Οι Συρακούσες από το 410 π.Χ. βρίσκονταν σε πόλεμο με τους Καρχηδόνιους.
Ο Διονύσιοςδιακρίθηκε πολεμώντας με επιτυχία και κατόρθωσε να ανακηρυχθεί από το δήμο στρατηγός αυτοκράτωρ, αν και πολλοί Συρακούσιοι ήταν αντίθετοι επειδή είχε πάρει με το μέρος του στρατιώτες και λαό, άλλοτε συκοφαντώντας και άλλοτε δωροδοκώντας.
Τέλος όμως αναδείχτηκε φανερά τύραννος όταν κατέλαβε την αρχή το 405 π.Χ. και τη διατήρησε για 38 χρόνια, μέχρι δηλαδή το θάνατό του το 367 π.Χ..
Πρώτη σύζυγός του ήταν η θυγατέρα του στρατηγού Ερμοκράτη, μετά το θάνατό της όμως έλαβε δυο συζύγους - την Αριστομάχη, αδελφή του Δίωνα, φίλου του φιλοσόφου Πλάτωνα και την Δωρίδα από τους Λοκρούς.
Ήταν ωμός, δεσποτικός και φιλόδοξος ως χαρακτήρας, δύσπιστος προς όλους και θανάτωσε πολλούς πολίτες του κατά τους πολέμους του, για να προμηθευτεί χρήματα δημεύοντας τις περιουσίες τους.
Θεωρούσε τον εαυτό του μεγάλο ποιητή και στην αυλή του φιλοξενούσε ποιητές και φιλοσόφους επειδή του άρεσε να τον κολακεύουν, αλλά δεν ανεχόταν τις επικρίσεις τους, γι'αυτό άλλωστε και διέταξε να εκδιωχθεί από τις Συρακούσες ο Πλάτων, τον οποίο εκείνη την περίοδο τον φιλοξενούσε ο φίλος του Δίων, γυναικάδελφος του Διονύσιου.
Ο Πλάτων απέφυγε τον θάνατο, αλλά πωλήθηκε ως δούλος και εξαγοράστηκε από τον Κυρηναίο Αννίκερι.
Ο Διονύσιοςστις αναμετρήσεις του με τους Καρχηδόνιους (397-368) κατόρθωσε τελικά να φτάσει ως το δυτικό άκρο της Σικελίας (368 π.Χ.), όμως η νικηφόρα του προσπάθεια ματαιώθηκε από τον αιφνίδιο θάνατό του 367 π.Χ..
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι δηλητηριάστηκε από τον γιο του Διονύσιο τον Νεώτερο, άλλοι ότι πέθανε από ναρκωτικό φάρμακο που ήπιε για να ελαφρύνει τους πόνους ασθένειας και άλλοι ότι πέθανε από χαρά, επειδή νίκησε σε δραματικούς αγώνες στην Αθήνα με την τραγωδία του «Έκτορος λύτρα»