Ο Ερμής ή με το επικό όνομα Ερμείας, είναι ένας απ'τους παλαιότερους θεούς με γνήσια Ελληνική «λαϊκή» καταγωγή.

Κατά τη μυθολογία γεννήθηκε σε μια σπηλιά στην Κυλλήνη (στο σημερινό όρος Ζήρια) της Κορινθίας, από τον Δία και την πανέμορφη Νύμφη Μαία, την κόρη του Άτλαντα.

Στον Όμηρο μνημονεύεται με το αρχαιότερο όνομά του Ερμής ο Κυλλήνιος, αλλά και με τους επιθετικούς προσδιορισμούς «εύσκοπος αργεϊφόντης», «διάκτορος», δηλαδή ψυχοπομπός. Στον Όμηρο χρησιμοποιούνται συχνότερα τα επίθετα «χρυσόραβδος» Ερμής, «αγγελιοφόρος» Ερμής, ενώ στον Ησίοδο «ξακουστός κήρυκας των θεών» και «προστάτης των βοσκών και των αιγοπροβάτων».

Η μυθολογία αναφέρει ότι αμέσως μετά τη γέννησή του επινόησε και κατασκεύασε την πρώτη λύρα και έδειξε, από τη βρεφική του ακόμη ηλικία, την επιδεξιότητά του να μπορεί να κλέβει ακόμη και τα βόδια του Απόλλωνα. Ο Ερμής, όπως και ο Προμηθέας, επειδή ανακάλυψε τη φωτιά και τα πυρεία, και συγχρόνως τη θυσία, προφανώς μια θυσία για το δωδεκάθεο, θεωρείται κατά βάση «ένας ανταγωνιστής του δόλιου πυρφόρου Προμηθέα».

Ο Ερμής, μολονότι στην επική ποίηση φαίνεται να έχει βοηθητική θέση έναντι των άλλων ολύμπιων θεών, πολύ γρήγορα εξελίχθηκε σε τόσο πολυσχιδή θεότητα ώστε κάλυπτε σχεδόν κάθε εκδήλωση της ζωής.

Είναι ο πλέον πολυάσχολος θεός, καθώς έχει πολλά καθήκοντα στον Επάνω Κόσμο: πριν απ'όλα είναι ο αγγελιοφόρος του Δία, είναι επίσης θεός των διασταυρώσεων των δρόμων και των ορίων (συνόρων) (Ερμής Τρικέφαλος ή Τετρακέφαλος), προστάτης των θυρών των σπιτιών και των πυλών των ναών (Πύλαιος και Προπύλαιος Ερμής), θεός των γραμμάτων και της ρητορικής (λόγιος Ερμής), προστάτης των αθλητών και των αγώνων (αγώνιος Ερμής), προστάτης των εμπόρων (αγοραίος και κερδώος Ερμής) -μάλιστα προστάτευε όχι μόνο το θεωρούμενο σήμερα ως νόμιμο, αλλά και το τυχαίο εύρημα, το λεγόμενο έρμαιον, που σημαίνει «δώρο του Ερμή», δηλαδή το θεόσταλτο δώρο (εξ ου και Ερμής Τύχων) ή το απροσδόκητο πολύτιμο εύρημα ή ακόμη και το προϊόν κλοπής ή αρπαγής (εξ ου και άναξ φηλητών ή δόλιος ή ληιστήρ Ερμής).

Κατά τη Γιγαντομαχία, φορώντας την Άϊδος κυνήν (αόρατη περικεφαλαία), σκότωσε τον γίγαντα Ιπόλλυτο, έσωσε τον Δία επανασυνδέοντας τα νεύρα των ποδιών του, τα οποία είχε κόψει ο Τυφωέας και απελευθέρωσε τον θεό Άρη, τον οποίον είχαν φυλακίσει οι Αλωάδες για ένα και πλέον έτος.

Σε όλη την αρχαιότητα ο Ερμής θεωρούνταν ο πιο έξυπνος και ο πιο φιλάνθρωπος θεός (Ερμής αλεξίκακος και αγαθών δωτήρ) και γι'αυτό ο πιο αγαπητός και διασκεδαστικός θεός του ελληνικού πανθέου, «έκφραση όλων των προτερημάτων και όλων των ελαττωμάτων του αρχαίου Έλληνα». Σε όλη την ιστορία του όμως, την πρώτη θέση είχαν τα χθόνια γνωρίσματά του και ιδίως η γνωστή πανελλήνια ιδιότητα του ψυχοπομπού ή ψυχαγωγού.

Ως ψυχοπομπός στον Κάτω Κόσμο εξυπηρετεί τον Πλούτωνα και την Περσεφόνη. Συγκεκριμένα μεταφέρει τις ψυχές των νεκρών και συγχρόνως παρευρίσκεται στο δικαστήριο του Άδη, δηλαδή εκτελεί καθήκοντα με τα οποία απέκτησε εξαιρετική θέση ανάμεσα στους θεούς του Κάτω Κόσμου.

Πολλές είναι οι αρχαίες πηγές που παρουσιάζουν τον Ερμή συνδεμένο με καθαρά χθόνιες θεότητες, όπως είναι η Δήμητρα, ο Πλούτων, ο Τροφώνιος κ.ά. «Χθόνιο», λ.χ., αποκαλούν τον Ερμή ο Σοφοκλής, ο Αισχύλος και ο Ευριπίδης. Δεν είναι όμως απίθανο η ιδιότητα του χθόνιου θεού να προήλθε από την άλλη ιδιότητά του, του κήρυκα των θεών και του ψυχοπομπού.

Έτσι, σαν κήρυκας μπορούσε να διαβιβάσει ειδήσεις ή ευχές από τον Επάνω Κόσμο στον Κάτω ή να μεταφέρει τις ψυχές στους χθόνιους, και ως εκ τούτου να θεωρήθηκε και ο ίδιος χθόνιος. Στους Ορφικούς Ύμνους, ο Ερμής ο χθόνιος οδηγεί τις «αθάνατες ψυχές» στον Άδη και τις ξαναφέρνει πίσω στον Επάνω Κόσμο (για καινούριες ενσωματώσεις).

Ως ψυχαγωγός αναφέρεται επίσης και στις «Χοηφόρους» του Αισχύλου (στ. 622), μολονότι ο Ορέστης αναμένει από αυτόν όχι απλά να διαβιβάσει την ευχή του στους άλλους χθόνιους και στο νεκρό πατέρα του, αλλά και να τον συμπαρασταθεί στην προσπάθειά του να εκδικηθεί τους δολοφόνους του πατέρα του (στ. 727-29). Τη χθόνια θεότητά του μαρτυρεί και ο Παυσανίας, ο οποίος αναφέρει ότι είδε στον Άρειο Πάγο άγαλμα του Ερμή δίπλα σε αγάλματα των άλλων μεγάλων «υπογαίων θεών».

Για την εξαιρετική θέση του Ερμή ανάμεσα στους θεούς του Κάτω Κόσμου μας πληροφορεί και ο Πλούταρχος, καθώς στη γιορτή Ελευθέρια της Πλάταιας συνήθιζαν πρώτα να προσεύχονται στον χθόνιο Ερμή και στον χθόνιο Δία κατά τη θυσία του ταύρου και κατόπιν να καλούν στην «αιμακουρία» τις ψυχές εκείνων που είχαν σκοτωθεί στη μάχη κατά των Περσών, το 479 π.Χ..

Τον Ερμή όμως, ως φοβερό χθόνιο θεό, τον επικαλούνταν οι Έλληνες κατά τον 5ο π.Χ. αι. και στους λεγόμενους «καταδέσμους» (defixiones), δηλαδή στις επικλήσεις προς τους νεκρούς ή τους χθόνιους θεούς, για να βλάψουν όσους μισούσαν. Στην αρχαϊκή εποχή κάθε ταφικό μνημείο ήταν αφιερωμένο ως «άγαλμα» του ψυχοπομπού θεού του Κάτω Κόσμου.

Ο Πίνδαρος, ένα λίθινο γλυπτικό έργο στημένο πάνω σε τάφο το αποκαλεί «άγαλμα Αϊδα». Πάντως, αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στον Όμηρο δε γίνεται μνεία του πορθμέα Ερμή, αφού οι ψυχές των νεκρών και στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια μπαίνουν στον Άδη «χωρίς τη βοήθεια κάποιου πλωτού μέσου, αρκεί βέβαια να έχουν καεί».

Όπως αναφέραμε στην προηγούμενη ενότητα, το ρόλο του πορθμέα (του περαματάρη) στη μεταγενέστερη (μεθομηρική) εποχή θα τον χρεωθεί ο Χάρων (Χάροντας), ο οποίος μετέφερε με το πλεούμενό του τους νεκρούς στην απέναντι όχθη των ποταμών του Κάτω Κόσμου (κυρίως της φοβερής Στύγας) και της Αχερουσίας λίμνης.

Η ιστορία του θεού Ερμή είναι ίσως η πιο διδακτική για την εξέλιξη και τη διαρκή ανανέωση του περιεχομένου όλων των χθόνιων θεών. Μάλιστα η περίπτωση του Ερμή δικαιώνει τη νεότερη επιστημονική έρευνα, σύμφωνα με την οποία -όπως προαναφέρθηκε- κάθε μελέτη ή παρουσίαση της ελληνικής θρησκείας θα πρέπει να ξεκινάει από την προ-ομηρική θρησκεία των Ελλήνων.

Σ αυτήν λοιπόν την πλούσια «λαϊκή» θρησκευτική παράδοση και στο τελετουργικό της μπορεί κανείς να ανιχνεύσει τις άφθονες χθόνιες καταβολές κάθε ολύμπιου θεού και να καταγράψει την εξέλιξη και τη σταδιακή ανανέωσή του, η οποία σε μερικές περιπτώσεις είναι τόσο σημαντική, ώστε από την αρχική θεότητα δεν επιζεί παρά μόνο το όνομα, όπως λ.χ. η περίπτωση του χθόνιου θεού Ερμή, στη μετεξέλιξη του οποίου αξίζει να κάνουμε μια σύντομη αναφορά:

Ο Ερμής, στα πρώιμα χρόνια είχε συνδεθεί με τους παρόδιους λιθοσωρούς που ήταν είτε τάφοι είτε «όροι» (ορόσημα). Και το ελληνικό όνομά του εξάλλου σημαίνει κυριολεκτικά «αυτόν που προβάλλει μέσα από σωρό με πέτρες».

Υπήρχε λοιπόν μια παλιά συνήθεια του αρχαίου Έλληνα αγρότη που, όταν έβρισκε στο δρόμο ένα σωρό από πέτρες, έριχνε άλλη μια πέτρα επάνω του, γιατί πίστευε ότι κάποια θεϊκή δύναμη (θεός-δαίμων) κατοικούσε μέσα σ'αυτές. Ο Μ. Nilsson θεωρεί ότι σ'αυτήν τη συνήθεια υποκρύπτονται ίχνη παλιάς λιθολατρίας, και σημειώνει ότι αυτές τις πέτρες τις ονόμαζαν «έρμα» και την μεγαλύτερη από αυτές -στην κορυφή του σωρού- την ονόμαζαν «Ερμή».

Και ο W. Burkert επισημαίνει ότι οι λιθοσωροί, όπως και η πρωτόγονη οριοθέτηση των περιοχών με φαλλό, είχαν πάντοτε την ίδια αποτρεπτική δύναμη. Οι λιθοσωροί αυτοί, δηλαδή οι «Ερμές», τους οποίους οι άνθρωποι της υπαίθρου χρησιμοποιούσαν ως «οδοδείκτες» για τους ταξιδιώτες, αλλά και ως ορόσημα των αγρών και των ιδιωτικών κτημάτων, φαίνεται πως αποτελούσαν τεμένη του χθόνιου Ερμή, ο οποίος μάλιστα τιμωρούσε όποιον τολμούσε να καταπατήσει ξένη γη.

Μολονότι η «παρουσία» του θεού των «συνόρων» (Ερμή) εμπόδιζε την παράνομη καταπάτηση, οι γείτονες φαίνεται ότι μετακινούσαν τα σύνορα, για να επεκτείνουν τη δική τους γη, με αποτέλεσμα οι ιδιοκτήτες των κτημάτων να χρησιμοποιούν ως ορόσημα ακόμη μεγαλύτερες πέτρες σε όρθια εμφανή θέση. Στην κορυφή αυτών των λιθοσωρών (είτε «όροι» ήταν είτε τάφοι) στηνόταν μία ακόμη μεγαλύτερη πέτρα, η «ερμαϊκή στήλη». Ο Παυσανίας αναφέρει ότι οι λιθοσωροί αυτοί χρησιμοποιούνταν και ως σύνορα των χωρών.

Στις λίθινες ή αργότερα ξύλινες αυτές «Ερμές», τις οποίες μεταγενέστερα τοποθετούσαν σε διασταυρώσεις οδών, στις πλατείες των πόλεων και στις εισόδους των σπιτιών ή των ναών, τονίζονταν με έμφαση οι φαλλοί. Από την παρουσία των φαλλών, σύμβολο της γονιμικής του ιδιότητας, ο Ηρόδοτος συμπεραίνει ότι ο Ερμής ήταν προϊστορικός θεός, τον οποίο οι Αθηναίοι είχαν παραλάβει από τους Πελασγούς. Τέλος, το 520 π.Χ. ο γιος του Πεισίστρατου Ίππαρχος πρότεινε στους Αθηναίους τη λίθινη μορφή του Ερμή που αργότερα επιβλήθηκε γενικώς.

Αξίζει να αναφέρουμε στο σημείο αυτό την επισήμανση του Μ. Nilsson ότι από την αντίληψη των αγροτικών λαών ότι μέσα στις πέτρες κατοικούσε κάποια θεϊκή «δύναμη» (ένας δαίμων) που είχε ανάγκη από εξαγνισμούς και χοές, δημιουργήθηκε η αντίληψη για την υπόγεια κατοικία των νεκρών, δηλαδή για το σκοτεινό Άδη κάπου βαθιά, κάτω από τη γη.

Κατά συνέπεια, μέσα από τις «δαιμονικές τελετουργίες» των αγροτικών λαών, γεννήθηκε η πίστη σε ένα θεό που θα παραλαμβάνει τις ψυχές των νεκρών, για να τις οδηγεί στον Κάτω Κόσμο ή μερικές φορές θα τις επαναφέρει στην εδώ ζωή. Και αυτός ο θεός ήταν ο Ερμής Ψυχοπομπός ή Ψυχαγωγός.

Ως ψυχοπομπός, ο Ερμής, αναφέρεται καταρχάς στη «δευτερο-νέκυια» της Οδύσσειας να παραλαμβάνει τις ψυχές των σκοτωμένων μνηστήρων και, με το χρυσό και όμορφο μαγικό ραβδί του, να τις οδηγεί απευθείας στον Άδη («κατ'ευρώεντα κέλενθα») μέχρι τον ασφοδελόν λειμώνα, «ένθα ναίουσι ψυχαί, είδωλα καμόντων» και όχι όπως αναφέρουν οι μεταγενέστερες δοξασίες και δείχνουν οι αττικές λήκυθοι να οδηγεί τις ψυχές στη λέμβο («ακάτιο») του πορθμέα Χάροντα.

Ο ψυχοπομπός Ερμής σε αγγειογραφίες εμφανίζεται να επαναφέρει στον Επάνω Κόσμο τη βασίλισσα του Άδη, την Κόρη Περσεφόνη, να μεταφέρει τη νεκρή Αλκμήνη από τη Θήβα στα Νησιά των Μακάρων και να συνοδεύει τον Πρίαμο κατά τη μεταφορά του Έκτορα για ενταφιασμό. Με την ίδια ιδιότητα ο Ερμής μεταφέρει και την Ελένη στην Αίγυπτο, αφήνοντας στη θέση της ένα ομοίωμά της. Επίσης, ο Ερμής, παριστάνεται στο περίφημο ανάγλυφο του Ορφέα να υπενθυμίζει στην Ευρυδίκη, πιάνοντάς της ελαφρά το χέρι, ότι πρέπει να επιστρέψει οριστικά στον Κάτω Κόσμο.

Κατά τη μυθολογία, ο Ερμής, φορά φτερωτά χρυσά σανδάλια, με τα οποία μπορεί σαν γλάρος να γλυστρά πάνω στα κύματα, όποτε χρειάζεται, ενώ κρατάει τη θαυματουργική του ράβδο, με την οποία όποτε θέλει αποκοιμίζει ή ξυπνά από τον ύπνο τους ανθρώπους. Γι'αυτό άλλωστε τιμάται και ως υπνοδότης, ύπνου προστάτης και ονειροπομπός.

Κατά το Διογένη Λαέρτιο (8,31) ο Πυθαγόρας αποκαλούσε τον Ερμή «θεϊκό ταμία των ψυχών», «πομπαίο» και «πυλαίο και χθόνιο», επειδή συνόδευε τις ψυχές των νεκρών στο υποχθόνιο βασίλειο μέσω της «Πύλης» του Άδη, όπου και φρόντιζε ο ίδιος ο Ερμής να συγκεντρωθούν οι καθαρές ψυχές στον «υψηλότερο χώρο», ενώ οι ακάθαρτες να βρεθούν σε «άρρηκτα δεσμά» με τις Ερινύες.

Στη Θεσσαλία είχε επικρατήσει η συνήθεια στα ελληνιστικά και στα ρωμαϊκά χρόνια να χαράζουν ή να ζωγραφίζουν κάτω από το όνομα του νεκρού, στο κάτω μέρος της επιτάφιας στήλης, μια μικρή ερμαϊκή στήλη με τις λέξεις «Ερμάου χθονίου», που σημαίνουν ότι η στήλη με το όνομα του νεκρού αφιερωνόταν στο χθόνιο Ερμή.

Και ο Πλούταρχος αναφέρει την τοπική συνήθεια των κατοίκων του Άργους, τριάντα ημέρες μετά το θάνατο συγγενικού τους προσώπου να θυσιάζουν για τον Ερμή, ο οποίος «δέχεται τις ψυχές των ανθρώπων, όπως το χώμα δέχεται τα σώματά τους». Παρόμοιο μνημόσυνο για τους δικούς τους νεκρούς είχαν και οι Αθηναίοι στη γιορτή των Χύτρων, την τρίτη και τελευταία ημέρα των Ανθεστηρίων, οπότε θυσίαζαν για τον ψυχοπομπό Ερμή και όχι για τους ολύμπιους θεούς.

Η δημοτικότητα του Ερμή αυξήθηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό στα ύστερα χρόνια της αρχαιότητας, τότε που ολοκληρώθηκε και η μετεξέλιξή του, καθώς απέκτησε πολλαπλές ιδιότητες εντελώς ξένες προς την αρχική του χθόνια φύση. Έτσι, από χθόνιος θεός του Κάτω Κόσμου και ψυχοπομπός των νεκρών ψυχών θα μετεξελιχθεί μέχρι και σε θεό των γυμναστηρίων και του αθλητισμού, προστάτη των αθλητικών αγώνων.

Πολλά γυμνάσια αφιερώθηκαν τότε στον Ερμή τον αγώνιο ή εναγώνιο, τον οποίο τιμούσαν συνήθως μαζί με τον Ηρακλή. Σε αρκετά γυμνάσια έχουν βρεθεί πολλά αναθήματα με την επιγραφή «Ερμήι και Ηρακλεί», ενώ, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας, στη Μεγαλόπολη υπήρχε κοινός ναός για τους δύο θεούς, κοντά σε στάδιο. Μεγάλες γιορτές προς τιμήν του Ερμή, ως προστάτη των αθλητών και αθλητικών συλλόγων (τα λεγόμενα Ερμαία) τελούνταν σε πολλές πόλεις της Ελλάδας και της Ρώμης, ενώ η τέταρτη ημέρα του μήνα ήταν αφιερωμένη στον Ερμή, όπως στη Ρώμη η τετάρτη ημέρα της εβδομάδας.

Οι Ρωμαίοι πρώτοι μεταμόρφωσαν τον Ερμή σε θεό εμπορίου, τον Mercurius, με το γεμάτο βαλάντιο στο χέρι. Πάντως, τα γυμναστήρια με τον καιρό έχασαν τον αρχικό χαρακτήρα της σωματικής αγωγής, καθώς σε ειδικές αίθουσές τους, μετά τις σωματικές ασκήσεις γινόντουσαν και θεωρητικά μαθήματα. Μάλιστα δίδασκαν διακεκριμένοι λόγιοι της εποχής (ιδίως ρήτορες και φιλόσοφοι), με αποτέλεσμα ο Ερμής αυτόματα να γίνει προστάτης και των γραμμάτων και της ρητορικής (λόγιος Ερμής).

Ριζικά επίσης άλλαξε και η εικαστική του παράσταση: ενώ οι αρχαϊκοί αγγειογράφοι, εκφράζοντας τις μεταθανάτιες αντιλήψεις της εποχής τους, απεικόνιζαν σε λευκές ληκύθους το σκυθρωπό χθόνιο Ερμή, ως σεβάσμιο γενειοφόρο ψυχοπομπό, κατά την κλασική και ιδιαίτερα την ελληνιστική εποχή παριστανόταν ως ωραίος έφηβος με καλογυμνασμένο (πραξιτέλειο) σώμα, όπως φαίνεται από το γυμνό άγαλμά του που βρέθηκε στην Άνδρο (μόνο ένα φίδι που ελίσσεται σε παρακείμενο κορμό δέντρου, μαρτυρεί το χθόνιο χαρακτήρα του).

Άλλωστε, μ'αυτήν τη μορφή ο Ερμής γίνεται αργότερα, μαζί με τον Έρωτα και τον Ηρακλή, ο θεός της αθλούμενης νεολαίας και των γυμναστηρίων. «Η πραξιτέλεια αυτή εικόνα του Ερμή απέχει τόσο πολύ από τη σεβάσμια μορφή του παλιού χθόνιου θεού, ώστε φαίνεται σα να παριστάνει άλλο θεό», επισημαίνει ο Ν. Παπαχατζής.

Ο Ερμής παριστάνεται συνήθως και με φτερωτά πέδιλα και με το πλατύγυρο καπέλο του, τον πέτασο, σύμβολα της αέρινης ταχύτητας του αγγελιοφόρου θεού και κρατώντας τη μαγική χρυσή ράβδο του, το κηρύκειον, αρχαιότατο σύμβολο της ποιμενικής του φύσης και της αφθονίας. Άλλα ιερά σύμβολα, εκτός από τον φαλλό, σύμβολο γονιμότητας, είναι η αόρατη κυνή, το ξίφος και το δρέπανο, σύμβολα της χθόνιας φύσης του, ο δίσκος, σύμβολο του θεού προστάτη της γυμναστικής και των αθλητικών αγώνων, ο αυλός (σύριγξ), η λύρα και η κιθάρα, σύμβολα της μουσικής του φύσης, και τέλος το βαλάντιον, σύμβολο του θεού προστάτη του εμπορίου και των συναλλαγών.

Πηγή :egolpion.com

Μόνο κάποιος από το περιβάλλον του Μεγάλου Αλεξάνδρου θα είχε τα χρήματα να κατασκευάσει το μνημείο

Με αρχαιολογικό «κρεσέντο» παρομοίασε η κυρία Μενδώνη τις διαδοχικές αποκαλύψεις από τον Τύμβο Καστά. Φυσικά, η μέχρι στιγμής κορύφωση αυτής της δραματικής έντασης των ευρημάτων είναι το ψηφιδωτό αριστούργημα του δεύτερου θαλάμου, το οποίο αποκαλύφθηκε πλήρως εχθές Πέμπτη, 16/10.

Η κυρία Λίνα Μενδώνη, γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, κατά την ενημερωτική συνεδρία με εκπροσώπους των ΜΜΕ στο Μουσείο της Αμφίπολης, τόνισε ότι «η σημαντικότητα του μνημείου ανεβαίνει με την αποκάλυψη του ψηφιδωτού». Πολύ επιγραμματικά, αυτό σημαίνει ότι, ανεξαρτήτως του τι θα ακολουθήσει κατά την ανασκαφή του επόμενου και πιθανώς τελευταίου ταφικού θαλάμου, αρκούν και μόνο τα έως τώρα ευρήματα για να αναδείξουν τον Τάφο Καστά σε ένα μνημείο χάρη στο οποίο γράφεται από την αρχή η ιστορία της ελληνικής αρχαιότητας. Ή, αν μη τι άλλο, προστίθενται νέα κεφάλαια στην αρχαιολογική και καλλιτεχνική γνώση για τον 4ο π.Χ αιώνα.

Η αποτίμηση του ψηφιδωτού μπορεί να γίνει προς δύο κατευθύνσεις:

Πρώτον, το συμβολισμό του που το συνδέει, σχεδόν απευθείας, με τη δυναστεία των Τημενιδών, δηλαδή με τον Φίλιππο Β'και τον Μέγα Αλέξανδρο.

Δεύτερον, με την ασύλληπτη πρωτοπορία του καλλιτέχνη που το σχεδίασε, καθώς η προσπάθεια απόδοσης της τρίτης διάστασης, δηλαδή του βάθους και μιας, υποτυπώδους έστω, προοπτικής με φωτοσκιάσεις κ.λπ. προηγείται της εποχής της. Και μάλιστα όχι κατά μερικά χρόνια ή δεκαετίες, αλλά κατά αρκετούς αιώνες.

Οι τάφοι «της Περσεφόνης» και «της Ευρυδίκης»στη Βεργίνα αποδεικνύουν ότι το μοτίβο της Αρπαγής ήταν προσφιλές στην διακόσμηση βασιλικών μακεδονικών τάφων και προφανώς συνδέεται με τις μυστηριακές λατρείες του Κάτω Κόσμου, τον ορφισμό κ.ο.κ. Ο εκάστοτε βασιλιάς των Μακεδόνων ήταν, εξ ορισμού, και αρχιερέας, επομένως τόσο ο Φίλιππος όσο και ο Αλέξανδρος είχαν ιδιαίτερη σχέση με τα σύμβολα αυτού του αρχαίου αποκρυφισμού.

Η δαπάνη της κατασκευής του Τύμβου στο Λόφο Καστά θα μπορούσε να καλυφθεί μόνο με χρήματα που προήλθαν από τα λάφυρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Και μόνο ένα πρόσωπο άμεσα συνδεόμενο με τον Μακεδόνα ηγέτη θα μπορούσε να φιλοδοξεί την ταύτιση με τη δυναστεία των Τημενιδώνμέσω του μεγαλοπρεπούς ταφικού μνημείου. Όπως δηλώνεται έμμεσα από το ίδιο το ψηφιδωτό, αυτός που παράγγειλε την ανέγερση του Τύμβου επιθυμούσε να υπογραμμίσει εις τους αιώνες των αιώνων την συγγένειά του με τον Μέγα Αλέξανδρο -συγγένεια όχι απαραίτητα εξ αίματος. Η πολιτική ταύτιση ήταν αρκετή.

Επίσης, μόνο κάποιος που είχε την αξίωση να θεωρείται περίπου ισότιμος του Μεγάλου Αλεξάνδρου θα προσελάμβανε τον κορυφαίο καλλιτέχνη της εποχής για να επιμεληθεί τη διακόσμηση του Τύμβου. Διότι είναι σαφές ότι το χέρι που σχεδίασε την παράσταση στο ψηφιδωτό της Περσεφόνης ανήκε σε μια μεγαλοφυΐα Η απόδοση των λεπτομερειών της σύνθεσης μαρτυρούν το πόσο ανήσυχο και τολμηρό πνεύμα ήταν αυτός που συνέλαβε την εικόνα της Αρπαγής -αλλά και πόσο άξιος ήταν, βέβαια, ο ψηφοθέτης που εξετέλεσε το σχέδιο στο δάπεδο του Τύμβου, χρησιμοποιώντας φυσικά και όχι επεξεργασμένα βότσαλα.

Το ότι η σύνθεση είναι ελαφρώς άνιση, με το πάνω και δεξιό άκρο να σφύζουν από περιεχόμενο σε σύγκριση με την αριστερή πλευρά που έχει περισσότερο «αέρα» δεν καταλογίζεται ως ατέλεια. Ούτε βέβαια το ότι το άρμα είναι στραμμένο λοξά προς τον θεατή ενώ ο ψυχοπομπός Ερμής φαίνεται να τρέχει προς τα αριστερά. Εκείνο που έχει σημασία είναι τα επιμέρους στοιχεία, όπως η απελπισμένη έκφραση της Περσεφόνης, η τραγική ένταση με το υψωμένο αριστερό της χέρι που φτάνει ως το απώτατο άκρο του πλαισίου -και οριακά καλύπτεται από αυτό.

Η συμμετρία ανάμεσα στην Περσεφόνη και τον Ερμή έγκειται στην τρισδιάστατη απόδοση της μορφής τους. Και αυτό είναι αξιοθαύμαστο, καθώς οι καλλιτέχνες είχαν μεν αρχίσει να διερευνούν το πώς θα αποτυπώσουν το βάθος ήδη από την αρχαιότητα -ακόμη και ο Αριστοτέλης γράφει για «σκηνογραφία». Όμως, η προοπτική είναι ένα θέμα που απασχολεί την Αναγέννηση, καθώς τότε, περίπου 18 αιώνες μετά από το ψηφιδωτό του Τύμβου Καστά, οι εικαστικοί καλλιτέχνες θέλησαν να ξεφύγουν από την ισοπέδωση του βάθους την οποία είχε καθιερώσει η βυζαντινή τέχνη.

Εάν το συμπαγές χρυσό φόντο της βυζαντινής εικονογραφίας με τις δισδιάστατες και αφαιρετικές μορφές υποβάθμιζε τα γήινα και έδινε έμφαση στα υπερβατικά, θεϊκά κ.λπ. στοιχεία, η φροντίδα για ακριβή αποτύπωση του τρισδιάστατου χώρου έδειχνε το αντίθετο: Την ομορφιά και την περιπλοκότητα του πραγματικού κόσμου. Πιθανότατα από εδώ και πέρα οι ιστορικοί της τέχνης θα αναφέρονται στο ψηφιδωτό της Αμφίπολης σαν προπομπό της Αναγέννησης.

Επιδεικνύοντας φροντίδα ασυνήθιστη για τα ελληνικά δεδομένα, οι ενέργειες για την προστασία των αρχαίων μνημείων είχαν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα

Όταν στις 28 Απριλίου του 1941, την πρώτη μέρα της γερμανικής κατοχής στην Αθήνα, οι Γερμανοί αξιωματικοί έφτασαν για επιθεώρηση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, με έκπληξη βρέθηκαν σε ένα άδειο κτίριο. Οι αίθουσές του, γνωστές για τα χιλιάδες σημαντικά εκθέματά τους, ήταν εντελώς κενές.

Μοναδική παρουσία οι αρχαιολόγοι του Μουσείου και οι φύλακες της πρωινής βάρδιας. Στις ερωτήσεις των Γερμανών κατακτητών, λέγεται πως η ελληνική πλευρά απάντησε αόριστα, μάλλον σιβυλλικά, ότι τα αρχαία είναι κάτω από τη γη. Και η φράση αυτή αντικατόπτριζε την πραγματικότητα.

Επιδεικνύοντας φροντίδα ασυνήθιστη για τα ελληνικά δεδομένα, οι ενέργειες για την προστασία των αρχαίων μνημείων είχαν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα. Το πολεμικό κλίμα στην Ευρώπη δεν άφηνε περιθώρια εφησυχασμού και ήδη από το 1937 η ανάγκη διαφύλαξης των αρχαιοτήτων είχε αποτελέσει αντικείμενο συζήτησης μεταξύ της Κυβέρνησης και της Διεύθυνσης Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας. Μπροστά  στον υπαρκτό φόβο μιας ευρωπαϊκής σύρραξης, τα δύο μέρη συνεργάζονταν για να εκπονήσουν σχέδιο διαφύλαξης των αρχαίων από αεροπορικές επιδρομές και πιθανές οδομαχίες.

Σε αυτό το πλαίσιο, συμφωνούσαν στην ανάγκη διάνοιξης καταφυγίων, ενώ ζητούσαν από τους διευθυντές των μουσείων σε όλη την επικράτεια να ταξινομήσουν τις αρχαιότητες σε κατηγορίες με βάση τη σπουδαιότητά τους και να αποστείλουν τους σχετικούς καταλόγους, ώστε να υπάρξει κεντρικός προγραμματισμός.

Παρά τις εύλογες αντιδράσεις των αρχαιολόγων, οι οποίες εστιάζονταν στην αδυναμία κατάταξης των μνημείων με βάση τη σπουδαιότητά τους –επιλογή εκ φύσεως υποκειμενική- οι προετοιμασίες για την προστασία των αρχαιοτήτων προχωρούσαν συστηματικά και εντείνονταν με τον καιρό.

Με την κήρυξη του πολέμου η Αρχαιολογική Υπηρεσία αντέδρασε ταχύτατα, στέλνοντας σε όλες τις διευθύνσεις της τεχνικές οδηγίες για την προστασία των εκθεμάτων των Μουσείων από εναέριους κινδύνους. Οι οδηγίες «διά την προστασίαν των αρχαίων των διαφόρων μουσείων από τους εναερίους κινδύνους» συνοδεύονταν από δύο λεπτομερή σχέδια – ένα για την κατασκευή ορυγμάτων κι ένα για την προστασία των αγαλμάτων.

Για τα αγάλματα, τα άλλα λίθινα εκθέματα και τα μεγάλα πήλινα αντικείμενα, καλύτερος τρόπος προστασίας θεωρούνταν η κατάχωση στα δάπεδα και στις αυλές των μουσείων, στις αυλές άλλων δημοσίων κτιρίων ή στα υπόγειά τους. Οι οδηγίες δίνονταν με μεγάλη λεπτομέρεια, ορίζοντας πως η κατάχωση έπρεπε να γίνει στο μεγαλύτερο δυνατό βάθος, τα αγάλματα να τοποθετηθούν σε οριζόντια θέση και το έδαφος ψηλά να καλυφθεί με τσιμέντο. Μεριμνώντας για την «επόμενη μέρα», οι θέσεις κατάχωσης θα σημειώνονταν σε ειδικά διαγράμματα, με σταθερά σημεία για συντεταγμένες.

Διαφορετική ήταν η μέριμνα για άλλες κατηγορίες κινητών μνημείων. Για τα χρυσά αντικείμενα προτεινόταν η κατάθεση στα θησαυροφυλάκια των κατά τόπους τραπεζών. Για τα χάλκινα προβλεπόταν η φύλαξη σε κιβώτια με τοιχώματα καλυμμένα με κερόχαρτο, κερόπανο ή πισσόχαρτο και πυθμένα στρωμένο με ροκανίδια, άχυρο ή χαρτί. Τα χιλιάδες πήλινα αγγεία και άλλα μικρά αντικείμενα θα φυλάσσονταν σε κιβώτια, τυλιγμένα ένα-ένα σε τσιγαρόχαρτο. Με τη σειρά τους, τα κιβώτια θα κρύβονταν στα υπόγεια των Μουσείων ή άλλων δημόσιων κτιρίων, καλυμμένα με χώμα ή σάκους άμμου για πρόσθετη προστασία.

Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο συστάθηκε με υπουργική απόφαση η Επιτροπή Απόκρυψης και Ασφάλισης των εκθεμάτων του, με επικεφαλής τρεις Αρεοπαγίτες και μέλη τον γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας Γεώργιο Οικονόμο, τον προσωρινό διευθυντή του μουσείου Αναστάσιο Ορλάνδο, τον καθηγητή Σπυρίδωνα Μαρινάτο, τους εφόρους Γιάννη Μηλιάδη και Σέμνη Καρούζου, την επιμελήτρια Ιωάννα Κωνσταντίνου, μηχανικούς και αρχιτέκτονες του υπουργείου, αλλά και εθελοντές.

Όπως γράφει η Σέμνη Καρούζου, «πολύ πρωί, πριν να δύσει η σελήνη, συγκεντρώνονταν στο μουσείο όσοι είχαν αναλάβει την εργασία τούτη. Νύχτα έφευγαν το βράδυ για να πάνε στα σπίτια τους». Όλη η δουλειά γινόταν στα υπόγεια του μουσείου, με τη χρήση αυτοσχέδιων ξύλινων γερανών.

Τα μεγάλα γλυπτά τοποθετούνταν όρθια στα βαθιά ορύγματα που είχαν ανοιχτεί στο δάπεδο των βόρειων αιθουσών, σε παράταξη που θύμιζε συγκέντρωση διαμαρτυρίας. Σημαντική για την επιτυχία της ασυνήθιστης επιχείρησης ήταν η συμβολή πολλών, ανάμεσά τους και του εμπειρότατου γλύπτη των ελληνικών μουσείων Ανδρέα Παναγιωτάκη και του αρχιτεχνίτη Γιώργου Κοντογιώργη.

Ο αείμνηστος Σπύρος Ιακωβίδης, πρωτοετής φοιτητής Αρχαιολογίας τότε, σε τηλεοπτική του συνέντευξη αναφέρει: «Με έβαλαν σε μία από τις αποθήκες, όπου υπήρχαν τεράστια κασόνια. Η δουλειά μου ήταν να τυλίγω ταναγραίες σε παλιές εφημερίδες και με μεγάλη προσοχή να τις τοποθετώ στα κασόνια. Μετά, τη δουλειά συνέχιζε η ειδική επιτροπή που είχε συσταθεί. Όλοι δουλεύαμε ενάντια στον χρόνο, με τον φόβο της εισβολής των Γερμανών, και βέβαια με τεράστια προσοχή. Οι ταναγραίες τυλίγονταν εύκολα. Όμως τα αγγεία έσπαγαν ακόμα πιο εύκολα...».

Μαζί με τις αρχαιότητες, σε κιβώτια μπήκαν και τα βιβλία καταγραφής και τεκμηρίωσης των αρχαιοτήτων. Στις 29 Νοεμβρίου 1940, τα κιβώτια αυτά παραδοθήκαν στον Γενικό Ταμία της Τράπεζας της Ελλάδος ενώ στις 17 Απριλίου 1941, στο κεντρικό κατάστημα της Τράπεζας, υπογράφηκε το πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής των ξύλινων κιβωτίων με τα πολύτιμα ευρήματα των Μυκηνών.

Στα χρόνια της Κατοχής, το Εθνικό Μουσείο δεν ερήμωσε, παρά την απουσία αρχαίων. Οι αίθουσές του καταλήφθηκαν από δημόσιες υπηρεσίες, όπως το Κεντρικό Ταχυδρομείο, η Κρατική Ορχήστρα και οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πρόνοιας. Σε μια πτέρυγα συγκεντρώθηκαν τα γραφεία των υπαλλήλων του μουσείου, οι άδειες προθήκες και ορισμένοι πίνακες της Εθνικής Πινακοθήκης. Παρά την αλλαγή στο χαρακτήρα του, το κτίριο σώθηκε ως τα Δεκεμβριανά, όταν κάηκε μέρος της στέγης του κι ο πρώτος όροφος μετατράπηκε σε φυλακή.

Η επιχείρηση στο Εθνικό Μουσείο όπως και οι αντίστοιχες ενέργειες στα περιφερειακά μουσεία πέτυχαν να διασώσουν τον αρχαιολογικό πλούτο της χώρας σε μια πολύ δύσκολη περίοδο. Γρήγορα αντανακλαστικά, καλή προετοιμασία, οργανωμένη δράση και συνεργασία, σε έναν σπάνιο για τη χώρα μας συνδυασμό, προστάτεψαν ένα σημαντικό μέρος των μνημείων παρά τις αντιξοότητες του πολέμου και τις ανάλγητες καταστροφές και κλοπές των ναζί. 

Η Αγγελική Κοσμοπούλου είναι Διδάκτωρ Κλασικής Αρχαιολογίας και κάτοχος MBA στο Μάρκετινγκ

Πηγή: Το Βήμα

Η παλαιότερη απεικόνιση των αστερισμών αναγνωρίστηκε σε Ελληνική σκύφο 2600 ετών

Ένας σκύφος, είδος «ευρύστομου» ποτηριού με δυο λαβές, «δίωτον», μπορεί να παριστά μερικές από τις πρώτες απεικονίσεις των αστερισμών στην Αρχαία Ελλάδα.

Ένας 2.600 ετών σκύφος του κρασιού  που σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας έχει από καιρό θεωρηθεί ότι απεικονίζει μια τυχαία συλλογή των ζώων.

Αλλά το κομμάτι της αρχαίας κεραμικής, που ονομάζεται και σκύφος, μπορεί να περιέχει στην πραγματικότητα μία από τις πρώτες Ελληνικές απεικονίσεις των αστερισμών, αυτό δείχνει μια νέα ανάλυση.

Οι ερευνητές της μελέτης προτείνουν ότι και άλλες αρχαίες καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις ζώων μπορεί επίσης να απεικονίζουν αστερισμούς, και να έχουμε πια ενδείξεις για αυτό που οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν για την αστρονομία, δήλωσε ο ερευνητής John Barnes, υποψήφιος για διδακτορικό στην κλασική αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο του Μισούρι.

"Αν πάμε πίσω και να επαναξιολογήσουμε άλλες σκηνές με ζώα και που θα μπορούσαν να έχουν αρχικά χαρακτηρισθεί ως σκηνές κυνηγιού ή ζωφόρους ζώων, τότε ίσως μπορούμε να βρούμε περισσότερες απεικονίσεις των αστερισμών και να πάρουμε πληροφορίες για μια καλύτερη κατανόηση του πώς οι Έλληνες κατά την αρχαιότητα έβλεπαν τον ουρανό τη νύχτα, είπε John Barnes.

Αρχαία Ελληνική αστρονομία

Τα περισσότερα από αυτά που είναι γνωστά για την πρώιμη Ελληνική αστρονομίαπροέρχονται από διάφορα λογοτεχνικά κείμενα, όπως ο Άρατος από τους Σόλους αναφέρει στα «Φαινόμενα», ένα ποιητικό κείμενο που περιγράφει κατά τους Έλληνες αστερισμούς που είναι γνωστοί από τον τρίτο αιώνα π.Χ. Ωστόσο, αυτά τα πολύτιμα έγγραφα χρονολογούνται μόνο ως ένα βαθμό πίσω ως την Κλασική περίοδο στην (Αρχαία) Ελλάδα, η οποία διήρκεσε από το πέμπτο έως τον τέταρτο αιώνα π.Χ.

Για να μάθουμε για το πώς οι αρχαίοι Έλληνες έβλεπαν τον ουρανό τη νύχτα πριν από τότε, οι ερευνητές πρέπει να βασίζονται σε οπτικές απεικονίσεις του ουρανού, όπως εκείνες που βρίσκονται σε κεραμικά αγγεία - αλλά αυτά τα αντικείμενα είναι σχετικά σπάνια και ό, τι έχει απομείνει από αυτά, γενικά δείχνουν μόνο ένα ή δύο αστερισμούς.

Για παράδειγμα, μία από τις παλαιότερες εικόνες του αστερισμού από την Ελλάδα προέρχεται από ένα θραύσμα κεραμικής από την Ύστερη Γεωμετρική περίοδο (760 - 700 π.Χ.) που βρέθηκε σε μια τοποθεσία στο νησί Ισχύα Ischia στην Ιταλία, αλλά απεικονίζει μόνο ότι μπορεί να είναι ο αστερισμός Βοότης ("ο βοσκός»).

Ο Μπαρνς δεν έθεσε ως στόχο να βρει τους αστερισμούς στην αρχαία ελληνική απεικόνιση, αλλά σκόνταψε επάνω στον περίεργα σκύφο, ενώ επισκέπτονταν το Αρχαιολογικό Μουσείο Λαμίας. Το τεχνούργημα, το οποίο χρονολογείται από το 625 π.Χ., ανακαλύφθηκε αρχικά σε συντρίμμια σε γεμάτη τάφρο, δίπλα σε ένα ναό στην Ακρόπολη των Αλών, του έβδομου αιώνα και που βρίσκεται περίπου 40 χιλιόμετρα βόρεια της Θήβας.

Μια Ελληνική κούπα κρασιού, ένας σκύφος, που δείχνει σε ζωγραφική, ένα μεγάλο σκυλί, σκορπιό, δελφίνι και ένα πάνθηρα / λιοντάρι, που πιθανώς συμβολίζει αστερισμούς.

Περίπου το ένα τρίτο του κυπέλλου (μεταξύ των οποίων και η μία λαβή) λείπει. Ότι έχει απομείνει από τον σκύφο λοιπόν, απεικονίζει μια σειρά από ζώα: έναν ταύρο, με μόνο το πίσω μισό διατηρημένο, ένα φίδι, ένα λαγό ή μικρό σκυλί, ένα μεγάλο σκυλί, ένα σκορπιό, ένα δελφίνι και το μπροστινό μισό του πάνθηρα ή λιονταριού.

Αν και ο σκύφος ήταν χαρακτηρισμένος ότι παριστά μια απλή σκηνή των ζώων, ο Μπάρνς αμέσως σκέφτηκε ότι δείχνει κάτι άλλο. «Ο πατέρας μου με μεγάλωσε με την αστρονομία, και για μένα, το φίδι, το κουνέλι και ο σκύλος μαζί έμοιαζε με αστερισμό "δήλωσε ο Μπαρνς. "Αυτή η ομάδα πήδηξε από το κύπελλο έξω και ήρθε σε μένα έτσι ως τέτοια σκέψη."

Οι αστερισμοί των εποχών

Ζωφόρους ζώων (διακοσμητικές οριζόντιες λωρίδες) και σκηνές κυνηγιού είναι κοινοί τύποι στις διακοσμήσεις στην αρχαία Ελλάδα, αλλά και η ιδιαίτερη συλλογή στην σκύφοτων ζώων είναι άτυπη δεν ακολουθεί τον γνωστό τρόπο διακόσμου, είπε ο Μπάρνς. Για παράδειγμα, το δελφίνι είναι εκτός τόπου με τα χερσαία ζώα.

Επιπλέον, οι σκορπιοί είναι ασυνήθιστο μοτίβο που δεν εμφανίζονται συχνά ως πραγματικά ζώα, και αντ 'αυτού παρουσιάζονται ως εμβλήματα σε ασπίδα. Και ενώ ένα σκυλί που κυνηγάει ένα κουνέλι συχνά εμφανίζεται σε σκηνές κυνηγιού, το φίδι κάτω από το ζεύγος, σκύλου λαγού, είναι ασυνήθιστο.

Το πιο πιθανό είναι ότι τα ζώα είναι οι αστερισμοί, λέει Μπαρνς: Ο ταύρος είναι αστερισμός του Ταύρου , το φίδι είναι μάλλον ή Ύδρα (αντί του Serpens ή του Draco, δύο άλλους αστερισμούς με φίδι που αναγνωρίζονται από τους Έλληνες) το κουνέλι είναι ο Lepus…- Λαγωός (Λατινικά: Lepus, συντομογραφία: Lep) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση.

Είναι νότιος αστερισμός και συνορεύει με τους αστερισμούς Ωρίωνα, Ηριδανό, Γλυφείον, Περιστερά, Μέγα Κύνα και Μονόκερω. Παρά το γεγονός ότι βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, ο Λαγωός είναι αμφιφανής στην Ελλάδα, δηλαδή είναι ορατός στο σύνολό του από την Ελλάδα τις νύκτες του χειμώνα.

Ο σκύλος είναι ο Μικρός Κύων ή Ο Μέγας Κύων -Λατινικά: Canis Major, είναι αστερισμός που σημειώθηκε πρώτη φορά στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται στο Νότιο ουράνιο ημισφαίριο. Είναι αμφιφανής στην Ελλάδα. - Λέγεται ότι αναπαριστά έναν από τους σκύλους που ακολουθούν τον κυνηγό Ωρίωνα.

Ο Μέγας Κύων περιλαμβάνει το Σείριο, το λαμπρότερο αστέρα του νυχτερινού ουρανού, κι αυτός ο αστέρας αποτελεί μέρος του Χειμερινού Τριγώνου. Στις αρχές της ευρωπαϊκής κλασσικής περιόδου, ο αστερισμός αυτός αναπαριστούσε τον Λαέλαπο, το λαγωνικό του Ακταίωνος ή μερικές φορές το λαγωνικό της Πρόκριδος, νύμφης της Άρτεμης, ή το λαγωνικό που έδωσε η Ηώς στον Κέφαλο, τόσο ξακουστό για την ταχύτητα του ώστε ο Δίας το ανύψωνε στον ουρανό. Ο Μέγας Κύων (ή ίσως απλά ο αστέρας Σείριος) είναι το κυνηγόσκυλο του Ωρίωνα, το οποίο καταδιώκει το Λαγό ή βοηθά τον Ωρίωνα στην μάχη του κατά του Ταύρου, όπως αναφέρουν ο Άρατος, ο Όμηρος και ο Ησίοδος.

Οι αρχαίοι Έλληνες αναφέρονται σ'ένα μόνο σκύλο, αλλά στα χρόνια των Ρωμαίων, ο Μικρός Κύων αναφέρεται ως ο δεύτερος σκύλος του Ωρίωνα.Οι μύθοι των Ρωμαίων αναφέρονται στον Μέγα Κύνα ως Custos Europae, ο σκύλος που φρουρεί την Ευρώπη αλλά που δεν καταφέρνει να αποτρέψει τη βίαιη απαγωγή της από τον Δία υπό τη μορφή ταύρου. Τον αναφέρουν και ως Janitor Lethaeus, ο κέρβερος της Κόλασης.

Ο σκορπιός είναι ο αστερισμός του Σκορπιού, το δελφίνι είναι ο Δελφίν, είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Βρίσκεται στο Βόρειο ημισφαίριο πλην όμως είναι αμφιφανής στην Ελλάδα και το λιοντάρι είναι ο αστερισμός του Λέοντος.

Είναι ενδιαφέρον, λέει ο Barnes ότι, τα ζώα δεν διατάσσονται επί του σκύφου με τη σειρά που εμφανίζονται στον ουρανό. "Αν δεν τακτοποιούνται έτσι όπως είναι τη νύχτα στον ουρανό, τότε είτε η συγκεκριμένη διάταξη δεν είναι σημαντική, ή ήταν τοποθετημένα για άλλο σκοπό, προσθέτοντας ότι πιστεύει πως υπάρχει μια εποχιακή πτυχή της συμφωνία με τους αστερισμούς που διαχωρίζει το φθινόπωρο, χειμώνα, άνοιξη και το καλοκαίρι σε ομάδες, σύμφωνα με την άνοδο και κατόπιν πτωτική τους πορεία όλο το χρόνο.

Συγκεκριμένα, ο ταύρος και (πιθανώς) άλλους αστερισμούς από το μέρος που λείπει στον σκύφο που ίσως αντιπροσωπεύουν πτώση, το φίδι, το κουνέλι και ο σκύλος συνθέτουν το χειμώνα, ο σκύλος (και πάλι) και ο σκορπιός ανήκουν στην άνοιξη και το δελφίνι και το λιοντάρι (και ίσως και άλλους αστερισμούς που λείπουν) σημαίνει καλοκαίρι, πρόσθεσε ο Μπάρνς . Ωστόσο, ο σκύφος πιθανόν δεν λειτουργεί ως ένα αρχαίο ημερολόγιο, και απλώς να δείχνει μια γενικευμένη αναπαράσταση του χρόνου καθ΄όλη τη διάρκεια του έτους, δήλωσε ο Μπαρνς.

Πηγή: ellinondiktyo

Πρόκειται για τον μοναδικό αναγνώσιμο πάπυρο που έχει διασωθεί στον Ελλαδικό χώρο και το αρχαιότερο χειρόγραφο «βιβλίο» της Ευρώπης.

Γι'αυτό και ο πάπυρος του Δερβενίου, που γράφτηκε γύρω στο 340-320 π.Χ. αντιγράφοντας ένα παλιότερο κείμενο του τέλους του 5ου αι. π.Χ., θα είναι υποψήφιος για εγγραφή στον Κατάλογο της UNESCO, στην κατηγορία του Μνημείου Τεκμηριωμένης Κληρονομιάς.

Για να συμβεί όμως αυτό θα πρέπει να εκτίθεται στο σύνολό του. Αυτός ήταν και ο κύριος λόγος που το θέμα της ένταξης του συνόλου των τμημάτων του παπύρου στη μόνιμη έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης συζητήθηκε χτες στο Συμβούλιο Μουσείων.

Ο άλλος λόγος ήταν ότι το Μουσείο, στο οποίο από το 2004 εκτίθεται ο ένας από τους εννιά πίνακες με τα 266 σπαράγματα του χειρογράφου, ήθελε εδώ και καιρό να τους εκθέσει συνολικά.

Στο μεταξύ, η πρώτη δοκιμή είχε γίνει το 2013, όταν όλοι οι πίνακες, και εκείνος που εκτίθεται και οι υπόλοιποι οκτώ που φιλοξενούνται στα εργαστήρια του Μουσείου, βρέθηκαν μαζί για την περιοδική έκθεση «Μεσογειακά Παλίμψηστα», που πραγματοποιήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της 4ης Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης.

Το τεστ αποδείχτηκε θετικό, οι κατάλληλες συνθήκες υγρασίας και φωτισμού εξασφαλίστηκαν, συνεπώς το θέμα δεν μπορούσε παρά να πάρει το «πράσινο φως» από τα μέλη του Συμβουλίου.

Έτσι, το έκθεμα, μόλις ολοκληρωθούν οι απαραίτητες εργασίες, θα πάρει τη θέση που του αρμόζει, ενώ θα εξεταστεί και η υποστήριξή του με μια σύντομη ψηφιακή προβολή που θα παρουσιάζει τις εργασίες εύρεσης και συντήρησης των σπαραγμάτων που παπύρου.

Το εύρημα ανακαλύφθηκε το 1962 στο Δερβένι Θεσσαλονίκης στη νεκρική πυρά τάφου, ο οποίος ανήκε σε πλούσια κτερισμένη συστάδα τάφων των ύστερων κλασικών χρόνων.

Η Αθηνά είναι γνωστή ως η θεά της σοφίας, της άμυνας της πόλης, της ύφανσης και της κεραμοποιείας.

Είναι πολεμίστρια, όμως αρκετά είναι τα σημεία που την διαφοροποιούν από τον αδερφό της, τον θεό του πολέμου Άρη. Η Αθηνά μάχεται έξυπνα και ως θεά της σοφίας που είναι κερδίζει τις μάχες. Νικήτρια από το πεδίο της μάχης εκτός του λόγου που αναφέραμε βγαίνει και για έναν άλλο λόγο. Η Αθηνά μάχεται τον δίκαιο πόλεμο.

Αυτός είναι και ο λόγος που ήταν τόσο αγαπητή στους αρχαίους χρόνους και η λατρεία ήταν πολύ διαδεδομένη με τρανταχτότερο παράδειγμα την Αθήνα όπου έδωσε και το όνομά της και στην οποία χτίστηκε ο ναός σύμβολο της πόλης, ο Παρθενώνας.

Η γέννησή της από την αρχή φανερώνει τόσο τις δυνάμεις της όσο και την σπουδαιότητα που θα έπαιζε στην ζωή των αρχαίων Ελλήνων.

Κόρη του Δία και της Μήτιδας, σύμφωνα με τον μύθο. Η Μήτις ήταν ο πρώτος έρωτας και κατά πολλούς η πρώτη γυναίκα του Δία. ήταν η συνετότερη από τις νύμφες του βουνού και τις ωκεανίδες που ανάθρεψαν τον Δία στο σπήλαιο που τον έκρυψε η μητέρα του για να ξεφύγει από τον Κρόνο που καταβρόχθιζε τα παιδιά του.

Η Μήτιδα είναι η θεά της σοφίας, της καλής συμβουλής, της πονηριάς και των χειροτεχνιών. Σε γιορτή για την επισημοποίηση της σχέσεώς τους, στον Όλυμπο ο παππούς του Δία ο Ουρανός και η γιαγιά του η Γη απεκάλυψαν στον εγγονό τους πως η Μήτιδα θα του χάριζε πρώτα μία κόρη, η οποία θα ήταν ισάξια του σε δύναμη και σοφία και στην συνέχεια ένα υιό καλύτερό του ο οποίος θα του έπαιρνε τον θρόνο και θα γινόταν ο πρώτος μεταξύ των θεών.

Ακούγοντας αυτά ο Δίας και γνωρίζοντας για την εγκυμονούσα ήδη Μήτιδα κατέφευγε στην τακτική του πατέρα του και αφού πρώτα ξεγέλασε την Μήτιδα δίνοντας της να καταπιεί ένα βοτάνι, (το οποίο είχε ζητήσει από την γιαγιά του) λέγοντάς της πως έτσι θα έκανε γερά παιδιά, την κατάπιε μαζί με το έμβρυο, αφού το μαγικό αυτό βοτάνι την έκανε πρώτα μικρή όσο ένα δάχτυλο.

Από το σημείο αυτό κατέκτησε ολόκληρη την σοφία του κόσμου και ήξερε ανά πάσα στιγμή ποιο είναι το καλό και το κακό. Ύστερα από λίγο καιρό άρχισε να νιώθει ενοχλήσει στον εγκέφαλό του. Μικρά σουβλίσματα λες και κάποιος προσπαθούσε να του τρυπήσει το μυαλό. Οι ενοχλήσεις αυτές συνεχώς γινόντουσαν και πιο έντονες, τόσο που κάποια στιγμή δεν άντεχε άλλο και διέταξε τον Ήφαιστο να τον χτυπήσει δυνατά στο κεφάλι με το σφυρί του.

Ακούγοντάς το αυτό ο Ήφαιστος δίστασε όμως ο Δίας τον απείλησε πως αν δεν έκανε αυτό που τον διέταζε θα τον ξαναπετούσε από τον Όλυμπο. Έτσι ο Ήφαιστος κατέβασε με όλη του τη δύναμη το σφυρί του στο κεφάλι του Δία, το οποίο άνοιξε και από μέσα πετάχτηκε πάνοπλη με τα λαμπερά της μάτια η θεά Αθηνά. Κληρονόμος της δύναμης του πατέρα της και της σύνεσης της μητέρας της φορώντας περικεφαλαία με λοφίο, κρατώντας ασπίδα και κουνώντας απειλητικά το δόρυ της μέσα σε λίγη ώρα μεγάλωσε και απέκτησε ολόκληρη την θεϊκή υπόσταση και το μεγαλείο της.

Η Αθηνάείναι μία από τις ορκισμένες παρθένες θεές και δεν τα πηγαίνει καθόλου καλά με την Αφροδίτη, με την οποία τσακώνεται συχνά ακόμη και ενώπιον του Δία ο οποίος προσπαθεί να τις συμφιλιώσει. Δεν διστάζει μάλιστα στον τρωικό πόλεμο να οδηγήσει το δόρυ του Διομήδη και να τραυματίσει την Αφροδίτη. Η Αθηνά αν και ορκισμένη Παρθένος δεν γλίτωνε των προκλήσεων. Αξίζει να αναφέρουμε τον μύθο σχετικά με τον έρωτα του Ηφαίστου για αυτήν.

Κάποτε η θεά επισκέφτηκε τον αδελφό της στο σιδηρουργείο του θαυμάζοντας και αναζητώντας ίσως κάποιο από τα υπέροχα όπλα που αυτός κατασκεύαζε. Βλέποντάς την ο Ήφαιστος και εγκαταλειμμένος όπως ήταν από την γυναίκα του την Αφροδίτη την ερωτεύτηκε και άρχισε να την πολιορκεί ερωτικά. Η Αθηνά όμως ήταν αποφασισμένη και δεν θα ενέδιδε σε κανέναν. Το σπέρμα του Ηφαίστου έπεσε στο πόδι της θεάς, η οποία με αηδία το σκούπισε με ένα μάλλινο ύφασμα το οποίο πέταξε στη συνέχεια στη Γη.

Στο το σημείο που έπεσε το πανί γεννήθηκε ο Ερυχθόνιος, τον οποίο στη συνέχεια η Αθηνάανέθρεψε σαν πραγματικά δικό της παιδί. Αφού το έκλεισε σε ένα μπαούλο, το παρέδωσε στην Πανδρόσα, κόρη του βασιλιά της Αθήνας Κέκρωπα, λέγοντάς της να μην ανοίξει το μπαούλο. Όμως οι αδελφές της το άνοιξαν και έκπληκτες είδαν ένα φίδι να βρίσκετε τυλιγμένο γύρο από το μωρό και κατά μερικούς το ερπετό τις κατάστρεψε ενώ κατά μερικούς άλλους τις τρέλανε και τις έκανε να πηδήξουν από την ακρόπολη.

Καθώς έτυχε θεϊκής ανατροφής από την Αθηνά την ίδια ο Εριχθόνιος απέλασε τον Αμφικτίωνα και έγινε βασιλιάς της Αθήνας, και ήταν αυτός που έστησε μία ξύλινη εικόνα της Αθηνάς στην ακρόπολη και καθιέρωσε τα Παναθήναια προς τιμή της. Από τους γνωστότερους μύθους για την Αθηνά είναι η διαμάχη της με τον Ποσειδώνα για την προστασία και το όνομα της Αθήνας. Η πιο κοινή εκδοχή του μύθου μιλάει για ορισμό ως προστάτη της Αθήνας από τους θεούς, εκείνου που θα έκανε στην πόλη το σημαντικότερο δώρο.

Ο Ποσειδώνας χτύπησε με την τρίαινά του την γη και ένα κατάλευκο άλογο πετάχτηκε. Εντυπωσιάστηκαν οι θεοί καθώς το άλογο είναι ένα δώρο που πολύ θα βοηθούσε τον κόσμο καθώς θα το χρησιμοποιούσαν στην καθημερινότητά τους τόσο για το όργωμα όσο και για τις μετακινήσεις τους, όμως στην συνέχει ήταν η σειρά της Αθηνάς η οποία χτύπησε με το δόρυ της τη γη κα μια φουντωτή ελιά πετάχτηκε.

Βλέποντάς την η θεοί έδωσαν την νίκη στην Αθηνάκαθώς θεώρησαν το ευλογημένο δέντρο χρησιμότερο. Μια σειρά άλλων μύθων συνδέονται με την θεά Αθηνά, μέσα από τους οποίος καθίσταται εφικτή η πληρέστερη κατανόηση του ποια ήταν για τους αρχαίους η Αθηνά. Η κρίση του Πάρη, ο οποίος κλήθηκε να αποφασίσει ποια ήταν η ομορφότερη θεά μεταξύ της Αθηνάς της Ήρας και της Αφροδίτης δίνοντάς της το χρυσό μήλο που η έριδα έριξε κάτω από την πόρτα.

Η βοήθεια της στον Περσέα για τον αποκεφαλισμό της Γοργόνας που πέτρωνε όποιον την αντίκριζε. Ο διαγωνισμός ύφανσης με την θνητή αράχνη, την οποία αν και δεν μπόρεσε να κερδίσει στο διαγωνισμό τιμώρησε για την υπεροψία της αλλά και από ζήλια και την μεταμόρφωσε στο ομώνυμο έντομο.

Η συμμετοχή της στην γιγαντομαχία όπου σκότωσε και έγδαρε τον Πάλλαντα και στην συνέχεια καταπλάκωσε με την Σικελία τον Εγκέλαδο. Τέλος θα αναφέρουμε την διένεξη της με τον Απόλλωνα για την μαντική τέχνη.

Η Αθηνά είχε διδαχτεί από τις Θρίες, τις φτερωτές νύμφες του Παρνασσού την τέχνη του να μαντεύεις το μέλλον από τις πέτρες που παρασέρνουν οι χείμαρροι, όμως ύστερα από τα παράπονα του Απόλλωνα στον Δία και την απόφαση του τελευταίου υπέρ του γιου του εγκατάλειψε με βαριά καρδιά την τέχνη πετώντας σε μια πεδιάδα της πέτρες, η οποία έκτοτε ονομάζεται Θριάσιο Πεδίο.

Εθεωρείτο εξαφανισμένο είδος από την Ελληνική και την παγκόσμια χλωρίδα για περισσότερο από έναν αιώνα.

Κι όμως, η Micromeria acropolitana, το ενδημικό φυτό της Ακρόπολης που ζει μόνο εκεί και πουθενά αλλού στον κόσμο

Η χαμένη για πάνω από έναν αιώνα «μικρομέρια της Ακρόπολης», «το στενότοπο ενδημικό της φυτό, ένα φυτό που ζει μόνο σε αυτή την περιοχή και πουθενά αλλού στο κόσμο», καταγράφεται και πάλι στην εν ζωή χλωρίδα του Ιερού Βράχου.

Χάρη στον Έλληνα βιολόγο Γρηγόρη Τσούνη και τον 17χρονο γιο του Λάμπρο, που εντοπίζουν στην Ακρόπολη μικρό πληθυσμό από μικρομέριες. Και που μόλις ανακαλύπτουν ότι είναι ο «χαμένος θησαυρός της Ακρόπολης», καταφεύγουν άμεσα στους ειδικούς.

Η πρώτη ιστορική αναφορά στη Micromeria acropolitanaσημειώνεται από τον Αυστριακό βοτανολόγο Halacsy το 1908.

Από τότε μέχρι σήμερα τα ίχνη της χάνονται. Ντύνεται με ένα πέπλο μυστηρίου και χαρακτηρίζεται «φυτό-φάντασμα». Μάλιστα, το 1998, ο καθηγητής Βοτανικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Αρτέμης Γιαννίτσαρος κάνει λόγο για «εξαφανισθέν είδος από την Ελληνική και γενικά την παγκόσμια χλωρίδα».

Και πιο πρόσφατα, το 2003, ο βοτανολόγος Θεοφάνης Κωνσταντινίδης σε άρθρο του στην «Καθημερινή» αναφέρεται στη «μυστηριώδη Micromeria acropolitana (Μικρομέρια της Ακρόπολης)», την οποία «εδώ και έναν αιώνα κανένας δεν έχει ξαναδεί ούτε στο βράχο της Ακρόπολης ούτε κάπου αλλού». Ή μήπως όχι;

Από το 2004 ο Γρηγόρης Τσούνης, καθώς γράφει το βιβλίο του «Γύρω από την Ακρόπολη», παρατηρεί και καταγράφει το πλούσιο οικοσύστημα της περιοχής. Και δύο χρόνια αργότερα, σε βόλτα μαζί με τον γιο του, «σκοντάφτουν» επάνω. «Μόλις το είδα από μακριά λέω, «να μια μικρομέρια» – γιατί τα φύλλα του έχουν μικρά μέρη. Αλλά ποια μικρομέρια ακριβώς;».

Το ραντεβού δίνεται στην Ακρόπολη. Η Δρ Κιτ Ταν από το Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης είναι πρόσωπο-κλειδί. Διεθνώς αναγνωρισμένη και συγγραφέας ενδελεχούς τόμου για τα ενδημικά φυτά της Πελοποννήσου. Τώρα μπροστά τους προβάλλει ένας μικρός πληθυσμός από 200 φυτά. Με ύψος 5 έως 20 εκ., με ανατολικό προσανατολισμό -για να «βλέπει» ήλιο- και σε ύψος 156 μέτρα. Ανθισμένος από Μάιο έως Ιούνιο και με μικρά ροζ άνθη. Πάνω σε πέτρες τειχών και σχισμές με λίγο χώμα. Κι όλα αυτά στον αρχαιολογικό χώρο της Ακρόπολης. Ναι, είναι το πολυετές φυτό-«μύθος»: η Micromeria acropolitana Halacsy, της οικογένειας Labiatae.

Και οι τρεις πλέον κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Κρατούν για λόγους ασφαλείας «μυστικό» το ακριβές σημείο όπου φύεται η μικρομέρια. Τι απομένει; «Να επικοινωνήσουμε με τον υπουργό Πολιτισμού, να του παρουσιάσουμε το θέμα και να του πούμε πώς να ληφθούν μέτρα προστασίας του φυτού χωρίς δαπάνες». Το φυτό κινδυνεύει από την ανθρώπινη παρουσία, την τουριστική δραστηριότητα, την εκρίζωση και τον καθαρισμό του αρχαιολογικού χώρου. «Όπως δείχνουμε ενδιαφέρον για τα μνημεία του πολιτισμού μας, οφείλουμε να δείξουμε το ανάλογο ενδιαφέρον και για τους θησαυρούς της φυσικής μας κληρονομιάς».

«Το φυτό δεν είδαμε να το επισκέπτονται μέλισσες, σφήκες ή πεταλούδες. Κοντά του πολλές φορές συναντήσαμε μυρμηγκοφωλιές. Είδαμε μυρμήγκια να μεταφέρουν τους μαύρους μικρούς σπόρους της», όπως καταγράφουν. «Και φύεται συχνά πολύ κοντά ή μαζί με την πικραλίδα Picris sp., που την επισκέπτονται συχνά διάφορα είδη από πεταλούδες».

Ακρόπολη. Ένα μνημείο φύσης και πολιτισμού

H Ακρόπολη εκτός από σπουδαίο μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού, είναι και ένα σημαντικό μνημείο της φύσης.

Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Αττικής.

Στην πλούσια βλάστηση του λόφου βρίσκουν καταφύγιο πολλά είδη πουλιών, όπως η Κουκουβάγια (Athene noctua), σύμβολο της θεάς Αθηνάς, τα Βραχοκιρκίνεζα (Falco tinnunculus), οι Γαλαζοκότσυφες (Monticola solitarius), τα Σταβλοχελίδονα (Hirundo rustica) και οι Σταχτάρες (Apus apus και Apus melba), που τείνουν να εξαφανιστούν, κ.ά.

Η περιοχή της Ακρόπολης είναι επίσης πλούσια σε ασπόνδυλα (έντομα και πεταλούδες).

Στο χώρο υπάρχουν ακόμη Χερσοχελώνες, Πρασινόσαυρες, το Κροκοδειλάκι (Agama stellio) και σπάνια κάνει την εμφάνισή της η Δενδρογαλιά. Μέσα στα σπήλαια που υπάρχουν στο βράχο της Ακρόπολης, βρίσκουν επίσης καταφύγιο και οι Μικρονυχτερίδες (Pipistrellus pipistrellus).

Στη βορειοδυτική πλευρά του Ιερού Βράχου

Στη σκιά του η συντρόφισσα της Λυσιστράτης, Μυρρίνη, άφησε στα κρύα του λουτρού τον σύζυγό της Κινησία μένοντας πιστή στον όρκο σεξουαλικής αποχής που είχε δώσει ώστε να πιεστούν οι άνδρες και να σταματήσουν τον πόλεμο.

Στις κόγχες του οι Αθηναίοι άφηναν λιχουδιές και δώρα για τον θεό που έβαλε το χέρι του ώστε να νικήσουν τους Πέρσες στη Μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. Στα τοιχώματά του τα πιτσιρίκια που έπαιζαν στην περιοχή ανακάλυψαν μια τοιχογραφία ενός αγίου το όνομα του οποίου δεν γνώριζαν και έτσι άρχισαν να λατρεύουν εκεί τον δικό τους άγιο: τον Άγιο Αλανιάρη.

Είναι ένα από τα πολλά σπήλαια που χάσκουν στη βορειοδυτική πλευρά του Ιερού Βράχου και ήταν αφιερωμένο στον τραγοπόδαρο θεό προστάτη των βοσκών, των δασών και των κυνηγών και ακούραστο εραστή, Πάνα. Πώς βρέθηκε όμως ο γιος του Ερμή —και κατ’ άλλους του Ουρανού ή του Διός— που γεννήθηκε στα αρκαδικά βουνά να λατρεύεται στα ριζά του βράχου της Ακρόπολης, στην καρδιά της Αθήνας;

Η ιστορία αρχίζει να ξετυλίγεται τις κρίσιμες ώρες πριν από τη μάχη του Μαραθώνα. Οι Αθηναίοι χρειάζονται βοήθεια και στέλνουν αγγελιαφόρο στη Σπάρτη τον Φειδιππίδη για να ζητήσει τη συνδρομή των Λακεδαιμονίων. Εκείνοι προφασίζονται πως δεν μπορούν να συνδράμουν τους Αθηναίους λόγω κάποιας θρησκευτικής τελετής. Ο Φειδιππίδης παίρνει τον δρόμο της επιστροφής βαθιά προβληματισμένος για το τι μέλλει γενέσθαι.

Στον δρόμο του, όπως μαρτυρεί και ο Ηρόδοτος, συναντά τον Πάνα που του υπόσχεται πως θα στηρίξει τον αγώνα των Αθηναίων. Πράγματι εμφανίστηκε στο πεδίο της μάχης και άρχισε να φωνάζει δυνατά και επαναλαμβανόμενα το όνομά του. Οι Πέρσες τρόμαξαν υπερβολικά και οι Αθηναίοι εκμεταλλεύτηκαν την κατάσταση για να κερδίσουν τη μάχη.

Όταν τελείωσε η πολεμική περιπέτεια, το 490 π.Χ., οι Αθηναίοι επέλεξαν το συγκεκριμένο σπήλαιο για να τιμήσουν τον θεό που τους υποστήριξε. Λάξεψαν πάνω στον βράχο μικρές κόγχες για να αποθέτουν τις προσφορές τους: ειδώλια, μικρά γλυκά από μέλι και γάλα, αλλά και ανάγλυφα που απεικονίζουν τον τιμώμενο θεό μαζί με τον —κατά μία εκδοχή— πατέρα του Ερμή ή με Νύμφες, ενώ ίδρυσαν και άλλα μικρά ιερά για τη λατρεία του στην Πάρνηθα, στη Βάρη και τον Μαραθώνα.

Το σπήλαιο του θεούπου συμβόλιζε την ασυγκράτητη σεξουαλική ορμή επέλεξε και ο Αριστοφάνης για να τοποθετήσει τη σκηνή όπου ο Κινησίας επιχειρεί να ρίξει στο κρεβάτι τη σύζυγό του Μυρρίνη, χωρίς επιτυχία, στη «Λυσιστράτη».

Με την επικράτηση του χριστιανισμού μετατράπηκε —όπως σχεδόν όλα τα αρχαία ιερά— σε εκκλησία και αφιερώθηκε στον Άγιο Αθανάσιο, αλλά με τον καιρό, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, εγκαταλείφθηκε. Τα παιδιά της γειτονιάς που έπαιζαν εκεί γύρω κατά τον 19ο αιώνα ανακάλυψαν μια ξεθωριασμένη τοιχογραφία από την εποχή που το σπήλαιο λειτουργούσε ως εκκλησία, αλλά ουδείς μπορούσε να αναγνωρίσει σε ποιον άγιο ανήκε η μορφή. Έτσι, αποφασίστηκε να βαφτιστεί Άγιος Αλανιάρης, καθώς τον είχαν ανακαλύψει τα αλάνια της περιοχής.

Και αφού επίσημη γιορτή δεν υπήρχε για αυτό τον ιδιότυπο άγιο οι κάτοικοι είχαν επιλέξει να γιορτάζουν τη μνήμη του το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, όταν έφταναν στον χώρο με αναμμένες λαμπάδες και έστηναν γιορτή με κρασί και φαγητό. Τελετή που διατηρήθηκε έως τα μέσα της δεκαετίας του 1930, οπότε και ο χώρος αποκλείστηκε με περίφραξη.

Εκπληκτικής τέχνης ψηφιδωτά ανακάλυψαν οι αρχαιολόγοι, στην αρχαία Ελληνική πόλη Ζεύγμα στη νότια Τουρκία, κοντά στα σύνορα με την Συρία.

Η πόλη είναι των ελληνιστικών χρόνων και την ίδρυσε ο διάδοχος του Μεγάλου Αλεξάνδρου Μακεδόνας στρατηγός Σέλευκος Νικάτωρ (εξ ου και η δυναστεία των Σελευκιδών), περίπου το 300 μ.Χ..

Η Ζεύγμαείναι κατά 80% βυθισμένη καθώς παρά τις διαμαρτυρίες, κατακλύστηκε από τα νερά τεχνητής λίμνης, από το φράγμα Μπιρετσίκ.

Τα κομψοτεχνήματα τα οποία ανακαλύφθηκαν σε εξαιρετική κατάσταση, ανάγονται στον 2ο μ.Χ αιώνα. Πρόκειται για μοναδικής τέχνης ψηφιδωτά, που απεικονίζουν τις Μούσες και τον Ωκεανό,

Στο ψηφιδωτό με τις Μούσες, το όνομα της καθεμιάς είναι γραμμένο στα ελληνικά, καθώς η ελληνιστική κοινή ήταν η διεθνής γλώσσα της εποχής.

Το ένα ψηφιδωτό, που παριστά τις εννέα Μούσες, σε πορτρέτα, κοσμούσε μεγάλο δωμάτιο στο σπίτι που οι αρχαιολόγοι έχουν ονομάσει «Οίκο των Μουσών», λόγω της ιδιαίτερης φινέτσας στα αρχιτεκτονικά στοιχεία και στον διάκοσμό του.

Στο κέντρο εικονίζεται η Καλλιόπη και γύρω της οι αδερφές της. Κατά τον Ησίοδο η Καλλιόπη ήταν η μεγαλύτερη και ευγενέστερη από τις 9 Μούσες, προστάτης της Επικής Ποίησης και της Ρητορικής, καθώς και όλων των Καλών Τεχνών (Καλλιέπουσα), άρα η επιλογή της στο κέντρο της σύνθεσης δεν είναι παράξενη.

Το δεύτερο ψηφιδωτό παριστά τον Ωκεανό και την Τιθύκαι είναι ωραιότερο από ένα άλλο με παρόμοια σύνθεση που έχει βρεθεί σε διαφορετικό χώρο. Η ζωηρότητα των μορφών, η ομορφιά τους και τα θαυμάσια χρώματα εντυπωσιάζουν. Μάλιστα, οι ειδικοί λένε ότι έχουν χρησιμοποιηθεί ειδικά κατασκευασμένες γυάλινες ψηφίδες. Το τρίτο είναι μικρότερων διαστάσεων και παριστά νεαρό άνδρα.

Στην ξενάγηση που έκαναν οι αρχαιολόγοι παρουσιάζοντας τα ευρήματα στον Τύπο, τα ψηφιδωτά αναφέρονται ως «ρωμαϊκά».

Συμφώνα με την hurriyetdailynews οι επιστήμονες εκτιμούν ότι η αρχαία πόλη Ζεύγμαείχε περί τα 2 με 3 χιλιάδες σπίτια, εκ των οποίων τα 25 παραμένουν κάτω από το νερό. Οι ανασκαφές που έχουν ξεκινήσει από το 2007 αναμένεται να ολοκληρωθούν το 2015.

Πηγή: iefimerida.gr

Η σφαίρα του Αρχιμήδη ήταν ένας μηχανισμός που έδειχνε τους πλανήτες να περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο

Ένας πρώην επιμελητής του Μουσείου Επιστήμης του Λονδίνου δημιούργησε το πρώτο αντίγραφο της περίφημης σφαίρας του Αρχιμήδη, ενός μηχανισμού που έδειχνε τους πλανήτες να περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο.

Κανείς όμως δεν μπορεί να είναι βέβαιος για το σχέδιο της θρυλικής μηχανής, ούτε καν για το εάν κατασκευάστηκε όντως από τον μεγάλο μαθηματικό της αρχαιότητας.

Το μοντέλο

Το μηχανικό μοντέλο της σφαίρας, το οποίο δημιούργησε στο Λονδίνο ο μηχανολόγος και ιστορικός της επιστήμης Μάικλ Ράιτ, εκτίθεται από τις 27 Σεπτεμβρίου σε μουσείο της Βασιλείας στην Ελβετία.

Παρόλο που το σχέδιο βασίστηκε σε πολλές υποθέσεις, ο Αρχιμήδης σίγουρα είχε τις ικανότητες να δημιουργήσει μια τέτοια μηχανή, υποστηρίζει ο Ράιτ στο δικτυακό τόπο του Nature, το οποίο παρουσιάζει και το παρακάτω βίντεο.

Αναφορές για διάφορα μηχανικά μοντέλα του ουρανού εμφανίζονται στα γραπτά αρκετών αρχαίων συγγραφέων και ποιητών, και συνήθως αποδίδονται στον Αρχιμήδη, ενός από τους μεγαλύτερους μαθηματικούς όλων των εποχών, ο οποίος έζησε στη Σικελία από το 287 έως το 212 π.Χ. Για πολύ καιρό, αυτές οι αναφορές για περίπλοκες μηχανές που αναπαρήγαγαν την κίνηση των ουράνιων σωμάτων φαίνονταν υπερβολικές.

Αυτό όμως άλλαξε με τη μελέτη του Μηχανισμού των Αντικυθήρων, ενός κουτιού με γρανάζια που λειτουργούσε ως ουράνιο ημερολόγιο και προέβλεπε ακόμα και τις ηλιακές και σεληνιακές εκλείψεις -είναι αναμφισβήτητα η πιο προηγμένη γνωστή μηχανή της αρχαιότητας.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρωνθεωρείται λίγο μεταγενέστερος του Αρχιμήδη, σίγουρα όμως η τεχνολογία στην οποία βασίστηκε δεν μπορεί να ξεπήδησε σε μια μέρα.

Οι αναφορές

Η αρχαιότερη και πιο περιγραφική αναφορά για ένα μηχανικό μοντέλο του ουρανού προέρχεται από κείμενο του Μάρκου Τύλλιου Κικέρωνα τον πρώτο αιώνα π.Χ.

Ένας από τους χαρακτήρες του Κικέρωνα, ο Φίλους, περιγράφει πώς ο στρατηγός Μάρκος Κλαύδιος Μάρκελλος κατέλαβε το 2012 την πόλη των Συρακουσών και έκλεψε τη σφαίρα του Αρχιμήδη. Ο ίδιος ο Αρχιμήδης σκοτώθηκε στην επίθεση παρά τις διαταγές που είχαν οι στρατιώτες να τον συλλάβουν ζωντανό προκειμένου να αποκαλύψει τα μυστικά των εφευρέσεών του.

Ο Φίλους αναφέρει πως παρακολούθησε μια επίδειξη της μηχανής και θαύμασε την ιδιοφυΐα του Αρχιμήδη. Σε αντίθεση με άλλες σφαίρες εκείνης της εποχής, που έδειχναν μόνο τις θέσεις των αστερισμών, η σφαίρα του Αρχιμήδη περιλάμβανε τον Ήλιο στο κέντρο της και αναπαρήγαγε τις κινήσεις της Σελήνης και των πέντε γνωστών πλανητών.

Σύμφωνα με τον Κικέρωνα, όταν η σφαίρα περιστρεφόταν με το χέρι, «η Σελήνη ήταν πάντα τόσες περιφορές πίσω από τον Ήλιο πάνω στον μπρούτζινο μηχανισμό όσες θα συμφωνούσαν με τον αριθμό των ημερών που βρισκόταν πίσω του στον ουρανό». Η φράση αυτή, λέει ο Μαρκ Ράιτ, υποδηλώνει ότι το μηχανικό μοντέλο ήταν πράγματι μια σφαίρα που κινούνταν χειροκίνητα κατά μία περιφορά την ημέρα.

Ο Ράιτ τοποθέτησε τη σφαίρα πάνω σε ένα ξύλινο πλαίσιο, το οποίο κρύβει το κομμάτι του ουρανού που παραμένει ανά πάσα στιγμή κρυμμένο κάτω από τον ορίζοντα. Μέσα στη σφαίρα των 20 εκατοστών, 24 γρανάζια κινούν δείκτες που σημειώνουν τις θέσεις των ουράνιων σωμάτων. Ο Ήλιος και η Σελήνη κινούνται με σταθερή ταχύτητα, ενώ οι πλανήτες αλλάζουν περιστασιακά κατεύθυνση κίνησης όπως πράγματι συμβαίνει στον ουρανό.

Πιθανότατα είναι και θα παραμείνει αδύνατο να αποδείξει κανείς ότι ο Αρχιμήδης είχε δημιουργήσει έναν τέτοιο μηχανισμό. Ο Ράιτ έχει πάντως εμπειρία με την αναδημιουργία αρχαίων μηχανών και έχει στο ενεργητικό του δύο λειτουργικά μοντέλα του Μηχανισμού των Αντικυθήρων.

Για όσους θέλουν να πάρουν μια ιδέα για μια θρυλική εφεύρεση που μπορεί και να υπήρξε στην πραγματικότητα, η σφαίρα του Ράιτ παρουσιάζεται στο Μουσείο Αρχαίας Τέχνης και Συλλογή Λούντβιγκ στη Βασιλεία της Ελβετίας, στο πλαίσιο έκθεσης για το ναυάγιο των Αντικυθήρων.

Πηγή: Το Βήμα science

Την εντυπωσιακή πανσέληνο και την ολική έκλειψη της σελήνης επέλεξε να προβάλει από την ιστοσελίδα της η βρετανική Daily Mail μαζί με εντυπωσιακές φωτογραφίες από άλλα μέρη του κόσμου.

Στην Ελλάδα, οι δυσμενείς καιρικές συνθήκες δυσκόλεψαν πολύ τους λάτρεις του φεγγαριού να παρατηρήσουν το φαινόμενο.

Η τελευταία φορά που είχε παρατηρηθεί το φαινόμενο αυτό ήταν το 1982 και σύμφωνα με τους επιστήμονες δεν πρόκειται να ξανασυμβεί πριν το 2033.

Τα φάρμακα στην Αρχαία Ελλάδα. Ανάμεσα στο μύθο, τη λαϊκή εμπειρική θεραπευτική και την επιστήμη

Γιώργος Παπαδόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Φαρμακολογίας Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Αθηνών

Οι αρχαίοι Έλληνες, όπως και όλοι οι λαοί, αρχαίοι και νεότεροι, πρωτόγονοι και προηγμένοι, χρησιμοποιούσαν φάρμακα για να θεραπεύουν αρρώστιες ή για να ανακουφίζουν από δυσάρεστες, επώδυνες καταστάσεις. Ο όρος «φάρμακο», όμως, δεν σήμαινε στην αρχαία Ελλάδα μόνο ό, τι εννοούμε συνήθως, αλλά και το δηλητήριο: αυτό που ήπιε ο Σωκράτης μετά την καταδίκη του αναφέρεται στους Πλατωνικούς Διαλόγους ως  «φάρμακον».1 Εξάλλου, οι σχέσεις και τα όρια μεταξύ θεραπευτικών φαρμάκων και δηλητηρίων είναι ένα θέμα που παρακολουθεί όλη την ιστορία των φαρμάκων και δεν μπορεί να αναπτυχθεί.

Στην αρχαία Ελλάδα (όπως και σε αντίστοιχους πολιτισμούς) χρησιμοποιούσαν για θεραπευτικούς σκοπούς κυρίως μέρη φυτών (ρίζες, φύλλα, άνθη, καρποί κ.λπ.), αλλά και ζωικά προϊόντα (μέρη του σώματος ή εκκρίματα ζώων), καθώς και ανόργανες (ορυκτές) ουσίες.2 Για τη χρήση τους ως φαρμάκων τα μέρη των φυτών (και τα άλλα φυσικά προϊόντα) υποβάλλονταν σε σχετικά απλές επεξεργασίες: πολτοποίηση, ξήρανση, κονιοποίηση, βράσιμο (σε νερό ή κρασί), ανάμιξη με άλλες ουσίες (π.χ. μέλι) κ.ά.

Από τα βάθη των αιώνων

Αναφορές για χρήση (και για δράσεις) φαρμάκων βρίσκουμε σε πολύ παλαιά κείμενα (και βέβαια όχι μόνο από τον ελλαδικό χώρο). Αξιοσημείωτες είναι οι σχετικές αναφορές στα ομηρικά έπη. Στην Ιλιάδα, όταν ο Άρης τραυματίζεται από τον Διομήδη, ο Δίας καλεί το γιατρό Παιήονα: Τότε ο Παιήονας απιθώνοντας πα στην πληγή βοτάνια μαλαχτικά μεμιάς τον έγιανε- θνητός μαθές δεν ήταν. Πώς με την πρώτη το συκόγαλο το άσπρο το γάλα πήζει, κι ας είναι αριά, κι ως τ’ ανακάτωσες θωρείς το ευτύς πηγμένο-όμοια γοργά κι αυτός τον γιάτρεψε τον αντρειωμένον Άρη.3 Τα φάρμακα, ωστόσο, στα ομηρικά έπη δεν χρησιμοποιούνται μόνο για ό, τι θα ονομάζαμε καθαρά ιατρικούς σκοπούς. Η Ελένη (Οδ. δ 221) δίνει στους φίλους του Οδυσσέα το νηπενθές για να απαλύνει τη θλίψη τους για τον υποτιθέμενο χαμό του. Ο Ερμής (Οδ. κ 395) δίνει στον Οδυσσέα ένα φυτό, το μώλυ, για να αντιμετωπίσει τα μάγια της Κίρκης.

Οι περιγραφές για τη χρήση φαρμάκων στα ομηρικά έπη βρίσκονται μέσα σε μια μυθική αχλύ, και όχι μόνο επειδή έχουν να κάνουν με μάγια και την αντιμετώπισή τους (όπως στην περίπτωση της Κίρκης), ούτε επειδή τα αποτελέσματά τους είναι τόσο εντυπωσιακά (όπως στη θεραπεία του τραύματος του Άρη) που φθάνουν στην περιοχή του υπερφυσικού. Άλλωστε και τα δύο αυτά μοτίβα απαντούν επανειλημμένα σε σχέση με τα φάρμακα ακόμη και στους νεότερους χρόνους. Επιπλέον, τα αποτελέσματα φαίνεται ότι έχουν σχέση, σε σημαντικό βαθμό, και με τις ιδιότητες των προσώπων που τα χρησιμοποιούν ή τα δίνουν. Ο Άρης φαίνεται να θεραπεύεται με τόσο εντυπωσιακό τρόπο ίσως κυρίως επειδή δεν ήταν θνητός. Το μώλυ, πάλι, δεν μπορεί να το ξεριζώσει κανένας θνητός και πρέπει να παρέμβει ο Ερμής.4

«Ριζοτόμοι», «φαρμακοπώλες» και λαϊκή ιατρική

Όπως ισχύει και για όλους τους λαούς σε αντίστοιχες ιστορικές περιόδους (αλλά και για ένα πολύ μεγάλο μέρος της ιστορίας της ανθρωπότητας), στην αρχαία Ελλάδα αυτοί που εκτελούσαν ιατρικές-θεραπευτικές δραστηριότητες ανήκαν σε διαφορετικές κατηγορίες. Καταρχάς υπήρχαν, όπως παντού, οι «λαϊκοί θεραπευτές». Από την άλλη μεριά μπορούμε να διακρίνουμε αυτούς που θα ονομάζαμε «θεσμοθετημένους θεραπευτές». Τέτοιοι είναι στις αρχαίες κοινωνίες αρχικά οι θεραπευτές που ανήκουν στο ιερατείο (όπως στα ελληνικά Ασκληπιεία).

Επιπλέον, στην αρχαία Ελλάδα εμφανίζονται σε κάποια εποχή αυτοί που θα ονομάζαμε «επιστήμονες γιατροί», όπως εκείνοι που ανήκαν στη σχολή της Κω και της Κνίδου. Λαϊκοί θεραπευτές στην αρχαία Ελλάδα ήσαν, μεταξύ άλλων, οι ονομαζόμενοι «ριζοτόμοι» (αυτοί που κόβουν, που μαζεύουν ρίζες και, γενικότερα, φαρμακευτικά φυτά) και «φαρμακοπώλαι» (αυτοί που πουλούν φάρμακα, κυρίως φαρμακευτικά φυτά). Οι άνθρωποι αυτοί, που δεν είχαν ιδιαίτερη ιατρική μόρφωση, προμήθευαν γιατρούς και αρρώστους με φαρμακευτικά φυτά, αλλά παράλληλα έδιναν και ιατρικές συμβουλές και εκτελούσαν, σε μεγάλη έκταση, θεραπείες.

Ιδιαίτερα τα λαϊκά στρώματα φαίνεται ότι βασίζονταν, σε μεγάλο βαθμό, σ’ αυ­τούς για να αντιμετωπίσουν τις αρρώστιες τους. Κάποιοι από αυτούς είχαν κερδίσει την εκτίμηση ακόμη και των «επιστημόνων» γιατρών, οι οποίοι λάβαιναν σοβαρά υπόψη τις γνώσεις τους. Ιδιαίτερη φήμη είχε ο Κρατεύας, «ριζοτόμος» στην αυλή του Μιθριδάτη Δ’ (α’ μισό του 1ου αιώνα π.Χ.), ο οποίος έγραψε ένα σημαντικό βιβλίο για φαρμακευτικά φυτά, το οποίο επηρέασε τόσο τον Διοσκουρίδη όσο και άλλους μεταγενέστερους (το βιβλίο δεν σώζεται).

Φάρμακα και Ασκληπιεία

Τα Ασκληπιεία είχαν μεγάλο κύρος στη αρχαία Ελλάδα, και στην Κλασική περίοδο, ακόμη και μετά τη διάδοση της ιπποκρατικής ιατρικής, αλλά και στην Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή περίοδο. Οι άρρωστοι που προσέρχονταν σ’ αυτά για θεραπεία ακολουθούσαν διαδικασίες που περιλάμβαναν δεήσεις, ακροάσεις μουσικών εκτελέσεων ή θεατρικών παραστάσεων, λουτρά, δίαιτα κ.λπ.

Το τελικό στάδιο ήταν η εγκοίμηση, κατά την οποία ο άρρωστος κοιμόταν μέσα σε ειδικό χώρο του Ασκληπιείου και στον ύπνο του εμφανιζόταν ο θεός ή κάποια άλλη μορφή που εκτελούσε τη θεραπεία ή έδινε στον άρρωστο θεραπευτικές οδηγίες. Σ’ αυτό το «θεραπευτικό όνειρο» ο θεός έδινε μερικές φορές στον άρρωστο κάποιο φάρμακο, είτε συγκεκριμένο γνωστό φυτό είτε π.χ. να πιει ένα ιαματικό ποτό σ’ ένα κύπελλο. Άλλοτε πάλι του έδινε εντολή να χρησιμοποιήσει κάποιο φάρμακο όταν ξυπνήσει.5

Τα φάρμακα στη λόγια γραμματεία

Στην Ιπποκρατική Συλλογή δεν σώζεται έργο (ή έστω μέρος του) που να αναφέρεται συστηματικά σε φάρμακα. Σε πολλά, όμως, έργα της Συλλογής περιέχονται διάσπαρτες γνώσεις για τις ιδιότητες και υποδείξεις για τη χρήση των φαρμάκων. Το παλαιότερο σωζόμενο έργο που αναφέρεται συστηματικά σε φάρμακα (φαρμακευτικά φυτά) είναι το Περί φυτών ιστορίαι του Θεόφραστου από την Ερεσό (372-287 π.Χ.), και συγκεκριμένα το 9ο βι­βλίο του έργου.6

Βασικό, ωστόσο, σημείο αναφοράς στην ιστορία των επιστημονικών γνώσεων για τα φαρμακευτικά φυτά είναι το βιβλίο του Διοσκουρίδη Περί ύλης ιατρικής. Γράφτηκε ανάμεσα στο 60 και το 78 μ.Χ. Ο Διοσκουρίδης γεννήθηκε στην Ανάζαρβο της Κιλικίας και ταξίδεψε σε πολλές χώρες -κατά μία, όχι βεβαιωμένη, εκδοχή, ως γιατρός στα ρωμαϊκά στρατεύματα- και είχε την ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά πολλά φαρμακευτικά φυτά και τις χρή­σεις τους σε διάφορους λαούς και περιοχές.

Η σημασία του έργου του Διοσκουρίδη έγκειται τόσο στον όγκο των γνώσεων που περιέχει όσο και στην επίδραση που άσκησε στους περισσότερους κατοπινούς συγγραφείς μέχρι την Αναγέννηση, αλλά και αργότερα.7 Την ίδια εποχή με το έργο του Διοσκουρίδη γράφεται το Naturalis historia του Πλίνιου (23-79 μ.Χ.), μια εγκυκλοπαίδεια που φιλοδοξεί να περιέχει όλα όσα ήσαν γνωστά σχετικά με τη φύση. Στο έργο αυτό περιλαμβάνονται και πολλά για τη θεραπευτική χρήση φυτών (και άλλων φυ­σικών προϊόντων).8

Η τελική συστηματοποίηση των γνώσεων σχετικά με τα φάρμακα (όπως και όλου του σώματος γνώσεων της αρχαίας ελληνικής ιατρικής) γίνεται με τον Γαληνό (129­199/200 ή 216/217 μ.Χ.). Ο Γαληνός γεννήθηκε στην Πέργαμο της Μ. Ασίας, σπούδασε ιατρική εν μέρει στην Αλεξάνδρεια (το σημαντικότερο τότε κέντρο ελληνικής ιατρικής, επιστήμης και φιλοσοφίας) και χρημάτισε προσωπικός γιατρός των αυτοκρατόρων Μάρκου Αυρήλιου και Κόμμοδου. Σχετικά με τα φάρμακα, τα έργα του Γαληνού ενσωματώνουν πολλά στοιχεία από τον Διοσκουρίδη και από άλλους συγγραφείς.

Η προέλευση των γνώσεων για τα φάρμακα

Οι γνώσεις σχετικά με τα φάρμακα που περιέχονται στα αρχαιοελληνικά κείμενα επεκτείνονται σε πολλές λεπτομέρειες: τρόπος συλλογής των φυτών (ακόμα κατάλληλη εποχή, ενδεχομένως και ώρα της ημέρας), τρόπος διατήρησης, τρόποι παρασκευής, δοσολογία, καταστάσεις για τις οποίες είναι κατάλληλο το κάθε φάρμακο κ.λπ. Είναι φανερό (από αναφορές των συγγραφέων και από συγκρίσεις των κειμένων) ότι πολλές από τις πληροφορίες που αναφέρει ένας συγγραφέας προέρχονται από παλαιοτέρους του.

Ο Γαληνός π.χ. έχει πάρει πολλά στοιχεία από τον Διοσκουρίδη και άλλους, ο Διοσκουρίδης από παλαιοτέρους του και από τη λαϊκή ιατρική διαφόρων περιοχών κ.ο.κ. Το γεγονός, όμως, αυτό δεν μας διαφωτίζει και πολύ, γιατί παραμένει αναπάντητο το πώς είχαν αποκτήσει τις γνώσεις αυτές οι παλαιότεροι. Μια πρόχειρη απάντηση είναι ότι οι γνώσεις αυτές αποκτήθηκαν αρχικά με τυχαίες παρατηρήσεις ή τυχαίες δοκιμές. Μια τέτοια απάντηση, όμως, δεν είναι καθόλου ικανοποιητική. Είναι εξαιρετικά προβληματικό να δεχθεί κανείς ότι όλο το σώμα των σχετικών γνώσεων αποκτήθηκε με «συσσώρευση» τέτοιων τυχαίων παρατηρήσεων ή δοκιμών.

Πολλά από τα φάρμακα αυτά είναι θεραπευτικά μόνο σε συγκεκριμένες δόσεις ή συγκεκριμένες συνθήκες παρασκευής και χορήγησης (συνθήκες που περιγράφονται, πολλές φορές, με μεγάλη ακρίβεια στα αρχαία κείμενα), ενώ σε άλλες συνθήκες μπορεί να είναι αδρανή ή τοξικά. Άλλοτε πάλι τα φάρμακα αυτά πρέπει να λαμβάνονται για μεγάλο χρονικό διάστημα πριν εμφανιστούν θεραπευτικά αποτελέσματα. Αυτό που μπορεί να προσφέρει μια τυχαία παρατήρηση είναι μάλλον να οδηγήσει σε κάποια τροποποίηση, συμπλήρωση κ.λπ. μιας γνώσης που ήδη υπάρχει. Με άλλα λόγια: για να προχωρήσει κανείς σε γνώσεις σχετικά με τα φάρμακα πρέπει να ξεκινήσει από (και να στηριχθεί σε) ήδη δομημένες γνώσεις.

Μια τέτοια παρατήρηση μας οδηγεί στις πιο πρώιμες (ή πρωτόγονες) φάσεις ενός πολιτισμού, στις οποίες, όπως είναι γνωστό, οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν ήδη ένα μεγάλο φάσμα φαρμάκων. Όπως παρατηρεί ο R. Schmitz:9 «Στον άνθρωπο των προϊστορικών εποχών ή των πρωτόγονων πολιτισμών εκδηλώνονται κάποια έμφυτα ένστικτα που αναπτύσσονται τόσο περισσότερο, όσο λιγότερο οι δραστηριότητές του κατευθύνονται από συνειδητή, συστηματική σκέψη. Όπως συμβαίνει με το υγιές ζώο, έτσι και ο υγιής άνθρωπος αναζητούσε τη φυτική, ζωική ή ορυκτή τροφή του και έβρισκε ασυνείδητα αυτό το οποίο χρειαζόταν το σώμα του, ενώ απέφευγε εκείνο που θα τον έβλαπτε. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην περίπτωση μιας αρρώστιας, στην οποία ο οργανισμός αναζητά εκείνο που του είναι απαραίτητο για να ανακτήσει την υγεία του».10

Φάρμακα για την αποκατάσταση της «ισορροπίας» των χυμών και των ποιοτήτων

Οι αντιλήψεις της ιπποκρατικής ιατρικής (καθώς και άλλων ιατρικών συστημάτων που αναπτύχθηκαν αργότερα) για τη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού, την υγεία, την αρρώστια και τη θεραπεία διαφέρουν ριζικά από αυτές που επικρατούν στη σημερινή ιατρική.11 Βασικό ρόλο στην ιπποκρατική ιατρική παίζουν τα τέσσερα στοιχεία της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας (γη, νερό, αέρας, φωτιά), οι τέσσερις βασικές «ποιότητες» (θερμό, ψυχρό, υγρό, ξηρό) και οι τέσσερις χυμοί (αίμα, φλέγμα, κίτρινη χολή, μαύρη χολή).

Στην ιπποκρατική ιατρική (κάπως σχηματικά) υγεία σημαίνει «ισορροπία» («ισονομία») των χυμών ή άλλων «συστατικών» του ανθρώπου, ενώ η αρρώστια προκαλείται από υπερβολική «κυριαρχία» («μοναρχία») ενός χυμού ή «συστατικού».12 Παρόλο που οι αρχές της φαρμακευτικής θεραπευτικής δεν διατυπώνονται με σαφήνεια σε κανένα έργο της Ιπποκρατικής Συλλογής (και μολονότι υπάρχουν αρκετές διαφορές ανάμεσα στα έργα αυτά) μπορούμε να πούμε (πάλι αρκετά σχηματικά) ότι ο ρόλος των φαρμάκων είναι, σε μεγάλο βαθμό, να επαναφέρουν την «ισορροπία» των χυμών – κι αυτό γίνεται συνήθως με αρκετά βίαιο τρόπο, προκαλώντας εμετούς ή κενώσεις (διάρροιες).

Δηλαδή μεγάλο μέρος από τα φάρμακα που αναφέρονται στην Ιπποκρατική Συλλογή είναι εμετικά ή καθαρτικά.13 Η επικινδυνότητα κάποιων από τα φάρμακα αυτά ήταν βέβαια γνωστή στους Ιπποκρατικούς: «Σπασμός ἐξ ἐλλεβόρου, θανάσι-μον».14 Η ηπιότερη πλευρά της ιπποκρατικής θεραπευτικής αντιστοιχούσε στη δίαιτα (βλ. πιο κάτω). Στα έργα του Γαληνού ακολουθούνται γενικά οι ίδιες θεραπευτικές αρχές – εδώ διατυπωμένες με σαφήνεια και συγκροτημένες πάνω σε θεωρητικές βάσεις. Επιπλέον, ο Γαληνός αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στις «ποιότητες» που αναφέραμε παραπάνω.

Μια αρρώστια π.χ. μπορεί να είναι «ψυχρή» και «υγρή». Τότε πρέπει να δοθεί ένα φάρμακο «θερμό» και «ξηρό» (αρχή της «θεραπείας διά των αντιθέτων») – και μάλιστα, όσο περισσότερο «ψυχρή» είναι, για παράδειγμα, η αρρώστια, τόσο περισσότερο «θερμό» πρέπει να είναι το φάρμακο.15 Ο γιατρός πρέπει επομένως να μπορεί να αναγνωρίζει τις «ποιότητες» της αρρώστιας και να γνωρίζει εκείνες του κάθε φαρμάκου.16

Οι «δυνάμεις» των φαρμάκων

Βασικό στοιχείο στην περιγραφή των ιδιοτήτων των φαρμάκων από τον Διοσκουρίδη είναι η έννοια «δύναμις». Ο Διοσκουρίδης αποδίδει σε κάθε φάρμακο κάποιες «δυνά­μεις». Ο κρόκος, π.χ., έχει «δύναμιν […] πεπτικήν, μαλακτικήν, υποστύφουσαν, ουρητικήν».17 Ο άγνος ή λύγος (λυγαριά) έχει «δύναμιν [.] θερμαντικήν, μαλακτικήν, ο δε καρπός αυτής πινόμενος βοηθεί θηριοδήκτους».18 Στο ίδιο έργο αναφέρονται πολλές άλλες δυνάμεις φαρμά­κων, είτε με το όνομά τους (δύναμις θερμαντική, ψυκτική, ξηραντική, λεπτυντική, μαλακτική, στυπτική, πυρωτική, υπνοποιός, δακρυοποιός, σαρκωτική, πεπτική, αμβλυντι-κή δριμέων φαρμάκων κ.λπ.), είτε με το αποτέλεσμα που επιφέρουν (καθαίρει πάχη και χολάς, άγει έμμηνα, πλη­ροί έλκη, ούρα κινεί, βοηθεί σκορπιοπλήκτοις, έλμινθα πλατείαν εκβάλλει, λίθους φθείρει, φλεγμονήν πραΰνει, τον στόμαχον αμβλύνει, εμέτους κινεί, φλεγμονάς ιάται, αλωπεκίας θεραπεύει, ψύχει, λύει κεφαλαλγίας κ.λπ.). Γενικά θα μπορούσαμε να πούμε ότι «δύναμις» είναι η ικανότητα ενός φαρμάκου να προκαλεί κάτι (οτιδήποτε) στον ανθρώπινο οργανισμό.

Όπως προκύπτει κι από τα παραδείγματα που δώσαμε, «δύναμις» είναι και το ότι ένα φάρμακο μπορεί να μεταβάλλει κάποιες «ποιότητες», να είναι π.χ. θερμαντικό ή ψυκτικό, ή να προκαλεί εμετό ή κένωση – και μάλιστα να απομακρύνει (με εμετό ή κένω­ση) ένα συγκεκριμένο χυμό, αποκαθιστώντας έτσι την «ισορροπία». Αλλά η έννοια της «δύναμης» δεν περιλαμβάνει βέβαια μόνο αυτά.

Στην πραγματικότητα, η έννοια αυτή σχετίζεται με όρους, όπως «σθένος», «ισχύς» κ.λπ. και περίπου με ό, τι εννοούμε και σήμερα με τέτοιους όρους: το φάρμακο είναι «δυνατό», «ισχυρό», είναι «δυνατότερο» από την αρρώστια και μπορεί να την κατανικήσει.19 Η «δύναμη» ενός φαρμάκου υπενθυμίζει αυτά που αναφέρονται στις λαϊκές γνώσεις για τα φάρμακα («αυτό το φάρμακο είναι καλό για την τάδε αρρώστια», «εκείνο ανακουφίζει από τον πονοκέφαλο» κ.ο.κ.), ενώ, από την άλλη μεριά, μπορεί να συνδέεται και με «μυθικές» αντιλήψεις για τα φάρμακα (όπως τις συναντάμε, π.χ., στα ομηρικά έπη). Έτσι έχει μια αξιοσημείωτη «οικουμενικότητα» και διαχρονικότητα, κάτι που επιβεβαιώνεται από τη διατήρησή του στην ιστορία των φαρμάκων. Παρόλο που ο όρος αυτός υπάρχει και πριν από τον Διοσκουρίδη (π.χ. στα ιπποκρατικά κείμενα), με τον Διοσκουρίδη καθιερώνεται οριστικά στη φαρμακευτική βιβλιογραφία, και ακόμη περισσότερο όταν υιοθετείται από τον Γαληνό.20

Φάρμακα, «δίαιτα» και η «θεραπευτική δύναμη της φύσης»

Στην ιπποκρατική ιατρική τα φάρμακα δεν αποτελούν το κύριο θεραπευτικό μέσο. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι αποτελούν λύση έσχατης ανάγκης. Η ιπποκρατική θεραπευτική είναι, κατά κύριο λόγο, διαιτητική – διαιτητική με την ευρύτερη έννοια της λέξης: ο όρος «δίαιτα» δεν αναφέρεται εδώ μόνο στο τι τρώει και πίνει κανείς, αλλά σε όλο τον τρόπο ζωής του.

Η διατροφή βέβαια του αρρώστου παίζει σημαντικό ρό­λο. Στα έργα της Ιπποκρατικής Συλλογής δίνονται λεπτομερείς οδηγίες για τις τροφές και τα ποτά που πρέπει να καταναλώνει ο άρρωστος (κι αυτά που πρέπει να αποφεύγει), για την ποσότητά τους, τον τρόπο παρασκευές τους κ.λπ. Μια κατάλληλη τροφή (ή ένα ποτό) μπορεί να ενισχύσει την «κυριαρχία» ενός χυμού ή μιας ποιότητας – ή, αντίθετα, να τη μειώσει ή να την αποτρέψει. Και εδώ ο γιατρός οφείλει να γνωρίζει αυτές τις επιδράσεις των τροφών.21 Αλλά οι χυμοί και οι ποιότητες επηρεάζονται και από άλλες πλευρές του τρόπου ζωής. Έτσι δίνονται λεπτομερείς οδηγίες για την ποσότητα και το είδος της κίνησης και της άσκησης, για λουτρά και πλύσεις, για τη σεξουαλική δραστηριότητα, για αλλαγή κλίματος και τόπου διαμονής κ.λπ. Ανάλογες οδηγίες δίνονται και στους υγιείς για τη διατήρηση της υγείας τους – εξάλλου η ιπποκρατική ιατρική είναι, σε μεγάλο βαθμό, προληπτική.

Με τα παραπάνω συνδέεται και η ιδέα που ονομάστηκε θεραπευτική δύναμη της φύσης. «Φύση» εδώ σημαίνει τη «φύση» κάθε ανθρώπου, την «ουσία», τη «σύστασή» του, τις δυνάμεις που δρουν μέσα του. Σύμφωνα με την ιδέα αυτή το βασικό έργο της θεραπείας επιτελεί η «φύση» του αρρώστου, ενώ αυτά που καθορίζει ή ενεργεί ο γιατρός (τα φάρμακα, η δίαιτα, χειρουργικές επεμβάσεις κ.λπ.) απλά διευκολύνουν ή υποβοηθούν το έργο της «φύσης». Το θέμα αυτό επανέρχεται πολλές φορές στα ιπποκρατικά κείμενα: «Νούσων φύσιες ἰητροί. [… ] εὐπαίδευτος ἡ φύσις ἑκοῦσα οὐ μαθοῦσα τά δέοντα ποι­εῖ».22 Με βάση την αντίληψη αυτή, η ιπποκρατική ιατρική χαρακτηρίζεται συχνά από επιφυλακτικότητα και στάση αναμονής, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για χορήγηση φαρμάκων ή για αφαιμάξεις.

Στον Γαληνό ισχύουν γενικά οι ίδιες αρχές: «καί γάρ αἱ φύσεις, ὡς αὐτός [Ιπποκράτης] που γράφει, τῶν νό­σων εἰσίν ἰατροί. Εἰ μέν ἐπί σωτηρία τοῦ ζώου πάντα πράττει, εὔλογόν ἐστι καί τοῦτο, τάς νόσους ἐκείνην πρώτην ἰᾶσθαι, ἤ πολλούς ἱδρῶτας χεάσασαν, ἤ δι’ οὔρων ἤ διά γαστρός ἤ δι’ ἐμέτων κενώσασαν τούς λυποῦντας χυμούς».23 Η θεραπευτική του όμως είναι γενι­κά περισσότερο επεμβατική: χρησιμοποιεί συχνότερα και με πολύ λιγότερο δισταγμό φάρμακα και αφαιμάξεις.

Η συνέχεια

Οι αντιλήψεις και οι γνώσεις των αρχαίων Ελλήνων για τα φάρμακα (και γενικότερα για την ιατρική) έμελλε να κυριαρχήσουν για πολλούς αιώνες, όχι μόνο στον ελληνόφωνο κόσμο, αλλά και σε όλη τη Δύση. Τα έργα του Διοσκουρίδη και του Γαληνού μεταφράστηκαν γρήγορα στα λατινικά και ήσαν ανάμεσα στα πρώτα έργα που τυπώθηκαν μετά την εισαγωγή της τυπογραφίας. Η θεραπευτική αυτή, όσο κι αν φαντάζει σήμερα μακρινή και ξένη σε σύγκριση με τις σημερινές ιατρικές αντιλήψεις, στην πραγματικότητα παρέμενε ζωντανή (και, σε μεγάλο βαθμό, κυρίαρχη) ακόμη και τον 17ο και τον 18ο αιώνα.

Τα φάρμακα και οι θεραπείες αυτές παραμερίστηκαν, από τον 19ο αιώνα, με την επικράτηση της σύγχρονης ιατρικής και την ανάπτυξη των νέων χημικών φαρμάκων. Τις τελευταίες όμως δεκαετίες, όπως είναι γνωστό, πολλοί άνθρωποι στις ανεπτυγμένες χώρες προτιμούν πάλι να χρησιμοποιούν, σε πολλές περιπτώσεις, φυσικά προϊόντα, κυρίως φυτικά, επεξεργασμένα με απλούς τρόπους, αντί για τα χημικά φάρμακα του εμπορίου. Με κάποια έννοια, θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για αναβίωση των αρχαίων ελληνικών φαρμάκων.24

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 «Καί ὁ παῖς ἐξελθών καί συχνόν χρόνον διατρίψας ἧκεν ἄγων τόν μέλλοντα δώσειν τό φάρμακον, ἐν κύλικι φέροντα τετριμμένον» Πλάτ. Φαίδων 117a, 5-7.

2 Διάσημο ορυκτό φάρμακο ήταν η Λημνία γη, ένα είδος χώματος από τη Λήμνο που ζυμωνόταν με νερό, διαμορφωνόταν σε μικρά τεμάχια τα οποία σφραγίζονταν με τη σφραγίδα της Πολιτείας της Λήμνου και, αφού ξηραίνονταν, εξάγονταν σε πολλά μέρη του τότε γνωστού κόσμου.

3 Ιλ. Ε 900-904 (μτφρ. Ν. Καζαντζάκη / Ι.Θ. Κακριδή).

4 Σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο δεν είναι εύκολο -ούτε έχει πολλή σημασία- να προσπαθήσει κανείς να διευκρινίσει σε ποιο βαθμό τέτοιες περιγραφές αντιστοιχούν σε πραγματικά γεγονότα ή έχουν μάλλον χαρακτήρα συμβολικό.

5 Δεν θα αποπειραθούμε να εξετάσουμε εδώ εκτενέστερα τι συνέβαινε πραγματικά στα Ασκληπιεία. Οι σχετικές περιγραφές από την αρχαιότητα είναι φανερό ότι είναι φορτισμένες από τις θρησκευτικές αντιλήψεις, ιδιαίτερα μέσα στην ατμόσφαιρα δέους σχετικά με την αρρώστια, το θάνατο και την προσδοκία παρέμβασης του θείου (ή, μερικές φορές, και από την αντίδραση σε τέτοιες αντιλήψεις). Από την άλλη μεριά, οι σημερινές συζητήσεις γύρω από το θέμα σκιάζονται συνήθως από τις θετικιστικές προκαταλήψεις της πλειονότητας των επιστημόνων, ακόμα και σε τομείς όπως η ιστορία και η αρχαιολογία. Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με τις θεραπείες στα Ασκληπιεία, βλ. Α. Krug, Αρχαία ιατρική. Επιστημονική και θρησκευτική ιατρική στην αρχαιότητα, μτφρ. Ε.Π. Μανακίδου / Θ. Σκαρτζής, εκδ. Παπαδήμα, Αθήνα 1997, σ. 123-184.

6 Άλλοι που αναφέρονται ως συγγραφείς σχετικών βιβλίων μετά τον Θεόφραστο (εκτός από τον Κρατεύα) είναι ο Ανδρέας, ο Νίκανδρος, ο Sixtius Niger, ο Διόδοτος, ο Ηρακλείδης κ.ά.

7 Για το Περί ύλης ιατρικής μπορούν να ανιχνευθούν με σχετική βεβαιό­τητα περίπου 30 εκδόσεις χειρογράφων. Μια εξαιρετική έκδοση με θαυμάσια εικονογράφηση είναι αυτή που βρίσκεται σήμερα στη βιβλιο­θήκη της Βιέννης, γνωστή με το όνομα Codex Vindobodensis. Γράφτη­κε (και εικονογραφήθηκε) το 512 μ.Χ. και δωρίθηκε στη πατρικία Ιουλιάνα Ανικία από τους κατοίκους του προαστίου Ονωράτα της Κωνστα­ντινούπολης.

8 Ο Πλίνιος ήταν βέβαια Ρωμαίος και το έργο είναι γραμμένο στα λατινικά. Όμως στην περίοδο αυτή δεν είναι εύκολο να γίνει διάκριση ανάμεσα σε ελληνική και ρωμαϊκή ιατρική. Κάτι που διαφοροποιεί το έργο του Πλίνιου από εκείνο του συγχρόνου του Διοσκουρίδη είναι ότι το πρώτο περιέχει πολύ περισσότερα από αυτά που θα λέγαμε ότι ανή­κουν στους χώρους της μαγείας και της δεισιδαιμονίας.

9 Στο βιβλίο του Geschichte der Pharmazie, 1, GoviVerlag, Eschborn 1998, που αποτελεί το πλέον σύγχρονο και περιεκτικό σύγγραμμα για την ιστορία των φαρμάκων.

10 Στο ίδιο, σ. 3

11 Βλ. Γ. Χριστιανίδης / Δ. Διαλέτης / Γ. Παπαδόπουλος / Κ. Γαβρόγλου, Οι επιστήμες στην αρχαία Ελλάδα, στο Βυζάντιο και στον Νεώτερο Ελληνισμό, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα 2000, σ. 221-236.

12 Περισσότερα για τις θεωρητικές βάσεις της αρχαίας ελληνικής ιατρικής βλ. στο ίδιο και V. Nutton, Ancient Medicine, Routledge, London / New York 2004.

13 Παρόμοιο στόχο («απομάκρυνση» και μείωση της «κυριαρχίας» ενός χυμού) εξυπηρετούσαν και οι αφαιμάξεις, ένα επίσης διαδεδομένο θεραπευτικό μέσο.

14 Ιππ. Αφορισμοί V, 1.

15 Στη γαληνική ιατρική η ποιότητα μιας αρρώστιας (ή ενός φαρμάκου) χαρακτηρίζεται από ένα βαθμό με τιμή από το 1 μέχρι το 4. Ένα φάρμακο π.χ. θερμό στο βαθμό 4 είναι το περισσότερο θερμό που μπορεί να υπάρξει.

16 Σχετικά με τις ποιότητες των φαρμάκων, μερικές φορές είναι αρκετά εύκολο να τις μαντέψει (ή να τις κατανοήσει ή να τις αποδεχθεί) κανείς: το καυτερό πιπέρι π.χ. είναι θερμό – και μάλιστα στο μέγιστο βαθμό. Σε άλλες όμως περιπτώσεις τα πράγματα δεν είναι τόσο κατανοητά.

17 Διοσκ. Περί ύλης ιατρικής Α, 26.

18 Διοσκ. Περί ύλης ιατρικής Α, 103.

19 Επιπλέον αυτός ο όρος αποφεύγει μια προσχώρηση σε κάποια «ιατρική Σχολή» ή σε κάποιο συγκεκριμένο θεωρητικό σύστημα, ενώ μπορεί να ενσωματώσει ιδέες από τέτοιες σχολές ή συστήματα.

20 Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα από τα σημαντικότερα πανεπιστημιακά συγγράμματα της νεότερης Ελλάδας, η Φαρμακολογία του Θεοδ. Αφεντούλη (πρώτη έκδοση 1875) έχει ως υπότιτλο: Περί φύσεως και δυνάμεως και χρήσεως των φαρμάκων.

21 Από τα δημητριακά π.χ., που αποτελούσαν βασικές τροφές για τους αρχαίους Έλληνες, τα ιπποκρατικά κείμενα θεωρούν ότι το σιτάρι είναι «θερμό», ενώ το κριθάρι είναι «ψυχρό». Έτσι, ανάλογα με την περίπτωση, άλλοτε έπρεπε να παίρνει ο άρρωστος σιταρένιο ψωμί (ή χυλό) και άλλοτε κριθαρένιο. Σε μια αδρή προσέγγιση, το καλοκαίρι είναι προτι­μότερο το κριθάρι, ενώ το χειμώνα το σιτάρι.

22 Ιππ. Επιδημίαι 6.5, 1.

23 Γαλ. Εις το Ιπποκράτους, Περί τροφής ΙΙΙ, 14.

24 Η χρήση αυτών των φυσικών φαρμάκων βασίζεται και σήμερα κυρίως σε γνώσεις και αντιλήψεις που έρχονται από το παρελθόν, εν πολλοίς από την αρχαία Ελλάδα. Ένα σημαντικό εμπόδιο, όμως, για μια πιο συστηματική και επιτυχή (ή αποτελεσματική) χρήση αυτών των φαρμάκων σήμερα είναι το γεγονός ότι οι σημερινοί άνθρωποι (γιατροί, θεραπευτές, ακόμη και αυτοί που λειτουργούν στο πλαίσιο των λεγόμενων «εναλλακτικών θεραπειών») βρίσκονται μακριά από την αρχαία ελληνική θεραπευτική (με τις διάφορες παραλλαγές της) και δεν είναι, στις περισσότερες περιπτώσεις, καθόλου εύκολο να κατανοήσουν σε βάθος τη «λογική» της χρήσης αυτών των φαρμάκων. Αυτό πάλι που προτείνεται συχνά από τη σύγχρονη ακαδημαϊκή ιατρική, να ελέγχεται δηλαδή η θεραπευτική αξία των φαρμάκων αυτών πειραματικά με βάση τις μεθόδους της σύγχρονης ιατρικής, προσκρούει στο γεγονός ότι οι σύγχρονες αυτές μέθοδοι ελέγχου έχουν αναπτυχθεί στο πλαίσιο των αντιλήψεων της σύγχρονης ιατρικής – και για τις δικές της ανάγκες. Η χρήση τους για την εκτίμηση παραδοσιακών θεραπειών (γενικότερα: θεραπειών που ανάγονται σ’ ένα διαφορετικό «παράδειγμα») είναι προβληματική και αμφίβολης αξίας. Από την άλλη μεριά, δεν είναι επιτρεπτό να θεωρούνται τέτοιες παραδοσιακές θεραπείες, εξαρχής (όπως γίνεται συχνά), αναποτελεσματικές, ανάξιες λόγου ή απορριπτέες. Πρέπει, όμως, να συνειδητοποιεί κανείς τις δυσκολίες για μια ικανοποιητική εφαρμογή τους.

• Η Ισχύς  (η οποία συμβολιζόταν  από τον Θεό Δία),
• Το Κάλλος (το οποίο συμβολιζόταν  από τον Θεό Απόλλωνα).
• Η Σοφία ( η οποία συμβολιζόταν από την Θεά Αθηνά).

• Ιωνικός –Αθήνα (Φιλο -Σοφία)
• Δωρικός –Σπάρτη (ανδρεία- ισχύς)
• Κορινθιακός –Κόρινθος (Κάλλος).

• Το μεγάλο είναι να πολεμάμε για μια καλύτερη ζωή, σεβόμενοι την ιστορία μας , τον εαυτό μας, τις πραγματικές ανάγκες μας και το μέλλον των παιδιών μας. Αυτό οφείλουμε να κάνουμε σήμερα περισσότερο από ποτέ. 
• Το «ωραίο» είναι κάθετι που στολίζει τη ζωή. Η μουσική, η τέχνη, το περιβάλλον ας αναζητήσουμε τον πολιτισμό και το χαμένο Ελληνικό κάλλος, ας μετρατρέψουμε το γκρι σε πράσινο, είναι καιρός να αναδείξουμε και πάλι το μεράκι και την αγάπη για ζωή του Ζορπά του Καζαντζάκη…
• Το συγκλονιστικό είναι η αγάπη. Ας ξανά αγαπήσουμε τον εαυτό μας, την ιστορία μας, την κοινωνία, την πατρίδα.

Νηών κατάλογος

Ο “νηών κατάλογος” (ο κατάλογος των πλοίων) είναι από τα πιο πολυσυζητημένα εδάφια της Ιλιάδας.

Είναι κατά τον Όμηρο ο κατάλογος των πλοίων και των στρατευμάτων ανά Ελληνική πόλη, που παίρνουν μέρος στον τρωικό πόλεμο (γύρω στο 1250 π.Χ.), με ιδιαίτερη αναφορά στα ονόματα των αρχηγών των στρατευμάτων ανά πόλη.

Πολλοί υποστηρίζουν ότι βασίζεται σε προγενέστερο ποίημα της μυκηναϊκής εποχής που ο Όμηροςχρησιμοποίησε αυτούσιο ενσωματώνοντάς το στο έπος. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Όμηρος περιγράφει στον κατάλογο τις μεγάλες πόλεις της εποχής του (8ος αι. π.Χ.) και τις τοποθετεί αναχρονιστικά πίσω στη μυκηναϊκή εποχή.

Είτε πρόκειται για έναν κατάλογο των ελληνικών πόλεων του 13ου αι. είτε του 8ου αι. π.Χ., η σημασία του είναι ανεκτίμητη. Ο κατάλογος είναι μέρος της Β ραψωδίας της Ιλιάδαςκαι ακολουθείται από έναν κατάλογο της δύναμης των Τρώων και των συμμάχων τους, ο οποίος είναι αρκετά μικρότερος σε έκταση.

Στον κατάλογο αναφέρονται 29 βασίλεια και ο συνολικός τους στόλος φτάνει το 1.186 πλοία. Τα περισσότερα τοπωνύμια έχουν εξακριβωθεί ότι πράγματι ήταν οικισμοί της εποχής εκείνης.

Ιστορική βάση

Έχει υποστηριχθεί από ερευνητές η άποψη ότι ο συγκεκριμένος κατάλογος αποτελούσε αρχικά ξεχωριστό κομμάτι, το οποίο εντάχθηκε αργότερα στο σώμα της Ιλιάδας.

Αυτή η προσέγγιση υποστηρίζει πως ο πυρήνας του καταλόγου των πλοίων διασώθηκε από τα μυκηναϊκά χρόνια, την υποτιθέμενη εποχή δηλαδή που διεξήχθη ο Τρωικός πόλεμος (13ος-12ος αιώνας π.Χ.) και δια μέσου της προφορικής παράδοσης έγινε γνωστή στον Όμηρο (9ος-8ος αι. π.Χ.).

Αν ληφθεί υπόψη ότι αποτελεί μια αξιόπιστη πηγή μυκηναϊκής ή υπο-μυκηναϊκής εποχής, τότε ο κατάλογος μας προσφέρει με μοναδική λεπτομέρεια την πολιτική κατάσταση που επικρατούσε στον ελληνικό κόσμο κατά τον 13ο-12ο αιώνα π.Χ..

Το ότι αναφέρονται τοποθεσίες που την εποχή του τρωικού πολέμου υπήρξαν σπουδαία πολιτικά και πολιτιστικά κέντρα, αλλά την εποχή του Ομήρου είτε ήταν στην αφάνεια ή είχαν καταστραφεί ολοσχερώς (όπως η Πύλος στην Μεσσηνία), είναι μια ισχυρή απόδειξη ότι ο συγκεκριμένος κατάλογος δεν χρησιμοποίησε αναχρονιστικά στοιχεία. Γενικά απεικονίζει τον Ελληνικό κόσμο σε μια εποχή αρκετά πιο παλαιότερη από αυτή του Ομήρου.

Περιοχές όπως οι Μακεδονία, η Ήπειρος και μέρος της Θεσσαλίας δεν φαίνονται να συμμετείχαν στον τρωικό πόλεμο, προφανώς αυτές οι περιοχές βρίσκονταν υπό των έλεγχο των Δωριέων,οι οποίοι θα πραγματοποιούσαν την κάθοδό τους προς την Πελοπόννησο ορισμένες δεκαετίες αργότερα.

Όμως ο «νεών κατάλογος», με τα επίθετα με τα οποία διανθίζει τα πρόσωπα και τα τοπωνύμια και γενικά με τον τρόπο που έχει ενταχθεί στο έπος αποτελεί ένα συμβατό κομμάτι στο όλο έργο.

Έχει υποστηριχθεί ακόμη και η άποψη πως ο κατάλογος αποτελεί μείγμα πολλών μικρότερων καταλόγων που χρησιμοποιούσαν ποιητές (ραψωδοί) με σκοπό να εντυπωσιάσουν το κοινό τους με τις ιστορικές τους γνώσεις. Ένα ακόμη ιστορικό στοιχείο που μας προσφέρεται είναι ότι τα βασίλεια των Αχαιών (τουλάχιστον εκείνη την εποχή) αποτελούσαν ένα σύνολο συνομοσπονδίας και όχι ανατολικού τύπου Αυτοκρατορίας, που υπάγονται στον άνακτα των Μυκηνών.

Επίσης, οι Αχαιοί (αναφέρονται στην Ιλιάδα ως Δαναοί, Αργείτες αλλά και ‘Έλληνες (Ραψωδία β’ στ.529 και 683)) απουσίαζαν από τις ακτές τις Μικράς Ασίας. Το ερώτημα που γεννάται είναι κατά πόσο ο συγκεκριμένος κατάλογος απεικονίζει την πραγματική ιστορική κατάσταση της εποχής του χαλκού στην Ελλάδα...

Την Τετάρτη 30 Σεπτεμβρίου θα πραγματοποιηθεί εκδήλωση-παρουσίαση της πορείας των ανασκαφικών εργασιών στον πολυσυζητημένο λόφο Καστά της Αμφίποληςκαι θα συζητηθούν:

Ο λέοντας της Αμφίπολης ξεκλειδώνει το μυστικό στο τύμβο Καστά ατενίζοντας την Αλεξάνδρεια.

Το ταφικό σύμπλεγμα της Αμφίπολης ίσως λειτουργεί ως καθρέφτης της πόλης που πολεοδόμησε ο Δεινοκράτης κατ εντολή του Μέγα Αλέξανδρου. Οι αποκαλύψεις αυτές του αρχιτέκτονα Μιχάλη Λεφαντζή έγιναν το 2013 όταν ταύτισε το λιοντάρι με το τύμβο.

Από τότε έως σήμερα προέκυψαν νέα στοιχεία που πιστοποιούν για μια ακόμη φορά τη χρονολόγηση του μνημείου στο τελευταίο τέταρτο του 4ου πχ αιώνα.

Παράλληλα αναδεικνύουν το κοινό σημείο που έχει ο Μακεδονικός Τάφος της Αμφίπολης με την Αλεξάνδρεια, το ναό της Αρτέμιδος στην Έφεσο, τη Δήλο και τη νεκρική πυρά του Ηφαιστίωνα.

Το ενδιαφέρον λοιπόν των ανακοινώσεων εστιάζεται στις έρευνες Λεφαντζή και σε ότι άλλο έχει ανακαλύψει από τότε έως σήμερα , μέσα από μια σειρά επισκέψεων σε πολλές περιοχές.

Η κεραμική και τα νέα ευρήματα μέσα και έξω από τον τάφο της Αμφίπολης, οι οικοδομικές φάσεις του μνημείου. η μελέτη της ζωφόρου σε συνδυασμό με το ψηφιδωτό δάπεδο, οι πόρτες οι σφίγγες και οι Καρυάτιδες θα δώσουν μια πρώτη εικόνα να σκεφτούμε την απάντηση στο ερώτημα για ποιον θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί αυτός ο τάφος που ίσως αποτελεί έναν προθάλαμο για κάτι μεγαλύτερο που κρύβεται στα σπλάχνα του τύμβου Καστά.

Η κατασκευή του ταφικού συμπλέγματος όπως υποστηρίζει από την πρώτη στιγμή ο αρχιτέκτονας Λεφαντζής δείχνει την ύπαρξη Μακεδονικού εμβάτη.

Πρόκειται για το συμβατικό μέγεθος που χρησιμοποιούσαν οι αρχιτέκτονες για να βγάλουν τις μαθηματικές αναλογίες μιας κατασκευής. Στην προκειμένη περίπτωση ως μονάδα χρησιμοποιήθηκε το ύψος του Λέοντας.

Το ύψος του βάθρου με ημικίονες και ασπίδες, έχει δυο φορές το ύψος του λιονταριού ενώ συνολικά είναι στα 15,84 μέτρα. Αν το πολλαπλασιάσουμε επί εκατό βρίσκουμε τη διάμετρο του τύμβου που είναι 158, 4 μέτρα και εάν το πολλαπλασιάσουμε επί χίλια βρίσκουμε το μήκος των τειχών της Αλεξάνδρειας που είναι 15.840 μέτρα.

Από εδώ συνάγεται το πρώτο συμπέρασμα ότι ο σχεδιαστής του τύμβου Καστά είχε απόλυτη γνώση των κατασκευαστικών μεγεθών της Αλεξάνδρειας κάτι που θα επιβεβαιωθεί και από τα νέα στοιχεία που θα ανακοινωθούν. Όσο για τον περίβολο αποτελεί περίβολο με υψηλή γνώση γεωμετρίας.

Η απόδοση κατασκευής του μνημείου στο Δεινοκράτη, σύμφωνα με τους επιστήμονες της ανασκαφής, καθιστά σαφές ότι ο ίδιος πήρε εντολή από τον Μέγα Αλέξανδρο ή από κάποιο πρόσωπο του πολύ στενού περιβάλλοντός του να φτιάξει το συγκεκριμένο οικοδόμημα στη μακεδονική πόλη, το οποίο προοριζόταν για κάποιο υψηλό πρόσωπο της μακεδονικής δυναστείας.

Προφανώς, ο αρχιτέκτονας του τύμβου ήθελε να αποδώσει έναν έντονο συμβολισμό για το πρόσωπο ή τα πρόσωπα που τάφηκαν στο εσωτερικό του και ήθελε να συνδέσει με αυτό τον τρόπο τη Μακεδονία με την Αλεξάνδρεια.

Στην ενδιαφέρουσα αυτή εκδήλωση αναμένεται να μιλήσουν ο πρόεδρος του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, καθηγητής Γρηγόρης Τσόκας, με θέμα «Αποτελέσματα γεωφυσικών και γεωλογικών ερευνών στον Καστά», αλλά και η αρχαιολόγος, ανασκαφέας Τύμβου Καστά Αμφίπολης, προϊστάμενη Εφορείας Αρχαιοτήτων Σερρών, Κατερίνα Περιστέρη.

newsbomb.gr

Εξαιρετικά σημαντικά ευρήματα που καθιστούν τη θαλάσσια περιοχή της Μεθώνης, μία από τις πιο σημαντικές ενάλιες αρχαιολογικές θέσεις της χώρας, έφεραν στο φως οιενάλιες γεωαρχαιολογικές και γεωφυσικές έρευνες, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν στον όρμο της Μεθώνης και στο βόρειο τμήμα της νήσου Σαπιέντζας, από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων (ΕΕΑ) σε συνεργασία με το Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας (ΕΘΑΓΕΦΩ) του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών.

Επιπλέον, δύο γνωστά ναυάγια στις βόρειες ακτές της νήσου Σαπιέντζας αποτυπώθηκαν για πρώτη φορά λεπτομερώς, ενώ γεωαρχαιολογικές έρευνες πραγματοποιήθηκαν και στον καταβυθισμένο οικισμό της Μέσης εποχής του Χαλκού, που έχει εντοπισθεί στον όρμο της Μεθώνης.

«Ο σκοπός των ερευνών ήταν διττός», αναφέρει σχετική ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού. «Αφενός, ο εντοπισμός αρχαίων και ιστορικών ναυαγίων, που αναπαύονται στον πυθμένα ή είναι θαμμένα στα ιζήματά του, και αφετέρου η παλαιογεωγραφική ανάπλαση του όρμου της Μεθώνης τα τελευταία 10.000 χρόνια.

Οι λεπτομερείς έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στη θαλάσσια περιοχή της Μεθώνης χρησιμοποίησαν τον τομογράφο και το μαγνητόμετρο στη θέση των ναυαγίων, ώστε να διαπιστωθεί η παρουσία μεταλλικών και μαγνητικών στοιχείων που σχετίζονται με αυτά, ενώ επιπλέον εντοπίστηκαν και αποτυπώθηκαν τμήματά τους που βρίσκονται θαμμένα στον πυθμένα.

«Στο ένα ναυάγιο, το μαγνητόμετρο έδειξε θαμμένους μεταλλικούς στόχους, που πιθανώς σχετίζονται με τα κανόνια του. Μεγάλος αριθμός μεταλλικών και μαγνητικών στόχων ανιχνεύθηκαν στον όρμο της Μεθώνης, οι οποίοι σε επόμενη φάση θα επιβεβαιωθούν οπτικά», σημειώνει το υπουργείο Πολιτισμού, σύμφωνα με το οποίο πρόκειται για μία περιοχή που «μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικό φυσικό εργαστήριο για τη δοκιμή και εξέλιξη νέων μεθοδολογιών και τεχνολογιών στην ενάλια γεωαρχαιολογία και στη διαχείριση ενάλιων αρχαιολογικών θέσεων».

Όσο για τη Σαπιέντζα, «τα αποτελέσματα της γεωφυσικής έρευνας αυτών των δύο ναυαγίων αναμένεται να δώσουν σημαντικές πληροφορίες για την ευρύτερη θέση ναυάγησής τους» σύμφωνα με το υπουργείο.

Επιπλέον, οι γεωαρχαιολογικές έρευνες επικεντρώθηκαν και στον καταβυθισμένο οικισμό της Μέσης εποχής του Χαλκού που έχει εντοπισθεί στον όρμο της Μεθώνης.

«Οι έρευνες έριξαν νέο φως στην πολύ σημαντική αυτή αρχαιολογική θέση, καθώς έγινε δυνατός ο εντοπισμός ολόκληρης της έκτασης του οικισμού, σημαντικό τμήμα του οποίου φαίνεται να είναι θαμμένο κάτω από τα ιζήματα του πυθμένα και επομένως παραμένει μέχρι σήμερα ανεξερεύνητο.

Επιπροσθέτως, ο τομογράφος εντόπισε το γεωλογικό σχηματισμό πάνω στον οποίο είχε οικοδομηθεί ο προϊστορικός οικισμός και έδειξε το γεωλογικό αίτιο της καταβύθισής του κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Η σύνθεση όλων των γεωφυσικών δεδομένων που συλλέχθηκαν, θα οδηγήσει στη λεπτομερή παλαιογεωγραφική ανάπλαση της περιοχής κατά τους προϊστορικούς χρόνους», συμπληρώνει η ανακοίνωση.

Τη διεύθυνση των ερευνών έχουν η προϊσταμένη της ΕΕΑ, δρ. Α. Σίμωσι και ο διευθυντής του ΕΘΑΓΕΦΩ, καθηγητής Γ. Παπαθεοδώρου. Η Μ. Γεραγά, επίκουρη καθηγήτρια, θα λάβει μέρος στην ανάπλαση της παλαιογεωγραφίας του όρμου της Μεθώνης.

Το γύρο του κόσμου κάνει ο σκελετός κενταύρουπου εκτίθεται σε ειδική προθήκη στο Πανεπιστήμιο του Τενεσί των ΗΠΑ, προκαλώντας ποικίλες συζητήσεις και αντιδράσεις, οι οποίες εκτείνονται από το θαυμασμό έως και την αμφισβήτηση.

Το συγκεκριμένο έκθεμα, το οποίο δίνει άλλη διάσταση στο μύθο των κενταύρων, βασίζεται, σύμφωνα με τους δημιουργούς του, στα ευρήματα των ανασκαφών που πραγματοποιήθηκαν το 1980 σε απόσταση οκτώ χιλιομέτρων βορειοανατολικά του Βόλου.

Πρόκειται ουσιαστικά για ένα επιστημονικό πείραμα που υλοποιήθηκε με τη συνδρομή της τέχνης για εκπαιδευτικούς σκοπούς, με απώτερο στόχο «να οξύνει το νου και την ερευνητική σκέψη των φοιτητών» όπως επεσήμαναν χαρακτηριστικά οι δύο καθηγητές που το δημιούργησαν.

Ρεπορτάζ: ΓΛΥΚΕΡΙΑ ΥΔΡΑΙΟΥ

Ο κένταυρος, που ανήκει στη σφαίρα της μυθολογίας σύμφωνα με την αρχαιολογική άποψη, ήταν ένας συνδυασμός ανθρώπου και αλόγου, που έχει συνδεθεί κατά κύριο λόγο με την περιοχή του Πηλίου, το οποίο φέρει, άλλωστε την ονομασία «βουνό των κενταύρων».

Παρά το γεγονός ότι είναι αποκύημα της μυθολογίας και των τοπικών θρύλων, εντούτοις, το σκελετικό κατάλοιπο του «Κενταύρου του Βόλου», όπως έχει χαρακτηριστεί, προκάλεσε πολλά ερωτηματικά στον ευρύτερο επιστημονικό κόσμο, σε διεθνές επίπεδο. Ο σκελετός του κενταύρου, αποτέλεσε, σημειωτέον, μόνιμο έκθεμα στη βιβλιοθήκη Τζον Χότζες στο Πανεπιστήμιο του Τενεσί - Νόξβιλ, έως το 1994.

Τα συγκεκριμένο έκθεμα είναι τμήμα της ενότητας «Οι ανασκαφές Κενταύρων στο Βόλο», η οποία παρουσιάζει τα οστά ενός κενταύρου και περιγράφει αναλυτικά τις λεπτομέρειες μιας αρχαιολογικής ανασκαφής, η οποία έφερε στο φως πολύ σημαντικά ευρήματα.

Ο τάφος του κενταύρουπου εκτίθεται στην Αμερική, είναι κατασκευασμένος από μάρμαρο και ξύλο και φέρει την επιγραφή «μια από τις τρεις ταφές Κενταύρων που ανακαλύφθηκαν το 1980 από την Αρχαιολογική Ομάδα της περιοχής Αργος Ορεστικό, οχτώ χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Βόλου, στην Ελλάδα». Υπάρχει επίσης μια φωτογραφία ενός γλυπτού από τον Παρθενώνα και η απεικόνιση της ανατομίας ενός ενήλικου κενταύρου.

Επιστημονικό πείραμα

Το 1980, ο Μπίλ Γουΐλερς, καλλιτέχνης και καθηγητής Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν - Οσκος, συνέθεσε το σκελετικό κατάλοιπο του κενταύρου του Βόλου, χρησιμοποιώντας πραγματικά ανθρώπινα οστά και τα οστά ενός Σέτλαντ πόνυ.

Τα ανθρώπινα οστά που χρησιμοποίησε ο Γουίλερς, προέρχονταν από τη σχολή της ανατομίας και ήταν μέρος ενός ανθρώπινου σκελετού από την Ινδία, από το τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου του. Ο ανθρώπινος σκελετός και τα οστά του πόνυ, εμποτίστηκαν στη συνέχεια με εκχύλισμα τσαγιού, προκειμένου να αποκτήσουν την εικόνα ενός αυθεντικού αρχαιολογικού ευρήματος.

Ο κένταυρος του Βόλουεκτέθηκε για πρώτη φορά στο Μάντισον Αρτ Σέντερ, και στη συνέχεια εκτέθηκε και σε άλλα κολλέγια της Αμερικής στα μέσα της δεκαετίας του 1980, για να παραμείνει τελικά στην αποθήκη έως το 1994.

Προηγουμένως, το 1992, οι Μποβαί Λάιονς και Νιλ Γκρίνμπεργκ, αμφότεροι από το Πανεπιστήμιο του Τενεσί - Νόξβιλ, πραγματοποίησαν καμπάνια, προκειμένου να συγκεντρώσουν το ποσό που απαιτούνταν για την αγορά του οστέινου γλυπτού, για το Πανεπιστήμιο. Τελικά ο στόχος επετεύχθη και ο κένταυρος του Βόλου τοποθετήθηκε σε περίοπτη θέση στη Γκαλερί Τζακ Ρης, στη Βιβλιοθήκη Χότζες του Πανεπιστημίου του Τενεσί, το Μάιο του 1994.

Επιστήμη και τέχνη

Όπως ο κένταυρος αποτελεί, σύμφωνα με τη μυθολογία, μια μίξη στοιχείων που προέρχονται από άνθρωπο και ζώα, το συγκεκριμένο έκθεμα είναι μια μίξη επιστήμης και τέχνης, διότι η χρήση ανθρώπινου σκελετού και οστών που προέρχονται από ζώο, συνθέτουν μια κατασκευή που έχει ως στόχο να αναδείξει το μυθολογικό πλάσμα ως πραγματικό.

Σύμφωνα με τον Λάιονς, η συγκεκριμένη κατασκευή έχει ως στόχο να ενθαρρύνει τους φοιτητές να αναπτύξουν την κριτική τους διάθεση, προκειμένου να μην αποδέχονται τα πάντα χωρίς δεύτερη σκέψη, άσχετα από το πόσο αληθοφανή δείχνουν, ακόμη κι όταν προέρχονται από μια αξιόπιστη πηγή, όπως ένα πανεπιστημιακό έκθεμα.

Το 2008 ο Μπιλ Γουίλερς παρήγγειλε έναν όρθιο κένταυρο που ήταν κατασκευασμένος από πραγματικά ανθρώπινα οστά, σε συνδυασμό με τα οστά ζέμπρας. Η συγκεκριμένη κατασκευή ονομάστηκε «ο κένταυρος της Τύμφης» και ήταν τμήμα της έκθεσης με θέμα την «Αγρια Μυθολογική Ζωή», που πραγματοποιήθηκε στο αντίστοιχο διεθνές μουσείο της Αμερικής το 2012. Ο «κένταυρος της Τύμφης» αποτελούσε μόνιμο έκθεμα στο Μουσείο Μπάρνουμ στο Μπριτζπορτ, έως τις 30 Οκτωβρίου του 2014.

Το Πανεπιστήμιο του Τενεσί είναι διεθνώς γνωστό για τις έρευνες που διεξάγει με θέμα τους κενταύρους, έχοντας την ανάλογη υποστήριξη από το ετήσιο πρόγραμμα σπουδών, για την διευκόλυνση των ερευνητών του είδους, που θεσπίστηκε από το 1998 έως το 2001.

«Τα μυθικά πλάσματα που ταυτίστηκαν με την περιοχή του Πηλίου, συνδυάζοντας τα χαρακτηριστικά ανθρώπου και ζώου, αποκτούν άλλη διάσταση όταν παρουσιάζονται ως ένα επιστημονικό γεγονός» επεσήμαναν χαρακτηριστικά επιστήμονες του εξωτερικού, καταθέτοντας τη δική τους άποψη για το πείραμα που έμελλε να προκαλέσει έντονες συζητήσεις σε διεθνές επίπεδο.

Μυθικά πλάσματα

Ο Κένταυρος είναι πλάσμα της Ελληνικής μυθολογίας, πιθανώς ως ιδεατή απεικόνιση των έντονων καιρικών φαινομένων που ακολουθούν παρατηρώντας την ταχύτητα των νεφών.

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, αναφερόμενος σε σχετικό μύθο γράφει: «Πολλοί πιστεύουν ότι οι Κένταυροι που γεννήθηκαν από τον Ιξίωνα και τη Νεφέλη είναι οι πρώτοι που επιχείρησαν να ιππεύσουν άλογα.

Γι’ αυτό και αρχικά ονομάστηκαν Ιπποκένταυροι. Οσοι παρακολουθούσαν από μακριά τα άλογα, καθώς έβλεπαν τους αναβάτες κολλημένους και σκυμμένους πάνω στον αυχένα του ζώου, είχαν την εντύπωση όχι ότι βλέπουν άνθρωπο να ιππεύει, αλλά ένα νέου είδους όν αυτοτελές, με το κεφάλι του ανθρώπου και το σώμα του αλόγου.

Φυσικό ήταν μετά από αυτό να σχηματίσουν την εικόνα περίεργων πλασμάτων, τα οποία ήταν κατά το ήμισυ ίπποι και κατά το άλλο ήμισυ άντρες. Από εκείνη τη στιγμή η φαντασία ων Ελλήνων έπλασε τα διφυή αυτά όντα».

Τέχνη, πολιτισμός, ιστορία. Κάποιες πόλεις σε τούτο τον πλανήτη έλαμψαν στο πέρασμα του χρόνου, χάρη στους ανθρώπους τους και τις ιδέες τους. «Γέννησαν» και έγραψαν την ιστορία και όλος ο κόσμος πλέον έχει επηρεαστεί και συνεχίζει να επηρεάζεται από αυτές.

Αν σας ρωτούσε κανείς ποια πόλη πιστεύετε πως είναι η πιο σημαντική της ιστορίας, πιθανότατα η Αθήνα να σας έρχεται πρώτη στο νου και όχι άδικα.

Σε μια λίστα με τις 25 πόλεις του List25.com, που έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην διαμόρφωση της ιστορίας, δύο ελληνικές έχουν την δική τους θέση. Η πρωτεύουσα της Ελλάδας δεσπόζει στην κορυφή, ενώ στο No 22 βρίσκεται η Ολυμπία.

«Γενέτειρα του δυτικού πολιτισμού, η Αθήνα είναι η σημαντικότερη πόλη της στα πεδία της φιλοσοφίας, της αρχιτεκτονικής, της πολιτικής, της ελεύθερης σκέψης, ενώ θεωρείται το «σπίτι» της ιδανικής διακυβέρνησης: της δημοκρατίας.

Στην Αθήνα διοργανώθηκαν για πρώτη φορά οι Ολυμπιακοί Αγώνες το 1896. Μερικοί από τους πιο διάσημους πολίτες της είναι ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας, ο Σόλων και ο Περικλής».

Οσο αναφορά την Ολυμπία την χαρακτηρίζει ως «Κοιλάδα των θεών» και συνεχίζει: «Είναι το πιο δοξασμένο ιερό της αρχαίας Ελλάδας και η γενέτειρα του πιο σημαντικού αθλητικού γεγονότος όλων των εποχών: των Ολυμπιακών Αγώνων.

Η Ολυμπία είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της χώρας και ένα από τα πιο ισχυρά ''ονόματα''στον κόσμο, με δισεκατομμύρια ανθρώπων να έχουν στραμμένα τα μάτια τους στην πόλη κατά την διάρκεια αφής της ολυμπιακής φλόγας.

Με πληθυσμό περίπου 13.500, είναι χωρίς αμφιβολία ένα από τα πιο σημαντικά μικρά μέρη του κόσμου».

Ας δούμε, λοιπόν, ποιες είναι οι 25 πόλεις της λίστας:

1. Αθήνα
2. Ιερουσαλήμ
3. Μέκκα
4. Ρώμη
5. Βαβυλώνα
6. Πεκίνο
7. Κωνσταντινούπολη
8. Ουρ
9. Παρίσι
10. Εριντού
11. Αλεξάνδρεια
12. Νέα Υόρκη
13. Βαγδάτη
14. Βερολίνο
15. Κάιρο
16. Δαμασκός
17. Δελχί
18. Ντουμπάι
19. Φλωρεντία
20. Λονδίνο
21. Μόσχα
22. Ολυμπία
23. Τενοτστιτλάν (πρωτεύουσα Αζτέκων)
24. Τιμπουκτού
25. Τόκιο

Σε μια εκδήλωση με τεράστιο ενδιαφέρον αναφορικά με τις ανακαλύψεις στην Αμφίπολη, η επικεφαλής Κατερίνα Περιστέρη δίνει αυτή την ώρα στην δημοσιότητα όλες τις λεπτομέρειες των ανασκαφών.

Η εκδήλωση διοργανώνεται στην αίθουσα τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και παρουσιάζεται η πορεία των ανασκαφών και τα ευρήματα που έχουν διαπιστευθεί στον λόφο Καστά. Η εκδήλωση μεταδίδεται ζωντανά μέσω διαδικτύου και προβάλλεται ταυτόχρονα και στο αμφιθέατρο «Π. Παναγιωτόπουλος» της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ που είναι ανοιχτό για το κοινό.

Για να δείτε live την εκδήλωση πατήστε ΕΔΩ

Η Ομηρική (Ελληνική) Γλώσσα, αποτελεί τη βάση επάνω στην οποία στηρίχτηκαν πλήθος σύγχρονων γλωσσών.

Ακόμα κι αν δεν υπήρχε καμία άλλη αναφορά, ακόμα κι αν δεν είχε διασωθεί κανένα προκατακλυσμιαίο μνημείο, θα αρκούσε η Ελληνική Γλώσσα ως απόδειξη της ύπαρξης στο παρελθόν, μίας εποχής μεγάλου πολιτισμού…

Στη γλώσσα μας είναι εμφυτευμένη όλη η γνώση που κατέκτησε ο άνθρωπος, έως την παρούσα στιγμή. Κάθε ελληνική λέξη-όρος φέρει ένα βαρύ φορτίο νόησης, φορτίο που οι προγενέστεροι ‘εξόδευσαν’, για να κατακτήσουν γνωστικά τη συγκεκριμένη έννοια και να την ‘βαπτίσουν’ με το συγκεκριμένο όνομα-λέξη».

Παραδείγματα:

AFTER = Από το ομηρικό αυτάρ= μετά. Ο Όμηρος λέει: “θα σας διηγηθώ τι έγινε αυτάρ”.

AMEN = λατινικά: amen. Το γνωστό αμήν προέρχεται από το αρχαιότατο ή μήν = αληθώς, (Ιλιάδα Ομήρου β291-301), ημέν. Η εξέλιξη του ημέν είναι το σημερινό αμέ!

BANK = λατινικά pango από το παγιώ, πήγνυμι. Οι τράπεζες πήραν την ονομασία τους από τα πρώτα ‘τραπέζια’ (πάγκους) της αγοράς…

BAR = λατινικά: barra από το μάρα = εργαλείο σιδηρουργού.

BOSS = από το πόσσις = ο αφέντης του σπιτιού.

BRAVO = λατινικό, από το βραβείο.

BROTHER = λατινικά frater από το φράτωρ.

CARE = από το καρέζω.

COLONIE από το κολώνεια = αποικιακή πόλη.

DAY = Οι Κρητικοί έλεγαν την ημέρα ‘δία’. Και: ευδιάθετος = είναι σε καλή μέρα.

DISASTER = από το δυσοίωνος + αστήρ

DOLLAR = από το τάλλαρον = καλάθι που χρησίμευε ως μονάδα μέτρησης στις ανταλλαγές. π.χ. «δώσε μου 5 τάλλαρα σιτάρι». Παράγωγο είναι το τάλληρο, αλλά και το τελλάρo!

DOUBLE = από το διπλούς – διπλός.

EXIST = λατινικά ex+sisto από το έξ+ίστημι= εξέχω, προέχω.

EXIT = από το έξιτε = εξέλθετε

EYES = από το φάεα = μάτια.

FATHER = από το πάτερ (πατήρ).

FLOWER = λατινικά flos από το φλόος.

FRAPPER = από το φραγκικό hrappan που προέρχεται από το (F)ραπίζω = κτυπώ (F= δίγαμμα).

GLAMO UR = λατινικό gramo ur από το γραμμάριο. Οι μάγοι παρασκεύαζαν τις συνταγές τους με συστατικά μετρημένα σε γραμμάρια και επειδή η όλη διαδικασία ήταν γοητευτική και με κύρος, το gramo ur -glamou r , πήρε την σημερινή έννοια.

HEART, CORE = από το κέαρ = καρδιά.

HUMOR = από το χυμόρ = χυμός (Στην ευβοϊκή διάλεκτο, όπως αναφέρεται και στον Κρατύλο του Πλάτωνος, το τελικό ‘ς’ προφέρεται ως ‘ρ’. Π.χ. σκληρότηρ αντί σκληρότης).
I = από το εγώ ή ίω, όπως είναι στην βοιωτική διάλεκτο.

ILLUSION = από το λίζει = παίζει.

ΙS = από το είς.

KARAT = εκ του κεράτιον, (μικρό κέρας για τη στάθμιση βάρους).

KISS ME = εκ του κύσον με = φίλησέ με ( …;είπε ο Οδυσσέας στην Πηνελόπη).

LORD = εκ του λάρς. Οι Πελασγικές Ακροπόλεις ονομάζονταν Λάρισσες και ο διοικητής τους λάρς ή λαέρτης. Όπως: Λαέρτης – πατέρας του Οδυσσέα).

LOVE = λατινικό: love από το ‘λάFω’. Το δίγαμμα (F) γίνεται ‘αυ’ και ‘λάF ω ‘ σημαίνει “θέλω πολύ”.

MARMELADE = λατινικά melimelum από το μελίμηλον = κυδώνι.

MATRIX = από το μήτρα.

MATURITY = λατινικά: maturus από το μαδαρός= υγρός.

MAXIMUM = λατινικά: maximum από το μέγιστος.

MAYONNAISE = από την πόλη Mayon, που πήρε το όνομά της από το Μάχων = ελληνικό όνομα και αδελφός του Αννίβα.

ME = από το με.

MEDICINE = λατινικά :medeor από το μέδομαι, μήδομαι = σκέπτομαι, πράττω επιδέξια. Και μέδω = φροντίζω, μεδέων = προστάτης.

MENACE = από το μήνις.

MENTOR = από το μέντωρ.

MINE = από το Μινώαι (= λιμάνια του Μίνωα, όπου γινόταν εμπόριο μεταλλευμάτων. «Κρητών λιμένες, Μίνωαι καλούμεναι». (Διοδ.Σικελ.Ε’84,2).

MINOR = λατινικά: minor από το μινύς = μικρός. Στα επίσημα γεύματα είχαν το μινύθες γραμμάτιον, ένα μικρό κείμενο στο οποίο αναγραφόταν τι περιελάμβανε το γεύμα. Παράγωγο το …; menu!

MODEL = από το μήδος= σχέδιο (η ίδια ρίζα με τη μόδα (= moda ).

MOKE = από το μώκος = αυτός που χλευάζει.

MONEY = λατινικό: moneta από το μονία = μόνη επωνυμία της Θεάς Ήρας: Ηραμονία. Στο προαύλιο του ναού της Θεάς στη Ρώμη ήταν το νομισματοκοπείο και τα νομίσματα έφεραν την παράστασή της, (monetae).

MOTHER = από το μάτηρ, μήτηρ.

MOVE = από το ομηρικό αμείβου = κουνήσου!

MOW = από το αμάω = θερίζω.

NIGHT = από το νύχτα.

NO = λατινικό: non, ne εκ του εκ του νη: αρνητικό μόριο (“νέ τρώει, νέ πίνει”), ή ( νηπενθής = απενθής, νηνεμία = έλλειψη ανέμου.

PAUSE = από το παύση.

RESISTANCE = από το ρά + ίστημι.

RESTAURANT = από το ρά + ίσταμαι = έφαγα και στηλώθηκα.

RESTORATION = λατινικά restauro από το ρά+ίστημι, όπου το ρά δείχνει συνάρτηση, ακολουθία, π.χ. ρά-θυμος, και ίστημι = στήνομαι.

SERPENT = λατινικά serpo από το έρπω (ερπετό). H δασεία (‘) προφέρεται ως σ = σερπετό.

SEX = από το έξις. Η λέξη δασύνεται και η δασεία μετατρέπεται σε σίγμα και = s + έξις.

SIMPLE = από το απλούς (η λέξη δασύνεται).

SPACE = από το σπίζω = εκτείνω διαρκώς.

SPONSOR από το σπένδω = προσφέρω ( σπονδή).

TRANSFER από το τρύω (διαπερνώ) + φέρω. Transatlantic = διαπερνώ τον Ατλαντικό.

TURBO = από το τύρβη = κυκλική ταραχώδης κίνηση.

YES = από το γέ = βεβαίως.

WATER = από το Ύδωρ (νερό), με το δ να μετατρέπεται σε τ.

Eργασία βασισμένη σε Μελέτη της ομογενούς καθηγήτριας Αναστασίας Γονέου, με τίτλο «Ελληνική Γλώσσα – τροφός όλων των γλωσσών»