Δόξα και φήμη στην κοιτίδα του Oλυμπισμού. Με το ιερό φως και τα αρχαία σπαράγματα, με τα ιδανικά της ευγενούς άμιλλας και της ειρήνης. Με τα μονοπάτια του Ερύμανθου. Με τα δάση και τους καταρράκτες που συνάδουν στην αθάνατη λάμψη της Αρχαίας Ολυμπίας.
Κοιλάδα του Αλφειού. Πρόποδες του Κρονίου λόφου. Στο πιο δοξασμένο ιερό της αρχαίας Ελλάδας. Δεν μπορείς να ξεκινήσεις από αλλού. Η διεθνής ακτινοβολία της Αρχαίας Ολυμπίας, του μέρους όπου γεννήθηκαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, χάνεται στα βάθη των αιώνων. Λαμποκοπά γύρω από το ιερό άλσος της Aλτεως, επιβεβαιώνει τη θέση της ως το σημαντικότερο αθλητικό και θρησκευτικό κέντρο του Ελληνισμού.
Το ότι δεν είναι ένας «τυχαίος» αρχαιολογικός χώρος το νιώθεις εξαρχής. Τα ίχνη της κατοίκησης στην περιοχή ανάγονται στην 4η π.Χ. χιλιετία, μα κάπου στον 10ο αι. καθιερώνεται η λατρεία του Δία και η Ολυμπία μετουσιώνεται σε λατρευτικό χώρο.
Επισκέπτες στην κεντρική αίθουσα του παλιού Αρχ. Μουσείου το 1935, όταν λειτουργούσε ως το πρώτο της Ολυμπίας
Δύο αιώνες αργότερα (το 776 π.Χ.) ο Ιφιτος, βασιλιάς της Ηλιδας, ο Κλεοσθένης της Πίσας και ο Λυκούργος της Σπάρτης διοργανώνουν προς τιμήν του «πατέρα των θεών και των ανθρώπων» αγώνες, θεσπίζουν την ιερή εκεχειρία. Τα Ολύμπια είναι γεγονός, τελούνται κάθε 4 (και αδιάκοπα για 1.169) χρόνια, έως ότου το 394 μ.Χ. (και με την απαγόρευση των ειδωλολατρικών θρησκειών) ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος τα καταλύει οριστικά.
Στα μέσα του 5ου αι. μ.Χ., πάνω στα ήδη ερειπωμένα της κτίσματα αναπτύσσεται χριστιανικός οικισμός, το εργαστήριο του Φειδία (του ανθρώπου που φιλοτέχνησε το κολοσσιαίο χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία - ένα από τα 7 θαύματα του κόσμου) μετατρέπεται σε παλαιοχριστιανική βασιλική. Το 500 μ.Χ., δύο μεγάλοι σεισμοί καταστρέφουν ό,τι απέμεινε, οι επερχόμενες πλημμύρες και οι κατολισθήσεις καλύπτουν με το πέπλο της λήθης την ιερή πολιτεία.
Ωσπου το 1776 αναδύεται ξανά στην επιφάνεια. Η πρώτη ανασκαφή γίνεται το 1829 από τη Γαλλική Επιστημονική Αποστολή, μα η συστηματική έρευνα αρχίζει το 1875 από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Και κάπως έτσι φτάνουμε στο σήμερα.
Η περίφημη Νίκη του Παιωνίου στο Νέο Αρχ. Μουσείο
Στον περιφραγμένο περίβολο πνιγμένο στα πούλμαν και τα τουριστικά γκρουπ, με τους ελάχιστους Ελληνες και τις ορδές των ξένων επισκεπτών να πραγματοποιούν το όνειρό τους, να πατούν στα ιερά χώματα της γέννησης του Ολυμπισμού.
Μαζί τους νιώθεις την ενέργεια. Εισπνέεις τον αέρα του «ευ αγωνίζεσθαι» στο ιερό του Διός, στο Φιλίππειον, στον ναό της Ηρας, στην παλαίστρα, στο γυμνάσιο. Στην ονομαστή για την ακουστική της στοά της Ηχούς (ή Επτάηχο - ο ήχος στο εσωτερικό της επαναλαμβανόταν επτά φορές), στο βουλευτήριο, στις θέρμες Λεωνιδαίου, στη μνημειακή «κρυπτή» είσοδο και τελικώς, στο ολυμπιακών διαστάσεων στάδιο, μήκους 212 μ. και πλάτους 30 μ., που (σε βάθος χρόνου) γέμιζε από 1 έως 5 μέρες, βούιζε κατάμεστο από 45.000 θεατές.
Σύσσωμοι παρακολουθούσαν αγώνες δρόμου, πάλη, αρματοδρομίες, οπλιτοδρομίες, πένταθλο – μυθικές αναμετρήσεις. 293 Ολυμπιάδες. 4.237 στεφανωμένοι αθλητές. Δύο ήταν οι αξιώσεις για την έγκυρη συμμετοχή τους: έπρεπε να είναι Ελληνες, γεννημένοι ελεύθεροι, από γονείς ελεύθερους πολίτες.
Η συμμετοχή των γυναικών ήταν καθ’ όλα απαγορευμένη, όπως άλλωστε και η είσοδός τους στο στάδιο. Πέραν της ιέρειας της Δήμητρας Χαμύνης, που καθόταν στον βωμό της θεάς - η μόνη τυχερή. Το ασθενές φύλο, βέβαια, είχε τα «Ηραία», τους αγώνες δρόμου προς τιμήν της Ηρας, μικρότερης εμβέλειας, μα επίσης τελούμενα κάθε 4 χρόνια, σε άλλη χρονική περίοδο.
Φήμη και δόξα. Στον αιώνα τον άπαντα. Γι’ αυτά αγωνίζονταν. Η υποδοχή όταν επέστρεφαν στις πόλεις τους ήταν ισάξια με αυτή που επιφύλασσαν στους στρατηγούς που γύριζαν από νικηφόρες εκστρατείες. Απολάμβαναν ισόβιες τιμές, ποιητές έγραφαν προς τιμήν τους επινίκιους ύμνους...
Πλέκεις τον μύθο τους και ό,τι απορία γεννιέται, τη λύνεις στις 12 αίθουσες του Νέου Αρχαιολογικού Μουσείου (εν λειτουργία από το 2004), το οποίο δικαίως τιτλοφορείται ως ένα από τα καλύτερα του κόσμου. Πόσο χρόνο σκοπεύεις να σπαταλήσεις; Τον διπλασιάζεις. Πλήθος ευρημάτων από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού έως τον 6ο-7ο μ.Χ. αι. παρατάσσονται σε καλοστημένες ενότητες, μαγνητίζουν το ενδιαφέρον, αφηγούνται τη μυθική της ιστορία.
Το Φιλίππειον την άνοιξη: η καλύτερη εποχή για να επισκεφθείς την Ολυμπία
Λαμπρότερα όλων ο γλυπτός διάκοσμος του ναού του Διός, η Νίκη του Παιωνίου, ο Ερμής του Πραξιτέλη και η πτέρυγα που φιλοξενεί την πλουσιότερη συλλογή χάλκινων αντικειμένων στον κόσμο. Και ναι, είναι σχεδόν αδύνατον να δεις το ένα χωρίς το άλλο. Στην είσοδο της Ολυμπίας ξεχωρίζει το «Σύγγρειον», το παλιό μουσείο (το πρώτο επαρχιακό, φτιαγμένο εν έτει 1887), που επικεντρώνει στην ιστορία των αγώνων. Ακρως ενδιαφέρον κι αυτό.
Η γοητεία του παρελθόντος στην παλιά Πέρσαινα
Πραγματικά, οι μουσειόφιλοι δεν μένουν παραπονεμένοι. Στον κεντρικό δρόμο της σύγχρονης πόλης, το νεοαφιχθέν παράρτημα του Μουσείου Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας του Κώστα Κοτσανά (αφιερωμένο στον μέγιστο σοφό της αρχαιότητας Αρχιμήδη) έχει το δικό του κοινό.
Μνημεία της φύσης
Μαθαίνεις να την αγαπάς τη Νέα Ολυμπία. Την πλατανοσκέπαστη, με την αύρα φολκλόρ. Με τον ιστορικό σιδηρόδρομο να φορτώνει τουρίστες από το Κατάκολο, με τα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία να καθορίζουν (και να κερδίζουν) τις εντυπώσεις όσων έρχονται κατά κύματα στην πόλη τους από τα πέρατα της Γης.
Οι «έξυπνοι» δράττονται της ευκαιρίας κι ανακαλύπτουν τα μυστικά της ενδοχώρας. Ενώνουν τα κομμάτια του παζλ στο φράγμα του Αλφειού, στο δρυόδασος της Φολόης, στα βουνά της Δίβρης, στα κελαρυστά μονοπάτια που διαγράφει στον ρου του ο Ερύμανθος.
Πέτρα που «κρατάει» από τον 13ο αι.: Αγ. Τριάδα Δίβρης
Τρεχούμενα νερά και πυκνά δάση. Αυτά βάζεις για στόχο. Τόσο πυκνά που ο ήλιος δεν αγγίζει το έδαφος από την πλατιά τους φυλλωσιά. 25.000 στρέμματα οι βελανιδιές της Φολόης. 42.000 στρ. το οροπέδιο. Ακούνε και τα δύο (και) στο όνομα «Κάπελη» που δηλώνει το πλήθος, την αφθονία των δέντρων.
Αναρίθμητες, ευθύκορμες, πανύψηλες όλων των ηλικιών βελανιδιές συνιστούν το μοναδικό στην Ελλάδα και στα Βαλκάνια σπερμοφυές (αυτοφυές) δάσος που προστατεύεται από το δίκτυο Natura. Εδώ ήταν η κατοικία των μυθικών κενταύρων (παίρνει το όνομά της απ’ τον Φόλο), εδώ κι ο Ηρακλής αιχμαλώτισε τον Ερυμάνθιο Κάπρο ολοκληρώνοντας με επιτυχία τον 4ο άθλο του.
Ενας από τους πάμπολλους καταρράκτες του Ερύμανθου στην αγκαλιά της Νεμούτας
Εύκολα, μέσω Λάλα βρίσκεις τη Νεράιδα, τις πηγές του Ενιπέα, τον χώρο αναψυχής πλάι στον αναστηλωμένο μπαρουτόμυλο. Κι αν είσαι τυχερός, εντοπίζεις και τον χωματόδρομο για Πέρσαινα, συγκεκριμένα το παλιό χωριό, που κάπου το ‘70 κρίθηκε ακατάλληλο μετά από σεισμό. Οι 80 του κάτοικοι μετοίκησαν στο νέο χωριό, μα ακόμα εκεί διατηρούν τους κήπους τους· όλο και κάποιον θα συναντήσεις.
Θα σου δείξει μες στα αφημένα όπως-όπως χαλάσματα την Κοίμηση της Θεοτόκου, το σπίτι που ο ίδιος άφησε και (το αμέσως επόμενο σε σημαντικότητα) σπίτι του παπά. «Είχαμε καλό χωριό», θα σου πει και θα σε αφήσει. Να συνεχίσεις τις off road διαδρομές ως το Αντρώνι, με την ωραία πλατεία και τη βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Αναργύρων που χρήζει προστασίας. Η ιδιαιτερότητά της έγκειται στην αποτύπωση του Αγίου Χριστοφόρου του Κυνοκέφαλου στον τοιχογραφικό της διάκοσμο (εναλλακτικά γνωστού και ως Αγιος Σκύλος). Και είναι να μην αρχίσεις με τις ερμηνείες...
Αναρίθμητες, ευθύκορμες, όλων των ηλικιών οι βελανιδιές της Φολόης
Κάποιοι λένε πως προέρχεται από το έθνος των σκυλοκέφαλων (το αναφέρουν ο Ηρόδοτος και ο Ησίοδος), άλλοι τον αποδίδουν στους παγανιστές, άλλοι πιστεύουν στην παράδοση, που λέει πως τόσο ήταν το κάλλος και η ομορφιά του, που έβαζε τις γυναίκες σε πειρασμό. Για να μην τις σκανδαλίζει, παρακάλεσε τον Θεό να του αλλάξει μορφή. Η ευχή του εισακούστηκε και του δόθηκε κεφάλι σκύλου...
Προστάτης των οδοιπόρων ο προαναφερόμενος, σε προστατεύει στον δρόμο για τη Φολόη και το Κούμανι, τα χωριά που «μπλέκονται» στο δάσος της. Στις παρυφές τους το φαράγγι των Κενταύρων, ανάμεσά τους οι ευθυτενείς σαν κυπαρίσσια, μεγαλοπρεπείς βελανιδιές..
Στην επικράτεια του Ερύμανθου, πριν ανηφορίσεις προς Δίβρη, επισκέπτεσαι την Αχλαδινή για το πέτρινο γεφύρι και τη Νεμούτα για τους αναρίθμητους υδάτινους θησαυρούς.Το φυσικό σύνορο Ηλείας - Αρκαδίας προσφέρεται για canoe-kayak και πλήθος πεζοπορικών διαδρομών. Το ρέμα Χαρατσαρίου, Αμπουλα και τελικώς του Ερύμανθου, ξεδιπλώνονται 3 χλμ. από το εν λόγω χωριό και αποκαλύπτουν μία... όαση δροσιάς, φτιαγμένη από 20 (και βάλε), 15 – 50 μ. καταρράκτες!
Την πιο γρήγορη «δόση» την παίρνεις μετά τη σιδερένια γέφυρα, αριστερά. Στη δεξιά όχθη απαντάται ο πρώτος καταρράκτης, ενώ αν συνεχίσεις στην κοίτη του, το υπερθέαμα δεν έχει τελειωμό! Για βοήθεια, συμβουλεύεσαι την εθελοντική ομάδα νέων της Νεμούτας και ειδικότερα τον Νίκο Σιάκκουλη, που ρίχνει φως στα...απανωτά φυσικά μυστήρια.
Στον Διβριώτικο χείμαρρο, το γεφύρι της Δίβρης
Μακριά από τον δαίδαλο των αγροτικών δρόμων, καταλήγεις στη Δίβρη. Το νέο της όνομα είναι Λάμπεια (από την ομώνυμη οροσειρά) κι όπως όλα δείχνουν δεν είναι ένα απλό κεφαλοχώρι. Στη σμίξη της εθνικής οδού Πατρών - Τρίπολης, στον δρόμο Ολυμπίας - Καλαβρύτων, απλώνεται σε 7 μαχαλάδες που κρύβουν στα σπλάχνα τους μικρά και μεγάλα αριστουργήματα.
Ο ιστορικός τόπος των 500, σήμερα, κατοίκων, άνθισε οικονομικά και πνευματικά (εδώ λειτούργησε το πρώτο σχολείο της Ηλείας μετά την απελευθέρωση), ενώ αποτελεί γενέτειρα πληθώρας πολιτικών οικογενειών. Οι πάμπολλες ρεματιές που τη διατρέχουν ενώνονται στον Διβριώτικο χείμαρρο, ενώ εντύπωση προκαλούν η Κάτω Μονή Δίβρης (18ος αι.), το δημοτικό σχολείο (δωρεά του Α. Συγγρού), η Αγία Τριάδα με τις ανέπαφες σχιστόπλακες (13ος αι.) και, φυσικά, το στολίδι της, η Ανω Μονή Δίβρης ή Χρυσοπηγή (17ος αι.) - ένα από τα σπουδαιότερα μοναστήρια της Ηλείας.