Αν σήμερα η δικτατορία της μόδας επιμένει στις αδύνατες γυναίκες, κάποτε οι παχουλές εκπροσωπούσαν το ωραίο. Στη νεολιθική εποχή για παράδειγμα, οι έντονες καμπύλες στο μπούστο και τους γοφούς χαρακτήριζαν τα μαρμάρινα γυναικεία αγαλματίδια.
Οι «γεμάτες» γυναίκες ήταν σύμβολο «ευμάρειας» σε μια περίοδο που οι άνθρωποι είχαν βασική ασχολία την αναζήτηση της τροφής. Έντονες είναι οι καμπύλες και στα κυκλαδικά ειδώλια όπως τα «βιολόσχημα». Στην ακμή του πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού η γυναικεία μορφή αποδίδεται όρθια με διπλωμένα τα χέρια κάτω από το στήθος, το κεφάλι να γέρνει ελαφρά προς τα πίσω και τα πέλματα των ποδιών δίνουν την αίσθηση ότι η μορφή πατάει στα ακροδάχτυλα. Από τους αρχαϊκούς χρόνους βέβαια και έπειτα, αναζητείται περισσότερο η συμμετρία στις αναλογίες.
Ολα αυτά, καθώς και πολλά μυστικά για την ομορφιά, αποκαλύπτονται στη νέα περιοδική έκθεση με τίτλο «Αμέτρητες όψεις του ωραίου στην αρχαία τέχνη», που ετοιμάζει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο την ερχόμενη άνοιξη, διερευνώντας και καταγράφοντας τις διαφορετικές εκφράσεις αισθητικής σε ετερογενή κοινωνικά και πολιτισμικά περιβάλλοντα. Μέσα από 230 εκθέματα, κυρίως από τη νεολιθική εποχή, τον κυκλαδικό πολιτισμό, τον μυκηναϊκό και τους ιστορικούς χρόνους, ειδώλια, κοσμήματα, αγγεία, Αφροδίτες και Ερωτες, αντικείμενα καλλωπισμού κ.ά., πολλά από τα οποία βγαίνουν για πρώτη φορά από τις αποθήκες, το κοινό θα έχει την ευκαιρία να δει πώς μετασχηματίζεται το ωραίο στο πέρασμα των αιώνων.
Η Μαρία Λαγογιάννη, με το που ανέλαβε τη διεύθυνση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου το 2014, σχεδίασε μια τριλογία η οποία ξεκίνησε με την έκθεση «Ενα όνειρο ανάμεσα σε υπέροχα ερείπια… Περίπατος στην Αθήνα των περιηγητών, 17ος - 19ος αιώνας», δείχνοντας στο κοινό το πολιτισμικό κλίμα μέσα από το οποίο δημιουργήθηκε το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και όλα τα μεγάλα μουσεία της Ευρώπης. Συνέχισε με τις «Οδύσσειες» –το μεγάλο στοίχημα του ΕΑΜ με αφορμή τα 150 χρόνια από τη θεμελίωση του μουσείου το 1866–, μια επιτυχημένη έκθεση για την οποία έχει ζητηθεί παράταση έως τον Μάρτιο του 2018, και τώρα προετοιμάζει τις «Αμέτρητες όψεις του ωραίου στην αρχαία τέχνη».
Οπως λέει στην «Κ» η διευθύντρια του ιδρύματος,στο καταστατικό του μουσείου, που ιδρύθηκε με Π.Δ. το 1893, ορίζεται ότι σκοπός του «είναι η αρχαιολογική έρευνα και η επιστήμη, αλλά και η ανάπτυξη έρωτος προς τας καλάς τέχνας». Με την καινούργια έκθεση, εξηγεί: «Κάνουμε τον ύμνο στην πνευματικότερη ανθρώπινη δημιουργία, το ωραίο και την αισθητική αποτύπωσή του στην αρχαία τέχνη». Μόνο ο κατάλογος περιλαμβάνει 26 συμβολές για τις απαρχές της αισθητικής στην παλαιολιθική εποχή, τη νεολιθική, τον πρωτοκυκλαδικό πολιτισμό, το μυκηναϊκό ιδεώδεςν φτάνοντας μέχρι τους ιστορικούς χρόνους.
«Το ωραίο είναι η πνευματικότερη έκφραση του ανθρώπου», λέει η κ. Λαγογιάννη. Οσο για τους επισκέπτες, θα δουν πολλά. Δημιουργήματα πρακτικής σημασίας αλλά κι άλλα που καλύπτουν ουσιαστικές πνευματικές ανάγκες.
Οι όψεις του ωραίου
Η έκθεση θα προβάλει διαφορετικές εκφράσεις αισθητικής σε ετερογενή περιβάλλοντα. Πώς παρουσιάζεται η ανθρώπινη μορφή στον νεολιθικό πολιτισμό αλλά και την εξέλιξή της, στην κυκλαδική κοινωνία, τη μυκηναϊκή, καθώς και στους ιστορικούς χρόνους. «Εχουμε μια εξέλιξη που διαφαίνεται μέσα από την τέχνη. Είναι άλλα τα ιδανικά και άλλη η λειτουργία της κοινωνίας». Προσέχοντας τα νεολιθικά ειδώλια στις συλλογές του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, ο επισκέπτης παρατηρεί πόσο διαφορετική είναι η απόδοση της ανθρώπινης μορφής. Σε μια κοινωνία που ήταν δύσκολη η εξεύρεση τροφής, οι γυναικείες μορφές είναι εύσωμες. «Σύμβολα είναι, κι όχι εικονιστική απόδοση μορφής», εξηγεί η διευθύντρια του μουσείου, προτρέποντάς μας να δούμε προσεκτικά τις γυναίκες στις μυκηναϊκές κοινωνίες όπως αποτυπώνονται στις τοιχογραφίες της εποχής.
Παρουσιάζονται πράγματι με πελώριο στήθος, «ένας συμβολικός τρόπος απόδοσης μορφής», όπως σημειώνει. «Αργότερα έχουμε μια διαφορετική εξέλιξη με τον ελληνικό πολιτισμό, όταν ο άνθρωπος αποκτά αυτοσυνείδηση. Η κλασική τέχνη είναι μια μεγάλη τομή στην ιστορία της τέχνης, η αυτοσυνείδηση, η αίσθηση ότι εγώ είμαι, υπάρχω και εκφράζομαι. Στα ελληνιστικά χρόνια φεύγουμε από τη μακαριότητα και τη γαλήνη της κλασικής τέχνης. Είναι μια περίοδος που έχει πολλά κοινά με τη δική μας εποχή. Στα έργα διακρίνεις την αγωνία και τον ρεαλισμό στα πρόσωπα των ανθρώπων, την αμφισβήτηση, τον φόβο».
Ο επισκέπτης θα δει τις διαφορές μέσα από το γυμνό σώμα, αλλά και το ένδυμα. «Ξεκινώντας, θα δείξουμε την αποτύπωση του ωραίου στα υλικά δημιουργήματα του ανθρώπου. Πώς φαντάζεται ο άνθρωπος τον εαυτό του αλλά και ό,τι χρησιμοποίησε, σε όλους του πολιτισμούς, για να δείξει ωραίος. Μην ξεχνάτε ότι και η Αφροδίτη, η ωραιότερη γυναίκα κατά τη μυθολογία, γεννήθηκε γυμνή, αλλά μόλις βγήκε από τη θάλασσα την έντυσαν, την αρωμάτισαν, τη στόλισαν με κοσμήματα και την οδήγησαν στον Ολυμπο».
Από τη μυθολογία μαθαίνουμε πολλά. Οπως ότι τα πρώτα καλλιστεία έγιναν στην αρχαιότητα με διοργανωτή τον Δία. Ηταν τότε που θέλησε να τιμήσει τον γάμο του Πηλέα με τη Θέτιδα, όταν οργάνωσε δεξίωση στον Ολυμπο, αλλά απέφυγε να προσκαλέσει τη θεά της διχόνοιας. Εκείνη εκδικήθηκε πετώντας στη δεξίωση ένα χρυσό μήλο που έγραφε «για την ομορφότερη». Ετσι αρπάχτηκαν η Ηρα, η Αθηνά και η Αφροδίτη, για το ποια ήταν η ομορφότερη. Ο Δίας, μη μπορώντας να αποφασίσει, όρισε κριτή έναν θνητό, τον Πάρι. Εκείνες προσπάθησαν να τον δωροδοκήσουν, η Ηρα προσφέροντας πολιτική δύναμη και πλούτη, η Αθηνά, ικανότητα στη μάχη και σοφία, και η Αφροδίτη την ομορφότερη γυναίκα στη γη.
Το αρχαίο γουόντερ μπρα
Η θεά της ομορφιάς είχε και ένα μυστικό. Μια πηγή ερωτικής δύναμης που στόχευε στον πόθο και τη σαγήνη. Ο κεστός, ο κεντητός στηθόδεσμος, μια ζώνη δηλαδή που έβαζε κάτω από το στήθος της, ήταν το μυστικό. Είναι το γουόντερ μπρα της αρχαιότητας. Αυτό που κατά τον Ομηρο της ζήτησε η Ηρα σε μια δύσκολη στιγμή που θέλησε να κερδίσει τον Δία, ο οποίος είναι γνωστό ότι ξεστράτιζε συχνά. Αντιμέτωπη με μια νέα απιστία, ζήτησε από την Αφροδίτη να της δώσει το μυστικό της όπλο. Η Αφροδίτη βέβαια είχε όπλα εκδίκησης. Οταν δεν χώνευε μια γυναίκα, την καταριόταν να έχει άσχημη μυρωδιά. Με δυσοσμία τιμώρησε τις γυναίκες της Λήμνου επειδή παραμέλησαν να της αποδώσουν τιμές.
Πολλές τέτοιες ιστορίες θα μάθουμε στο νέο αφήγημα που ετοιμάζει το πρώτο μουσείο της χώρας. Ακόμη και τα μυστικά των αρωματοποιών της εποχής με βάση τις πινακίδες της Γραμμικής Β. Θα μυρίσουμε επίσης αρώματα που βασίζονται σε αρχαίες συνταγές. Η εταιρεία «Κορρές» έφτιαξε ήδη ένα αρχαίο άρωμα από τα τρία συνολικά που ετοιμάζει, μας λέει η κ. Λαγογιάννη, αποκαλύπτοντας μόνο ότι «η πρώτη του νότα είναι γλυκιά σε χρώμα κόκκινο και έπειτα γίνεται δροσερό και πράσινο». Τα υπόλοιπα τα αφήνει στη φαντασία μας...
kathimerini.gr