Νεοπτόλεμος, νέος + πτόλεμος (πόλεμος) "ο νεαρός πολεμιστής, που είναι νέος στη μάχη"
Σύμφωνα με την παράδοση ήταν γιος του Αχιλλέα και της Δηιδάμειας, κόρης του Λυκομήδη.
Ο Νεοπτόλεμος, ο οποίος ονομαζόταν και Πύρρος (στα Κύπρια Έπη ), ανατράφηκε στο ανάκτορο του παππού του στη Σκύρο. Μετά τον θάνατο του Αχιλλέα, ο Νεοπτόλεμος πείστηκε από τον Οδυσσέα να πολεμήσει στην Τροία γιατί ήταν δισέγγονος του Αιακού και, σύμφωνα με κάποιο χρησμό, η Τροία δεν θα κυριευόταν χωρίς τη βοήθεια ενός απογόνου του Αιακού, επειδή εκείνος είχε βοηθήσει στην κατασκευή των τειχών της.
Ο Νεοπτόλεμος φορώντας τότε το θώρακα και τον οπλισμό του πατέρα του, που του έδωσε ο Οδυσσέας, αναδείχτηκε ήρωας στην άλωση της Τροίας. Ήταν ένας από τους πρώτους που εισχώρησαν στην Τροία εξερχόμενος από τον Δούρειο Ίππο. Σκότωσε τον Πρίαμο και το γιο του Έκτορα, Αστυάνακτα, ενώ φέρεται να θυσίασε στον τάφο του πατέρα του την κόρη του Πριάμου Πολυξένη και να πήρε μαζί του ως λάφυρο τη σύζυγο του Έκτορα, Ανδρομάχη.
Για την επιστροφή του υπάρχουν διάφορες παραδόσεις. Σύμφωνα με μια εκδοχή εγκαταστάθηκε στην Ήπειρο, όπου έγινε βασιλιάς των Μολοσσών, ενώ μια άλλη εκδοχή αναφέρει ότι επέστρεψε στην πατρίδα του, όπου παντρεύτηκε την κόρη του Μενέλαου και της Ελένης, Ερμιόνη, την οποία όμως ο πατέρας της είχε προηγουμένως υποσχεθεί στον Ορέστη.
Ο τελευταίος φέρεται όμως να τον σκότωσε στους Δελφούς, όπου έλεγαν πως υπάρχει και ο τάφος του Νεοπτολέμου, ενώ οι κάτοικοι της περιοχής τον λάτρευαν ως ήρωα.
Ο Παυσανίας αναφέρει πως ο Νεοπτόλεμος σκοτώθηκε από ιερέα του Απόλλωνα πάνω στην εστία του ναού του. Σύμφωνα με την παράδοση, ο τάφος του Νεοπτόλεμου βρισκόταν κοντά στην είσοδο του ναού του Απόλλωνα στους Δελφούς, αργότερα όμως τα λείψανά του μεταφέρθηκαν σε τέμενος που αφιερώθηκε στη μνήμη του.