«Θα συνεχίσω τις ανασκαφές με την πιο μεγάλη θέρμη στο Ναό της Αθηνάς και θα συνεχίσω να πριονίζω τα ανάγλυφα. Είναι μία εργασία που απαιτεί χρόνο… Σε περίπτωση που δεν είναι δυνατόν να έχουμε το σύνολο της Πανδρόσου εγώ δεν απελπίζομαι για μία από τις Καρυάτιδες»
Αυτό γράφει -ανάμεσα σε άλλα- στις 5 Ιανουαρίου 1802, ο Ιταλός ζωγράφος Τζοβάνι Μπατίστα Λουζιέρι, ο άνθρωπος που συνέβαλε καταλυτικά στηνάνευ προηγουμένου βίαιη απόσπαση των Γλυπτών του Παρθενώνασε μια επιστολή στον εργοδότη του Έλγιν. Γεννημένος στη Ρώμη το 1752 ή το 1755, έγινε γνωστός για τις ακριβείς αναπαραστάσεις των τοπίων που σχεδίαζε και τις σπουδές κτηρίων στην Ιταλία και στη Σικελία. Ο Λόρδος Βύρων θεωρούσε τον Λουζιέρι σημαντικό Ιταλό καλλιτέχνη, ίσως όμως σε αυτό τον επηρέαζε το γεγονός ότι ήταν καλός φίλος τού γυναικαδελφού του Λουζιέρι, Νικολό Ζιρό.
Giovanni Battista Lusieri – The South-east Corner of the Parthenon, Athens
Το 1799 ο Λουζιέρι εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και προσλήφθηκε από τον Πρεσβευτή του Ηνωμένου Βασιλείου στην Οθωμανική Αυτοκρατορία Τόμας Μπρους, γνωστότερο ως Λόρδος Έλγιν για να δημιουργήσει ακριβή σχέδια της Ακροπόλεως των Αθηνών. Παρόλο που δεν γνώριζε καθόλου την αγγλική γλώσσα, ο Λουζιέρι προσλήφθηκε ως προσωπικός ζωγράφος του Λόρδου, με σκοπό να εκπονήσει σχέδια αρχαίων Ελληνικών έργων τέχνηςκαι με αμοιβή 200 λίρες το χρόνο, όπως όριζε το συμβόλαιο που συντάχθηκε στα γαλλικά.
Εντούτοις, κατέληξε να εποπτεύει την ομάδα των αρχιτεκτόνων, αρχαιολόγων και άλλων ζωγράφων και τεχνιτών που συνόδευαν τον Λόρδο. Επιπλέον, αποτέλεσε το βασικό εκπρόσωπό του στη διαδικασία διαπραγμάτευσης της αφαίρεσης των Μαρμάρων, αρχικά για τη μέτρηση και την αποτύπωσή τους σε σχέδια και έπειτα για τη μεταφορά τους στη Βρετανία το 1806, όπως περιγράφεται αναλυτικά στο βιβλίο του William St. Clair, Lord Elgin and the Marbles.
Αρχικά, ο Λόρδος παράγγειλε στον Λουζιέρι να εκπονήσει σχέδια αρχαίων ελληνικών έργων τέχνης. Επιπλέον, ο Λουζιέρι είχε την άδεια να εφαρμόσει καλούπια για να δημιουργήσει αντίγραφα (εκμαγεία) των γλυπτών του Παρθενώνα. Τότε παρατήρησαν ότι μερικά γλυπτά των αετωμάτων, των μετοπών και της ζωφόρου του Παρθενώνα έλειπαν. Σύμφωνα με τον Βρετανό δημοσιογράφο της εποχής Ρέουμπεν Πέρσι (Reuben Percy), ο Λουζιέρι πρότεινε στον διστακτικό Έλγιν να αφαιρέσει τα γλυπτά για να τα προστατεύσει από Τούρκους των Αθηνών που αποσπούσαν μικρά τεμάχια για να τα πωλήσουν στους ξένους περιηγητές. Τελικά, το 1801 ο Έλγιν ανέθεσε στον Λουζιέρι να επιβλέψει την αφαίρεση των γλυπτών και τη μεταφορά τους στην Αγγλία, μία επιχείρηση με συνολικό κόστος 70 χιλιάδων λιρών (το υπέρογκο του κόστους γίνεται αντιληπτό από το ότι αντιστοιχούσε σε μισθούς 350 ετών του Λουζιέρι σύμφωνα με το συμβόλαιό του). Ο Λουζιέρι επιδεικνύει μεγάλο ζήλο.
«Ελπίζω να μην μου δημιουργήσουν καμία δυσκολία για να συνεχίσω την ανασκαφή στον Ναό της Αθηνάς και να μπορέσω να πάρω στην κατοχή μου όλα τα τμήματα γλυπτών που θα βρω. Ο κύριος Χαντ έγραψε στην Εξοχότητά σας για λογαριασμό μου να προσκομίσετε στην Αθήνα μία δωδεκάδα πριόνια για μάρμαρο, διαφόρων μεγεθών το συντομότερο δυνατό. Μου χρειάζονται τρία ή τέσσερα, 20 πόδια μακριά ώστε να κόψω ένα μεγάλο ανάγλυφο, το οποίο δεν μπορεί να μετακινηθεί, χωρίς να μειώσουμε το βάρος του», γράφει στις 20 Σεπτεμβρίου 1801.
The Monument to Philopappos, Giovanni Battista Lusieri
«Κάνω ότι μπορώ για να αυξήσω τη συλλογή σας, Μιλόρδε. Πήρα την άδεια του Δισδάρη να κατεβάσω ένα δωρικό κιονόκρανο από τον Παρθενώνα, αλλά πρέπει να το πριονίσω στα δύο, αν το άλλο είναι αρκετά μεγάλο, αυτό είναι τεράστιο. Οι πόρτες του κάστρου δεν είναι τόσο μεγάλες για να μπορέσει να περάσει», γράφει σε άλλη επιστολή στις 4 Οκτωβρίου 1801.
Οι «εργασίες» του Λουζιέρι για τη «συλλογή» του Έλγιν περιλαμβάνει μερικά από τα γλυπτά των αετωμάτων, των μετοπών, που απεικονίζουν μάχες μεταξύ των Λαπίθων και των Κενταύρων, αλλά και της ζωφόρου του Παρθενώνα που κοσμούσε το ανώτερο τμήμα των τοίχων του σηκού του ναού σε όλο τους το μήκος. Ως εκ τούτου, αντιπροσωπεύουν περισσότερο από το 1/2 από ό,τι απομένει από τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα που διασώθηκε: 75 μέτρα από τα αρχικά 160 μέτρα, 15 από τις 92 μετόπες, 17 τμηματικές μορφές από τα αετώματα, όπως επίσης και άλλα τμήματα της αρχιτεκτονικής.
Τα αποκτήματα του Έλγιν περιλαμβάνουν ακόμη αντικείμενα από άλλα κτήρια της Αθηναϊκής Ακρόπολης: το Ερεχθείο, τα Προπύλαια και τον Ναό της Αθηνάς Νίκης. Ο λόρδος Έλγιν πήρε περίπου τα μισά από τα γλυπτά του Παρθενώνα και από τα υπόλοιπα δημιουργήθηκαν εκμαγεία σε γύψο.
Lusieri Giovanni Battista – The Parthenon from the Northwest
Οι περιπέτειες των γλυπτών, όμως, δεν τελείωσαν με τη βίαιη απόσπασή τους. Οι κλεμμένοι θησαυροί βρίσκονται στο βυθό της θάλασσας με το ναυάγιο του πλοίου «Μέντωρ» το 1802 στα Κύθηρα, με το οποίο ο Έλγιν μετέφερε ένα μέρος από τα αριστουργήματα του Ιερού Βράχου. Τα μάρμαρα ανελκύστηκαν ως το 1804, με τον Έλγιν να δαπανά για την ανέλκυσή τους το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του.
Ο Λουζιέρι έμεινε στην Αθήνα τις δύο τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Αφιέρωσε περισσότερο χρόνο στη διεκπεραίωση των εργασιών για τον Λόρδο παρά στους προσωπικούς του πίνακες. Πίστευε ότι ίσως να είχε γίνει πιο διάσημος ως καλλιτέχνης αν δεν είχε αφιερώσει τόσο πολύ χρόνο στον Έλγιν. Πέθανε στην Αθήνα το 1821 ή το 1822, ενώ πολλά από τα ζωγραφικά έργα του χάθηκαν σε ένα ναυάγιο το 1828 κοντά στην Κρήτη. Η πρώτη έκθεση έργων του έγινε μόλις το 2012 στην Εθνική Πινακοθήκη της Σκωτίας. Σημαντικός αριθμός των σωζόμενων μέχρι σήμερα έργων του βρίσκεται στην κατοχή της Οικογένειας του Έλγιν.