Στα ίχνη του σημαντικότερου λιμανιού της κλασικής Ελλάδαςστη Δυτική Πελοπόννησο και κύριας πύλης διά θαλάσσης προς την πόλη που επιφορτιζόταν με τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, την Ηλιδα, βρίσκονται οι αρχαιολόγοι. Σε βάθος μάλιστα μόλις 50 εκατοστών από την επιφάνεια του νερού, 300 μέτρα δυτικά του σύγχρονου λιμανιού της Κυλλήνης.
Ένας τετράγωνος πύργος που σώζεται σε ύψος 0,5 μ. και χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια - χωρίς να αποκλείεται να είναι και παλαιότερος - είναι το εύρημα στην ανατολική πλευρά του λιμανιού στο πλαίσιο του δεκαετούς ερευνητικού προγράμματος «Το λιμάνι της Κυλλήνης /Γλαρέντζας». Τη διεύθυνσή του έχει η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων διά της προϊσταμένης της, δρος Αγγελικής Σίμωσι, με επιστημονικούς υπεύθυνους πεδίου τους Διονύση Ευαγγελιστή και Γιάρι Πάκανεν.
Στόχος του προγράμματος που μόλις ολοκληρώθηκε ήταν αφενός η τοπογραφική, αρχιτεκτονική και γεωφυσική έρευνα του λιμένα για τη μελέτη των καταλοίπων του λιμανιού των Σταυροφόρων (13ος-14ος αιώνας), αφετέρου η υποβρύχια ανασκαφική έρευνα για τον ακριβή εντοπισμό του αρχαίου λιμανιού της Κυλλήνης. «Ο πύργος ήταν ένας από τους δύο που προστάτευαν το πολεμικό λιμάνι της αρχαίας Κυλλήνης, το οποίο μάλιστα αναφέρεται και από τον Θουκυδίδη ως ναυτικός σταθμός των Σπαρτιατών κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο», έλεγε χθες στο «Νσυν» ο καταδυόμενος αρχαιολόγος Διονύσης Ευαγγελιστής. Δεν αποκλείει δε σε μελλοντική έρευνα να βρεθεί και ο δεύτερος πύργος καθώς ήδη υπάρχουν σχετικές ενδείξεις.
ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΧΡΗΣΗ. Ο εμπορικός χαρακτήρας του αρχαίου λιμανιού δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ωστόσο η διάταξη με τους πύργους είναι εκείνη που αποδεικνύει σαφώς την πολεμική του χρήση. Το δεύτερο απαραίτητο στοιχείο για την τεκμηρίωση της λειτουργίας του ως πολεμικού λιμένα είναι η ύπαρξη νεωσοίκων και ιερών, αλλά θα χρειαστεί χερσαία έρευνα καθώς με το πέρασμα του χρόνου έχει επιχωσθεί η αρχαία λιμενολεκάνη και έχει μετατοπιστεί η ακτογραμμή.
Αν και οι αρχαιολόγοι γνώριζαν την ύπαρξη του πύργου ήδη από το 2007 σε ένα σημείο από το οποίο τα πλοία περνάνε καθημερινά για να δέσουν στο λιμάνι της Κυλλήνης και παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε μικρό βάθος, ένας απλός δύτης δεν μπορούσε να τον εντοπίσει. Η ανασκαφή του ξεκίνησε το 2013 και χρειάστηκε να δουλέψουν δόμο προς δόμο οι αρχαιολόγοι - δύτες για να τον αποκαλύψουν. Το αρχικό του ύψος δεν μπορεί με τα μέχρι τώρα δεδομένα να υπολογιστεί, αλλά είναι βέβαιο ότι οικοδομικό υλικό του χρησιμοποιήθηκε για την ανακατασκευή του λιμανιού από τους Φράγκους μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 και το οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς από τον τελευταίο βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο.