Ο οικισμός της Νισίας είναι ένας νεολιθικός οικισμός άγνωστος στο κοινό.
Ο οικισμός απεικονίστηκε με μηχανήματα έρευνας και με τη βοήθεια ενός προγράμματος σχεδίασης έχουμε την τρισδιάστατη αναπαράστασή του. Το αποτέλεσμα είναι πραγματικά εντυπωσιακό.
Ο οικισμός της Νισίαςβρίσκεται νότια της παραλίας Βυζάκια, στην περιοχή του Πρωταρά. Ο οικισμός εκτείνεται στην κορυφή ενός λόφου, έχει μια βραχώδη ακτή στα ανατολικά και ένα ποτάμι που ονομάζεται Λομβαρδία στα βορειοδυτικά. Η γεωγραφική θέση του οικισμού δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαία, καθώς βασίστηκε όχι μόνο στη δυνατότητα παροχής άφθονων θαλασσινών, αλλά κυρίως στο αμυντικό και περιβαλλοντικό δυναμικό της περιοχής. Ο ποταμός Λομπάρντι παρείχε στους κατοίκους πόσιμο νερό, ενώ το εύφορο έδαφος της περιοχής τους επέτρεψε να ασκήσουν τη γεωργία. Οι ανάγκες διατροφής των κατοίκων καλύπτονταν επίσης από ζώα, κυνήγι και ψάρεμα. Όπως έδειξαν τα ευρήματα των ανασκαφών, το κυνήγι ελαφιών ήταν σημαντικό στην περιοχή, αποτελώντας την κύρια πηγή κρέατος για τους κατοίκους του οικισμού.
Ο οικισμός ανήκει στη 2η Νεολιθική περίοδο ή στη Νεολιθική Κεραμική και χρονολογείται γύρω στο 5200-4800 π.Χ. Είναι ο μεγαλύτερος οικισμός της Νεολιθικής περιόδου που έχει ανασκαφεί και ερευνηθεί στην επαρχία της Αμμοχώστου. Οι πιο αντιπροσωπευτικοί οικισμοί αυτής της περιόδου στην Κύπρο είναι η Σωτήρα στην επαρχία Λεμεσού, η Βρίση του Αγίου Επιχείτου στην επαρχία Κερύνειας, η Φιλία (Δράκος) στην περιοχή Μόρφος και η Κάντου-Κουφοβούνου στην επαρχία Λεμεσού.
Ο αρχαιολογικός χώρος του οικισμού της Νησιάς καλύπτει έκταση 3250 τμ, εκ των οποίων τα 2750 τμ έχουν ανασκαφεί από την Αρχή Αρχαιοτήτων. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν 40 σπίτια, ένα προστατευτικό τοίχωμα με πέταλο με δύο πύλες, η μεσαία από τις οποίες ήταν στη νότια πλευρά και σημαντικός αριθμός κινητών ευρημάτων, όπως αγγεία, εργαλεία κ.λπ. Τα σπίτια βρέθηκαν να έχουν τετράγωνο σχήμα, με στρογγυλεμένες γωνίες. Όλα τα σπίτια είναι κτισμένα σε επίπεδο 7 έως 10 μέτρων πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Οι κάτοικοι έχτισαν τα σπίτια τους σύμφωνα με τα υλικά που υπάρχουν στην περιοχή, όπως πέτρες, πηλός, ξύλο, κλαδιά, τούβλα. Στο πάνω μέρος των σπιτιών, χρησιμοποιούσαν ελαφρύτερα υλικά, όπως λάσπη, ξύλο, τούβλα, σε αντίθεση με το κάτω μέρος, όπου χρησιμοποιήθηκαν πιο ανθεκτικά υλικά, όπως πέτρες. Στη μέση των σπιτιών, υπήρχε ένας παχύς ξύλινος στύλος για να στηρίξει την οροφή. Ένα μοναδικό νέο στοιχείο σε όλη τη Νεολιθική Κύπρο είναι η αποκάλυψη για πρώτη φορά στα σπίτια με βότσαλα.
Ένας τοίχος σε σχήμα πέταλου εκτείνεται στον οικισμό όπου βρίσκονται 27 από τα 40 σπίτια. Το τείχος είναι ένα παράδειγμα της μόνιμης εγκατάστασης του πληθυσμού σε αυτήν την περιοχή, αλλά και της συλλογικής προσπάθειας για κοινωνική οργάνωση.
Πολλά σημαντικά κινητά ευρήματα προέρχονται από αυτόν τον οικισμό, όπως αγγεία, πέτρινα ειδώλια, μαχαίρια και λεπίδες, κονιάματα, περιδέραια από μικρολίτη και οστά ελαφιών, κ.λπ. Αυτά τα ευρήματα αντιπροσωπεύουν τα εργαλεία και, γενικά, τα αντικείμενα που χρησιμοποιούν οι κάτοικοι του εγκατάσταση στην καθημερινή τους ζωή, καθώς και στα επαγγέλματά τους, όπως μικρά χειροτεχνήματα και κεραμικά, το κυνήγι και η γεωργία.
Οι ανασκαφές σε αυτόν τον ιστότοπο πραγματοποιήθηκαν από την Αρχή Αρχαιοτήτων υπό τη διεύθυνση του αρχαιολόγου Δρ. Παύλου Φλουρέντζου σε πέντε ανασκαφικές περιόδους. Αν και δεν έχει ανασκαφεί ένα μικρό μέρος του ιστότοπου, τα αποτελέσματα αυτών των ανασκαφών μας παρέχουν πολύτιμες και μοναδικές πληροφορίες για μια από τις πιο σημαντικές περιόδους της κυπριακής προϊστορίας.
Δείτε τον οικισμό όπως είναι σήμερα.
