Οι Μάγιαζούσαν στην Κεντρική Αμερική και στη χερσόνησο Γιουκατάν τουλάχιστον από το 1800 π.Χ. και άκμασαν στην περιοχή για χιλιάδες χρόνια. Σύμφωνα με πολλές μελέτες, ο πολιτισμός των Μάγια κατέρρευσε μεταξύ 800 και 1000 μ.Χ.
Ωστόσο, ορισμένοι ερευνητές διαφωνούν με την φράση «κατάρρευση των Μάγια», καθώς όπως λένε, η πραγματικότητα είναι πολύ πιο σύνθετη.
Γιατί, λοιπόν, κατέρρευσε ο πολιτισμός των Μάγια;
Κι όμως οι Μάγια είναι ακόμα εδώ σήμερα. «Το πολιτικό σύστημα των Μάγια κατέρρευσε, όχι η κοινωνία τους», δήλωσε στο Live Science η Λίσα Λουτσέρο, καθηγήτρια ανθρωπολογίας και μεσαιωνικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι, στις ΗΠΑ. «Τα πάνω από 7 εκατομμύρια Μάγια που ζουν σήμερα στην Κεντρική Αμερική και πέρα από αυτήν, μαρτυρούν αυτό το γεγονός».
Οι αρχαίοι Μάγια δεν είχαν έναν κεντρικό ηγέτη, όπως ο αυτοκράτορας στην αρχαία Ρώμη, και δεν ήταν ενωμένοι σε ένα ενιαίο κράτος. Αντιθέτως, ο πολιτισμός των αρχαίων Μάγια αποτελούνταν από πολυάριθμα μικρά κράτη, το καθένα με επίκεντρο μια πόλη. Ενώ αυτές οι πόλεις-κράτη μοιράζονταν ομοιότητες στον πολιτισμό και τη θρησκεία, το καθένα είχε τους δικούς του τοπικούς ηγέτες, κάποιοι πιο ισχυροί από άλλους. Δεν υπήρξε ενιαία κατάρρευση αυτών των πολιτειών, αλλά αντίθετα, ένας αριθμός πόλεων των Μάγια αναδύθηκε και παρήκμασε σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, κάποιες μέσα σε αυτή τη χρονική περίοδο (800 έως 1000 μ.Χ.) και άλλες αργότερα, σύμφωνα με τους μελετητές.
Ενώ σε περιοχές στη νότια Μεσοαμερική- όπως η Τικάλ στη σημερινή Γουατεμάλα– ο πληθυσμός μειώθηκε τον όγδοο και ένατο αιώνα λόγω περιβαλλοντικών προβλημάτων και πολιτικών αναταραχών, σε άλλες περιοχές- όπως η Τσιτσέν Ιτσά στη σημερινή μεξικανική χερσόνησο Γιουκατάν-αυξήθηκε, λένε οι μελετητές.
«Ο όρος κατάρρευση δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται καθολικά για όλους τους Μάγια, οι οποίοι επίσης δεν θα πρέπει να αναφέρονται με έναν ενιαίο όρο», δήλωσε η Μέριλιν Μάσον, καθηγήτρια και πρόεδρος ανθρωπολογίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης στο Άλμπανι, στο Live Science. «Η περιοχή ήταν μεγάλη, υπήρχαν πολλά πολιτεύματα και περιβάλλοντα, και οι Μάγια μιλούσαν πολλές γλώσσες».
Όταν η Τσιτσέν Ιτζά παρήκμασε, κυρίως λόγω μιας μακροχρόνιας ξηρασίας κατά τον 11ο αιώνα, μια άλλη πόλη της χερσονήσου Γιουκατάν, που ονομάζεται Μαγιαπάν, άρχισε να ακμάζει. «Το Μαγιαπάν είχε άρχοντες, ιερείς, εκατοντάδες θρησκευτικά ιερογλυφικά βιβλία, πολύπλοκη αστρονομία και ένα πάνθεον θεοτήτων», ανέφερε η καθηγήτρια. «Πολλά από όσα γνωρίζουμε για την παλαιότερη θρησκεία των Μάγια προέρχονται από βιβλία που γράφτηκαν την εποχή του Μαγιαπάν και από απογόνους πληθυσμών που γνώρισαν και επέζησαν από την ευρωπαϊκή επαφή».
Ενώ το Μαγιαπάν παρήκμασε πριν από την ευρωπαϊκή επαφή- εν μέρει λόγω των πολεμικών συγκρούσεων- μια άλλη τοποθεσία της χερσονήσου Γιουκατάν, που ονομάζεται Τίχο, αναπτυσσόταν την εποχή που έφτασαν οι Ευρωπαίοι.
Τα κράτη των Μάγια συνέχισαν να υπάρχουν ακόμη και μετά την καταστροφή της περιοχής από τον πόλεμο και τις ασθένειες που προκάλεσαν οι ευρωπαϊκές κατακτήσεις στην Κεντρική Αμερική. «Πρέπει πάντα να θυμόμαστε ότι το τελευταίο κράτος των Μάγια, το Νοχ Πετέν, έπεσε μόλις το 1697 – αρκετά πρόσφατα», δήλωσε ο Γκάι Μίντλετον, επισκέπτης συνεργάτης στη Σχολή Ιστορίας, Κλασικών Σπουδών και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του Newcastle στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Στην παρακμή των πόλεων των Μάγια συνέβαλε ένα μείγμα πολιτικών και περιβαλλοντικών προβλημάτων.
Η ανάλυση των σπηλαιοθεμάτων, ή των δομών βράχων σε σπήλαια, όπως οι σταλακτίτες και οι σταλαγμίτες, δείχνει ότι «αρκετές σοβαρές και πολυετείς ξηρασίες έπληξαν την περιοχή της νότιας Μεσοαμερικής μεταξύ του 800 και του 930 μ.Χ.», δήλωσε η Λουτσέρο. «Και δεδομένου ότι οι πιο ισχυροί βασιλείς των Μάγια βασίζονταν στις αστικές δεξαμενές για να προσελκύουν αγρότες/υποκείμενους κατά την ετήσια περίοδο ξηρασίας για πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό, η μείωση των βροχοπτώσεων σήμαινε ότι τα επίπεδα του νερού έπεφταν, οι καλλιέργειες απέτυχαν και οι βασιλείς έχασαν τα μέσα εξουσίας τους». Επιπλέον, «η μείωση των βροχοπτώσεων επιδείνωνε τα όποια προβλήματα αντιμετώπιζαν οι βασιλείς», είπε.
Το γεγονός ότι οι ηγεμόνες των Μάγια συχνά συνέδεαν τις δικές τους εξουσίες με θεότητες, δημιούργησε περισσότερα πολιτικά προβλήματα. Τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν οι Μάγια από τις ξηρασίες «οδηγήσαν στην απώλεια εμπιστοσύνης στους ηγεμόνες τους, κάτι που είναι κάτι περισσότερο από το να χάνεις απλώς την εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση, αφού οι ηγεμόνες σου είναι στενά συνδεδεμένοι με θεότητες», δήλωσε η Τζαστίν Σω, καθηγήτρια ανθρωπολογίας στο College of the Redwoods στην Καλιφόρνια. Οι ξηρασίες, σε συνδυασμό με την πολιτική αναταραχή, θα είχαν επίσης διαταράξει τη γεωργία, τη συντήρηση των συστημάτων αποθήκευσης νερού και θα είχαν ως αποτέλεσμα οι ηγεμόνες των Μάγια να σπαταλούν πόρους σε πολεμικές επιχειρήσεις, δήλωσε η ερευνήτρια.
Η Λουτσέρο σημείωσε ότι σε ορισμένες περιοχές των Μάγια παρατηρήθηκε αποψίλωση των δασών και η μείωση της στάθμης των υδάτων δυσχέραινε το εμπόριο αγαθών. «Οι λιγότερες βροχοπτώσεις πιθανότατα επηρέασαν το εμπόριο με κανό, καθώς τα επίπεδα των υδάτων μειώνονται αισθητά σε κάθε ξηρή περίοδο – οπότε λιγότερη βροχή σήμαινε λιγότερα ταξίδια με κανό», δήλωσε.
Ωστόσο, μπορεί μια περιοχή να «κατέρρεε», αλλά μια άλλη, να βίωνε άνθηση. Η περιοχή Κότσουα στη χερσόνησο του Γιουκατάν, άκμασε από 800 έως 930 μ.Χ., αφού μεγάλο μέρος του νότου ερημώθηκε λόγω ξηρασίας και πολιτικών συγκρούσεων. «Αλλά και αυτή, τελικά, έχασε μεγάλο μέρος των κατοίκων της», ανέφερε η Σω. Οι λόγοι για τους οποίους η Κοτσούα άνθισε και κατέρρευσε, διερευνώνται επί του παρόντος. Αυτό το μοτίβο της παρακμής σε μια περιοχή και της ανάπτυξης σε μια άλλη συνεχίστηκε μέχρι την εποχή της σύγκρουσης των Ευρωπαίων με τις πόλεις των Μάγια.
Μετά την κατάκτηση του τελευταίου κράτους τους από τους Ισπανούς το 1697, οι Μάγια συνέχισαν να ζουν υπομένοντας τις διακρίσεις και να εξεγείρονται κατά της Ισπανίας και των κυβερνήσεων που ανέλαβαν την εξουσία μετά το τέλος της ισπανικής αποικιοκρατίας το 1821. «Οι Μάγια υπέφεραν φρικτά, αλλά κατά περιόδους επαναστατούσαν ανεπιτυχώς, και σήμερα εξακολουθούν να μην έχουν επαρκή πολιτική εκπροσώπηση στις χώρες όπου ζουν», δήλωσε ο Μίντλετον στο Live Science.
«Είναι πραγματικά σημαντικό να περάσουμε το μήνυμα ότι αν και οι κλασικές πόλεις και τα κράτη τους κατέρρευσαν και ο πολιτισμός τους μεταμορφώθηκε, οι Μάγια σε καμία περίπτωση δεν εξαφανίστηκαν», δήλωσε, προσθέτοντας ότι «πρέπει να δώσουμε προσοχή στην ιστορία, την κατάσταση και το καθεστώς του πληθυσμού των απογόνων των Μάγια στη Μεσοαμερική τώρα».
Πηγή: Live Science