Κανείς δεν αποκάλυψε ποτέ «τα άρρητα». Όλοι όσοι μυήθηκαν από την αρχαιότητα ως τα ρωμαϊκά χρόνια στα Ελευσίνια Μυστήριασεβάστηκαν τους όρους της μυστικότητας που επιβλήθηκαν από την ίδια τη θεά Δήμητρα.
Πίστεψαν ότι με την πνευματική ανάταση που τους πρόσφερε η μύηση τους θα τους εξασφάλιζε καλύτερη ζωή μετά θάνατον. Και δεν είναι μόνο απλοί άνθρωποι, οι συνήθως εύπιστοι, όσοι μυήθηκαν στα Ελευσίνια Μυστήρια, αλλά πολλά διάσημα ιστορικά πρόσωπα, βασιλιάδες και αυτοκράτορες, ποιητές και καλλιτέχνες. Κι όσοι προσπάθησαν να διακωμωδήσουν το περιεχόμενο ή την τελετή της μύησης, τιμωρήθηκαν.
Ο τραγικός ποιητής Αισχύλος που ήταν και Ελευσίνιος, όπως ο ρήτορας Ανδοκίδης κατηγορήθηκαν για «ακριτομυθίες» αλλά απέφυγαν την τιμωρία. Και ο Αλκιβιάδης κατηγορήθηκε για διακωμώδηση των Μυστηρίων με αναπαραστάσεις των ιερών δρώμενων σε σπίτια των φίλων του, όπως και για την αποτυχημένη εκστρατεία στη Σικελία και καταδικάστηκε εις θάνατον και δήμευση της περιουσίας του.
Η λατρεία στη Δήμητρα και στην Περσεφόνη και οι μυστηριακές λατρείες για τις οποίες πολλά έχουν γραφτεί στους αιώνες θα φωτιστούν στην έκθεση «Ιερά Οδός και Ελευσίνα» που θα εγκαινιαστεί στις 15 Δεκεμβρίου στο Μουσείου Ακρόπολης, σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων. Η έκθεση θα παρουσιάσει και τις δίδυμες λατρείες στο Ελευσίνιο των Αθηνών, όπως είπε ο πρόεδρος του Μουσείου της Ακρόπολης, καθηγητής Δημήτρης Παντερμαλής στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο ζητώντας την έγκρισή του για το δανεισμό κάποιων αρχαίων αντικειμένων και έργων τέχνης από διάφορα άλλα μουσεία.
Το ΚΑΣ ενέκρινε ομόφωνα τα περισσότερα από τα αρχαία δάνεια που ζητούσε το Μουσείο της Ακρόπολης. Μόνο 7 αντικείμενα από τα 69 δεν θα μετακινηθούν από τη θέση τους. Ανάμεσά τους ένα άγαλμα του Αντίνοου, μικρότερα αγάλματα και ένα αρχιτεκτονικό μέλος. Ωστόσο, θα μετακινηθεί ο ερυθρόμορφος πίνακας της Νιννίου, όπου απεικονίζεται η Νίννιον με τη Δήμητρα, την Περσεφόνη και άλλους θεούς.
Ο κ. Παντερμαλής εξήγησε ότι η έκθεση θα στηθεί «ώστε να μοιάζει με το Τελεστήριο, τον χώρο στον οποίο εισέρχονταν οι μυημένοι. Θα εκμεταλλευθούμε τον διάδρομο που οδηγεί προς την αίθουσα περιοδικών εκθέσεων, για να παρουσιάσουμε με φωτογραφίες την Ιερά Οδό, από την οποία περνούσε η πορεία των προσκυνητών, που κατέληγε στην Ελευσίνα». Οι βασικές της ενότητες θα είναι δύο: «Ιερά Οδός» με το Ελευσίνιο της Αθήνας, ιερά προς την Ελευσίνα, τις λίμνες των Ρειτών και τις γέφυρες στον αθηναϊκό και τον ελευσινιακό Κηφισό. Και «Ελευσίνα» με αναφορές στο Ανάκτορο του Τελεστηρίου, τον ιεροφάντη, τους θεούς και τους ήρωες στην Ελευσίνα κ.ά.
Η οργάνωση αυτής της έκθεσης θα αποτελέσει τον προπομπό για τις εκδηλώσεις της Ελευσίνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης το 2021. Η αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων και η ψυχή αυτού του χώρου η Καλλιόπη Παπαγγελή, έχει αναλάβει να ετοιμάσει ειδικά προγράμματα γι αυτό τον εορτασμό. Παράλληλα, το Υπουργείο Πολιτισμού προγραμματίζει αναστηλωτικά έργα στο Τελεστήριο και στην περιοχή των Τειχών. Οι σχετικές μελέτες παρουσιάστηκαν στην ίδια συνεδρίαση του Συμβουλίου και εγκρίθηκαν επίσης ομόφωνα.
Το Τελεστήριο που στην αρχαιότητα ήταν το πιο σημαντικότερο μνημείο στο ιερό της Ελευσίνας, σήμερα δεν είναι αναγνωρίσιμο. Η εικόνα του αρχαιολογικού χώρου παρά τις παλιές οδεύσεις κοινού που είχαν χαραχτεί δεν είναι ικανοποιητική. Ορύγματα από παλιές ανασκαφές που υπάρχουν γύρω τριγύρω δημιουργούν μια αίσθηση αφροστισιάς και ακαταστασίας. Ολα αυτά θα αλλάξουν με την εφαρμογή μιας ωραίας μελέτης που εκπόνησε η αρχιτέκτων Ελένη- Αννα Χλέπα. Το Τελεστήριο θα ανακτήσει ένα μέρος από την παλιά αίγλη του.
Πλάκα που ορίζει τα όρια της Ιεράς Οδού. Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμεικού
Ο επισκέπτης θα βλέπει τη ρωμαϊκή φάση του, όταν ήταν στο απόγειο της δόξας του. Στην ιερά αυλή του θα φιλοξενηθεί υπαίθρια έκθεση που θα δείχνει φάσεις της ιστορίας του, από τα μυκηναϊκά χρόνια ως τα ρωμαϊκά χρόνια. Από το Τελεστήριο σώζονται κάποιες βάσεις κιόνων, ο στερεοβάτης, οκτώ σειρές καθισμάτων λαξευμένες σε βράχο κ.ά. Υπάρχει ως φαίνεται η δυνατότητα ένταξης του έργου αυτού που θα αλλάξει την εικόνα τους αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας στο ΕΣΠΑ.
Ένα από τα σπουδαιότερα λατρευτικά κέντρα του αρχαίου κόσμου, το ιερό της Ελευσίνας, ήταν αφιερωμένο στη Δήμητρα, θεά της ανανέωσης της φύσης και της βλάστησης των σιτηρών. Ιδρύθηκε τη Μυκηναϊκή Εποχή, με την ανέγερση του μεγάρου το οποίο ταυτίσθηκε με τον πρώτο ναό της Δήμητρας, που βρισκόταν βορειανατολικά του Τελεστηρίου των κλασικών χρόνων.
Τα Ελευσίνια Μυστήρια
Στις αρχές του 6ου αι. πΧ, επί Σόλωνα, η Ελευσίνα προσαρτάται οριστικά στην Αθήνα και τα Ελευσίνια Μυστήρια καθιερώνονται ως αθηναϊκή εορτή, ενώ την εποχή του Πεισίστρατου (550-510 πΧ) ιερό και πόλη περιβάλλονται από ισχυρό τείχος με πύργους. Η ρωμαϊκή εποχή είναι η τελευταία περίοδος ακμής του ιερού, κατά την οποία Ρωμαίοι αυτοκράτορες το στολίζουν με νέα λαμπρά οικοδομήματα, όπως τα Μεγάλα Προπύλαια, τις Θριαμβικές Αψίδες, την Κρήνη, ναούς και βωμούς. Τα Μυστήρια παρακμάζουν στο τέλος του 4ου αι. πΧ.
Ελευσίνα, ιερό Δήμητρας-και-Κόρης, Το παρθένιον ή καλλίχορον φρέαρ
Η περιοδική έκθεση «Ιερά Οδός και Ελευσίνα» εντάσσεται στις εκθέσεις που εγκαινίασε το 2015 το Μουσείο Ακρόπολης, στις οποίες περιλαμβάνονται σημαντικά έργα της αρχαιότητας, από σπουδαίους τόπους της ελληνικής περιφέρειας. Σκοπός των εκθέσεων αυτών (όπως οι «Σαμοθράκη. Τα μυστήρια των Μεγάλων Θεών» και «Δωδώνη. Το μαντείο των ήχων», που προηγήθηκαν),είναι να παρουσιάσουν ασυνήθιστα θέματα που θα ενδιέφεραν τον σημερινό επισκέπτη και παράλληλα θα τον παρότρυναν να επισκεφθεί τους τόπους προέλευσης των εκθεμάτων.
Πηγές: Ν. Κοντράρου-Ρασσιά, EnetPress, The TOC, Ανασκαφή