Στον Θεατρικό Κύκλο, παρουσία άλλων 240 υποψηφίων που περίμεναν όρθιοι, υπομονετικά τη σειρά τους, ο μύστης περιπλανιόταν στο σκοτάδι, έχοντας καταναλώσει κάποιες ψυχοτρόπες ουσίες, φτάνοντας την ψυχή του στα άκρα, όπως τη στιγμή του θανάτου.
Και στο παρακείμενο Ιερό, οι Μεγάλοι Θεοί, τα ονόματα των οποίων παραμένουν άγνωστα και έτσι θα μείνουν στο διηνεκές, ενέκριναν τη μύησή του και του υπόσχονταν προστασία στα θαλάσσια ταξίδια του και μια ευτυχισμένη μεταθανάτια ζωή. Χαμένα στη «Θεογονία» του Ησίοδου, στις απαρχές της ελληνικής γεωμυθολογίας και στην αχλύ του χρόνου, τα μυστήρια της Σαμοθράκης, γνωστά και ως Καβείρια Μυστήρια, γεννούν θρύλους, μύθους, αλλά και ιστορίες συνωμοσίας.
Τα άλυτα προβλήματα της αρχαιολογικής ερμηνείας των μυστηρίων επιχειρεί να ξεδιαλύνει, μαζί με τις νέες επιστημονικές απόψεις για τους Μεγάλους Θεούς, ο ανασκαφέας του αρχαιολογικού χώρου, σήμερα επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων, Δημήτρης Μάτσας, σε διάλεξη που θα δώσει το απόγευμα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. «Υπάρχει μια μεγάλη μυθολογία γύρω από τη Σαμοθράκη, υπάρχουν προβλήματα ερμηνείας και αυτό δημιουργεί περίεργες θεωρίες, αλλά οι αρχαιολόγοι μιλούν μόνο με δεδομένα και οι απόψεις τους βασίζονται αποκλειστικά στα ανασκαφικά ευρήματα», σπεύδει να διευκρινίσει στο «Εθνος» ο κ. Μάτσας, προσθέτοντας ότι «το δυσκολότερο πρόβλημα είναι να συνδέσουμε τα αρχαιολογικά ευρήματα με τις λιγοστές πληροφορίες των αρχαίων πηγών και να συνθέσουμε αυτό το παζλ».
Το Ιερό των Μεγάλων Θεών βρίσκεται δίπλα στην Παλαιόπολη, στη βόρεια παραλία του νησιού, έχει έκταση περίπου 50 στρ. και οι πρωιμότερες ενδείξεις θρησκευτικής δραστηριότητας χρονολογούνται στον 7ο π.Χ. αιώνα. Ωστόσο το ιερό γνώρισε τη μεγάλη του δόξα κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, τον 3ο και 2ο π.Χ. αιώνα, ενώ εγκαταλείφθηκε στο τέλος του 4ου αιώνα μ.Χ. Στο ναϊκό αυτό συγκρότημα βρέθηκε η εντυπωσιακή Νίκη της Σαμοθράκης.
Η χρονολόγησή της, όπως και το ιστορικό γεγονός στο οποίο παραπέμπει αποτελούν επίσης ένα από τα άλυτα προβλήματα της έρευνας. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η ανάθεση του αγάλματος χρονολογείται στο α'μισό του 2ου π.Χ. αιώνα σε ανάμνηση μιας μεγάλης νίκης, ίσως μιας ναυμαχίας, αλλά ακόμη και αυτά κατά καιρούς αμφισβητούνται. Μία από τις πιο πρόσφατες και αρκετά ενδιαφέρουσες υποθέσεις συνδέει τη λατρεία στη Σαμοθράκη με τον μινωικό πολιτισμό. Ο κ. Μάτσας εξηγεί ότι τα μυστήρια που τελούνταν εκεί μπορεί να ήρθαν από την Κρήτη και συγκεκριμένα από την Κνωσό, με τη διαφορά ότι οι Μινωίτες έκαναν τις μυστηριακές τους τελετές δημόσια, ενώ τα μυστήρια της Σαμοθράκης, όπως και εκείνα της Ελευσίνας, ήταν απόρρητα.
«Το Ιερό των Μεγάλων Θεών ενοποιεί τις δυνάμεις της γης, του ουρανού και της θάλασσας που έπαιξαν βασικό ρόλο στα μυστήρια. Η φύση των τελετών μύησης ήταν απόρρητη, όμως η δύναμή τους προβάλλει σήμερα στα πρωτοποριακά κτίρια που κάποτε πλαισίωναν τις τελετές μέσα στο ιερό τοπίο, μεταβάλλοντάς το σε μία από τις σημαντικότερες εκφράσεις του ελληνιστικού ιερού χώρου στην αρχαία Μεσόγειο», μας λέει ο κ. Μάτσας.
Πηγή: Μ. Ριτζαλέου, Έθνος