Ηρακλείου και εξής μιλάμε ξανά για μία αμιγώς ελληνική αυτοκρατορία. Λέω «ξανά» καθώς οι Έλληνες είχαν επικρατήσει πολλές φορές αριθμητικά στην Μ. Ασία σε όλο το μήκος της ιστορίας της.

Παρά τους ανηλεείς διωγμούς μεγάλο ποσοστό Ελληνογενών εξακολουθεί να ζει, το ίδιο πολυπληθής, μέχρι σήμερα στην Μ. Ασία, (κρυπτοχριστιανοί, ξεχασμένοι Έλληνες θύματα του γεννιτσαρισμού των Οθωμανών, όπως εξηγεί, μεταξύ των άλλων, και ο Φράγκος Φραγκούλης στο εκτενές βιβλίο του «Ποια Τουρκία, ποιοι Τούρκοι»).

Αλλά ας πάρουμε την ιστορία από την αρχή…

Η Μ. Ασίαανέκαθεν υπήρξε εμπορικό σταυροδρόμι, από το οποίο συνήθιζαν να περνούν συχνά οι Έλληνες, προκειμένου να φτάσουν στο βάθος της Ασίας αλλά και στην Αμερική.

Μία από τις φυλές που εγκαταστάθηκαν από τα πολύ αρχαία χρόνια στην περιοχή ήταν η Ίωνες, που ίδρυσαν την περίφημη Ιωνική Δωδεκάπολη, η οποία αποτελούνταν από την Χίο, την Σάμο, την Φώκαια, την Τέως, την Λέβεδο, την Έφεσο, την Πριήνη, την Μίλητο, την Κλαζομεναί, την Ερυθραί, την Κολοφών, την Μυούς και αργότερα την Σμύρνη, που αρχικά ανήκε στους Αιολείς. Κάθε πόλη διατηρούσε την ανεξαρτησία της και ο μοναδικός σκοπός της ένωσής τους ήταν η χάραξη κοινής εξωτερικής πολιτικής (συμμαχία σε περίπτωση εχθρικής εισβολής) και οικονομική αλληλοβοήθεια.

Οι Ίωνες φυσικά δεν περιορίζονταν στα νησιά και τα παράλια της Μ. Ασίας αλλά μετακινούνταν συνεχώς τόσο στην κυρίως Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, την Αίγυπτο,  την Ασία, κλπ.

Δυστυχώς, όταν αργότερα τους επιτέθηκε ο Περσικός στρατός δεν κατάφεραν να κρατήσουν την κυριαρχία τους στην περιοχή και έτσι  τα εδάφη πέρασαν στα περσικά χέρια. Οι εξεγέρσεις, ωστόσο, δεν έλειψαν. Στην ιστορία έμεινε η Άλωση της Μιλήτου το 484π.Χ., που έκανε όλους τους Έλληνες να δακρύσουν.

Έτσι, η «ελλαδίτικη» βοήθεια δεν άργησε να φανεί, γεγονός που εκδίωξε τους Πέρσες από την περιοχή και ώθησε τους Ίωνες να διεισδύσουν στην Αθηναϊκή Συμμαχία και να συνεχίσουν την αλματώδη ανάπτυξή τους.

Ναός Απόλλωνα

Στους Ίωνες αποδίδεται ο γνωστός σε όλους Ιωνικός ρυθμός, ο οποίος κοσμεί τεράστιο αριθμό μνημείων σε όλον τον κόσμο, όπου άφησε το στίγμα του ο Ελληνισμός. Διέπρεψαν ακόμη στον κλάδο της πολεοδομίας, εφευρίσκοντας το Ιπποδάμειο σύστημα, της Φιλοσοφίας, μέσω των Προσωκρατικών Φιλοσόφων (Ηράκλειτος, Θαλής, Πυθαγόρας, Αναξιμένης, Εμπεδοκλής, Αναξίμανδρος, κ.α.), της Ιστορίας (Ηρόδοτος),της Ποιήσης (Σαπφώ, Αλκαίος, Καλλίνος, Ιππώναξ), της Ζωγραφικής (Παρράσιος, Ευήνωρ, Απελλής) και της Επιστήμης γενικότερα (Αρίσταρχος: περιέγραψε το ηλιοκεντρικό σύστημα).

Να σημειωθεί, βέβαια, πως και παλαιότερα ζούσαν Έλληνες στην εν λόγω περιοχή. Ας μην ξεχνάμε τον Τρωικό Εμφύλιο Πόλεμο μεταξύ Αχαιών-Τρώων που ξέσπασε περί το 3.120 π.Χ., όπως υποστηρίζει ο συγγραφέας Κ. Δούκας αλλά και πολλοί άλλοι επιστήμονες. Η Μικρά Ασία-Πόντος μαζί με την σημερινή Ελλάδα-Κύπρο και την «Magna Grecia» αποτελούν την ιστορική αφετηρία του Ελληνισμού.

Ας δούμε όμως τώρα αναλυτικότερα τα επιτεύγματα των Ιώνων και την συμβολή τους στον Ελληνικό πολιτισμό.

Η Έφεσος είναι η διασημότερη πόλη της Ιωνίας και ένα από τα αρχικά ονόματά της ήταν Σαμόρνα, από όπου πήρε αργότερα το όνομά της η Σμύρνη. Έβριθε ναών (Απόλλωνος), θεάτρων (χωρητικότητας 30.000 θέσεων, μεγαλύτερο δηλαδή και από αυτό που φιλοξενούσε τα Μεγάλα Διονύσια στην Αθήνα!) και περίτεχνων οικοδομημάτων (Γυμνάσιο θεάτρου, θέρμες Λιμανιού, Πύλη της Μέδουσας, Πρυτανείο, Ωδείο, κλπ)γενικότερα, τα ερείπια των οποίων υπάρχουν ως σήμερα.

Υπέστη πολλές επιδρομές, λεηλασίες και πυρπολισμούς (Αρτεμίσιο) με αποκορύφωμα το 1404, οπότε συνέβη και η οριστική ισοπέδωσή της από τον Ταμερλάνο.

Αναπαράσταση Ίωνα οπλίτη που κάμπτει Πέρση αντίπαλό του

Γνωστή ήταν η γιορτή «Εφέσια» προς τιμήν του Διονύσου, στην οποία συγκεντρώνονταν Έλληνες άποικοι από πολλές περιοχές.

Εξίσου σημαντική υπήρξε και η πόλη της Μιλήτου, που διέθετε ογδόντα αποικίες κυρίως στον Βορρά! Δώρισε στην ανθρωπότητα μεγάλες προσωπικότητες, όπως αυτή του θεμελιωτή των Μαθηματικών και της Αστρονομίας, Θαλή και τον συνεχιστή του, Αναξίμανδρο, ο οποίος έδειξε στους Σπαρτιάτες την κίνηση των πλανητών βάσει ενός γνώμονα, που κατασκεύασε. Υπήρξε ακόμη ο εισηγητής της Γεωγραφικής Επιστήμης, μιας και σχεδίασε τον πρώτο χάρτη κατοικημένων περιοχών πάνω σε ορείχαλκο!

Η Άλωσή της από τους Πέρσες, κατά την οποία σφαγιάστηκε ολόκληρος ο πληθυσμός και οι γυναίκες πουλήθηκαν σκλάβες, συγκίνησε τον τραγικό ποιητή Φρύνιχο τόσο, που έγραψε την τραγωδία «Μιλήτου Άλωσις», η οποία έκανε όσους Αθηναίους την παρακολούθησαν να ξεσπάσουν σε κλάματα.

Η αρχαία Eλληνική πόλη Στρατονίκεια, τέλος, η μεγαλύτερη μαρμάρινη πόλη στον κόσμο, πρόκειται να συμπεριληφθεί στην προσωρινή λίστα Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.

Ο καθηγητής Bilal Söğüt του Πανεπιστημίου Pamukkale δήλωσε ότι η Στρατονίκειαείναι μία από τις σημαντικότερες πόλεις στη νοτιοδυτική Μικρά Ασία, η οποία σύμφωνα με τον Στράβωνα, ιδρύθηκε από τον Σελευκίδη βασιλιά Αντίοχο Α’ τον Σωτήρα.

Όλες οι ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας, μερικές ακόμη από τις οποίες θα εξετάσουμε στο επόμενο άρθρο μας, λόγω του μεγάλου όγκου πληροφοριών, προέβαλλαν μέσα από την γλώσσα (να σημειωθεί πως η βασική διάλεκτος του Ομήρου ήταν η ιωνική), την παράδοση, την κουλτούρα και τις τέχνες την καταγωγή τους.

Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός, πως μέχρι σήμερα συνηθίζουμε να λέμε ότι οι Μικρασιάτες είναι οι πιο γνήσιοι Έλληνες…

Ο Πλάτωνας λέει: "Το σώμα μας φορτώνει με μύριες όσες ασχολίες για την απαραίτητη επιβίωση μας, ακόμη, αν επισυμβούν κάποιες ασθένειες, μας εμποδίζουν στο κυνήγι της αλήθειας και μας γεμίζουν με έρωτες και επιθυμίες και φόβους και κάθε είδους φαντάσματα και ανοησίες ώστε όπως λέει πραγματικά και η παροιμία, εξαιτίας αυτού δεν μας είναι δυνατόν ποτέ να σκεφτούμε λογικά για τίποτε”.

Πράγματι, πολέμους και επαναστάσεις και μάχες δεν τα προκαλούν τίποτε άλλο παρά το σώμα και οι επιθυμίες αυτού, γιατί, όλοι οι πόλεμοι γίνονται για την απόκτηση χρημάτων.

Τα χρήματα πάλι, αναγκαζόμαστε να τα αποκτούμε για το σώμα, υπηρετώντας τις ανάγκες του, και αν'αυτού δεν βρίσκουμε χρόνο για την φιλοσοφία για όλα αυτά.

Και το χειρότερο από όλα είναι ότι, αν εμφανιστεί κάποια ευκαιρία και στραφούμε με κάτι, παρεμβαλλόμενο παντού (το σώμα) στις συζητήσεις προξενεί θόρυβο και ταραχή και μας τρομάζει, ώστε εξαιτίας του να μην μπορούμε να δούμε την αλήθεια.

Αλλά, αποδείχθηκε ολοκάθαρα σε εμάς ότι, αν σκοπεύουμε κάποτε να γνωρίσουμε κάτι καθαρά, πρέπει να απαλλαγούμε από αυτό και να κοιτάζουμε με την ίδια την ψυχή μας αυτά καθ'εαυτά τα πράγματα και τότε, όπως φαίνεται, θα αποκτήσουμε αυτό που επιθυμούμε και λέμε ότι αγαπάμε (την φρόνηση), όταν δηλαδή πεθάνουμε, όπως το επισημαίνει και ο λόγος, όχι όμως όσο είμαστε ζωντανοί.

Αν, λοιπόν, δεν είναι δυνατόν με το σώμα να γνωρίσουμε τίποτα ολοκάθαρο, (συμβαίνει) το ένα από τα δύο, ή δηλαδή δεν είναι δυνατό πουθενά να γνωρίσει κανείς την αλήθεια ή το μπορούν όσοι έχουν πεθάνει.

Γιατί, τότε θα είναι η ψυχή αυτή καθ'εαυτή χωριστά από το σώμα, νωρίτερα όμως όχι.

Και όσο ζούμε, έτσι, όπως φαίνεται, θα πλησιάσουμε την γνώση, αν δηλαδή δεν παρασυρόμαστε από τις συνήθειες του σώματος και δεν επικοινωνούμε μαζί του, εκτός από την έσχατη ανάγκη, και αν δεν γεμίσουμε από την φύση του αλλά καθαρθούμε από αυτό μέχρι ωσότου ο ίδιος ο θεός μας λυτρώσει.

Και έτσι, αφού απαλλαχθούμε από την αφροσύνη του σώματος, όπως είναι φυσικό, θα βρεθούμε μαζί με παρόμοιους, βλέποντας από μόνοι μας, κάθε τι το ειλικρινές.

“Αυτό είναι η αλήθεια.”

Πλούταρχος, "Παραμυθητικός προς Απολλώνιον"

Η ζεια ή ζειά ή ζέαείναι δημητριακό που αναφέρεται κυρίως σε αρχαία κείμενα, και καλλιεργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα. Ήδη από το 2ο αιώνα μ.Χ., παρατηρείται σύγχυση για την ταυτότητά της.

Η ζεια είναι λέξη αρχαιότατη. Στα περισσότερα από τα αρχαία ελληνικά κείμενα αναφέρεται στον πληθυντικό αριθμό, «ζειαί».

Το ομηρικό επίθετο της γης είναι και «ζείδωρος», το οποίο ο Ησύχιος ερμηνεύει ως «βιόδωρος, ἡ πρός τό ζῆν δωρουμένη γῆ», το λεξικό Σούδα ως «τήν γῆν τήν τά πρός τό ζῆν δωρουμένην», ενώ μόνο ο φυσικός Autenrieth σχετίζει τη ζείδωρο με τη ζεια, ερμηνεύοντάς την ως «ἡ ζειάς, γεννήματα δωρουμένη, χορηγοῦσα». Από το 2ο αι. μ.Χ., σύμφωνα με τον Γαληνό, παρατηρείται σύγχυση γύρω από την ταυτότητά της, κάτι που διαπιστώνεται από αναφορές σε διάφορους συγγραφείς από την αρχαιότητα ως πρόσφατα.

Έτσι στην πορεία των αιώνων, η ζεια έχει ήδη «ταυτοποιηθεί» από διάφορους συγγραφείς με το Μονόκοκκο σιτάρι (Triticum monococcum ssp. monococcum), το δίκοκκο σιτάρι (T. turgidum ssp. dicoccum), το σιτάρι σπέλτα ή όλυρα (T. aestivum ssp. spelta), το κριθάρι (Hordeum vulgare), τη βρίζα ή σίκαλη (Secale cereale), το σόργο (Sorghum spp.), το καλαμπόκι (Zea mays L.) ή ίσως και κάτι άλλο.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν την ζειακυρίως για ζωοτροφή (άλογα, πουλιά κλπ.) ή δευτερευόντως για παρασκευή χόνδρου, κάτι που γίνεται σαφές από την προσεκτική μελέτη των αρχαίων κειμένων. Οι Έλληνες και Ρωμαίοι έτρωγαν ψωμί κυρίως από σιτάρι, ενώ κάποιες φορές, ιδιαίτερα οι πρώτοι Ρωμαίοι, έφτιαχναν ψωμί από όλυρα, ζεια.

Αναφορές σε αρχαία κείμενα

Το πρώτο χρονολογικά ιστορικό κείμενο που εμφανίστηκε η ζεια, ήταν η Οδύσσεια, όπου ο Όμηρος την ανακατεύει με άσπρο κριθάρι και τη χρησιμοποιεί ως τροφή των αλόγων (ραψ. Δ, στ. 41, «πὰρ δ᾿ ἔβαλον ζειάς, ἀνὰ δὲ κρῖ λευκὸν ἔμιξαν»), ενώ σε άλλο στίχο φυτρώνει μαζί με το σιτάρι και το άσπρο κριθάρι στον κάμπο της Λακωνίας (ραψ. Δ, στ. 604, «πυροί τε ζειαί τε ἰδ᾿ εὐρυφυὲς κρῖ λευκόν»).

Στο προγενέστερο έπος του, την Ιλιάδα, ο Όμηρος δεν αναφέρει πουθενά τη ζεια, αλλά αντίστοιχα για τροφή των αλόγων αναμιγνύει την όλυρα με το άσπρο κριθάρι (ραψ. Ε, στ. 196, «ἑστᾶσι κρῖ λευκὸν ἐρεπτόμενοι καὶ ὀλύρας» και ραψ. Θ, στ. 564 «ἵπποι δὲ κρῖ λευκὸν ἐρεπτόμενοι καὶ ὀλύρας»).

Από τις ομοιότητες των στίχων στα δύο ομηρικά έπη, συνάγεται ότι τον 8ο αι. π.Χ., η ζεια ταυτίζεται με την όλυρα και προορίζονταν για ζωοτροφή. Η ταυτοσημία των δύο ονομάτων είναι πιο ξεκάθαρη στο έργο «Ιστορίαι» που έγραψε ο μεταγενέστερος Ηρόδοτος.

Ο Ηρόδοτος, περιγράφοντας τις παραξενιές των ανθρώπων στην αρχαία Αίγυπτο, γράφει ότι οι Αιγύπτιοι αντί για σιτάρι και κριθάρι, τρέφονται με όλυρα που κάποιοι ονομάζουν ζεια (Βιβ. ΙΙ, Ευτέρπη, κεφ. 36, «Ἀλλαχοῦ τρέφονται μέ σίτον καί κριθήν• ἀλλ'οἱ Αἰγύπτιοι θεωροῦσιν αἰσχρότατον καί ὑποβάλλωνται εἰς τοιαύτην δίαιταν, καί μεταχειρίζονται ὄλυραν, τήν ὀποίαν τινές ὀνομάζουσι ζειάν») και ότι το ψωμί τους είναι από ζεια (Βιβ. ΙΙ, Ευτέρπη, κεφ. 77, «τρέφονται μέ ἄρτους ἐκ ζειάς τούς ὀποίους ὀνομάζουσι κυλλήστεις»).

Ο Λέτσας (1957) γράφει ότι τα αιγυπτιακά σιτάρια, λόγω του εδάφους όπου καλλιεργούνταν, έδιναν αλεύρι «αηδούς γεύσεως», το οποίο καθίσταντο αμμωνιακό και προκαλούσε ναυτία, αν καθυστερούσε η συγκομιδή του σιταριού.

Αντίθετα με τον Όμηρο και τον Ηρόδοτο, ο Θεόφραστος, στο έργο του «Περί Φυτών Ιστορίας» διακρίνει ξεκάθαρα τη ζεια από την όλυρα (κεφ. Θ, «ἒτι δέ ζειά, τίφη, ὀλύρα»). Γράφει για τη ζεια, ότι είναι το πιο απαιτητικό σε έδαφος από τα δημητριακά, γιατί έχει πολλές και βαθιές ρίζες και πολλά στελέχη (κεφ. Θ, «τῶν δέ ὁμοιοπύρων καί ὁμοιοκρίθων, οἷον ζειᾶς τίφης ὀλύρας βρόμου αἰγίλωπος, ἰσχυρότατον καί μάλιστα καρπιζόμενον ἡ ζειά• καί γάρ πολύρριζον καί βαθύρριζον καί πολυκάλαμον») και γι’ αυτό χρειάζεται καλό και δυνατό χωράφι (κεφ. Θ, «ἡ δέ τίφη….δι’ ὃ καί χώραν ζητεῖ λεπτήν, οὐχ ὥσπερ ἡ ζειά πίειραν καί ἀγαθήν»).

Ο καρπός της είναι ευπρόσδεκτος από όλα τα ζώα (κεφ. Θ, «ὁ δέ καρπός κουφότατος καί προσφιλής πᾶσι τοῖς ζώοις») και μαζί με την τίφη είναι τα σιτηρά που μοιάζουν περισσότερο στο σιτάρι (κεφ. Θ, «ἔστι δέ δύο ταῦτα καί ὁμοιότατα τοῖς πυροῖς ἥ τε <ζειά καί ἡ τίφη>»).

Ο Πλίνιος στο έργο του «Naturalis Historia», διαχωρίζει τη ζεια από το ρωμαϊκό far και γράφει ότι οι χώρες που καλλιεργούν ζεια δεν έχουν far (Βιβ. ΧVIII, κεφ. xix, 82, «qui zea utuntur non habent far»). Διαχωρίζει επίσης, τη ζεια από την τίφη που καλλιεργούνται στην Ελλάδα (Βιβ. ΧVIII, κεφ. xx, 93, «apud Graecos est et zea, traduntque eam ac tiphen»), οι οποίες είναι ντυμένα σιτάρια.

Περιγράφει μία τροφή την οποία ονομάζει alica και παρασκευάζεται από ζεια (Βιβ. ΧVIII, κεφ. xxix, 112, «Alica fit e zea»), αλλά και μία δεύτερη, υποδεέστερη που παράγεται στην Αφρική από ένα εκφυλισμένο είδος ζειας, με μεγαλύτερα και πιο μαύρα στάχυα και κοντό καλάμι (Βιβ. ΧVIII, κεφ. xxix, 115, «Alica adulterina fit maxime quidem e zea, quae in Africa degenerat. latiores eius spicae nigrioresque et brevi stipula»).

Ο Διοσκουρίδης, όπως και ο Θεόφραστος, στο πεντάτομο σύγγραμμά του «Περί Ύλης Ιατρικής», διαχωρίζει τη ζεια από την όλυρα. Την περιγράφει ως «διττή», ότι έχει δηλαδή δύο μορφές, παραπέμποντας στο μονόκοκκο (Βιβ. 2, κεφ. ρια’, «ἡ μέν γάρ ἁπλῆ») και στο δίκοκκο σιτάρι (Βιβ. 2, κεφ. ρια’, «ἡ δε δίκοκκος καλεῖται»), με κόκκο που δε διαχωρίζεται από τα λέπυρα (ντυμένο) (Βιβ. 2, κεφ. ρια’, «ἐν δυσίν ἐλύτροις ἒχουσα συνεζευγμένον τό σπέρμα»).

Ο Γαληνός, σε συμφωνία κι αυτός με το Θεόφραστο, στο έργο του «Περί τροφών δυνάμεως», στο βιβλίο Α, στο κεφάλαιο ιγ’, διακρίνει τη ζεια από τα υπόλοιπα σιτηρά και κάνει εκτεταμένη αναφορά σ’ αυτή, ανατρέχοντας βιβλιογραφικά σε προγενέστερους από τον ίδιο συγγραφείς.

Αξιοσημείωτη για τον ίδιο είναι η πλήρης απουσία της ζειας από τα κείμενα του Πραξαγόρα, του Φιλοτίμου, αλλά και του Ιπποκράτη. Αναφέρει ότι ο Διοκλής, στο έργο του «Υγιεινά προς Πλείσταρχον», εξετάζει τις δυνάμεις των «σιτίων» και τα κατατάσσει γράφοντας ότι μετά το κριθάρι και το σιτάρι ακολουθούν σε «αρετές» η όλυρα, η τίφη, η ζεια, ο μέλινος, το κεχρί. Τονίζει δε, ότι σε κάποια αντίγραφα των κειμένων του Διοκλή που ακολούθησαν, η ζεια αφαιρέθηκε, ενώ η λέξη «αρετές» αντικαταστάθηκε από τη λέξη «χρήσεις».

Αυτό που του κάνει ιδιαίτερη εντύπωση, όπως γράφει, είναι το γεγονός ότι η όλυρα και η τίφη αναφέρονται σαν διαφορετικοί σπόροι. Επίσης αναφέρεται στο Μνησίθεο, ο οποίος έγραψε ότι κατάλληλοι σπόροι για τροφή μετά το σιτάρι και το κριθάρι είναι η τίφη που κάποιοι ονομάζουν όλυρα και μετά η ζεια, το κεχρί και ο μέλινος.

Η τίφη αποτελεί ικανοποιητική και εύπεπτη τροφή, σε αντίθεση με το ψωμί από ζεια που είναι «βαρύ και δύσπεπτον». Η ζεια βέβαια αποτελεί αναγκαστική επιλογή στους ψυχρούς τόπους, επειδή είναι φυτό ανθεκτικό στις χαμηλές θερμοκρασίες. Αναφέρεται αναλυτικά και στο «Περί Φυτών Ιστορίας» του Θεόφραστου, στο «Ιστορίαι» του Ηροδότου και στο «Περί Ύλης Ιατρικής» του Διοσκουρίδη και αναγράφει αναλυτικά τις απόψεις των συγγραφέων, όπως αυτές περιεγράφηκαν ήδη παραπάνω.

Διαβάζοντας τα κείμενα του Γαληνού, προκύπτει το συμπέρασμα ότι ήδη από το 2ο αι. μ.Χ. η ζεια έχει σταματήσει να καλλιεργείται στην Ελλάδα. Ο Γαληνός μελέτησε τη βιβλιογραφία που έφθασε μέχρι την εποχή, όπου η ζεια εμφανίζεται μόλις πέμπτη σε διατροφική αξία, στη σειρά των καλλιεργουμένων σιτηρών, αφήνοντας πίσω της μόνο είδη κεχριού, ενώ σε κάποια μεταγενέστερα αντίγραφα αυτών των έργων η ζεια αφαιρέθηκε.

Ζέα, για τον Ησύχιο, είναι ένα από τα τρία κλειστά λιμάνια που έχει ο Πειραιά, ο οποίος ονομάστηκε έτσι από τη ζεια («ἐκάτε παρά Ἀθηναίοις. καί εἶς τῶν ἐν Πειραεῖ λιμένων, οὗτω καλούμενος ἀπό τοῦ καρποῦ τῆς ζειᾶς• ἔχει δέ ὁ Πειραεύς λιμένας τρεῖς κλειστούς»). Ο πατριάρχης Φώτιος στο λεξικό του, γράφει ότι η Ζέα είναι λιμάνι στην Αθήνα («λιμήν Ἀθήνησιν»), ενώ αξιοσημείωτη είναι η απουσία της ζειας από τα λήμματα. Στο λεξικό Σούδα η ζειά ορίζεται ως «είδος κριθής».Ο Βάσσος γράφει ότι η ζεια σπέρνεται το Μάρτιο και χρησιμοποιείται είτε για παρασκευή «χόνδρου», είτε για τροφή μικρών πουλιών.

Αναφορές σε σύγχρονα κείμενα

Ο Dickson (1788) στο έργο του για την κτηνοτροφία των αρχαίων, παραθέτει βιβλιογραφία από τον Παλλάδιο, τον Βάρρωνα, τον Κολουμέλλα, τον Πλίνιο, τον Κάτωνα, έως τον Vincenzo Tanara και διακρίνει μία σύγχυση σχετικά με την ταυτότητα της ζειας και του far, ενώ κάπου καταγράφει και την alica σαν συνώνυμο σπόρο.

Τη μια τα αναφέρει σαν διαφορετικά είδη και την άλλη ταυτίζει τη ζεια με το far, το οποίο περιγράφει σαν ντυμένο σιτάρι και το προτείνει για σπορά σε υγρά, πηλώδη εδάφη με διπλάσια ποσότητα σπόρου από το γυμνόσπερμο σιτάρι. Τελικά, πιο κοντά στο far τοποθετεί το T. spelta.

Στη νεότερη ελληνική βιβλιογραφία η ζεια συνεχίζει να αποτελεί άλυτο μυστήριο για τους επιστήμονες. Γεγονός είναι πάντως ότι, σύμφωνα πάντα με τους συγγραφείς που μελετήθηκαν, η ζεια, το δίκοκκο σιτάρι και η όλυρα (triticum spelta) απουσιάζουν από την ελληνική γη.Ο Άνθιμος Γαζής (1809) μας πληροφορεί στο Λεξικό του, ότι η ζεια ή ζέα είναι είδος σιταριού, το T. spelta του Λινναίου, το far και το adoreum των Ρωμαίων, το γνωστό ασπροσίτι, που σπέρνεται την άνοιξη, που λέγεται και φάρος.

Το 1833 ο Γρηγόριος Παλαιολόγος, στηριζόμενος στο Θεόφραστο και στο Διοσκουρίδη, γράφει ότι η ζεια, διαχωρίζεται από την όλυρα, ενώ και τα δύο σιτηρά δεν υπάρχουν ούτε σαν ονόματα, αλλά ούτε και σαν φυτά την εποχή εκείνη.

Σύμφωνα με το συγγραφέα του πρώτου γεωπονικού πονήματος στη νεότερη Ελλάδα, η ζεια είναι η όλυρα (T. spelta), η οποία στη Γαλλία ονομάζεται epautre και ο κόκκος της είναι κολλημένος σε διπλή φλούδα, έχει μεγάλο και βαρύ κόκκο, ενώ το αλεύρι της είναι πολύ άσπρο και πολύ καλό για αρτοποίηση. Την εποχή εκείνη, το φυτό αυτό καλλιεργούνταν στην Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γερμανία.

Στο «Λεξικόν Ομηρικόν» του 1863, που αποτελεί μετάφραση του Δ. Ολυμπίου από τη γερμανική έκδοση του G. Autenrieth, πιθανολογείται ότι η ζεια είναι η βρίζα (σίκαλη).Το 1901, ο Οικονομόπουλος γράφει ότι η ζεια είναι το καλαμπόκι (αραβόσιτος ή αραποσίτι), προφανώς στηριζόμενος στην επιστημονική του ονομασία (Zea mays L.). Είναι πασιφανές βέβαια ότι, η ζεια που καλλιεργήθηκε στην αρχαία Ελλάδα δεν έχει σχέση με το καλαμπόκι, το οποίο ήρθε στην Ελλάδα μόλις το 1600 μ.Χ..

Ο Παναγιώτης Γεννάδιος, στο «Λεξικόν Φυτολογικόν», το 1914, αναφέρει αρχικά ότι οι άλλοι συγγραφείς ερμηνεύοντας τους αρχαιότερους οδηγούνται στο συμπέρασμα ότι η ζεια συμπίπτει με το T. spelta, ενώ η όλυρα με το μονόκοκκο σιτάρι ή τη σίκαλη. Ο ίδιος ερμηνεύοντας ιστορικές αναφορές των Θεοφράστου, Διοσκουρίδη, Ηροδότου και Στράβωνα, καταλήγει ότι ζεια ταυτίζεται με το σόργο (Sorghum sp.). Ενισχύει την άποψή του αυτή, με την ομοιότητα που παρατηρείται μεταξύ των σανσκριτικών και νεοϊνδικών ονομάτων των Σόργων (Juar, Joar και Jowari) και του ελληνικού ζεια.

Ο Παπαδάκης (1929), οποίος στη σιταρογραφία του, περιγράφει όλα τα καλλιεργούμενα κατά την εποχή είδη σιταριού και τις ποικιλίες τους στην Ελλάδα, γράφει χαρακτηριστικά ότι δε συνάντησε ούτε το δίκοκκο σιτάρι, ούτε την όλυρα (triticum spelta) στην Ελλάδα, ενώ σε κανένα σημείο της σιταρογραφίας του δεν αναφέρει είδος ή ποικιλία σιταριού με το όνομα ζεια ή με κάποιο παρεμφερές όνομα.

Το μόνο ντυμένο σιτάρι που καταγράφει είναι το μονόκοκκο και συγκεκριμένα η ποικιλία «Καπλουτζάς».Ο γεωπόνος Αλέξανδρος Λέτσας (1957), στηριζόμενος στον Ηρόδοτο, ταυτίζει τη ζεια με την όλυρα και γράφει ότι είναι ένα από τα τέσσερα γένη δημητριακών που καλλιεργούσαν οι αρχαίοι Έλληνες. Τα άλλα τρία είναι ο σίτος (πυρός), η κριθή και ο κέγχρος. Γράφει επίσης ότι, σύμφωνα με τον άγιο Ιερώνυμο (4ος αι. μ.Χ.), η ζεια είναι η όλυρα (T. spelta), της οποίας η καλλιέργεια εγκαταλείφθηκε όταν δημιουργήθηκαν καλύτερα αμυλώδη σιτάρια.

Το 1983, ο Μιχαήλ Δαμανάκης από το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο, στον «Κατάλογο των Αγρωστωδών της Ελλάδας» δεν καταγράφει τα T. dicoccum και την T. spelta σαν εγχώρια είδη, παρόλο που στο γένος Triticum περιλαμβάνει 17 είδη. Το μόνο σιτάρι (Triticum spp.) με ντυμένους σπόρους που παρατηρείται είτε ως καλλιεργούμενο, είτε ως αυτοφυές είναι το μονόκοκκο (Καββάδας, 1956).

Η ζεια, καλλιεργήθηκε κύρια για ζωοτροφή στην αρχαία Ελλάδα. Άρχισε να χάνεται σταδιακά από τη βιβλιογραφία από τον 3ο αιώνα π.Χ. και επανεμφανίστηκε σ’ αυτή τον 1ο αιώνα μ.Χ., οπότε και άρχισε η ατέρμονη συζήτηση για την ταυτότητά της.

Επομένως αποσύρθηκε από την Ελληνική γεωργία πολύ πριν από το 1ο αιώνα μ.Χ., όταν είχαν γίνει πλέον γνωστά σε όλους τα γυμνόσπερμα σιτάρια, τα οποία απαιτούσαν πολύ λιγότερη μετασυλλεκτική κατεργασία από τα ντυμένα.

Όσον αφορά την αμφιλεγόμενη ταυτότητά της, σύμφωνα πάντα με τις καταγεγραμμένες αναφορές, η ζεια θα μπορούσε να είναι η όλυρα (triticum spelta), η τίφη, το μονόκοκκο σιτάρι, το δίκοκκο σιτάρι, το κριθάρι, η βρίζα (σίκαλη), το σόργο ή και κάτι άλλο.

Δείτε επίσης: Ζέα ή Ζειά: Το αρχαιότερο δημητριακό και βασικό συστατικό της διατροφής των αρχαίων

Η Γεωμετρία δεν είναι βέβαια το μόνο από τα αγαθά τού πολιτισμού, πού κατέλιπεν η Ελληνική αρχαιότης, είναι όμως ασφαλώς τό διαχρονικώτερο.

Η γεωμετρία τού Ευκλείδου, τα περίφημα "Στοιχεία", ισχύουν απαράλλακτα μέχρι σήμερα, χωρίς να χρειασθούν αναθεωρήσεις, βελτιώσεις ή κάποιες προσθήκες. Τα "Στοιχεία"αποτελούν ένα από τα αθάνατα μνημεία της ανθρώπινης σοφίας, κτήμα εσαεί των επιγιγνομένων.

Η γεωμετρία υπό την πρακτική και εμπειρική της μορφήν δεν ήταν βεβαίως άγνωστος στους αρχαίους ανατολικούς λαούς.

Ο Ηρόδοτος παραδίδει ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χάρις στις γεωμετρικές τους γνώσεις μπορούσαν να αποκαθιστούν τα όρια των κτημάτων τους μετά τις ετήσιες πλημμύρες τού Νείλου.

Όμως οι σχετικές γνώσεις τους ήταν ασυστηματοποίητες και δεν ξεπερνούσαν τα όρια της απλής εμπειρίας. Εγνώριζαν τό "πώς", αλλά δέν κατώρθωσαν ποτέ νά φθάσουν στό "διατί". Αυτήν τήν δόξαν επέπρωτο νά δρέψη η ιδιοφυϊα τών αρχαίων Ελλήνων.

Ο Θαλής ο Μιλήσιος (640-546 π.Χ.)είναι εκείνος πού εισήγαγε ή μάλλον ανεκάλυψε τήν απόδειξι τών γεωμετρικών καί μαθηματικών προτάσεων. Η εύρεσις τής αποδεικτικής μεθόδου ήταν μία από τίς μεγάλες στιγμές τής Ανθρωπότητος καί εν τούτοις πολλοί λίγοι έχουν συνειδητοποιήσει τήν καταλυτική σημασία τής καινοτομίας εκείνης στήν εξέλιξι τού ανθρωπίνου πνεύματος καί στήν ιστορία τού πολιτισμού γενικώτερον.

Ο άνθρωπος αποτινάζει σιγά-σιγά τά δεσμά τής αυθεντίας καί γίνεται αυτεξούσιος, αφού μπορεί μόνος του πλέον νά γνωρίζη, νά αποδεικνύη, νά βεβαιώνεται. Ετσι λοιπόν ο Θαλής δέν θεωρείται απλώς ως ο ευρέτης τής θεωρητικής γεωμετρίας, αλλά καί ο εισηγητής τής παγκοσμίου επιστήμης.

Ιστορικό είναι τό επίτευγμα, πού διέσωσεν ο Πλούταρχος, κατά τό οποίον ο Θαλής κατέπληξε τόν Φαραώ Αμασιν, όταν υπελόγισε τό ύψος τής μεγάλης πυραμίδος εκ τού μήκους τής σκιάς, μέ τήν μέθοδο τών αναλογιών. Θά έπρεπε ο ανδριάς τού μεγάλου αυτού Μιλησίου νά κοσμή όλα τά Ανώτατα Εκπαιδευτικα Ιδρύματα, ως ελάχιστος φόρος τιμής στόν πρώτον πραγματικόν επιστήμονα τής ανθρωπότητος, πού μάλιστα εθεώρει εαυτόν ευτυχή πού εγεννήθη Ελλην.

Ο Πυθαγόρας (572-500 π.Χ.), ο μέγας αυτός φιλόσοφος, μαθηματικός καί μύστης, έδωσε νέα ώθησι στήν γεωμετρία, μισόν αιώνα αργότερα. Μάλιστα τά μισά περίπου από τά δέκα τρία βιβλία τών "Στοιχείων"τού Ευκλείδου, στηρίζονται σέ εργασίες τού Πυθαγόρου καί τής Σχολής του.

Ο Πυθαγόρας έβλεπε τήν γεωμετρία μέσα από τήν πνευματική της διάστασι, ο δέ όρκος τών νεοφύτων τού "Ομακοείου", δηλ. τής μυητικης Σχολής του, ήταν "Η Γεωμετρία νά χρησιμεύη γιά τήν πνευματική καλλιέργεια καί όχι πρός πλουτισμόν". Ονομαστόν έγινε τό Πυθαγόρειον Θεώρημα, τού οποίου τήν απόδειξιν εύρεν ο φιλόσοφος καί καταληφθείς υπό ενθουσιασμού εθυσίασε, κατά τήν παράδοσιν εκατόμβην. Τό θεώρημα αυτό εξακολουθεί ακόμη καί σήμερα νά ασκή ακαταμάχητον γοητείαν καί μέχρι τώρα έχουν καταγραφή 370 διαφορετικές αποδείξεις.

Οι αρχαίοι Ελληνες μαθηματικοί εθεώρουν τά τιθέμενα προβλήματα ως πνευματικά παίγνια καί ως καλοί αθληταί ησθάνοντο τήν υποχρέωσιν νά τιμήσουν τούς Θεούς μετά τήν νίκην των. Ετσι καί ο Θαλής, όταν απέδειξε τήν σημαντική πρότασιν ότι επί ημιπεριφερείας κύκλου βαίνει ορθή γωνία, ευγνώμων πρός τούς Θεούς εθυσίασε βούν.

Είναι δύσκολο σήμερα νά συλλάβωμε ποία σημασία είχε γιά τούς αρχαίους προγόνους μας η λύσις κάποιου προβλήματος ή η ανεύρεσις τής αιτίας ενός φαινομένου. Ο Δημόκριτος έλεγε ότι προτιμά νά ανεύρη τήν αιτίαν ενός φαινομένου παρά νά τού χαρίσουν τόν θρόνον τού Μεγάλου Βασιλέως τής Περσίας. Νά μή ξεχνούμε επίσης τόν ένθεον ζήλον τού Αρχιμήδους, όταν ανήγγειλε τήν ανακάλυψι τού νόμου τής ανώσεως, μέ τό περίφημον έκτοτε καταστάν "Εύρηκα"!.

Αμέσως μετά τήν πρώτη συγκρότησι καί συστηματοποίησι τής γεωμετρίας, τρία μεγάλα προβλήματα άρχισαν νά απασχολούν τήν ελληνική φιλοσοφική διανόησι: α) Ο τετραγωνισμός τού κύκλου, β) Τό Δήλιον Πρόβλημα (ο διπλασιασμός τού κύβου) καί γ) Η τριχοτόμησις τής γωνίας. Τά μόνα επιτρεπόμενα μέσα ήσαν ο (αβαθμολόγητος) κανών καί ο διαβήτης. Τά υπόλοιπα έπρεπε νά αναλάβη η ανθρώπινη διάνοια. Ηταν καί αυτό ένα δείγμα τού υψηλού ήθους τών αρχαίων Ελλήνων μαθηματικών, μέ την πρωτοκαθεδρία πού έδιδαν στόν καθαρό λογισμό.

Τά προβλήματα αυτά έμειναν άλυτα, όμως η προβληματική περί τήν αναζήτησιν τών λύσεων ωδήγησεν εμμέσως στήν μεγάλη ανάπτυξι τής γεωμετρίας στήν κλασσική ελληνική αρχαιότητα καί μετέπειτα. Σήμερα βέβαια, μέ τό μοιρογνωμόνιο, τίς τριγωνομετρικές μεθόδους, τούς πίνακες, τούς υπολογιστάς κτλ, τά προβλήματα αυτά είναι πλέον άνευ αντικειμένου.

Ομως η θεωρητική τους αξία παραμένει απαραμείωτος. Οι αρχαίοι είχαν σέ υψηλή περιωπή τήν γεωμετρία. Τήν εθεώρουν σάν απαραίτητο εργαλείο γιά τήν φιλοσοφική καί γενικώτερα τήν επιστημονική σκέψι. Στό υπέρθυρον τής Πλατωνικής Ακαδημείας, η επιγραφή "Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω"απεθάρρυνε τούς αμοίρους τής γεωμετρικής τέχνης νά γευθούν τά υψηλά νάματα τής φιλοσοφίας.

Μάλιστα ο Πλάτων (427-347 π.x.) εθεώρει τά μαθηματικά δώρο τών Θεών πρός τούς ανθρώπους. Εις αυτόν αποδίδεται η περίφημος φράσις: "Αεί ο Θεός γεωμετρεί", τής οποίας οι τρείς πρώτες λέξεις, κατά τρόπον παράδοξον, δίνουν τήν κατά προσέγγισιν τιμήν τού αριθμού π = 3,14. Τό "παράδοξον"δέ έγκειται εις τό ότι οι αρχαίοι Ελληνες υποτίθεται ότι αγνοούσαν τήν χρήσιν τών δεκαδικών αριθμών, καθώς δέν είχαν συλλάβει την έννοια τού μηδενός. Είναι όμως έτσι ή μήπως έχομε πολλά ακόμη να μάθωμε από την σοφία των αρχαίων προγόνων μας;

Ας σημειωθεί ακόμη ότι ο Πλάτων, μέγας μαθηματικός ο ίδιος, ήταν εκείνος πού καθιέρωσε την χρήση τού κανόνος και τού διαβήτου, πού απετέλεσε στοιχείον εγκυρότητος γιά τίς προτεινόμενες λύσεις τών γεωμετρικών προβλημάτων καί αναγκαίαν συνθήκην διά τό πνευματικώς "εύ αγωνίζεσθαι".

Στούς Αλεξανδρινούς Χρόνους, ο Ευκλείδης (330-270 π.Χ.) με τά "Στοιχεία"του εσυστηματοποίησε καί εκωδικοποίησε όλες τίς προγενέστερες γνώσεις καί παρέδωσε στήν ανθρωπότητα ίσως τό πλέον πολυδιαβασμένο καί πολυμεταφρασμένο επιστημονικό βιβλίο. Τά "Στοιχεία"δέν είναι μόνον ένα εγχειρίδιον γεωμετρίας, όπως θά ενόμιζε κανείς. Περιέχουν επίσης τίς βάσεις τής θεωρίας τών αριθμών, στήν θεμελίωσι τής οποίας ο μέγας εκείνος "Στοιχειωτής"συνέβαλεν όσον ολίγοι. Γνωστός καί εν χρήσει ακόμη σήμερα είναι ο "Αλγόριθμος τού Ευκλείδου", γιά τήν εύρεσι τού μεγίστου κοινού διαιρέτου (ΜΚΔ), η "Ευκλείδειος Διαίρεσις"κτλ.

Σήμερα ο Ευκλείδης με την γεωμετρία του εξακολουθεί να παραμένη επίκαιρος, παρά την ραγδαία μεταβολή των αντιλήψεων περί τού χώρου και τού σύμπαντος κόσμου. Ακόμη και οι νέες, "μη ευκλείδειες γεωμετρίες"τού Riemann καί τού Lobatsevski δεν εστάθησαν ικανές να αμφισβητήσουν την διαχρονική αξία των "Στοιχείων", πολλώ δε μάλλον να τα υποκαταστήσουν.

Ακολούθησε μία πλειάς λαμπρών μαθηματικών, πού διηύρυναν τον ορίζοντα της γεωμετρίας, όπως οι: Ίππαρχος, Μέναιχμος, Μενέλαος, Πτολεμαίος, Ήρων, Απολλώνιος ο Περγαίος και πολλοί άλλοι. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον Αρχιμήδη (284-212 π.Χ.), πού κατά πολλούς υπήρξε ο μεγαλύτερος μαθηματικός όλων των εθνών και όλων των εποχών.

Ακόμη ο Αλεξανδρινός Θέων, τού οποίου κόρη ήταν η περίφημος διά τήν καλλονήν της νεοπλατωνική φιλόσοφος Υπατία, εξ ίσου μεγάλη μαθηματικός και αυτή, αποκληθείσα μάλιστα "Γεωμετρική".

Η Υπατία (370-415 μ.Χ.)υπήρξε αθώο θύμα του Χριστιανικού φανατισμού, ενώ με τον Θέωνα και την ιδία ετερματίσθη ουσιαστικά η συνεισφορά των Ελλήνων στην παγκόσμια μαθηματική επιστήμη.

Η γεωμετρία αποτελεί το τελειότερον όργανον λογικής, στην ουσία είναι η λογική εφηρμοσμένη. Προάγει την σκέψη και την φαντασία, αν δε εγκύψη κανείς στο βαθύτερο περιεχόμενό της, θα συλλάβει το νόημα της αρμονίας και της εν τώ κόσμω τάξεως. Η σκέψης γίνεται εδραία, στερεά και αποφεύγονται οι άνευ έρματος νοητικές ακροβασίες. Μέσα από την γεωμετρία και τα μαθηματικά καθίσταται ευκολωτέρα η προσπέλασις των υψηλών φιλοσοφικών εννοιών.

Πριν από λίγα χρόνια, σ'ένα συνέδριο διδακτικής, ο Σοβιετικός ακαδημαϊκός Α.Δ. Αλεξανδρώφ είπε ότι εκτός από τούς μηχανικούς και τούς αρχιτέκτονες, τούς πολεοδόμους κ.α., πρέπει να διδάσκονται την Γεωμετρία σε πανεπιστημιακό επίπεδο και οι ιατροί και οι δικαστικοί. Ημείς οι σύγχρονοι Έλληνες, ως φορείς της μεγάλης εκείνης κληρονομίας, επιβάλλεται να επανασυνδεθούμε με την λαμπράν παράδοσιν των αρχαίων γεωμετρών και να φανούμε αντάξιοί τους. Είναι η ιστορική μας οφειλή. Η καλλιέργεια της Γεωμετρίας είναι δική μας υπόθεσης.

Δυστυχώς όμως η γεωμετρική παιδεία στην χώρα όπου εγεννήθη, ευρίσκεται τα τελευταία χρόνια σε πλήρη υποβάθμισι και νοσεί επικίνδυνα. Η Γεωμετρία διδάσκεται ξηρά, αποσπασματικά και το χειρότερο, αποκομμένη από τις ιστορικές της καταβολές και την ευρύτερη πνευματική της διάσταση. Όπως δε παρατηρεί η Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία σε πρόσφατο (Οκτώβριος 1995) διάβημά της προς το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο,

"Ο περιορισμός της διδακτέας ύλης (άρα και της αντίστοιχης θεωρίας) της Γεωμετρίας, όχι μόνο οδηγεί στην υποβάθμιση τού ρόλου της, όταν είναι γνωστό ότι στην διεθνή μαθηματική κοινότητα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο, αλλά είναι βέβαιο ότι θα έχει σοβαρότατες συνέπειες στην όλη εκπαιδευτική πράξη, αφού είναι γνωστό ότι η Γεωμετρία είναι το κατ'εξοχήν μάθημα, πού βοηθάει το μαθητή να αναπτύξει την ικανότητα κριτικής σκέψεως. "Αεί ο Θεός γεωμετρεί ης καί φαντασίας".

Ιωάννης-Αδωνις Μελικέρτης

Στην “Ιλιάδα” του Ομήρου, οι μάχες μεταξύ Ελλήνων και Τρώων αντικατοπτρίζουν τις συγκρούσεις των άστρων και των αστερισμών, για την επικράτησή τους στον ουρανό.

Τι θα λέγατε  αν οι ομηρικοί ήρωες, εκτός από πλάσματα του μύθου και της ιστορίας, ήταν τα λαμπρότερα αστέρια του κάθε αστερισμού; Τότε η Ιλιάδα εκτός από έπος, θα ήταν και ένας αστρικός χάρτης, ο οποίος αφηγείται την απέραντη περιπέτεια του σύμπαντος.

Από την υπόθεση αυτή ξεκίνησαν οι συγγραφείς Φλόρενς και Kένεθ Γουντ, για να φτάσουν στο συμπέρασμα ότι η Ιλιάδα, εκτός από τη διήγηση ενός μεγάλου πολέμου που έγινε στο όνομα της ομορφιάς, είναι κι ένας αστρικός οδηγός, ένας ποιητικός κώδικας της αρχαίας γεωγραφίας, καθώς κι ένας αστρονομικός κατάλογος.

Εκ πρώτης όψεως, η ιδέα τους μοιάζει παράδοξη και υπερβολική. Κι όμως, πρόκειται για τα συμπεράσματα μιας έρευνας 40 χρόνων, που έρχεται να αποδείξει ότι η Ιλιάδα είναι μια αλληγορία του Σύμπαντος. Τα πορίσματα των ερευνών τους υπάρχουν στο βιβλίο Homer’s Secret Iliad (Η μυστική Ιλιάδα του Ομήρου).

Οι συγγραφείς του βιβλίου δεν είναι ακαδημαϊκοί ή επαγγελματίες αρχαιολόγοι. Αλλά μήπως ήταν αρχαιολόγος ο Ερρίκος Σλήμαν, ο οποίος, σε πείσμα των ειδικών, άρχισε ανασκαφές στο σημείο όπου πίστευε ότι βρισκόταν η αρχαία Τροία; Ή ο Βρετανός αρχιτέκτονας Μάικλ Βέντρις, ο άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική B;

Συνεχιστές μιας παράδοσης

Ωστόσο, οι δυο ερευνητές δεν άρχισαν από το πουθενά. Συνέχισαν μια παράδοση την οποία ξεκίνησε η Έντνα Λάιτ, μητέρα της Φλόρενς Γουντ, της μιας εκ των δυο συγγραφέων της Μυστικής Ιλιάδας. Η γυναίκα αυτή ζούσε στο Κάνσας, το οποίο, σημειωτέον, βρίσκεται στον ίδιο γεωγραφικό παράλληλο με το Αιγαίο. Εκεί η Έντνα Λάιτ είδε για πρώτη φορά ένα σημάδι το οποίο παρέπεμπε στον αστρικό χάρτη της Ιλιάδας.

H Έντνα Λάιτ ήταν καθηγήτρια αγγλικής φιλολογίας. Φαίνεται όμως ότι δεν ήταν ο Σαίξπηρ που είχε καταλάβει το πνεύμα της, αλλά το παράδοξο, μαγικό μυστήριο των ομηρικών επών, τα οποία άλλωστε θυμόταν σχεδόν από μνήμης και διηγούνταν στα παιδιά της.

Η Ιλιάδα του Ομήρουεικονογραφημένη (493-508 μ.Χ.). Μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τρώων. Άκρη αριστερά: ο Τεύκρος δέχεται συγχαρητήρια για τις επιτυχίες του από τον Αγαμέμνονα. Τη μάχη επιβλέπουν οι θεές Αθηνά, Ήρα και Ίριδα. Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη του Μιλάνου.

«Διάβαζα και ξαναδιάβαζα τα δυο αυτά έπη… Κι όμως, κάθε φορά που τελείωνα την ανάγνωση, η αντίδρασή μου ήταν η ίδια: είχα την αίσθηση ότι ακόμη δεν είχα συλλάβει το νόημα…» γράφει η Έντνα στις σημειώσεις της. Ήταν, όπως έλεγε η ίδια, σαν να άκουγε τον ψίθυρο μιας μελωδίας που έσβηνε πίσω από μια μουσική κλιμάκωση, ή σαν να προσπαθούσε να δει τις αναπαραστάσεις ενός τεράστιου αλλά μακρινού πίνακα.

Έπειτα από πολλές παρατηρήσεις, πρόσεξε –σχεδόν κατά τύχη– μια ομοιότητα ανάμεσα στη μορφολογία του Παγασητικού Κόλπου, στο Βόλο, και στον αστερισμό του Πήγασου. Αυτή ήταν ίσως και η άκρη του νήματος για να ξεκινήσει τις υποθέσεις της γύρω από κάποια μεγάλα ερωτήματα τα οποία βασανίζουν ακόμη τους μελετητές της Ιλιάδας.

Η ταύτιση με τους αστερισμούς

Στα ομηρικά έπη υπάρχουν κάποια τμήματα που προβληματίζουν τους ερευνητές. Για παράδειγμα, η ραψωδία B της Ιλιάδας περιλαμβάνει έναν μακρύ κατάλογο των 29 στρατευμάτων των Αχαιών και των 16 στρατιών των Τρώων, που πήραν μέρος στον Τρωικό Πόλεμο: από πού έρχονταν και ποιοι ήταν οι επικεφαλής της κάθε στρατιάς.

Έχουν δοθεί κάθε είδους εξηγήσεις γι’ αυτόν τον ατελεύτητο κατάλογο που μοιάζει με δοκιμασία της μνήμης. H πρόταση της Έντνα Λάιτ ήταν ότι κάθε στρατιά είναι κι ένας αστερισμός, και ο στρατηλάτης της κάθε στρατιάς είναι το λαμπρότερο αστέρι του αστερισμού.

Μάχη μεταξύ Ελλήνων (δεξιά) και Τρώων (αριστερά) που φορούν φρυγικούς σκούφους. Η μάχη διεξάγεται υπό την εποπτεία των θεών (κέντρο). Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη του Μιλάνου.

H επιλογή κάθε αστερισμού έγινε λόγω της ομοιότητάς του με τον τόπο από τον οποίο προέρχονταν οι στρατοί. Για παράδειγμα, οι Μυκήνες εκπροσωπούν τον αστερισμό του Λέοντος, η Σπάρτη τον αστερισμό του Σκορπιού και η Τροία τη Μεγάλη Άρκτο.

Η πτώση της Τροίας αναφέρεται στην πτώση της Μεγάλης Άρκτου από τη θέση της σαν δείκτης του βορρά για να περάσει σήμερα ο βορράς στη Μικρή Άρκτο.

Από την άλλη μεριά, ο Αχιλλέας, ο μεγαλύτερος ήρωας της Ιλιάδας, είναι ο Σείριος, το λαμπρότερο άστρο του ουρανού.

O Αγαμέμνων είναι ο αστραφτερός Βασιλίσκος, ή αλλιώς το Άλφα του αστερισμού του Λέοντος.

O Μενέλαος εκπροσωπεί τον Αντάρη, που ονομάζεται και “καρδιά του Σκορπιού”.

O Οδυσσέας είναι ο Αρκτούρος, το Άλφα (δηλαδή ο μεγαλύτερος αστέρας) του Βοώτη.

Κατά τον ίδιο τρόπο, και οι 73 αρχηγοί που κατονομάζονται στον Κατάλογο των Πλοίων τοποθετούνται στον ουράνιο αυτό χάρτη.

Ο Φοίβος-Απόλλων ως ακτινοβόλος Ήλιος. Δεξιά, ο Αχιλλέας, ο μεγαλύτερος ήρωας της Ιλιάδας. Αττικός αμφορέας του 5ου αι. π.Χ. Μουσείο Βατικανού. Photo: Μ. Τιβέριος.

H Έντνα κατέγραφε όλες τις παρατηρήσεις της και έπειτα τις έκρυψε σε μια κασετίνα από μαόνι. «Όταν εμείς τα παιδιά το πλησιάζαμε, ήταν έτοιμη να μας κόψει τα χέρια…», θυμάται η Φλόρενς Γουντ.

Όταν η Έντνα πέθανε, το 1991, το ζεύγος Γουντ θέλησε πρώτα να ζητήσει την άποψη των ειδικών, παρουσιάζοντας το τεράστιο υλικό σε ιστορικούς και αρχαιολόγους. Οι περισσότεροι όμως δεν δέχτηκαν καν να του ρίξουν μια ματιά. «Ποτέ δεν θα καταλάβω την παντελή απουσία περιέργειας αυτών των ανθρώπων…» λέει η Γουντ. H ιδέα ωστόσο τράβηξε την προσοχή της δρος Χέρτα φον Ντέτσεντ και των συναδέλφων της από το Πανεπιστήμιο της Φραγκφούρτης, οι οποίοι μελετούν το νόημα των ελληνικών μύθων.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η υπόθεση της Έντνα Λάιτ θα έβρισκε γόνιμη βάση στη λογική της ελληνικής μυθολογίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως οι Ολύμπιοι θεοί δεν ήταν τίποτε άλλο από τους γνωστούς πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος. Για παράδειγμα, ο Κρόνος, ο Δίας, ο Άρης, η Αφροδίτη και ο Ερμής αντιστοιχούν στα φερώνυμα αστέρια. Η Ήρα είναι η Σελήνη και ο Απόλλωνας ο Ήλιος.

Από την άλλη πλευρά, σε όλα τα έργα της πρώιμης αρχαιότητας συναντάμε κοσμολογικά στοιχεία. Μήπως η ίδια η Θεογονία του Ησίοδου δεν αρχίζει με μια μελέτη του σύμπαντος; Στην αρχή ήταν το Χάος, έπειτα εμφανίστηκε η Γαία και ο Ουρανός. (Γαία αποκαλούσαν οι αρχαίοι Έλληνες όχι τη Γη, όπως υποθέτουν πολλοί, αλλά το κέντρο του σύμπαντος· η Γη ονομαζόταν Εστία).

Οι συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και Τρώων στη γη αντανακλούσαν αντίστοιχες συγκρούσεις και ανακατατάξεις στον ουρανό. Από την αρχέγονη ύλη ή Χάος, προέκυψε ο κόσμος (Ωραία Ελένη). Από την εικονογραφημένη Ιλιάδα του Ομήρου (493-508 μ.Χ.). Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη του Μιλάνου.

Με το πρωταρχικό αυτό ζευγάρι, τη Γαία και τον Ουρανό, οι πρόγονοί μας αναφέρονταν σ’ εκείνη τη μακρινή εποχή κατά την οποία η ύλη ήταν ακόμη αδιαμόρφωτη μάζα. Τα στοιχεία της δεν είχαν ξεχωρίσει και δεν είχαν πάρει την ολοκληρωμένη μορφή τους (γη, νερό, αέρας, φωτιά, αιθέρας). Στο σύμπαν επικρατούσε ακινησία. Δεν υπήρχαν ήλιοι και παντού βασίλευε θλιβερή σιωπή. Δεν υπήρχε τίποτε άλλο παρά συγκεχυμένη ύλη.

Το ότι ο Ουρανός εκθρονίστηκε από τον γιο του, τον Κρόνο, είναι μια αλληγορία της στιγμής κατά την οποία η δημιουργός και κοσμογονική δύναμη του σύμπαντος εξασφάλισε τη ζωή και έδωσε στο σύμπαν τάξη και ομορφιά.

Και το ότι ο Κρόνος εκθρονίστηκε από τον Δία, τον βασιλιά των Ολύμπιων θεών, είναι δηλωτικό της περαιτέρω συνέχισης της δημιουργίας που φτάνει έως την εμφάνιση του ανθρώπινου είδους.

Οι ανθρώπινες ψυχές παρακάλεσαν τον δημιουργό να τις αφήσει να εκδηλωθούν. Και αυτός τους το επέτρεψε, δημιουργώντας τον κόσμο.

Αστρικοί συσχετισμοί

Η διαφορετική αυτή ερμηνεία των ομηρικών επών δεν ήταν άγνωστη στην αρχαιότητα. Στο έργο Ομηρικά προβλήματα, μια συλλογή αλληγοριών σε 79 κεφάλαια που φέρεται να έγραψε ο Ηράκλειτος από τον Πόντο, τον δεύτερο αιώνα μ.Χ., στο κεφάλαιο 65 γίνεται ένας παρόμοιος συσχετισμός.

Το βιβλίο της Φλόρενς και του Κένεθ Γουντ, βασισμένο στις σημειώσεις που η μητέρα της Φλόρενς, Έντνα, είχε καταχωνιάσει σε εκείνο το κουτί από μαόνι, αποτελεί μια προέκταση των Ομηρικών προβλημάτων. Ας θυμηθούμε ότι στην ιεραρχία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, έπειτα από τους θεούς και τους Τιτάνες, έρχονται οι ημίθεοι, και έπειτα οι ήρωες, οι οποίοι βρίσκονται ανάμεσα στους θνητούς και τους αθάνατους. Γιατί λοιπόν να μην έμεινε και για εκείνους λίγη χρυσή αστερόσκονη από την αύρα του Ολύμπου;

Η σύλληψη του κατασκόπου Δόλωνα από τον Διομήδη και τον Οδυσσέα. Από την εικονογραφημένη Ιλιάδα του Ομήρου (493-508 μ.Χ.). Αμβροσιανή Βιβλιοθήκη του Μιλάνου.

Οι δυο συγγραφείς παρατηρούν πως όταν ένας ήρωας σκοτώνεται σε μια μάχη, είναι επειδή το φως που εξέπεμπε το άστρο του ήταν δυνατότερο απ’ ό,τι εκείνου που τον σκότωσε. Έτσι, συσχετίζουν τις πληγές, τις ασπίδες, τα κράνη και τα άρματα των ηρώων με τη θέση τους μέσα στο σύμπαν. Για παράδειγμα, οι πληγές που υπέστησαν οι γιοι του Πριάμου –μια στο χέρι, μια στη ζώνη και μια στον ώμο– αντιπροσωπεύουν τα αντίστοιχα άστρα στον αστερισμό του Ωρίωνος, που είναι άλλωστε και ο αστερισμός της οικογένειας του Πριάμου.

Όλα αυτά ίσως τελικά να μην είναι παρά μια ακόμη ερασιτεχνική, πολύ ποιητική ανάγνωση των ομηρικών επών. Ίσως πάλι να κρύβουν λίγη από την αλήθεια. Πάντως όλοι συμφωνούν ότι τα ομηρικά έπη ήταν τα ευαγγέλια της ελληνικής παράδοσης, τα οποία λόγω του κύρους και της μεγάλης σοφίας που έκρυβαν μεταφέρθηκαν από στόμα σε στόμα μέχρι που κάποια στιγμή καταγράφηκαν στον πάπυρο.

Βέβαια οι χιλιετίες που μας χωρίζουν από την εποχή της αρχικής τους σύλληψης, είναι εκείνες ενός κόσμου διαφορετικού: ενός κόσμου όπου ο άνθρωπος δεν είχε λησμονήσει την αστρική του καταγωγή και δεν ήταν αποκομμένος από τις δυνάμεις του σύμπαντος. Γι’ αυτό το λόγο και στον κόσμο του Ομήρου η ερμηνεία του σύμπαντος έχει απομνημονευθεί μέσα από τους ήχους και τους ρυθμούς ενός τυφλού ποιητή, που ωστόσο ήταν ικανός να παρατηρεί τα αστέρια…

Ο Παρθενώνας έχει κρυμμένα ακόμα πολλά μυστικά

Η ζωφόρος του Παρθενώνααπεικονίζει τη θυσία της κόρης του Ερεχθέως και όχι την πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων, υποστηρίζει μια νέα έρευνα.

Εδώ και 230 χρόνια, η παράσταση που κοσμεί την 160 μέτρων ζωφόρο του Παρθενώνα, ενός κτίσματος με τη μεγαλύτερη επιρροή στην αρχιτεκτονική του δυτικού κόσμου, φαινόταν αρκετά απλή. Όλοι δέχονταν ότι απεικονίζει την πομπή των Μεγάλων Παναθηναίων που γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια προς τιμήν της θεάς Αθηνάς, στην οποία άλλωστε είναι αφιερωμένος ο Παρθενώνας.

Αλλά μια συγκλονιστική ανακάλυψη, σε συνδυασμό με τις μούμιες της Αιγύπτου, μετά από μελέτες που έγιναν πάνω στη ζωφόρο του Παρθενώνα, θέτει υπό αμφισβήτηση τις ιδέες που είχαμε έως τώρα γι’ αυτό το 2.500 ετών αρχιτεκτονικό αριστούργημα.

Αυτό υποστηρίζει η αρχαιολόγος και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, Τζόαν Κόνελυ στο βιβλίο της The Parthenon Enigma (εκδ. Knopf).

Όπως αναφέρει η Κόνελυ: «Τώρα συνειδητοποιούμε ότι η ζωφόρος αφηγείται μια πολύ πιο τραγική ιστορία».

Η ζωφόρος αφηγείται μια πολύ πιο τραγική ιστορία – τη θυσία της κόρης του Ερεχθέα, προτείνει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης Τζόαν Κόνελυ.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Στην αρχαία Αίγυπτο, όταν οι φαραώ πέθαιναν ξεκινούσαν το ταξίδι τους στον άλλο κόσμο μέσα σε μια χρυσή σαρκοφάγο. Οι κοινοί θνητοί, πάλι, μουμιοποιούνταν με φθηνότερα υλικά, όπως για παράδειγμα ανακυκλωμένο πάπυρο, στον οποίο προηγουμένως μπορεί να υπήρχαν διάφορα γραπτά, συμπεριλαμβανομένων μεταφρασμένων κειμένων από τα ελληνικά.

Στις αρχές του 20ου αιώνα, ένας Έλληνας μελετητής, εξετάζοντας κομμάτια από πάπυρο σε μια από αυτές τις μούμιες, έκανε μια εκπληκτική ανακάλυψη: 250 σειρές από ένα χαμένο έργο του Ευριπίδη, τον «Ερεχθέα».

«Τελικά οι μούμιες καταλήγουν να είναι η καλύτερη πηγή χαμένων Ελληνικών κειμένων», λέει η Κόνελυ, η οποία σημειώνει ότι η ανακάλυψη της σαρκοφάγου που περιείχε το έργο είχε γίνει το 1901, αλλά η τεχνολογία για να αφαιρεθεί ο  πάπυρος, χωρίς να καταστραφεί η μούμια, δεν υπήρχε μέχρι το 1960.

Το έργο αφηγείται την ιστορία του Ερεχθέα, μυθικού βασιλιά της Αθήνας, ο οποίος «όταν έγινε η πρώτη εισβολή και πολιορκία της πόλης από τους βάρβαρους Θράκες, ζήτησε καθοδήγηση από το μαντείο των Δελφών και πήρε την απάντηση ότι έπρεπε να θυσιάσει τη μικρότερη κόρη του» προκειμένου να κερδίσει τη μάχη.

Η Κόνελυ έμαθε για πρώτη φορά για το έργο αυτό, το οποίο ήταν ιδιαίτερα δύσκολο να διαβαστεί γιατί ήταν σε αποσπασματικά ελληνικά και «οι λωρίδες από πάπυρο ήταν κομμένες σε σχήμα φτερών γερακιού», στη δεκαετία του 1990. Από τότε και με την πάροδο του χρόνου, είχε μια αποκάλυψη.

«Συνειδητοποίησα ότι ο Ευριπίδης μιλούσε γι’ αυτό που βλέπουμε στο μέσον της ζωφόρου του Παρθενώνα», λέει η Κόνελυ. «Απεικονίζει μια οικογένεια –τη  μητέρα, τον πατέρα και τις τρεις κόρες τους– η οποία ετοιμάζεται να θυσιάσει την μικρότερη κόρη. Απεικονίζει τη θυσία μιας παρθένας».

Να σημειωθεί, τέλος, ότι από το σύνολο της ζωφόρου σήμερα σώζονται 50 μέτρα, τα οποία εκτίθενται στο Μουσείο της Ακρόπολης, 80 μέτρα βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο (Ελγίνεια Μάρμαρα), ένας λίθος στο Μουσείο του Λούβρου και κάποια θραύσματα είναι διασκορπισμένα σε μουσεία στο Παλέρμο, στο Βατικανό, στη Χαϊδελβέργη, στη Βιέννη και στο Μόναχο.

Η Κασσάνδρα, αναφερόμενη και ως Κασάνδρα ή Αλεξάνδρα, είναι μία από τις πιο τραγικές μορφές της Ελληνικής μυθολογίας κόρη του βασιλιά της Τροίας, Πριάμου και της Εκάβης.

Την είχε αγαπήσει ο Απόλλωνας, και εκείνη του υποσχέθηκε να δεχτεί τον ερωτά του, φτάνει να την έκανε μάντισσα που να μη λαθεύεται ποτέ σε ό,τι προέλεγε. Όταν όμως εκείνος ανταποκρίθηκε στην επιθυμία της και την προίκισε με το χάρισμα της μαντικής, η Κασσάνδραπάτησε την υπόσχεση της και αρνήθηκε να του δοθεί. Θυμωμένος ο θεός, επειδή δεν μπορούσε να πάρει πίσω ό,τι μια φορά είχε δώσει, την καταράστηκε να μην πιστεύει ποτέ κανείς άνθρωπος στις μαντείες της, όσο αληθινές και να είναι...

Ο απατημένος θεός, όταν η Κασσάνδρααρνιέται να του χαριστεί, κρύβει την αγανάκτηση του και της γυρεύει να του επιτρέψει να τη φιλήσει μία μόνο φορά. 'Όταν εκείνη δέχεται, ο Απόλλωνας τη φτύνει στο στόμα και αφαιρεί με τον τρόπο αυτό κάθε πειθώ από τα λόγια της.

Υπάρχουν κάποια ερωτηματικά στην πράξη αυτή του θεού Απόλλωνα. Το σάλιο, όπως κάθε έκκριση του ανθρώπου, έχει, κατά την πρωτόγονη πίστη, την ικανότητα να μεταφέρει από το ένα πρόσωπο στο άλλο ορισμένες ικανότητες, όχι να τις εξουδετερώνει. Έπρεπε λοιπόν και εδώ ο θεός φτύνοντας στο στόμα της Κασσάνδραςνα της μεταδίδει τη δική του μαντική τέχνη.

Μία δεύτερη παραλλαγή του Μύθου είναι ότι στην αρχική παράδοση, ο Απόλλωνας να ζητούσε από την κόρη να τον φτύσει αυτή στο στόμα,έτσι η Κασσάνδρα έχανε ό,τι είχε αποκτήσει λίγο πιο πριν. Ο Σέρβιος, ο μόνος που δίνει την παραλλαγή αυτή της Κασσάνδρας.

Η συμφωνία της Κασσάνδρας με τον Απόλλωνα, η αθέτηση της υπόσχεσης της και η τιμωρία της, αναφέρονται για πρώτη φορά από τον Αισχύλο. Στον Λυκόφρονα η ηρωίδα παρουσιάζεται φυλακισμένη από τον πατέρα της, που δεν βαστούσε να την ακούει να θρηνεί ακατάπαυτα και να προφητεύει χαλασμούς και θανάτους, είχε δώσει όμως εντολή στο φύλακά της να καταγράφει τα λόγια της.

Μία άλλη παράδοση ερμηνεύει αλλιώς την απόκτηση του προφητικού χαρίσματος από την Κασσάνδρα. Την Κασσάνδρα και τον 'Ελενο τους είχε γεννήσει η Εκάβη την ίδια μέρα. Όταν κάποτε οι γονείς γιόρταζαν τα γενέθλια των παιδιών τους στο ναό του Θυμβραίου Απόλλωνα, έξω από τις πύλες της Τροίας εκείνα, κουρασμένα όπως ήταν από τα παιχνίδια και τα τρεξίματα όλη μέρα, αποκοιμιούνται μέσα στο ιερό.

Οι δικοί τους, μεθυσμένοι ύστερα από την ολοήμερη διασκέδαση, όταν φτάνει η νύχτα, σηκώνονται και φεύγουν ξεχνώντας τα. Μέσα στο σκοτάδι έρχονται φίδια και γλείφοντας τα αυτιά των παιδιών, τους καθαρίζουν τα αισθητήρια, ώστε να μπορούν να ακούν μυστικές φωνές που οι άλλοι άνθρωποι δεν τις ακούν. Το άλλο πρωί αναζητούν τα χαμένα παιδιά οι γυναίκες του παλατιού και όταν τα βρίσκουν ζωσμένα από τα φίδια, βάζουν τις φωνές. Τρομαγμένα τα φίδια εξαφανίζονται σ'ένα άλσος από δάφνες εκεί κοντά.

'Έτσι τα δίδυμα αδέλφια βρίσκονται από τα παιδικά τους χρόνια κιόλας προικισμένα με το χάρισμα της μαντικής. Η Κασσάνδραθα προέλεγε το μέλλον μετά από θεϊκή έμπνευση, όπως η Σίβυλλα και η Πυθία. Από την άλλη, ο Έλενος το έπραττε ερμηνεύοντας τις κινήσεις και τις κραυγές των πουλιών (οιωνοσκοπία).

Η κατάρα συνοδεύει την Κασσάνδρα σε όλη της τη ζωή. Κάθε τόσο προβλέπει καταστροφές για την πατρίδα της - όταν γεννιέται ο Πάρις, όταν οι γονείς του τον ξαναβρίσκουν, όταν ο Πάρις φεύγει για τη Σπάρτη, όταν οι Τρώες αποφασίζουν να σύρουν μέσα στο κάστρο τους τον Δούρειο 'Ιππο -, της μοίρας της όμως είναι κανένας να μη δίνει σημασία στα λόγια της.

Η πρώτη από τις συγκεκριμένες προφητείες της Κασσάνδρας που αναφέρονται από τις πηγές ήταν ότι ο Πάρις θα έφερνε καταστροφή στην πόλη, όταν αυτός επέστρεψε για πρώτη φορά στην Τροία, χωρίς να είναι γνωστή η πριγκιπική του ιδιότητα. Αργότερα, όταν έφερε και την Ωραία Ελένη στην πόλη, η Κασσάνδραείπε πως η απαγωγή αυτή θα προκαλούσε τον αφανισμό της Τροίας, αλλά κανένας δεν την πίστευε.

Η Κασσάνδρα ήταν η πρώτη που γνώριζε ότι ο πατέρας της επέστρεφε από τον Αχιλλέα με τη σορό του Έκτορα. Η Κασσάνδρα και ο Λαοκόων προσπάθησαν με κάθε τρόπο να πείσουν τους Τρώες να μη βάλουν μέσα στην πόλη τον Δούρειο Ίππο. Η Κασσάνδρα τους είπε μάλιστα ότι το ξύλινο εκείνο άλογο ήταν γεμάτο με οπλισμένους εχθρούς, αλλά και πάλι δεν έγινε πιστευτή.

Μετά την άλωση της Τροίας, η Κασσάνδρακατέφυγε στον ναό της Αθηνάς.Εκεί έφθασε ο Αίας ο Λοκρός, ο οποίος διέπρεψε στον πόλεμο εναντίον των Τρώων. Καθώς οι Αχαιοί ορμούν στο εσωτερικό της πόλης, ο Αίας μπαίνει στο ναό της Αθηνάς..

Εκεί η Κασσάνδρα που περιγράφεται από τον Όμηρο ως η «καλλίστην πασών»ζητά προστασία από τη θεά,από το ξόανό της, Ο Αίας την τράβηξε από τα μαλλιά, οπότε το άγαλμα σείστηκε από τη βάση του. Ο Αίας την ατίμασε μέσα στον ναό. Οι άλλοι Έλληνες που το είδαν αυτό αγανάκτησαν από τη φοβερή ιεροσυλία.

Το ατίμασμα της μάντισσας Κασσάνδραςκάνει το ξόανο της θεάς Αθηνάς να ζωντανεύσει και να στυλώσει τα μάτια της στον ουρανό. Οι Αχαιοί για να την εξευμενίσουν αποφασίζουν να προχωρήσουν στο λιθοβολισμό και το θάνατο του Αίαντα αφού δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να χάσουν την προστασία της θεάς.

Εκείνος όμως καταφέρνει προσωρινά να γλυτώσει με ικεσίες στο βωμό της Αθηνάς.

Μετά το τέλος του τρωικού πολέμου οι Λοκροί ξεκινούν το ταξίδι της επιστροφής στην πατρίδα. Η ακόλαστη όμως πράξη του Αίαντα δεν έχει ξεχαστεί από τη Θεά Αθηνά η οποία με κεραυνούς βυθίζει το πλοίο. Κατά την επιστροφή στην Λοκρίδα, ξέσπασε καταιγίδα κοντά στην Εύβοια και ο Αίας σώθηκε πάνω σε έναν βράχο λέγοντας προς τους θεούς ότι θα επιβιώσει παρά την θέληση τους. Τότε ο Ποσειδώνας προσβεβλημένος από την αλαζονεία του, διέλυσε τον βράχο με την τρίαινα του και ο Αίας χάθηκε.

Οι κατακτητές μοιράσθηκαν τις γυναίκες των ηττημένων, οπότε η Κασσάνδρα έπεσε στον κλήρο του Αγαμέμνονα, ο οποίος την ερωτεύθηκε σφοδρά. Είναι πιθανό ότι η Κασσάνδρα απέκτησε δύο γιους με τον Αγαμέμνονα, τον Τηλέδαμο και τον Πέλοπα.

Τελικώς η τύχη της ενώθηκε με τη δική του: όταν έφθασαν στις Μυκήνες δολοφονήθηκαν και οι δύο από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο.

Στην Ιλιάδα η Κασσάνδραμνημονεύεται ως μνηστή του Οθρυονέα από την Κάβησο, που, αντί για άλλες προσφορές στον Πρίαμο για να του δώσει την Κασσάνδρα, είχε υποσχεθεί να διώξει τους Αχαιούς από την Τροία, σκοτώνεται όμως, μόλις φτάνει, από τον Ιδομενέα. Παρουσιάζεται ακόμα στην τελευταία ραψωδία να βλέπει πρώτη τον Πρίαμο να γυρίζει από το στρατόπεδο των Αχαιών φέρνοντας πίσω το πτώμα του 'Εκτορα .

Τίποτα δεν δείχνει πως ο Όμηρος γνώριζε τις προφητικές ικανότητες της ηρωίδας. Και η Οδύσσεια, παρόλο που ομιλεί για τον τραγικό θάνατό της από το χέρι της Κλυταιμήστρας , δεν φαίνεται να ξέρει την Κασσάνδρα ως μάντισσα. Για πρώτη φορά στα «Κύπρια» τη βλέπουμε να κατέχει το χάρισμα της μαντικής, καθώς προειδοποιεί τον πατέρα της για τους κινδύνους που απειλούν την Τροία από την επίσκεψη του Πάρη στον Μενέλαο της Σπάρτης (Κύπρια, Πρόκλος 7).

Μεταγενέστερες μαρτυρίες (Απολλόδωρος, Επιτομή 5, 17) την παρουσιάζουν ναι παλεύει του κάκου να εμποδίσει τους Τρώες να πιστέψουν στον Σίνωνα και να μεταφέρουν τον Δούρειο 'Ιππο μέσα στο 'Ιλιο. Ο Πίνδαρος την ονομάζει μάντιν κόραν (Πύθια 11, 33).

Στη σύγχρονη εποχή έχουν επικρατήσει από τον παραπάνω μύθο, ιδίως μάλιστα στον ελληνικό πολιτικό λόγο, εκφράσεις όπως «θα διαψευσθούν οι ποικιλώνυμες Κασσάνδρες» ή «μην ακούτε τις Κασσάνδρες», κλπ.. Αυτές οι εκφράσεις είναι λογικά αναντίστοιχες προς τον αρχαίο μύθο, αφού όλες οι προφητείες της Κασσάνδραςαποδεικνύονταν αληθινές, ασχέτως εάν δεν τις πίστευαν όσοι τις άκουγαν.

Τα δύο ποιήματα ήρθαν στο φως όταν ο ιδιοκτήτης ενός αρχαίου φθαρμένου παπύρου, που χρονολογείται στον 3ο αιώνα μ.Χ., συμβουλεύτηκε τογνωστό μελετητή Dirk Obbink, για Ελληνική γραφή που διακρινόταν σε αυτόν.

Ο Δρ Obbink, παγκοσμίου φήμης παπυρολόγος, γρήγορα συνειδητοποίησε τη σημασία του παπύρου και ζήτησε από τον ιδιοκτήτη του άδεια να τον δημοσιεύσει.

Το άρθρο του, το οποίο περιλαμβάνει μεταγραφή των ποιημάτων θα δημοσιευτεί στο επιστημονικό περιοδικό Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik την ερχόμενη άνοιξη, αλλά η online έκδοση είναι ήδη διαθέσιμα.

Παρά τη φήμη της Σαπφούς στην αρχαιότητακαι την τεράστια λογοτεχνική παραγωγή της, μόνο ένα πλήρες ποίημά της σώζεται σήμερα, μαζί με τμήματα τεσσάρων ακόμα. Ένα από αυτά ανακτήθηκε μόλις το 2004, πάλι από θραύσματα παπύρων. Η νέα ανακάλυψη του Δρ Obbink προσθέτει ένα πολύτιμο πλήρες 6ο ποίημα στο σώμα των σωζόμενων έργων της Σαπφούς.

«Η νέα Σαπφώ κόβει την ανάσα», είπε ο Albert Henrichs, καθηγητής του Χάρβαρντ ο οποίος εξέτασε τον πάπυρο με τον Δρ Obbink.

«Είναι ο καλύτερα διατηρημένος πάπυρος της Σαπφούς μέχρι σήμερα, με μόνο λίγα γράμματα που έπρεπε να αποκατασταθούν στο πρώτο ποίημα και ούτε μία λέξη υπό αμφισβήτηση. Το περιεχόμενό του είναι εξίσου συναρπαστικό». Βρέθηκε επίσης, ένα 7ο ποίημα σε χειρότερη κατάσταση.

O πάπυρος έχει μήκος 18,2 επί 10,8 εκατοστά. Τα 2 ποιήματα έχουν έκταση 20 σειρές και 9 σειρές, αντίστοιχα. Είκοσι δύο σειρές έχουν διατηρηθεί ακέραιες, ενώ λείπουν από 3 έως 6 γράμματα από την αρχή και το τέλος 7 σειρών. Ο πάπυρος χρονολογείται στον 3ο αιώνα μ.Χ., σχεδόν μια χιλιετία αφού προέγραψε η Σαπφώ.

Το 1ο (και πιο πλήρες) από τα 2 ανακτηθέντα ποιήματα, σημειώνει ο Καθ. Henrichs, μιλά για το Χάραξο και το Λάριχο, ονόματα που αρχαίες πηγές αποδίδουν σε δύο εκ των τριών αδελφών της Σαπφούς, αλλά ποτέ πριν δεν είχαν βρεθεί στα γραπτά της.

Το ποίημα αφορά την ανησυχία 2 ατόμων για την επιτυχία του τελευταίου θαλάσσιου ταξιδιού του Χάραξου. Ο ομιλητής -ίσως η ίδια η Σαπφώ, αν και οι αρχικοί στίχοι του ποιήματος που απουσιάζουν δεν το καθιστούν σαφές-, συμβουλεύει ότι μια προσευχή στην Ήρα θα ήταν ο καλύτερος τρόπος για να εξασφαλιστεί αυτή η επιτυχία και επεκτείνεται στη δύναμη των θεών να βοηθούν τους αγαπημένους τους. Η τελευταία στροφή του ποιήματος μιλά για το Λάριχο, κατά πάσα πιθανότητα το μικρότερο αδερφό της Σαπφούς, για τον οποίο ελπίζει ότι «θα γίνει άνδρας, απελευθερώνοντάς μας [την οικογένεια της Σαπφούς;] από την τόση στενοχώρια».

Μια οριζόντια γραμμή στον πάπυρο σημαίνει το τέλος του ποιήματος και την αρχή του επόμενου, το οποίο απευθύνεται στη θεά Αφροδίτη. Μόνο διάσπαρτες λέξεις από αυτό το δεύτερο ποίημα μπορούν να ανακτηθούν από τον πάπυρο, το οποίο γίνεται όλο και πιο δυσανάγνωστο προς το τέλος. Αν κρίνουμε από όσα είναι ήδη γνωστά για την ποίηση της Σαπφούς, το ποίημα αυτό μπορεί να αποτελεί ένα αίτημα για βοήθεια της Σαπφούς προς τη θεά Αφροδίτη στην κατάκτηση του αγαπημένου της (που μπορεί να είναι άνδρας ή γυναίκα).

Τα δύο ποιήματα μοιράζονται ένα κοινό μέτρο, τη λεγόμενη «σαπφική στροφή», μια μορφή στίχου που ίσως επινοήθηκε από την Σαπφώ και σήμερα φέρει το όνομά της. Συγκεκριμένα, οι στροφές αποτελούνται από τέσσερις σειρές η κάθε μία, με την 4η; να είναι σημαντικά πιο σύντομη από τις πρώτες 3.

Και τα 2 ποιήματα ανήκουν στο 1ο από τα 9 ποιητικά βιβλία της Σαπφούς και η ανάκτησή τους δίνει μια σαφέστερη εικόνα της δομής τους στους μελετητές. «Όλα τα ποιήματα του πρώτου βιβλίου της Σαπφούς φαίνεται να αφορούν:

1) την οικογένεια, βιογραφικά στοιχεία ή/και τη λατρεία, για τους ενήλικες,

2) το ανεκπλήρωτο πάθος για τους εφήβους, προσφέροντας ένα παράθυρο στην ενήλικη εμπειρία, μιας και η ποιήτρια φαίνεται να έχει ζήσει επανειλημμένα ανάλογες εμπειρίες στο παρελθόν» γράφει ο Δρ Obbink.

Η Σαπφώέγραψε σε μια διάλεκτο της Ελληνικής γλώσσας που ονομάζεται Αιολική, σημαντικά διαφορετική ηχητικά και ορθογραφικά από την αττική που αργότερα καθιερώθηκε. Ο πάπυρος περιέχει μερικά σημάδια με τα οποία ένας γραφέας, κρίνοντας ότι η Αιολική Ελληνική μπορεί να μην ήταν γνωστή στους αναγνώστες, έκανε νύξεις για τη σωστή προφορά των λέξεων.

ἀλλ’ ἄϊ θρύληϲθα Χάραξον ἔλθην

νᾶϊ ϲὺµ πλέαι• τὰ µέν̣, οἴο̣µα̣ι, Ζεῦϲ

οἶδε ϲύµπαντέϲ τε θέοι• ϲὲ δ’̣ οὐ χρῆ

ταῦτα νόειϲθαι,

ἀλλὰ καὶ πέµπην ἔµε καὶ

πόλλα λί̣ϲϲεϲθαι̣ βαϲί̣λ̣η̣αν Ἤ̣ραν

ἐξίκεϲθαι τυίδε ϲάαν ἄγοντα

νᾶα Χάραξον,

κἄµµ’ ἐπεύρην ἀρτ̣έ̣µεαϲ• τὰ δ’ ἄλλα

πάντα δαιµόνεϲϲ̣ιν ἐπι̣τ̣ρόπωµεν•

εὐδίαι̣ γ̣ὰρ̣ ἐκ µεγάλαν ἀήτα̣ν̣

αἶψα πέ̣λ̣ο̣νται•

τῶν κε βόλληται βαϲίλευϲ Ὀλύµπω

δαίµον’ ἐκ πόνων ἐπάρ{η}`ω΄γον ἤδη

περτρόπην, κῆνοι µ̣άκαρεϲ πέλονται

καὶ πολύολβοι

Οι δεσμοί της Αρκαδίας με την Κύπρο είναι Προϊστορικοί και χρονολογούνται πριν από τον 12ον π.χ αιώνα.

Οι πρώτοι άποικοι της νήσου ήταν οι Αρκάδες όπως αναφέρουν οι αρχαίοι ιστορικοί Ηρόδοτος και Παυσανίας.Η εγκατάσταση των Αρκάδων αποίκων στην Κύπρον έγινε προ της καθόδου των Δωριέων στην Πελοπόννησον, μάλιστα δε προηγήθησαν των των Αιολικών και  Ιωνικών αποικιών, οι οποίοι κατέκτησαν αργότερα τα παράλια της Μ. Ασίας.

Από την ανάγνωση των Κυπριακών επιγραφών και συγκριτικής μελέτης ειδικών γλωσσολόγων, κατεδείχθη η συγγένεια και επεβεβαιώθη η μεγίστη ομοιότητα της αρχαίας Κυπριακής Διαλέκτου με την αρχαίαν Αρκαδική Διάλεκτο.

Η Κύπρος, στην αδιάκοπη και πολυκύμαντη ροή του ιστορικού χρόνου, παρουσιάζει τούτο το χαρακτηριστικό γνώρισμα: αν και δέχτηκε πολλές και έντονες επιδράσεις απ’ τους γειτονικούς της λαούς, ωστόσο, δεν αποκόπηκε ποτέ απ’ την μητροπολιτική Ελληνική εστία. Ο πολιτισμός της, απ’ τα πανάρχαια χρόνια, αποτελεί ένα γονιμοποιό αδέλφωμα γηγενών, Ελληνικών και μεσανατολικών στοιχείων.

Ομηρική Μαρτυρία  

Ο Όμηρος στην Ιλιάδα μας αναφέρει ότι από τις Ελληνικές πολεμικές δυνάμεις σε πλοία, άνδρες και αρχηγούς, που συγκεντρώθηκαν στην Αυλίδα ,για να πάρουν μέρος στην εκστρατεία εναντίον της Τροίας ήταν και η Αρκαδία με αρχηγό τους τον βασιλιά Αγαπήνορα.Ο Αγαπήνορας ήταν από την Τεγέα μια από τις σπουδαιότερες πόλεις της αρχαίας Αρκαδίας.

Όταν τελείωσε ο Τρωικός πόλεμος, οι Αρκάδες μπήκαν στα καράβια που πήραν τον δρόμο της επιστροφής. Πλησιάζοντας στην Κύπρο, τους έπιασε τόσο μεγάλη φουρτούνα, ώστε δεν μπόρεσαν να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Δεν ήταν και τόσο καλοί θαλασσινοί και δεν τόλμησαν να τα βάλουν με τα μανιασμένα κύματα. Έτσι, άραξαν στις Κυπριακές ακτές και εγκατασταθήκαν μόνιμα εκεί.

Ο Όμηρος γράφει «Κατέφθασαν λοιπόν πολλά παλικάρια, από διάφορα μέρη της Αρκαδίας. Και να, απ’ τους πρόποδες της Κυλλήνης όπου βρίσκεται ο τάφος του Αιπύτου, ήλθαν αρκετοί γενναίοι κονταρομάχοι. Επίσης ήλθαν απ’ τον Φενεό και τον Ορχομενό όπου τρέφουν πολλά κοπάδια πρόβατα.

Άλλοι ήλθαν από τη Ρίπη, τη Στρατία και την ανεμοδαρμένη Ενίσπη. Άλλοι απ’ την Τεγέα και την όμορφη Μαντίνεια κι άλλοι απ’ τον Στύμφαλο και την Παρρασία. Αρχηγός τους ήταν ο Αγαπήνωρ, ο γιός του Αγκαίου.

Όλοι τους ήσαν εμπειροπόλεμοι και μπήκαν αρκετοί σε κάθε πλοίο απ’ τα εξήντα που τους έδωσε ο Αγαμέμνων, ο γενικός αρχηγός της εκστρατείας. Αυτά τα πλοία ήσαν γερά και καλοφτιαγμένα, ικανά να περάσουν χωρίς κίνδυνο το βαθυγάλαζο πέλαγος, μιας και οι Αρκάδες δεν είχαν ιδέα από θαλασσινές τέχνες».

Την αρχαία εποχή, η Αρκαδία δεν είχε διέξοδο προς την θάλασσα. Ήταν περιοχή εντελώς μεσογειακή. Γι’ αυτόν τον λόγο ο Αγαμέμνων εφρόντισε να τους εξασφαλίση εξήντα γερά και καλοφτιαγμένα καράβια.

Οι αρχαίοι Αρκάδες, οι «βαλανηφάγοι», ήσαν άριστοι κτηνοτρόφοι, γεωργοί, αθλητές και πολεμιστές. Η θάλασσα τους ήταν άγνωστη. Απόδειξη, ότι, όταν τους έπιασε η μεγάλη θαλασσοταραχή κατά την επιστροφή τους απ’ την Τροία, κατέφυγαν στις Κυπριακές ακτές της Πάφου και έμειναν εκεί για όλη τους τη ζωή.

Μαρτυρία Παυσανία

Η μαρτυρία του Παυσανία είναι πολύ κατατοπιστική. Επισημαίνουμε μερικά σπουδαία στοιχεία. Η αποβίβαση των Αρκάδων στην Κύπρο, αν και αναγκαστική, δεν είχε προσωρινό χαρακτήρα. Απεφάσισαν να εγκατασταθούν μόνιμα εκεί. Είτε διότι δεν είχαν ελπίδες να επιστρέψουν με ασφάλεια στην πατρίδα, είτε διότι τους άρεσε το μέρος, είτε και για τα δυό μαζί, έβαλαν μπροστά σχέδια μόνιμης και σταθερής παραμονής στον φιλόξενο αυτόν τόπο.

Όποιος θέλει να φύγει, όποιος βασανίζεται από το σαράκι του νόστου, δεν χτίζει πολιτείες και ναούς.Για να γίνουν αυτά τα μεγάλα έργα, εχρειάστηκαν δύο παράγοντες.

Χρόνος και εύνοια. Είναι αυτονόητο, ότι πριν αρχίσει ο οργασμός της δημιουργίας, θα είχαν προηγηθή εγκάρδιες επαφές με το ντόπιο ανθρώπινο δυναμικό. Δεν δημιουργεί έργα ο νεοφερμένος σε περιβάλλον εχθρικό. Βασικός παράγοντας κάθε δημιουργίας είναι η γαλήνη, η ασφάλεια και η ησυχία.

Επικρατεί η γνώμη στον κύκλο των ειδικών, ότι από πολύ παλιότερα είχαν εγκατασταθεί στην Κύπρο Αρκάδες, σαν έμποροι, σαν μετανάστες και αποικιστές. Οι νέοι του Αγαπήνορα, μαζί με τους παλιούς, ανακατεύτηκαν με τους γηγενείς κατοίκους και έπλασαν μια δυναμική και δημιουργική φυλή.

Οι Αρκάδες, εκτός από το γερό βιολογικό κύτταρο, έφεραν μαζί τους και τις συνήθειες, τις παραδόσεις, τα ήθη, τα έθιμα, τις δοξασίες, τις δεξιότητες και τις λατρείες τους. Αρχιτεκτονική, πολεοδομία, γλυπτική, πηλοπλαστική, οπλοτεχνία, υφαντική, τέχνη και τεχνική, γλώσσα και γραφή, γνώση και πράξη, μεταφυτεύθηκαν κι ανακατεύτηκαν με τα Κυπριακά και τεχνούργησαν ένα λαμπρό πολιτισμό. Τον Αρκαδοκυπριακό

Σπουδαία ευρήματα

Το μεταναστευτικό ρεύμα απ’ την Αρκαδία προς την Κύπρο, φαίνεται ότι έφτασε σε μεγάλη συχνότητα και πυκνότητα. Οι Αρκάδες, απλώθηκαν, διείσδυσαν και ρίζωσαν σ’ όλο το νησί. Αυτά δεν είναι ευσεβείς πόθοι.

Αποδεικνύονται από τα αρχαιολογικά ευρήματα που έρχονται στην επιφάνεια, όλο και πιο πλούσια, όλο και πιο εύγλωττα. Οι αρχαιολόγοι, θεωρούν εξαιρετικής σημασίας, δύο χάλκινα αγάλματα που βρέθηκαν στην αρχαία πόλη Έγκωμη. Η Έγκωμη βρισκόταν στην επαρχία της Αμμοχώστου, κοντά στο σημερινό χωριό που έχει την ίδια ονομασία.

Οι ανασκαφές, ξέθαψαν τα ισχυρά τείχη, τους κανονικούς δρόμους, τα βολικά σπίτια, την άριστη ρυμοτομία, τα δημόσια κτίρια, τις πλατείες, τους ναούς, τους βωμούς, τα χυτήρια μετάλλων, χιλιάδες αγγεία, αγάλματα και πολλά άλλα καλλιτεχνικά αντικείμενα.

Μας ενδιαφέρουν πολύ τα δύο χάλκινα αγάλματα που αναφέραμε προηγουμένως. Το ένα, παρασταίνει τον Αρκαδικό θεό Απόλλωνα, τον λεγόμενο Κεραιάτη. Το ύψος του φθάνει τα πενήντα πέντε εκατοστό και είναι φτιαγμένο από συμπαγή χαλκό. Στο κεφάλι του έχει κέρατα, όπως ακριβώς συνέβαινε στην Αρκαδία.

Ο θεός στέκεται όρθιος, φοράει περισκελίδα και στο κεφάλι του φέρνει περικεφαλαία κωνικού σχήματος, καμωμένη από δέρμα προβάτου. Τα μεγάλα κέρατα, είναι φυτρωμένα από την περικεφαλαία. Το αριστερό του χέρι, ακουμπάει στο στήθος.

Το δεξί του, στρέφεται μπροστά με τεντωμένη παλάμη και με κλειστά δάχτυλα, εκτός απ’ τον αντίχειρα. Στη μέση φοράει ζώνη, που του χαρίζει ιδιαίτερη κομψότητα.  Το άγαλμα είναι τόσο τέλεια καμωμένο, ώστε φαίνεται σαν ζωντανό.

Τα χαρακτηριστικά του προσώπου του είναι λεπτά, αρμονικά κι όμορφα και στα χείλη του χαράζεται ένα χαριτωμένο χαμόγελο. Το έργο βρέθηκε μέσα στον κεντρικό ναό της Έγκωμης. Τώρα είναι τοποθετημένο στο Κυπριακό Μουσείο της Λευκωσίας.

Σε άλλο ναό βρέθηκε το δεύτερο άγαλμα. Είναι κι αυτό από χαλκό και παρασταίνει ένα θεό με γένια και με κέρατα. Στο δεξί του χέρι κρατάει ακόντιο και στο αριστερό ασπίδα. Κι αυτό, θεωρείται μεγάλης καλλιτεχνικής αξίας, αν και η ταυτότητά του δεν έχει ακόμη εξακριβωθεί. Να είναι τάχα, ο Αρκαδικός θεός Πάν? Η μορφή, επιτρέπει μια τέτοια υπόθεση. Μα η ασπίδα και το ακόντιο μας κάνουν κάπως διστακτικούς.
Υπάρχουν οι τολμηροί που υποστηρίζουν αυτή την πιθανοφανή άποψη:

το άγαλμα ίσως αποτελεί συγκερασμό αρκαδοκυπριακής συνεργασίας. Για να υπάρχουν αυτά τα αγάλματα και κυρίως το πρώτο, που εικονίζει τον Αρκαδικό θεό Απόλλωνα τον Κεραιάτη, θα πει ότι είχε επιβληθεί η λατρεία του θεού αυτού στην πόλη Έγκωμη.

Αυτό βεβαιώνεται από σχετική επιγραφή που βρέθηκε στην πόλη Λάρνακα. Κοντά στο άγαλμα, βρήκαν αρκετά χάλκινα κρανία (βουκράνια). Αυτά τα φορούσαν οι λατρευτές, την εποχή των θρησκευτικών τελετών προς τιμήν του Αρκαδικού θεού Απόλλωνα του Κεραιάτη.

Τα παραπάνω σημαίνουν ότι οι Αρκάδες κάτοικοι της πόλης θα ήταν πολλοί και ισχυροί. Η καθιέρωση μιας θρησκευτικής λατρείας μέσα στις λαϊκές μάζες, προϋποθέτει κυριαρχία στον διοικητικό, οικονομικό και πολιτιστικό τομέα. Το ίδιο και η ανάπτυξη της τέχνης και μάλιστα της μεταλλοτεχνίας, που είναι προχωρημένη μορφή εικαστικής έκφρασης.

Υπάρχουν κι άλλα ευρήματα σε πολλές Κυπριακές τοποθεσίες, που δείχνουν πειστικά κι ολοφάνερα την Αρκαδική παρουσία στην Κύπρο, απ’ τον δέκατον τέταρτον αιώνα π.χ και μετά.

Αρκαδοκυπριακή Διάλεκτος

Όμως εκείνο που έχει το μεγαλύτερο βάρος στον αβρό και καρποφόρο εναγκαλισμό Αρκαδίας και Κύπρου, είναι η γλώσσα. Η ξεχωριστή εκείνη αρχαία Κυπριακή γλώσσα που σύμφωνα με τον χαρακτηρισμό των ειδικών, λέγεται Αρκαδοκυπριακή Διάλεκτος. Δεν ήταν μόνο προφορική αυτή η διάλεκτος, αλλά και γραπτή.

Οι Κύπριοι είχαν δική τους γραφή. Είναι διαφορετική από τη Μινωική και λέγεται «συλλαβική κυπριακή γραφή». Οι ειδικοί επιστήμονες τοποθετούν την ακμή και χρήση της, γύρω στα 1500 π.χ, αλλά δεν κατάφεραν ακόμη να την αποκρυπτογραφήσουν, παρά τις έντονες προσπάθειες τους.

Τα σύμβολά της αποτελούνται από ευθείες και καμπύλες γραμμές (γραμμική γραφή) και τα βρήκαν χαραγμένα σε πήλινες πινακίδες ή ζωγραφισμένα επάνω σε αγγεία. Αργότερα, τα χάραζαν επάνω σε φύλλα χαλκού. Επιφάνειες σαν αυτές, με τέτοια γραφή, βρέθηκαν πολλές στην Παλαίπαφο, στο Κίτιο, στην Έγκωμη και αλλού. Τα ονόματα των πόλεων μας θυμίζουν Αρκαδικές εγκαταστάσεις κι Αρκαδικές πολύπλευρες εξάρσεις.

Ειδικά στην πόλη Έγκωμη, βρέθηκε ένας πήλινος κύλινδρος γραμμένος σ’ ολόκληρη την επιφάνεια με σύμβολα μεταγενέστερης εποχής (γύρω τα 1200 π.χ). Εκατό χρόνια αργότερα (γύρω στα 1100 π.χ) παρουσιάστηκαν αρκετά εργαλεία χάλκινα, με χαραγμένες επάνω τους διάφορες επιγραφές, όπως χάλκινα πιάτα, γεωργικά ή ξυλουργικά χάλκινα αντικείμενα, ραβδιά, εξαρτήματα αργαλειού και χάλκινα νομίσματα (τάλαντα). Φαίνεται πως η μόρφωση είχε αναπτυχθή τόσο πολύ, ώστε οι τεχνίτες ήξεραν να γράφουν και οι άνθρωποι του λαού να διαβάζουν.

Τα αντικείμενα αυτά, ήσαν για τις πλατειές λαϊκές τάξεις και όχι για τους παλατιανούς, τους άρχοντες και το ιερατείο. Επομένως, η μόρφωση θα είχε ευρύτερη διάδοση.Αυτός ο τρόπος γραφής με τα γραμμικά σύμβολα, κράτησε ως τον τέταρτον προχριστιανικόν  αιώνα. Από τότε κι ύστερα άρχισε να υποχωρή και να παίρνει τη θέση του σιγά – σιγά, ο γνωστός Ελληνικός τρόπος γραφής της εποχής εκείνης.

Σύμφωνα με μια ισχυρή άποψη των ειδικών, η αρχαία Κυπριακή γραφή διαμορφώθηκε απ’ τις αμοιβαίες επιδράσεις Αρκάδων και Κυπρίων. Μέχρι τώρα, οι επιστήμονες, κατάφεραν να ταξινομήσουν εβδομήντα έξη γραφικά στοιχεία (γράμματα) και πέντε αριθμούς.Η συγγένεια της κυπριακής και αρκαδικής έχει δώσει λαβή στην υπόθεση ότι και οι δύο κατάγονται από κοινή μητέρα, την αρκαδοκυπριακή των μυκηναϊκών χρόνων.

Έτσι βεβαιώνεται ότι ένα μέρος από τους Έλληνες της Κύπρου κατάγονται από την Αρκαδία και άλλες περιοχές της Πελοποννήσου, όπου ήταν απλωμένη η αρκαδική πριν από την κάθοδο των Δωριέων. Από άλλες πηγές γνωρίζουμε ότι η βόρεια ακτή της Κύπρου λεγόταν "Αχαιών ακτή"κατά τον Στράβωνα και οι ιερείς μιας άγνωστης θεότητας λέγονταν "Αχαιομάντεις".

Αρκαδο-Κυπριακά Τοπωνύμια

Εκτός από την αρκαδοκυπριακή διάλεκτο και τα κοινά αρκαδοκυπριακά τοπωνύμια , επιβεβαιώνουν τη διαχρονική συνέχεια των δύο αδελφών λαών. "Τόπων τινών ονόματα λεγόμενα μηνύουσι την πάλαι ποτέ αυτών ενοίκησιν", γράφει ο Διον. Αλικαρνασσεύς. Τοπωνύμια υπάρχουν και στην Αρκαδία και στην Κύπρο, τα οποία θα πρέπει να εξετασθούν ως γλωσσικό τεκμήριο αποικισμού και ενδεικτικό της συντηρητικότητας των τοπωνυμίων ως γλωσσικών στοιχείων:

Βάσσαι Αρχαίας Φυγαλίας και Βάσσα (Βήσσα) χωρίον Λεμεσσού.

Σαϊτάς του Ντάρα και Σαϊτάς της Κύπρου.

Λιβεργά της Κανδύλας και Λιβερά της Κύπρου.

Λύμπια Κυνουρίας και Λύμπια Κύπρου.

Μαρί Κυνουρίας και Μαρίν Κύπρου.

Τεγέα Αρκαδίας και Τεγησσός Κύπρου.

Κολλίνες Μαντινείας και Κολλινία (λοφώδης περιοχή Κύπρου).

Κυλλήνη (όρος) Αρκαδίας και Κυλλήνια, χωρίον Πάφου.

Απόλλων Κερεάτης (ιερόν) Αρκαδίας και Απόλλων Κεραιάτης (άγαλμα) Εγκώμης (Αλάσιας) Κύπρου.

Απόλλων Αγυιεύς (Τεγέα) και Αγυάτης Απόλλων (Αγυιά Κύπρου).

Κερύνεια (τοπωνύμιο) Αρκαδίας και Κυρήνεια Κύπρου.

Κλάριος Απόλλων (Αρκαδία) και Κλάριος (ποταμός Κύπρου).

Πύλαι Αρκαδίας και Πύλα Λάρνακος.

Μακαρία Αρκαδίας (Παυσ. Η΄ 3,3) και Μακαρία Κύπρου.

Μαλούς (ποταμός) Αρκαδίας και Μαλούντα της Κύπρου.

Μακούνια Τσακωνιάς και Μακούντα Κύπρου.

Γλανιτσιά χωριό της Γορτυνίας και Αγλαντζιά Κύπρου.

Σπάθαρι, χωριό της Γορτυνίας και Σπαθαρικό Κύπρου

Μάραθα (χωρίον) Γορτυνίας και Μάραθον (ποτάμι) Κύπρου.

Τραπεζούς Αρκαδίας και Τραπέζου (κώμη) επαρχίας Αμμοχώστου Ακόμη επισημαίνουμε και άλλα γνωστά σήμερα Αρκαδοκυπριακά τοπωνύμια, που πρέπει να εξετασθούν κάποτε όπως:
Αγριδάκι, Ζαχαρία, Καλλιάνα, Καλλιάνι, Καμινάρια, Λύμπια, Σόλος, Γόλγος, κ.λ.π.

Τα κοινά αρκαδοκυπριακά τοπωνύμια, η αρκαδοκυπριακή διάλεκτος, η κοινή λατρεία, οι νόμοι, τα ήθη κι έθιμα επιβεβαιώνουν, για όσους αμφιβάλλουν, το φυλετικό δεσμό που δεν αδυνάτισε στη διαδρομή των αιώνων και διαχρονικά συνεχίζονται οι ιστορικές σχέσεις μέχρι σήμερα.

Συνεχίζοντας την περιήγησή μας στην περιοχή της Μ. Ασίας, επανερχόμαστε με ακόμη ένα άρθρο, το οποίο ελπίζουμε να σας φέρει πιο κοντά με την ιστορία και την παράδοση των εκεί Ελλήνων.

Μερικές ακόμη από τις γνωστότερες αλλά και σημαντικότερες Ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας, οι οποίες σημάδεψαν τον Ελληνισμό και την πορεία του είναι οι ακόλουθες:

Αλικαρνασσός: (σημ. Μπουντρούμ) Ήταν η κυριότερη πόλη της δωρικής εξάπολης. (Εκτός από Ίωνες είχαν ζήσει και πολύ Δωριείς στην εν λόγω περιοχή). Στην ακρόπολη Σαλμακίδα υπάρχει μέχρι σήμερα η αρχαία κρήνη, της οποίας το νερό, σύμφωνα με την παράδοση, προκαλούσε λήθη.

Αρχικά αποτελούσε μέρος της Δηλιακής Συμμαχίας, έπειτα κυβερνούνταν από τους βασιλείς της Καρίας, που τύγχαναν λάτρεις του Ελληνικού πνεύματος, αργότερα υποτελείς στους Πέρσες και τέλος στην επικράτεια του Μ. Αλεξάνδρου, ο οποίος τους χάρισε την αυτονομία τους, όπως και σε όλες τις πόλεις της περιοχής.

Αρχαίο θέατρο στην Μ. Ασία

Το βασικότερο μνημείο της συγκεκριμένης πόλης είναι το Μαυσωλείο (τάφος του Μαύσωλου), το οποίο κρίθηκε ως ένα από τα εφτά θαύματα του κόσμου.

Η Αλικαρνασσός δώρισε στον Ελληνισμό μεγάλες προσωπικότητες, μεταξύ των οποίων και ο Ηρόδοτος, ο πατέρας της ιστορίας και ο επίσης ιστοριογράφος Διονύσιος.

Πέργαμος: Πλούσια και φημισμένη πόλη της Μ. Ασίας, που έφτασε στο απόγειο της (οικονομικό και πνευματικό) επί Μ. Αλεξάνδρου, όταν ο Λυσίμαχος φύλαξε τον θησαυρό του εκεί. Αργότερα,  Ο Άτταλος Α’, απόγονός του, χρησιμοποίησε το μεγαλύτερο μέρος του θησαυρού για να εξωραΐσει την Πέργαμο κι ο Ευμένης Β’ ανήγειρε  πλήθος ναών και δημόσιων κτηρίων, μεταξύ των οποίων και ο βωμός της Περγάμου.

Στην Πέργαμο αποδίδεται, επίσης, η εφεύρεση της περγαμηνής, που φέρει και το όνομά της. Γενικότερα η εν λόγω πόλη υπήρξε, εκτός των άλλων, ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα γραμμάτων και τεχνών, παρά την κλοπή 200.000 βιβλίων από την βιβλιοθήκη που βρισκόταν εκεί.

Φώκαια: Αποικία των Αθηνών , που φημιζόταν για τους τολμηρούς ναυτικούς της. Ας μην ξεχνάμε ότι οι Φωκαείς πήγαν πρώτοι στην Μασσαλία, ώστε να ιδρύσουν εκεί αποικία. Αποίκισαν ακόμη στα παράλια της Κορσικής, της Ισπανίας, του Ελλήσποντου, κλπ.

Κωνσταντινούπολη: Ιδρύθηκε στη θέση της αρχαίας πόλης Βυζαντίς, η οποία σύμφωνα με τον Στράβωνα εξιστορεί πως η εν λόγω πόλη είχε ιδρυθεί από Μεγαρείς αποίκους, με επικεφαλής τον Βύζαντα, από τον οποίο και πήρε το όνομά της. Ο Βύζας θεωρείται γιος του βασιλιά Νίσου από τα Μέγαρα ή γιος του Ποσειδώνα και της Κερόεσσας.

Κατά τον Παυσανία, υπήρξε μία από τις καλύτερα οχυρωμένες πόλεις της αρχαιότητας και το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της βρισκόταν σε ελληνικά χέρια (Ίωνες, Παυσανίας ως διοικητής μετά τα Μηδικά, κλπ).

Οι Ρωμαίοι αργότερα, θαύμασαν τόσο πολύ την ομορφιά, την δύναμη και την ανάπτυξη της Κωνσταντινούπολης κι γι’ αυτό μετέφεραν την πρωτεύουσα της Αυτοκρατορίας τους εκεί. Αλλά και κατά τους Βυζαντινούς χρόνους η Κωνσταντινούπολη διέθετε δεσπόζουσα θέση.

Αρχαίο νόμισμα του Βυζαντίου, το σύμβολο του οποίου χρησιμοποίησαν οι Τούρκοι για την σημαία τους

Μία ακόμη σημαντική και φημισμένη πόλη της Μ. Ασίας, που μέχρι σήμερα είναι «διαποτισμένη» με το Ελληνικό της άρωμα, παρά τα όσα έχει περάσει, δεν είναι άλλη από την Σμύρνη, μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Ιωνίας…

Πόλη που σημάδεψε τον Ελληνισμό πολλές φορές στην ιστορία της μέχρι το τραγικό της τέλος το 1922, οπότε πέρασε στα τουρκικά χέρια.

Αρχαιολόγοι και επιστήμονες υποστηρίζουν πως η Σμύρνη κατοικείται εδώ και τουλάχιστον 5.000 χρόνια. Οι Σμυρναίοι, ως γνήσιοι Έλληνες, πολεμούσαν τόσο γενναία ενάντια στους εκάστοτε κατακτητές, που από αυτούς προέκυψε η παρομοίωση: «Σμυρναίων τολμήματα και Σμυρναίων τρόπος»!

Όπως όλες οι ελληνικές πόλεις της Μ. Ασίας, έτσι και η Σμύρνη, ήταν γεμάτη από μεγαλοπρεπείς ναούς, μεγάλα θέατρα, πολύτιμες βιβλιοθήκες και άλλα πολλά περίτεχνα οικοδομήματα, τα ερείπια των οποίων δεσπόζουν σήμερα, ώστε να μαρτυρούν την ιστορία της.

Επί Ρωμαϊκής εποχής έλαβε τα προσωνύμια «καλλίστη πασών» και «Lumen (φως)», χάριν στην τεράστια εμπορική και οικονομική της ανάπτυξη.

Αλλά και κατά τους βυζαντινούς χρόνους η πόλη αυτή πρωτοστάτησε στην διάδοση και αργότερα, επί Τουρκοκρατίας, στην διάσωση της Ορθόδοξης Πίστης, καθώς χιλιάδες Έλληνες συνέρρεαν στην περιοχή από ολόκληρη την Ανατολία, κατορθώνοντας με αυτόν τον τρόπο να συγκροτήσουν μία αμιγώς ελληνική πόλη στην καρδιά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Ως αποτέλεσμα, η Σμύρνη ξεχώρισε ανάμεσα στις υπόλοιπες πόλεις, γεγονός που φαίνεται ως σήμερα, καθώς διαθέτει έναν πιο «ευρωπαϊκό» αέρα που καμία απολύτως σχέση δεν έχει με την Τουρκία.

Πριν την «μαύρη αυγή» του 1922 η Σμύρνη είχε φτάσει σε τέτοιο σημείο ανάπτυξης, ώστε να καταστεί αντικείμενο σχολιασμού ξένων ειδησεογραφικών πρακτορείων και ανταποκριτών από όλον τον κόσμο.

Φανταστείτε ότι, σύμφωνα με την  στατιστική του Κάρολου ντε Σερζέ (Charles de Scherzer) το 1870, στην Σμύρνη λειτουργούσαν 17 τυπογραφεία, εκ των οποίων 10 ήταν Eλληνικά, 3 αρμενικά, 2 γαλλικά, 1 τουρκικό και 1 εβραϊκό. Συνολικά κυκλοφορούσαν 134 εφημερίδες, περιοδικά και επιθεωρησιακά έντυπα.

Φυσικά όλα τα κεκτημένα αυτών των Ελλήνων πέρασαν στα χέρια των Τούρκων με την Συνθήκη της Λοζάννης, που εξίσωνε στην ουσία τις πενιχρές περιουσίες των εδώ Τούρκων με τις αντίστοιχες των Ελλήνων στην Μ. Ασία.

Από την άλλη μεριά ορισμένοι «Ελλαδίτες» σήμερα χαρακτηρίζουν «συνωστισμό» την σφαγή χιλιάδων ανθρώπων από το καθεστώς Κεμάλ, το ολοκαύτωμα της περιοχής, την αρπαγή αμέτρητων γυναικών, τα αδιάκοπα βασανιστήρια… Με δύο λόγια, την γενοκτονία των Ελλήνων της Μ. Ασίας.!

«Στο προάστιο Μπαιρακλί, προκειμένου, προκειμένου να αποφύγουν την ατίμωση και το βασανιστικό τέλος, εκατοντάδες νέες προτίμησαν να πέσουν στην θάλασσα, βρίσκοντας έτσι θάνατο από πνιγμό»

«Η πυρκαγιά τέθηκε σκόπιμα. Πολλοί Αμερικανοί πολίτες είδαν με τα ίδια τους τα μάτια τους Τούρκους τακτικούς στρατιώτες να βάζουν φωτιά σε σπίτια, κρατώντας κουρέλια βουτηγμένα σε βενζίνη. Η εξόντωση των χριστιανών που ακολούθησε, υπήρξε συστηματική… Πολλοί κατέφυγαν στις εκκλησίες όπου κάηκαν ζωντανοί, όταν οι Τούρκοι της πυρπόλησαν.» (The London Times, 05/09/1922)

Μέχρι σήμερα στην Μ. Ασία ζει μεγάλος αριθμός Ελλήνων, αν λάβουμε υπ’ όψιν τα παιδομαζώματα, τους γενιτσαρισμούς και το πλήθος τόσων Ελλήνων που από φόβο έγιναν Τούρκοι υπήκοοι, διατηρώντας όμως κρυφά την πίστη τους.

Η Μικρά Ασία πάντα στις καρδιές των Ελλήνων θα αποτελεί μία προέκταση του Ελληνισμού, στην οποία αυτός άνθησε και στιγμάτισε ανεξίτηλα  την όλη πορεία του…

Ανάμεσα στη Μεγάλη Άρκτο και στον αστερισμό της Παρθένου υπάρχει ένας αστερισμός που ονομάζεται «Η κόμη της Βερενίκης».

Η Βερενίκηήταν κόρη του ηγεμόνα της Κυρήνης της Αφρικής, του Μάγα. Ήταν φημισμένη για την ομορφιά της και ιδιαίτερα για τα πλούσια και μακριά μαλλιά της. Παντρεύτηκε το 246 π.Χ. τον Έλληνα βασιλιά της Αιγύπτου, τον Πτολεμαίο τον Ευεργέτη. Λίγο μετά το γάμο τους ο Πτολεμαίος έφυγε για μια εκστρατεία στην Συρία.

Ο χωρισμός τους στοίχισε πολύ στη Βερενίκηκαι η αγωνία για την τύχη του άντρα της την βασάνιζε μέρα και νύχτα. Μια μέρα μπήκε στο ναό της Αφροδίτης και ορκίστηκε στη θεά ότι αν βοηθούσε τον άντρα της να γυρίσει πίσω σώος και νικητής από τον πόλεμο, θα έκοβε τα υπέροχα μαλλιά της και θα τα αφιέρωνε στον βωμό της.

Ο Πτολεμαίος γύρισε πράγματι στην Αλεξάνδρεια σώος και νικητής από τον πόλεμο. Η Βερενίκη, συνεπής στην υπόσχεσή της, έκοψε τα μαλλιά της και τα αφιέρωσε στο ναό της Αφροδίτης. Όμως την επόμενη μέρα συνέβη κάτι τρομερό. Τα μαλλιά της Βερενίκηςέγιναν άφαντα από το ναό!

Ο Πτολεμαίος έγινε έξω φρενών! Απειλούσε να σκοτώσει πολύ κόσμο για να μάθει ποιος έκανε αυτή τη μεγάλη και θρασύτατη ιεροσυλία. Και τότε ένας από τους πιο γνωστούς αστρονόμους της εποχής, ο Κόνων ο Σάμιος, αποφάσισε να μεσολαβήσει για να κατευνάσει την οργή του Πτολεμαίου, που μπορεί να τον οδηγούσε σε πράξεις βίας εναντίον αθώων ανθρώπων. Ζήτησε λοιπόν ακρόαση και ο Πτολεμαίος τον δέχτηκε αμέσως στο παλάτι του.

Ο Πτολεμαίος ήταν γεμάτος θυμό και ισχυριζόταν ότι αυτός που έκλεψε τα μαλλιά της γυναίκας του από το ναό ήταν δύο φορές ιερόσυλος, απέναντι στη θεά Αφροδίτη και απέναντι σε αυτόν και στη Βερενίκη. Ο Κόνων τον καθησύχασε λέγοντάς του ότι δεν τα έκλεψε κάποιος άνθρωπος, αλλά ότι τα πήρε η θεά Αφροδίτη ή κάποιος άλλος από τους θεούς.

Ο Πτολεμαίος όπως ήταν αναμενόμενο, ζήτησε περισσότερες εξηγήσεις από τον Κόνωνα για το συμπέρασμά του αυτό. Ο Κόνων τον πληροφόρησε λοιπόν, ότι πριν λίγες μέρες που μελετούσε τα αστέρια στον ουρανό, όπως έκανε κάθε βράδυ άλλωστε, ανακάλυψε έναν καινούργιο αστερισμό, που για πρώτη φορά φάνηκε στον ουρανό. Ο αστερισμός αυτός δεν ήταν ζωηρός και τα αστέρια του είχαν απαλό χρώμα, σαν το απαλό χρώμα που έχουν τα μαλλιά της Βερενίκης.

Έβγαλε λοιπόν το συμπέρασμα ότι η Αφροδίτη ή ο Δίας πήρε τα πλούσια μαλλιά της όμορφης γυναίκας του Πτολεμαίου από το βωμό και τα ανέβασε στον ουρανό, όπου θα μείνουν για πάντα άφθαρτα και αθάνατα!

Ο Πτολεμαίος βρήκε λογικό τον συλλογισμό του Κόνωνα και καταχάρηκε που δεν βεβήλωσε ανθρώπινο χέρι τα μαλλιά της γυναίκας του. Κι έτσι, από τότε ο αστερισμός εκείνος που ανακάλυψε πρώτος ο Κόνων ο Σάμιος, ονομάστηκε Η κόμη της Βερενίκης».