Ένας από τους σημαντικότερους Νεοπλατωνικούς φιλοσόφους, ο Πλωτίνος γεννήθηκε το 205 μ.Χ. στη Λυκόπολη της Αιγύπτου. Καταγόταν από πλούσια οικογένεια και είχε πολύ καλή μόρφωση και ανατροφή. Από μικρός δείχνει την ιδιαίτερη προσωπικότητα που τον χαρακτηρίζει αργότερα και τον κάνει να έχει πολλούς αφοσιωμένους μαθητές. Σε ηλικία 8 ετών λέγεται ότι ήδη φοιτούσε σε γνωστές σχολές και απάγγελλε απέξω αποσπάσματα ποιητών!
Άρχισε να ασχολείται με την φιλοσοφία σε ηλικία 28 ετών, καθώς η φιλοσοφία για την εποχή εκείνη ήταν υπόθεση ώριμων ανθρώπων που ήθελαν να δουλέψουν με την ψυχή τους, δίνοντας έτσι ένα νέο προσανατολισμό στη ζωή τους.
Αναζητώντας ένα δάσκαλο…
Ο Πλωτίνος ξεκίνησε την αναζήτηση του από την Αλεξάνδρεια, που μετά την παρακμή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας παρέμεινε ένα πνευματικό κέντρο. Εκεί είχε έρθει σ΄ επαφή με πολλούς Αλεξανδρινούς φιλοσόφους της εποχής και είχε απογοητευτεί. Κάποια στιγμή γνώρισε τον Αμμώνιο Σακά, ( ιδρυτή του νεοπλατωνικού ρεύματος) που ήταν τότε φορτωτής σάκων στην Αλεξάνδρεια. Όταν ο Πλωτίνος συνάντησε τον Αμμώνιο αναφώνησε: «Αυτό αναζητούσα!!!». Η διδασκαλία του Αμμώνιου προορίζονταν μόνο για μυημένους μαθητές, καθώς αποκάλυπτε την ύψιστη σοφία.. Ο Πλωτίνος έμεινε κοντά του 11 χρόνια.
Όταν η φιλοσοφία γίνεται πράξη…
Σε ηλικία 40 ετών άνοιξε μία φιλοσοφική σχολή στη Ρώμη, όπου δίδασκε για 25 ολόκληρα χρόνια. Τον παρουσιάζουν σαν ευφυή ομιλητή, ενθουσιώδη και μεταδοτικό. Γνώριζε σε βάθος τους χαρακτήρες των ανθρώπων, ήταν ευγενικός, γαλήνιος και πάντα στη διάθεση των μαθητών του που τους δίδασκε πώς να ξεχωρίζουν την φιλοσοφία από την σοφιστική.
Ο τρόπος διδασκαλίας του χαρακτηριζόταν από ειλικρίνεια και αμεσότητα, χωρίς δογματισμούς, γι΄αυτό οι μαθητές του ονομάστηκαν «Φιλαλήθεις».
«Προσπάθησα να ανυψώσω ότι υπάρχει από το Θεό μέσα μου προς ότι υπάρχει Θείο στο Σύμπαν» Πλωτίνος
Κάθε καινούργιος μαθητής, που κρίνονταν άξιος αποδοχής από το δάσκαλο, μυούνταν στις φιλοσοφικές ιδέες της σχολής του από τους παλαιότερους μαθητές Γνωστοί μαθητές του ήταν ο Αμμέλυος που έμεινε 24 χρόνια κοντά του ,ο συγκλητικός Ρογατιανός που εγκατέλειψε τα αξιώματα και την περιουσία του για να ζήσει σύμφωνα με τη φιλοσοφία και ο Πορφύριος που ασχολήθηκε με τη συλλογή και τη συγγραφή των έργων του.
Ο Αμέλλυος πρόσφερε συχνά θυσίες στους Θεούς και γι΄αυτό το λόγο έπαιρνε μέρος στις πανάρχαιες τελετές – γιορτές. Όταν κάλεσε το δάσκαλο του σε μία από αυτές εκείνος του απάντησε ότι: « Οι Θεοί πρέπει να έρχονται σε εμένα και όχι εγώ να πηγαίνω σ΄αυτούς», δείχνοντας έτσι ότι ο μόνος δρόμος της ένωσης με το θείο ξεκινάει πάντα από πάνω προς τα κάτω και όχι το αντίθετο.
Το όραμα της Ιδανικής Πολιτείας…
Η γοητευτική προσωπικότητα του Πλωτίνου, οι βαθιές γνώσεις του και ο πρωτότυπος τρόπος διδασκαλίας του, εντυπωσίασαν την ρωμαϊκή αριστοκρατία (ανάμεσα στους θαυμαστές του ήταν κι ο αυτοκράτορας Γαληνός και η γυναίκα του) και ήταν πολλοί αυτοί που του εμπιστεύονταν τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών τους. Λέγεται ότι τα φυσικά του χαρίσματα καθήλωναν ακόμη και τους φίλους και τους γνωστούς του που τον πλησίαζαν νιώθοντας ένα ιερό δέος και υιοθετούσαν τις ιδέες του, όσο περίεργες και δύσκολες στην κατανόηση κι αν ήταν.
Ο αυτοκράτορας μάλιστα σχεδίαζε να του δώσει την πόλη Καμπανία για να ιδρύσει την Πλατωνόπολη, μία πόλη όπου οι άνθρωποι θα ζούσαν σύμφωνα με την φιλοσοφία, αλλά τελικά το σχέδιο αυτό δεν πραγματώθηκε.
Μια ζωή ενάντια στους τύπους…
Η ζωή του Πλωτίνου ήταν λιτή και ασκητική (κοιμόταν και έτρωγε λίγο ενώ έμεινε άγαμος). Επίσης η μετριοφροσύνη ήταν μία από τις χαρακτηριστικές αρετές του και δεν δεχόταν να ζωγραφίσουν το πορτραίτο του λέγοντας ότι αρνείται να φτιάξει «ένα είδωλο ενός ειδώλου», θεωρώντας το φυσικό σώμα του ανθρώπου απατηλό. Αδιαφορούσε παντελώς για τους τύπους, δεν ανακοίνωσε ποτέ την ημερομηνία γέννησης του και δεν γιόρταζε τα γενέθλια του. Αντίθετα έκανε θυσίες στην επέτειο των γενεθλίων του Πλάτωνα και του Σωκράτη.
Ήταν αντίθετος με τις δεισιδαιμονίες και προλήψεις της εποχής του, και αρκετές φορές μιλούσε ειρωνικά για τους «θαυματοποιούς» που απέδιδαν ανθρώπινα συναισθήματα στα άστρα ,επικαλούνταν τους δαίμονες κλπ.
Ήταν αποκρυφιστής;
Ο Πλωτίνος είχε ενορατικές ικανότητες και περίεργες δυνάμεις . Επίσης ότι μπορούσε να προβλέψει με αρκετή ακρίβεια το μέλλον, κάτι που το έκανε σε αρκετές περιπτώσεις με τα παιδιά που είχε αναλάβει. Αναφέρουν ότι όταν κάποιος Ολύμπιος θέλησε να του κάνει κακό χρησιμοποιώντας τη δύναμη της μαγείας. Όχι μόνο δεν τα κατάφερε αλλά οι αρνητικές δυνάμεις των άστρων που προσπάθησε να χρησιμοποιήσει στράφηκαν εναντίον σ΄αυτόν και στο συγγενικό του περιβάλλον. Σύμφωνα με τον Πλωτίνο η μαγεία δεν επιδρά στις ανώτερες ψυχές των ανθρώπων και των θεών ενώ ο σοφός είναι ικανός να αντισταθεί σε οποιαδήποτε μαγική προσβολή στον ψυχοφυσικό του οργανισμό με τη δική του ισχυρότερη δραστηριότητα.
Άλλο περιστατικό αναφέρει ότι ένας Αιγύπτιος ιερέας που επισκέφτηκε τη Ρώμη, θέλησε για να δείξει τη σοφία του , κάνοντας να παρουσιαστεί ο δαίμονας που προστάτευε τον Πλωτίνο. Εκείνος δέχτηκε και κατόπιν μίας ειδικής τελετουργίας που έγινε στο Ισείο (το πιο καθαρό μέρος που βρήκε στη Ρώμη) εμφανίστηκε ένας θεός που δεν άνηκε στο γένος των δαιμόνων. Τότε ο ιερέας αναφώνησε: «Είσαι μακάριος γιατί έχεις προστάτη θεό και όχι κατώτερα όντα». Επίσης αναφέρουν ότι είχε τηλεπαθητικές δυνάμεις , κάτι που ο ίδιος το δικαιολογούσε εξαιτίας της ύπαρξης μίας ενιαίας Ψυχής (που εμπεριέχει όλες τις ψυχές των ανθρώπων).
Κάποτε λοιπόν αντιλήφθηκε, χωρίς να του πει κανείς τίποτε, ότι ο μαθητής του Πορφύριος που ήταν σε βαθιά μελαγχολία σκόπευε να αυτοκτονήσει. Τον πλησίασε και εξηγώντας του ότι η επιθυμία του δεν ήταν λογική, τον συμβούλεψε να ταξιδέψει, όπως και έκανε. Έτσι ο Πορφύριος μετακόμισε στην Σικελία, όπου πράγματι θεραπεύτηκε και έμεινε ως το τέλος της ζωής του.
Γραφή με έμνευση…
Λέγεται ότι ο Πλωτίνοςέγραφε αυθόρμητα και εμπνευσμένα χωρίς ποτέ να κοιτάξει για 2η φορά τα γραπτά του, ενώ είχε σ΄ αυτά πολλές παραπομπές στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη από μνήμης. Όπως λέει ο Πορφύριος, ο λόγος του ήταν σύντομος περισσότερος πλούσιος σε νοήματα παρά σε λόγια Τα έργα του ονομάζονται Εννεάδες, καθώς είναι 6 βιβλία χωρισμένα σε 9 ενότητες το καθένα (σύνολο 54 πραγματείες), οι οποίες συλλέχτηκαν και εκδόθηκαν από τον μαθητή του τον Πορφύριο. Είναι γραμμένα με αλληγορικό τρόπο και αινιγματική διατύπωση, έτσι ώστε δεν μπορούν να κατανοηθούν από τον απλό , μη μυημένο αναγνώστη. Τα βασικά θέματα των Εννεάδων είναι: για τον ‘Άνθρωπο για την Ηθικής, για τον Κόσμο και τους Νόμους, τη Μοίρα και το Πεπρωμένο, για την Ψυχής, το Ον και το Ένα.
Ο Πλωτίνος έμεινε στη Ρώμη μέχρι το τέλος της ζωής του (πέθανε το 270μΧ.) σε ηλικία 66 ετών εγκαταλειμμένος από τους μαθητές του λόγω μίας μεταδοτικής ασθένειας. Ο μόνος που ήταν ο κοντά του ήταν ο Ευστόχιος, ένας γιατρός μαθητής του που αναφέρει ότι τη στιγμή που παρέδωσε το πνεύμα, βγήκε ένα φίδι από την κλίνη του που χάθηκε αμέσως στη χαραμάδα ενός τοίχου.
Μετά το θάνατο του οι μαθητές του έλαβαν χρησμό από τον Απόλλωνα, που έλεγε ότι ο Πλωτίνος απολάμβανε την ουράνια ευδαιμονία μαζί με τους θεούς και τους παλιούς φιλοσόφους.
Νεοπλατωνικός Μυστικισμός…
Για τον Πλωτίνο οι μαθητές του αναφέρουν ότι είχε καταφέρει να ενωθεί με το Πρωταρχικό Ον, κάτι που αποτελεί τον ύψιστο στόχο της φιλοσοφίας του, η οποία αποτελεί μία ένωση της φιλοσοφίας του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη , των Στωικών φιλοσόφων αλλά και της ινδικής φιλοσοφίας.
Πίστευε ότι το Σύμπαν είναι ζωντανό και αποτελείται από 3 κόσμους, (Σώμα, Ψυχή, Πνεύμα). Το Πνεύμα ονομάζεται Εν και είναι η αρχή και ο σκοπός όλων των όντων, η κρυμμένη αιτία όλων των πράξεων και υπάρξεων. Είναι ένα και αδιαίρετο και όλα τα όντα έχουν μέσα τους την ενότητα λόγω της συμμετοχής τους σ΄αυτό .
Στον δεύτερο κόσμο βρίσκεται ο Νους, που λαμβάνει τη λάμψη και τη σοφία του Ενός. Σ΄αυτόν κατοικούν οι ιδέες , που είναι δημιουργικές δυνάμεις που γεννούν τα όντα.
Ο τρίτος κόσμος είναι αυτός της Ψυχής, που είναι η δεύτερη δημιουργική δύναμη και ενέργεια μετά το νου. Αυτή έχει την ικανότητα να δημιουργεί τα πάντα σύμφωνα με το νοητικό τους σχέδιο, όπως ένας πυρήνας γεννά ένα μικρόκοσμο (όπως για παράδειγμα ένας σπόρος γεννά ένα δέντρο).
Ο Έρωτας της Ψυχής & η Ψυχή του Κόσμου
Η Ψυχή βρίσκεται σε συνεχή κίνηση ( αντίθετα με το νου που είναι σταθερός). Άλλες φορές βρίσκεται κοντά στη σφαίρα του νου και ενώνεται με τις πνευματικές αρχές μέσω ενός Θείου Έρωτα (Ουράνια Αφροδίτη) , ενώ άλλες φορές κοιτάζει προς τα κάτω δίνοντας μορφή και ζωή στα αισθητά πράγματα (Γήινος Έρωτας-Πάνδημος Αφροδίτη). Η ψυχή πλέον είναι δυαδική και ξεχνάει τη θεία καταγωγή της…
Ο Πλωτίνος πίστευε ότι χρέος κάθε ανθρώπου είναι να ξεπεράσει καθετί υλικό, φθαρτό και περιορισμένο για να υπερβεί τα όρια της ανθρώπινης συνείδησης και να ενωθεί με το Θείο. Αυτή η ένωση δεν μπορεί να επιτευχθεί με τη σκέψη αλλά με την ανάπτυξη της ικανότητας της ενόρασης, με τον ιερό διαλογισμό και την έκσταση.
Ο σκοπός της φιλοσοφίας είναι να κατευθύνει την ψυχή προς τον ανώτερο κόσμο.
Μίλησε για την Ψυχή του κόσμου που παρόλο που παραμένει πάντα Μία , γεννά τις πολλές ψυχές που ζουν στους διάφορους κόσμους και είναι και αυτές άφθαρτες. Υπάρχουν οι θείες ψυχές που ζουν στον ουρανό, οι δαιμονικές (αγγελικές) και οι ανθρώπινες, που ζουν στις κατώτερες σφαίρες.
Ο διαφανής κόσμος και η ανάπτυξη της ενόρασης…
Η κατανόηση του ανώτερου κόσμου για τον Πλωτίνο δεν γίνεται με τον νου αλλά με την απόκτηση της «μυστικής θέας», της ψυχικής ενόρασης που μας επιτρέπει να δούμε άλλες πραγματικότητες και μας δίνει πρόσβαση σε άλλες διαστάσεις. Ο καθένας μας έχει αυτή την ικανότητα αρκεί να αλλάξει εστίαση, δηλαδή την ματιά με την οποία βλέπει τον κόσμο.
Η ενορατική σκέψη είναι η ικανότητα να αντιληφθούμε όλα μαζί ταυτόχρονα τα αντικείμενα της συνείδησης. Για παράδειγμα:
«Φαντάσου όλο τον κόσμο να γυρνάει μέσα σε μία διάφανη σφαίρα, όπου όλες οι εικόνες έχουν μία κρυστάλλινη καθαρότητα. Οτιδήποτε και αν σου τραβάει την προσοχή , αμέσως δίνει τη θέση του στις επόμενες εικόνες. Βλέπεις τον ήλιο, τη θάλασσα, τη γη, όλα τα όντα που υπάρχουν να χορεύουν σ΄ ένα αέναο ρυθμό, βλέπεις τη μέρα να εναλλάσσεται με τη νύχτα και τη σελήνη με όλα τα άστρα του ουρανού.»
Τώρα έχουμε στο εσωτερικό μας πεδίο μία πανοραμική άποψη ολόκληρου του σύμπαντος. Η νοερή αυτή εικόνα μας δείχνει το χαρακτήρα αυτής της εσωτερικής όρασης , που βλέπει τα πράγματα σφαιρικά αλλά και πολύπλευρα ταυτόχρονα, κάτι που δεν επιτυγχάνεται ποτέ με την εξωτερική όραση.
Ο Νεοπλατωνισμός έγινε ένα ισχυρό ρεύμα που επηρέασε τη θρησκεία και τη φιλοσοφία μέχρι τις μέρες μας. Ο Πλωτίνος, υπήρξε ένας φιλόσοφος που έζησε και πέθανε για τις ιδέες του. Μίλησε για ένα Ζωντανό, Έμψυχο Σύμπαν, οι Ιδέες – Αρχέτυπα του οποίου βρίσκονται κρυμμένα στη φύση. Σήμερα, αρκετούς αιώνες μετά, ξανά-ανακαλύπτουμε την φιλοσοφία του μέσα από την επιστήμη των φράκταλς, των μορφογεννητικών πεδίων και της κβαντικής φυσικής, επιβεβαιώνοντας αυτό που είπε ο Πλάτωνας ότι η Αληθινή Γνώση δεν είναι παρά μία Ανάμνηση…
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Περί του Πλωτίνου βίου και της τάξεως των βιβλίων αυτού. Πορφύριος.
Εννεάδες Πλωτίνου , Πορφύριος (εκδ. Πάπυρος)
Ο Πλωτίνος και η αναβίωση του Μυστικισμού στη Δύση , Στ Σακκάς.
Οι Απόκρυφες Δυνάμεις του Πλωτίνου , Γ. Κολιοπούλου.
Μελετώντας τον Νεοπλατωνισμό (Sarah Rappe) Εκδ. Εναλιος