Οι καλλιτέχνες και πιο συγκεκριμένα οι γλύπτες, ανέκαθεν αντλούσαν τις ιδέες τους από γεγονότα της καθημερινότητας, τη λογοτεχνία, την ποίηση ή την ιστορία. Για πολλούς από αυτούς, πηγή έμπνευσης στάθηκαν τα έπη του Ομήρου, οι περιπέτειες δηλαδή του Οδυσσέα και ο Τρωικός πόλεμος. Έτσι, αποφάσισαν να φιλοτεχνήσουν γλυπτά τα οποία αναπαριστούσαν επεισόδια της Ιλιάδας και της Οδύσσειας, με ορισμένα από αυτά να σώζονται έως σήμερα.
Ιλιάδα
Σύμπλεγμα Pasquino (2ος αι. π.Χ.)
Το σύμπλεγμα Pasquino μας οδηγεί στον Τρωικό κύκλο. Τα γλυπτά εικονίζουν -σε μια παλαιότερη ερμηνεία- τον Μενέλαο να κουβαλάει το άψυχο σώμα του Πατρόκλου ή, πιο πιθανόν, τον Αίαντα να κουβαλάει τον Αχιλλέα. Σύμφωνα με την Ιλιάδα, ο Πάτροκλος αφού πάρει τα όπλα του Αχιλλέα, κατευθύνεται στη μάχη για να αντιμετωπίσει τον Έκτορα. Ο τελευταίος με τη βοήθεια του Απόλλωνα, καταφέρνει να σκοτώσει τον Πάτροκλο, τον οποίο τελικά μεταφέρουν στο στρατόπεδό τους οι Αχαιοί.
Αν λάβουμε υπόψη την πιο σύγχρονη εκδοχή, βάσει της οποίας ο νεκρός που αναπαρίσταται είναι ο Αχιλλέας, τότε μιλάμε για ένα επεισόδιο μετά το τέλος της Ιλιάδας. Το έπος ολοκληρώνεται με το θρήνο για το θάνατο του Έκτορα ενώ σε επόμενα έπη (την Αιθιοπίδα) μαθαίνουμε πώς σκοτώθηκε ο Αχιλλέας. Ο Πάρης θέλοντας να εκδικηθεί για το θάνατο του αδερφού του, σκοτώνει τον Αχιλλέα με τη βοήθεια των θεών και γίνεται ήρωας.
Το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα (1ος αι. π.Χ.)
Το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα είναι έργο των γλυπτών Αγησάνδρου, Αθηνόδωρου και Πολυδώρου και χρονολογείται πιθανότατα τον 1ο αι. π.Χ. Εικονίζεται η θανάτωση του Τρώα ιερέα και των υιών του από φίδια του Απόλλωνα. Σύμφωνα με το μύθο, ο Λαοκόων προσπάθησε να αποτρέψει τους Τρώες από το να βάλουν τον Δούρειο ίππο μέσα στην πόλη. Ο ίδιος μάλιστα πέταξε ένα ακόντιο στα πλευρά του αλόγου για να αποδείξει ότι είναι κούφιο και πως στο εσωτερικό του μπορεί να κρυβόταν επικίνδυνο υλικό. Οι Τρώες δεν τον άκουσαν και έβαλαν το άλογο κανονικά στην Τροία. Του ζήτησαν κιόλας να τελέσει θυσία στον Ποσειδώνα για να ξεσηκωθούν θύελλες και να καταστρέψουν τα πλοία των Αχαιών, που μόλις είχαν αποπλεύσει.
Αν λάβουμε υπόψη την πιο σύγχρονη εκδοχή, βάσει της οποίας ο νεκρός που αναπαρίσταται είναι ο Αχιλλέας, τότε μιλάμε για ένα επεισόδιο μετά το τέλος της Ιλιάδας. Το έπος ολοκληρώνεται με το θρήνο για το θάνατο του Έκτορα ενώ σε επόμενα έπη (την Αιθιοπίδα) μαθαίνουμε πώς σκοτώθηκε ο Αχιλλέας. Ο Πάρης θέλοντας να εκδικηθεί για το θάνατο του αδερφού του, σκοτώνει τον Αχιλλέα με τη βοήθεια των θεών και γίνεται ήρωας.
Το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα (1ος αι. π.Χ.)
Το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα είναι έργο των γλυπτών Αγησάνδρου, Αθηνόδωρου και Πολυδώρου και χρονολογείται πιθανότατα τον 1ο αι. π.Χ. Εικονίζεται η θανάτωση του Τρώα ιερέα και των υιών του από φίδια του Απόλλωνα. Σύμφωνα με το μύθο, ο Λαοκόων προσπάθησε να αποτρέψει τους Τρώες από το να βάλουν τον Δούρειο ίππο μέσα στην πόλη. Ο ίδιος μάλιστα πέταξε ένα ακόντιο στα πλευρά του αλόγου για να αποδείξει ότι είναι κούφιο και πως στο εσωτερικό του μπορεί να κρυβόταν επικίνδυνο υλικό. Οι Τρώες δεν τον άκουσαν και έβαλαν το άλογο κανονικά στην Τροία. Του ζήτησαν κιόλας να τελέσει θυσία στον Ποσειδώνα για να ξεσηκωθούν θύελλες και να καταστρέψουν τα πλοία των Αχαιών, που μόλις είχαν αποπλεύσει.
Την ώρα που ο ιερέας θυσίαζε ένα μεγάλο ταύρο στον Ποσειδώνα, δύο τεράστια φίδια βγήκαν από τη θάλασσα και τύλιξαν τα σώματα των υιών του και του ίδιου και τους έπνιξαν. Οι Τρώες θεώρησαν ότι η τιμωρία επήλθε επειδή αρνήθηκαν να δεχτούν το δώρο στην πόλη. Δεν γνώριζαν όμως ότι οι θεοί τον τιμώρησαν επειδή παλαιότερα είχε έρθει σε σωματική επαφή με τη σύζυγό του μπροστά στο είδωλο του θεού μέσα στο ναό.
Οδύσσεια
Η τύφλωση του Πολύφημου (1ος αι. π.Χ.)
Το παραπάνω σύμπλεγμα αντλεί το θέμα του από την Οδύσσεια. Τα γλυπτά λοιπόν αναπαριστούν την τύφλωση του Kύκλωπα Πολύφημου από τον Οδυσσέα και τους συντρόφους του. Τα συγκεκριμένα γλυπτά μαζί με περισσότερα, βρέθηκαν στη σπηλιά μια ρωμαϊκής έπαυλης στην Sperlonga, η οποία άνοιγε προς τη θάλασσα και είχε διαμορφωθεί κατάλληλα ως χώρος συμποσίων.
Σύμφωνα με το έπος, ο Οδυσσέας και οι σύντροφοί του βρέθηκαν στη σπηλιά του Κύκλωπα όσο εκείνος έλειπε και περιηγήθηκαν στο εσωτερικό της. Όταν ο Πολύφημος επέστρεψε, ζήτησε να μάθει ποιοι ήταν κι ο Οδυσσέας του ξεκαθάρισε ότι ήταν Αχαιοί που επέστρεφαν από την Τροία. Μάλιστα του ζήτησε και φιλοξενία στο όνομα του Ξένιου Δία. Ο Κύκλωπας όμως μίλησε περιφρονητικά για τους θεούς και αμέσως άρπαξε δύο συντρόφους και τους έφαγε. Το πρωί έφαγε άλλους δυο και βγάζοντας το κοπάδι του για βοσκή, έκλεισε την είσοδο.
Ο πολυμήχανος τότε Οδυσσέας οργάνωσε το σχέδιο και το έθεσε σε εφαρμογή. Τη νύχτα που επέστρεψε ο Κύκλωπας, έφαγε ακόμη δυο συντρόφους, ήπιε το κρασί που του έδωσε ο Οδυσσέας και ζήτησε να μάθει το όνομά του. Του απάντησε πως λεγόταν Ούτις, δηλαδή Κανένας. Αφού μέθυσε και αποκοιμήθηκε, έπιασαν όλοι ένα μεγάλο πάσσαλο και τον τύφλωσαν. Ταραγμένος ο Πολύφημος, ξύπνησε και ούρλιαζε πως ο Κανένας τον τύφλωσε. Ο ήρωας βέβαια μαζί με τους συντρόφους του κατάφεραν να γλιτώσουν αφού δέθηκαν κάτω από την κοιλιά των ζώων του Κύκλωπα.
Το σύμπλεγμα της Σκύλλας (1ος αι. π.Χ.)
Ανάμεσα στα γλυπτά που βρέθηκαν στη σπηλιά της Sperlonga εντάσσεται και το παραπάνω σύμπλεγμα γλυπτών που είναι επηρεασμένο από την Οδύσσεια. Λέγεται πως φιλοτεχνήθηκε από τους ίδιους γλύπτες που δημιούργησαν το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα. Ωστόσο δεν είναι γνωστό αν υπογράφουν ως δημιουργοί του πρωτότυπου έργου ή του αντιγράφου.
Σύμφωνα με το μύθο, η Σκύλλα ήταν ένα θαλάσσιο τέρας που κατοικούσε σε ένα στενό θαλάσσιο πέρασμα απέναντι από τη Χάρυβδη. Οι δυο τους καθιστούσαν το πέρασμα τόσο επικίνδυνο που κανένας δεν μπορούσε να το διασχίσει. Στην Οδύσσεια, ο ήρωας και οι σύντροφοί του έφτασαν στο στενό που ενέδρευε το τέρας. Πριν καλά καλά το καταλάβει ο Οδυσσέας, η Σκύλλα είχε αρπάξει ήδη έξι συντρόφους του και τους έφαγε. Ωστόσο, οι υπόλοιποι κατάφεραν να γλιτώσουν και συνέχισαν το ταξίδι τους.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν για αυτό το άρθρο
Μήττα Δ. Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας. Σκύλλα, μειξογενές τέρας. Ανακτήθηκε από https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/metamorfoseis/page_242.html (τελευταία πρόσβαση 23.7.21)
Μήττα Δ. Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας. Λαοκόων. Ανακτήθηκε από https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/mythology/lexicon/mantises/page_022.html (τελευταία πρόσβαση 23.7.21)
Hölscher T. (2005). Κλασική Αρχαιολογία. Βασικές γνώσεις. Θεσσαλονίκη: University Studio Press