Γιορτή κοινή όλων των θεών, η οποία γιορταζόταν παντού. Τα Θεοξένιατελούνταν κυρίως στους Δελφούςαλλά και σε πολλά άλλα μέρη κατά την αρχαιότητα.
Ήταν λατρειακά γεύματα που τα ετοίμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες για να τιμήσουν τους θεούς-προστάτες του σπιτιού.Κατά την εορτή αυτή πιστευόταν ότι ο θεός Απόλλων φιλοξενούσε όλους τους Ολυμπίους θεούς. Ο Ησύχιος τα καταγράφει ως «κοινή εορτή πάσι τοις θεοίς».
Στα Θεοξένια καλούνταν και επιφανή πρόσωπα από άλλες πόλεις (ηγέτες, φιλόσοφοι, ρήτορες, κ.λπ.) στους οποίους κατά το συμπόσιο πρόσφεραν εκλεκτές μερίδες. Τα κυριότερα Θεοξένια γίνονταν στους Δελφούς και στην Πελλήνη.
Στη δε Πελλήνη, στην Αχαΐα, υπήρχε και ιερό (ναός) του «Θεοξενίου Απόλλωνα», καθώς και χάλκινο άγαλμά του, μπροστά από το οποίο και τελούνταν αθλητικοί αγώνες. Εκεί γίνονταν τα Θεοξένια και άλλοι τοπικοί αγώνες με τη συμμετοχή ντόπιων αθλητών και χρηματικά έπαθλα για τους νικητές.
Σύμφωνα με τον Παυσανία στους αγώνες συμμετείχαν και αθλητές από όλη την Ελλάδα αλλά και ξένοι και οι νικητές έπαιρναν ως έπαθλο έναν μάλλινο μανδύα, ή χλαίνη ή «διφθέρα»(δερμάτινο ρούχο). Ο Πίνδαρος, στις ωδές που έχει γράψει, αναφέρει πολλούς αθλητές που είχαν νικήσει στα Θεοξένια.
Τα Θεοξένια της Πελλήνης ονομάζονταν και Φιλοξένια. Στους Δελφούς γίνονταν κατά το μήνα Θεοξένιο των Δελφών (Μάρτιος - Aπρίλιος) προς τιμή του Απόλλωνα, της Λητούς και του Διονύσου. Κατά τη διάρκεια της γιορτής προσφερόταν θυσία και οι νέοι τραγουδούσαν ύμνους. Στη συνέχεια ακολουθούσε συμπόσιο. Την πρώτη θέση στο συμπόσιο την είχε ο τιμώμενος θεός. Στη γιορτή καλούσαν και επιφανή πρόσωπα από άλλες πόλεις, τα οποία συμμετείχαν στο συμπόσιο.
H συμμετοχή της Λητούς στα Θεοξένια των Δελφών μαρτυρείται από ένα έθιμο σύμφωνα με το οποίο, όποιος στις θυσίες πρόσφερε μέγιστο κρόμμυο στη Λητώ, εδικαιούτο«λαμβάνειν μοίρα εκ της τραπέζης». Στους Δελφούς στην εορτή των Θεοξενίωνχρησιμοποιούνταν μεγάλος αργυρός κρατήρας που κατά την παράδοση είχε χαρίσει στονΑπόλλωνα ο Κροίσος.
Tα Θεοξένια γιορτάζονταν σε πολλές πόλεις της αρχαίας Ελλάδας Θεοξένια γίνονταν και στην Tήνο. Oι διοργανωτές της γιορτής ονομάζονταν Θεοξενιστές. Στην Tήνο αναφέρεται ότι υπήρχε «κοινό θεοξενιστών». Στην Πάρο και στον Aκράγαντα τα Θεοξένια γίνονταν προς τιμή των Διόσκουρων.
Στον Ακράγαντα τα Θεοξένια ήταν ιδιωτικά και γίνονονταν από την οικογένεια του ολυμπιονίκη Θήρωνα προς τιμή του. Στη γιορτή φιλοξενούμενοι θεωρούνταν οι Διόσκουροι. Η θυσία που προσφερόταν στους Διόσκουρους ονομαζόταν «ξενισμός».
Πηγή: archaia-ellada