Τι ήταν ο βράχος της Ακρόπολης, ο ιερός βράχος σήμερα για τους Αθηναίους, πριν από έξι χιλιάδες χρόνια;
Είχε το ίδιο ύψος, τις ίδιες διαστάσεις γενικότερα; Και πώς ανέβαιναν οι άνθρωποι πάνω σ’ αυτόν στην Προϊστορική εποχή; Όταν δεν είχαν γίνει ακόμη τα μεγάλα και μνημειώδη έργα της Κλασικής περιόδου, που σώζονται ως σήμερα.
Σε μια εποχή, που το θέμα της πρόσβασης στην Ακρόπολη τίθεται εκ νέου, προκειμένου να διευκολυνθεί η προσπέλαση των επισκεπτών, αλλά κυρίως να αποκατασταθούν παλαιότερες, λανθασμένες επεμβάσεις της ανόδου προς τα Προπύλαια, ο καθηγητής ΕΜΠ Μανόλης Κορρές, πρόεδρος της Επιτροπής Συντήρησης Μνημείων Ακροπόλεως και ο άνθρωπος που έχει μελετήσει και γνωρίζει την Ακρόπολη καλύτερα από κάθε άλλον είναι σε θέση να δώσει όλες τις απαντήσεις.
Η διάλεξη θα δοθεί διαδικτυακά μέσω Webex (πατήστε εδώ).
«Πριν από έξι χιλιετίες, ο βράχος, χωρίς να είναι ψηλότερος, ήταν κατά μερικές δεκάδες πόδια πλατύτερος, διατηρώντας ακόμη περιμετρικές μάζες, που αργότερα γκρεμίστηκαν από την φύση ή λατομήθηκαν», λέει ο κ. Κορρές. Προσθέτοντας, πως η ράχη του, που θα έμενε ελεύθερη για εικοσιπέντε ακόμη αιώνες, είχε μια σαφή κορυφαία ακμή. Εκτεινόταν διαγώνια, από εκεί που τώρα ανεμίζει η σημαία έως εκεί, που κτίσθηκε ο ναός της Αθηνάς Νίκης τον 5 ο π.Χ. αιώνα.
Πλήθος μονοπατιών
Ένα πανάρχαιο σύστημα προσπελάσεων με πολλά μονοπάτια οδηγούσε τους ανθρώπους στην κορυφή. Κι αν προς το βορρά η επιφάνεια του βράχου καταλήγει στους πανύψηλους γκρεμούς, δυσκολεύοντας την πρόσβαση, αντίθετα στα νότια μπορεί μεν να κατηφορίζει απότομα, δεν έχει όμως γκρεμούς.
Έτσι, το ανέβασμα από τη νότια πλευρά ήταν τότε τόσο εύκολο, όσο και από τη δυτική πλευρά (τη σημερινή). «Ίσως από τότε, οι πρώτοι κάτοικοι, κινούμενοι από την αρχική παρά τον Ιλισό βάση τους, έφθαναν στον βράχο από τα νότια, ακριβώς εκεί που στη ρίζα του ανέβλυζε το νερό, που μετά από 25 αιώνες θα ευνοούσε την ίδρυση ενός σπουδαίου Ασκληπιείου.
Από εκεί πάλι, το μονοπάτι ανηφόριζε χωρίς εμπόδια προς το μέρος που τώρα καλύπτεται από το παλαιό μουσείο», διευκρινίζει ο κ. Κορρές. Παρόμοια, ένα άλλο μονοπάτι ανέβαινε από τα χαμηλά βόρεια μέρη, που άρδευε ο Ηριδανός και σημάδευε ακριβώς την πηγή, που για τους αρχαίους Αθηναίους ήταν κάποτε η Εμπεδώ ή Κλεψύδρα, όπως την ονόμαζαν.
Στη συνέχεια, ανηφόριζε προς τα πάνω για να ενωθεί με το νότιο μονοπάτι. Χιλιετίες αργότερα, το βόρειο μονοπάτι και η συνέχειά του, αλλά μόνον έως την κορυφή, θα ήταν η περίφημη οδός Παναθηναίων. Και το σύνολο συμπληρωνόταν από άλλα τρία μονοπάτια της βόρειας πλευράς και άλλα δύο της νότιας.
Κατά την Μυκηναϊκή εποχή, τον 13ο π.Χ. αιώνα, όταν κτίσθηκε τείχος στον βράχο, που αποτέλεσε την έδρα του τοπικού ηγεμόνα _συνήθως αναφέρεται ως Κυκλώπειο τείχος_ υπήρχαν πυλίδες στα σημεία όπου περνούσαν αυτά τα μονοπάτια.
Με τον καιρό ωστόσο, η μια μετά την άλλη οι πυλίδες αυτές καταργήθηκαν, εκτός από τη μεσαία βόρεια και την κύρια δυτική. Αλλά ακόμη και έτσι, όπως έχει διαπιστώσει ο κ. Κορρές τα περισσότερα μονοπάτια διατηρήθηκαν και βελτιώθηκαν, γιατί ήταν πολύ χρήσιμα, προκειμένου να εξυπηρετούν τα ιερά, που είχαν ιδρυθεί σε σπηλιές ή σε απλούς κόλπους στα πρανή του βράχου.
Η ράμπα ανόδου
Και πότε όμως, καθιερώνεται η γνωστή σήμερα πρόσβαση στην Ακρόπολη; Η απάντηση που δίνει ο μελετητής μας φέρνει πιο κοντά ακόμη στο χρόνο. «Πολύ σύντομα, αν όχι εξ αρχής, η δυτική πύλη είχε ένα προαύλιο και μια μεγάλη ράμπα», απαντά ο κ. Κορρές.
«Την Αρχαϊκή εποχή η ράμπα απέκτησε πλάτος 45 ποδών (13,5 μ.) ενώ ένα πρόπυλο αντικατέστησε τη βαριά κυκλώπεια πύλη, που υπήρχε στην ίδια ακριβώς θέση. Το 490 π.Χ. ένα μαρμάρινο πρόπυλο κτιζόταν εκεί, με τον άξονά του να σημαδεύει την κορυφή του Λυκαβηττού. Και το 438-432 π.Χ. κτίσθηκαν τα νυν Προπύλαια με άξονα παράλληλο προς τον Παρθενώνα και μια τεράστια προ αυτών ράμπα πλάτους 22 μέτρων».
Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, ωστόσο, που ακολούθησε, καταστροφικός για την αρχαία Αθήνα, είχε ως συνέπεια και την ματαίωση, οριστική όπως αποδείχθηκε, του οικοδομικού προγράμματος του Περικλή στην Ακρόπολη.
Η σημερινή πρόσβαση
«Ο Πελοποννησιακός Πόλεμος ματαίωσε πολλά, ακόμη και την κατασκευή της κλίμακας στο άνω πέρας της ράμπας. Το σχέδιο πραγματοποιήθηκε μόλις το 40 μ.Χ. στο τέλος μιας σειράς αναστηλωτικών επεμβάσεων (Ερέχθειο κ.ά.)», λέει ο κ. Κορρές. Ακολούθησαν όμως και άλλες αλλαγές, κυρίως επί τα χείρω: Τον 3ο μ.Χ. αιώνα με αφορμή την επιδρομή των Ερούλων, στα δυτικά της Ακρόπολης και κάτω από τα Προπύλαια κατασκευάσθηκε συμπληρωματική οχύρωση και δύο πύλες.
Από την εποχή εκείνη, η Ακρόπολη μετατράπηκε σε κάστρο, που στο πέρασμα των αιώνα υπαγόρευσε τη διαμόρφωση οχυρών διαδρομών με διαδοχικές αλλαγές κατεύθυνσης και αντίστοιχες οχυρές πύλες. Μετά την απελευθέρωση από τον οθωμανικό ζυγό, το 1834, κατεδαφίσθηκε η μεσαιωνική και η οθωμανική οχύρωση, που είχαν διαμορφωθεί μπροστά στα Προπύλαια και το όφελος ήταν μεγάλο, γιατί αφαιρέθηκαν τα μάρμαρα του ναού της Αθηνάς Νίκης, τα οποία είχαν ενσωματωθεί σ’ αυτό το τείχος.
Έτσι, έγινε δυνατή η πλήρης αναστήλωση του μνημείου, το 1836. Το 1850 εξάλλου ένα ικανό μέρος της κλίμακας, που είχε διαμορφωθεί στην Ρωμαϊκή εποχή αναστηλώθηκε. Για να κατεδαφισθεί ωστόσο το 1957 « χάριν της τωρινής τελείως εσφαλμένης διαμόρφωσης (1957, 1978, 2000)», όπως λέει ο κ. Κορρές.
Όπως είναι γνωστό, ο ίδιος έχει καταθέσει συγκεκριμένη πρόταση για την αποκατάσταση της πρόσβασης στην Ακρόπολη, η οποία μάλιστα έχει συζητηθεί στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, ενώ πριν από οποιαδήποτε υλοποίησή της θα παρουσιαστεί σε διεθνές συνέδριο, το οποίο θα πραγματοποιηθεί τον Σεπτέμβριο.
Πηγή:Μ. Θερμού, MonoNews