Μια σύντομη καταγραφή από αρχαία Ελληνικά γνωμικά, αποφθέγματα, ρητά και παραινέσεις, που έμειναν διαχρονικά ή χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα από τους Νεοέλληνες!..
Διαβάστε τι γράφουμε μέσα στο ανέκδοτο έργο μας: «Η Ελληνική Σοφία»!..
Η Γνωμική ποίηση, σύμφωνα με τους φιλολογικούς κύκλους, είναι ένα ποιητικό είδος ηθικοδιδακτικού χαρακτήρα, στο οποίο οι ηθικές παραινέσεις δίνονται αποφθεγματικά και για τον λόγο αυτό ξεχωρίζει από τη διδακτική ποίηση.
Τα πρώτα διδάγματα γνωμικής ποίησης τα συναντάμε στον Ησίοδο και αργότερα στον Φωκυλίδη, ο οποίος είχε κοινά σημεία με τον πρώτο κατά τη χρήση του μέτρου και την παρουσίαση των αποφθεγμάτων του ως καρπού προσωπικών εμπειριών. Οι αφορισμοί του Φωκυλίδη είχαν αποκτήσει τέτοια φήμη, ώστε αποδόθηκε σε αυτόν ένα ποίημα με 230 εξάμετρους που είχε γραφτεί πιθανώς στους Ελληνιστικούς χρόνους.
Μεταγενέστερης εποχής είναι επίσης τα λεγόμενα Χρυσά Έπη, που αποδόθηκαν στον Πυθαγόρα. Στοιχεία γνωμικής ποίησης συναντάμε σε όλη την προαττική ελεγειακή ποίηση: στην πατριωτική του Τυρταίου και στην ερωτική του Μίμνερμου, ιδιαίτερα όμως στην ποίηση του Σόλωνα, που απέβλεπε στην ηθική και πολιτική διαπαιδαγώγηση των Αθηναίων. Τα αποσπάσματα επίσης του Ξενοφάνη του Κολοφώνιου που διασώθηκαν είναι πλούσια σε γνωμικά, όπως και όλη η φιλοσοφική ποίηση του Παρμενίδη και του Εμπεδοκλή.
Στη γνωμική ποίηση ακόμα ανήκουν οι 1.379 στίχοι που αποδίδονται στον Θέογνη, καθώς και αποσπάσματα κωμωδιών του Επιχάρμου και μέρος των μονόστιχων αποφθεγμάτων του Μένανδρου, σε αλφαβητική σειρά. Από τη ρωμαϊκή Γνωμική Ποίηση σώζεται μια συλλογή 700 γνωμικών από τους μίμους του Ποπλιλίου Σύρου σε ιαμβικούς εξασύλλαβους ή τροχαϊκούς επτασύλλαβους. Στη Γνωμική Ποίηση ανήκουν επίσης και οι συλλογές του Στοβαίου Εκλογαί φυσικαί και ηθικαί και Ανθολόγιον (5ος αι. μ.Χ.) οι οποίες αποτελούνται από αποφθέγματα που σταχυολόγησε από περίπου 500 συγγραφείς και ποιητές.
Ας διαβάσουμε, όμως, μερικά αρχαία γνωμικά που χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα (η σειρά είναι αλφαβητική):
• Άγγιστρον μετά της καρίδος καταπίνει.
• Αγών ου δέχεται σκέψεις.
• Αδύνατον πολλά τεχνώμενον άνθρωπον πάντα καλώς ποιείν.
• Αδύνατον τον μηδέν πράττοντα πράττειν ευ.
• Αεργοίς αιών εορτά.
• Αετός μυίας ου θηρεύει.
• Αι μεν ηδοναί θνηταί, αι δε τιμαί αθάνατοι.
• Αιδώς θεμέλιον αρετής.
• Αιθίοπα νίπτεις.
• Άκαιρος πρόξενος, εις εαυτόν αφορά.
• Ακάνθας ο λιμός γλυκέας ποιεί.
• Άλλην δρυν βαλάνιζε.
• Άλλο γλαυξ, άλλο κορώνη φθέγγεται.
• Άλλο καλύτερο δεντρί δεν είν’ απ’ τη γυναίκα ποιος μαραγκός την έφτιαχνε, ποιος χτίστης την πελέκα!
• Άλλος εστίν ο σπείρων και ο άλλος ο θερίζων.
• Αλλοτρίη χώρω, πόδα μη τίθεσθαι.
• Άλλων ιατρός αυτός έλκεσι βρίθων.
• Άλμη ουκ ένεστιν αυτώ.
• Άλωτα γίγνεται επιμελεία και πόνώ φεύγη τις.
• Αμ’ έπος αμ’ έργον.
• Αμάθεια μεν θράσος, λογισμός δε όκνον φέρει.
• Ανδριάντα μεν το σχήμα, άνδρα δε η πράξις κοσμεί.
• Άνευ ιδρώτος και πόνου μηδέν.
• Ανήρ αβούλος εις κενόν μοχθεί τρέχων.
• Ανήρ φεύγων ου μενεί λύρας κτύπον.
• Άνθρακες ο θησαυρός.
• Ανθρωπισμός δεν σημαίνει τίποτε άλλο από την πίστη στον άνθρωπο και στην ιδιαίτερη προσωπικότητα του.
• Αξίζει να ζει κανείς, γιατί αξίζει να μαθαίνει.
• Από κώπεις επί βήμα.
• Από τα σφάλματα των άλλων ο φρόνιμος άνθρωπος διορθώνει τα δικά του.
• Από της Σκύλλης εις την Χάρυβδιν.
• Αργία μήτηρ πάσης κακίας.
• Αργύρου στερούμενοι, ίαμβον ψάλλομεν.
• Αρετή δε, καν τις θάνη ουκ απόλλυται.
• Αφέντης δε γίνεσαι εύκολα, μα δούλος όποτε θέλεις.
• Αφροδίσιος όρκος μη εμποίνιμος.
• Βουν επί γλώττη φέρει.
• Γαστήρ ουκ έχει ώτα.
• Γέλια αδιάκοπα μυαλά κουρκουτιασμένα.
• Γίνου μιμητής και ζηλωτής της πατρώας αρετής.
• Γλαύκα εις Αθήνας κομίζει.
• Γλυκαίνει λιμός κυάμους.
• Γλώσσα κακή οξυτέρα αιχμής ξίφους.
• Γλώσσα μαλακή συντρίβει οστά.
• Γλώσσης μάλιστα πανταχού πειρώ κραττείν ο και γέροντι και νέω τιμήν φέρει.
• Γνώμαι δ’ αμείνους εισί των γεραιτέρων.
• Γνώρισε τον εαυτό σου πριν ρωτήσεις για τους άλλους.
• Γυψ κόρακα εγγυάται.
• Δαπανώμενος εφ’ α μη δει, ολίγος εσεί εφ’ α δει.
• Δεινή τις οργή και δυσίατος πέλει, όταν φίλοι φίλοισι συμβάλη σ’ έριν.
• Δεινόν το τοις ιδίοις πτεροίς εναποθνήσκειν.
• Δείξον το κοίλον του ποδός.
• Δεν αρκεί να έχει κανείς το δίκαιο με το μέρος του πρέπει να ξέρει και να το υπερασπίζεται.
• Δεν είναι γεννημένος, για να δοξαστεί, όποιος δεν ξέρει την αξία του χρόνου.
• Δεν είναι κάτι δίκαιο, γιατί είναι νόμος, αλλά πρέπει να είναι νόμος, γιατί είναι δίκαιο.
• Δικτύω άνεμον θηράς.
• Δούλος πέφυκας; Ου μετεστί σοι λόγου.
• Δρυός πεσούσης πας ανήρ ξυλεύεται.
• Δυοίν κακοίν προκειμένοιν το μη χείρον βέλτιστον.
• Ει μη φυλάσης σμικρά, απολείς τα μείζονα.
• Ει τις λέγοι τα άριστα, πράττοι δε τα κάλιστα, ευδοκιμοίη παρ’ ανθρώποις.
• Είναι στη φύση των ανθρώπων να ποδαπατούν περισσότερο εκείνον που έπεσε.
• Είς ουδείς.
• Εις τετρημένον πίθον αντλείς.
• Εκ γυναικός ερρύη τα φαύλα. Και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττω.
• Εκ του καρπού το δένδρον γιγνώσκεται.
• Έκαστος τον εαυτού οβελίσκον στρέφει.
• Εκείνος που διδάσκει μαθαίνει δυο φορές.
• Ελάχιστον ζώον ψύλλος, άμα μέγιστον ελέφαντα νικά.
• Ελέφαντας εκ μυίας ποιεί.
• Εμού θανότος γαία πυρί μιχθήτω. (Νεοελληνική: Άμα πεθάνω εγώ στάχτη και μπούρμπουλη να γίνουν όλα)
• Εν θέρει χλαίναν κατατρίβεις.
• Εν ιγδίω αέρα δέρεις.
• Εν οίνω η αλήθεια.
• Εν τη νεότητι την αρετήν κατεργαστέον.
• Εν τόποις τυφλών Λάμων βασιλεύει.
• Εν ύπνοις πας κύων άρτους μαντεύεται.
• Ενεστι καν μύρμηκι χολή.
• Ενός ανθρώπου ο θάνατος μπορεί ν’ αλλάξει πλάση.
• Ενός κακού δοθέντος μύρια έπονται.
• Εξ ανάγκης και νόμου μετάθεσις γίγνεται.
• Εξ ονύχων τον λέοντα.
• Έπαρε γέρου συμβουλή και παιδεμένου γνώμη (Κρητική παροιμία)
• Έργα εισί νομέως, και βασιλέως αγαθού.
• Ερέτην χρήναι πρώτον γενέσθαι πριν πηδαλίοις επιχειρείν.
• Ευδία επάγει νέφος.
• Ευτυχών μεν μέτριος ίσθι, ατυχών δε φρόνιμος.
• Ευτυχών μεν μη γίγνου υπερήφανος απορήσας δε μη ταπεινού.
• Ζεύγνυνται τω σίτω ζιζάνια.
• Ζήλος ζηλόν εστί τίκτων.
• Η τάσις προς το ειρωνεύεσθαι και κακολογείν είναι ένδειξις κακής ανατροφής.
• Η βάση όλων των αρετών του ανθρώπου είναι η φιλοτιμία.
• Η γέννηση της επιστήμης υπήρξεν ο θάνατος της δεισιδαιμονίας.
• Η εμπιστοσύνη είναι ο αχώριστος σύντροφος της επιτυχίας.
• Η επιστήμη δεν έχει πατρίδες, αλλά οι επιστήμονες έχουν.
• Η εργασία είναι νόμος της ζωής μας, ο μοχλός, που κινεί στην πρόοδο και τα Άτομα και τα Έθνη.
• Η καρδιά της μητέρας είναι μια άβυσσος, που στο βάθος της βρίσκεται πάντα η συγνώμη.
• Η κοινωνία προετοιμάζει το έγκλημα, ο εγκληματίας το διαπράττει.
• Η μελάνη του σπουδαστού είναι πιο ιερή από το αίμα του μάρτυρος.
• Η πίστη δημιουργεί τις αρετές.
• Η σκέψη βγάζει τον άνθρωπο απ’ τη σκλαβιά στην ελευθερία.
• Η τέχνη του σιωπάν είναι πολύ δυσκολότερα από την του ομιλείν.
• Ηδέως μεν έχει προς άπαντας, χρω δε τοις βελτίστοις.
• Θαρσαλέος γαρ ανήρ ει πάσιν αμείνων έργοισι τελέθει.
• Θαρσείν χρή.
• Θέλε τα γινόμενα, ως γίνονται, και ουκ ως θέλεις.
• Ιατρόν ου τον φίλον αλλά τον ωφελιμώτερον εκλέγεσθαι.
• Ιδία εστία πάντων άριστος.
• Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα.
• Ιξούς φεύγουσα όρνις, βρόχω έκυρσεν.
• Ισχύς και τείχος και όπλον σοφού η φρόνησις.
• Κάθε αποτυχία είναι ένα βήμα προς την επιτυχία.
• Και γάρ ανήρ πενίη δεδμημένος ούτε τι ειπείν ούτ’ έρξαι δύναται, γλώσσα δε οι δέδεται.
• Καιρός παντί πράγματι.
• Κακά πλείστα πόλει δυσνομία παρέχει.
• Κακαί ομιλίαι φθείρουσιν ήθη χρηστά.
• Κάκιστος άρχων ο άρχειν εαυτού μη δυνάμενος.
• Κακός ανήρ μακρόβιος.
• Κακού κόρακος κακόν ωόν.
• Καλεί χελώνη τους βόας βραδύποδας.
• Κάλλιον λίθον ή λόγον ρίπτε απερισκέπτως.
• Καλύτερα να αθωώσεις εκατό κακούργους, παρά να καταδικάσεις έναν αθώο.
• Κατόπιν εορτής ήκει.
• Κάτοπτρον είδους χαλκός εστ’ οίνος νου.
• Κάτοπτρον ο τυφλός ωνείται.
• Κελλαρύζει φαύλος την συνείδησίν κεντούμενος.
• Κοράκου αυγό δεν βγάζει περιστέρι.
• Κόραξ κόρακι φιλεί και τέττιξ τέττιγι.
• Κρέας χελώνης ή φαγείν η μη φαγείν.
• Λιμήν ευτυχίας εστίν ανθρώποις η τέχνη.
• Λύπαι ανθρώπων τίκτουσι νόσους.
• Μέλλει έκαστος τούθ’ όπερ μέλλει παθείν.
• Μέτρα τα έξοδά σου κατά το εισόδημά σου κι έτσι ζεις ευτυχισμένος κι απ’ τον κόσμο παινεμένος.
• Μη άπτου φαύλου.
• Μη λες πάντα όσα γνωρίζεις, αλλά γνώριζε πάντα τα όσα λες.
• Μηδέν υπερβαλλόντως αλλά μετρίως αγάπα την υπάρχουσαν ουσίαν.
• Μηδένα φίλον ποιού, πριν αν εξετάσης πως κέχρηται τοις πρότερον φίλοις.
• Μην ξοδέψεις τα χρήματά σου πριν τα κερδίσεις.
• Μήποτέ τοι κακών άνδρα ποιείσθε εταίρον, αλλ’ αεί φεύγειν, ώσπερ κακών λιμένα.
• Μήτ’ εμοί μέλι, μήτε μελίτας.
• Μια χελιδών έαρ ου ποιεί.
• Μικράν νηα αινείν, μεγάλη δ’ ενί φορτία θέσθαι.
• Μικρός όνος αεί πώλος.
• Μίσει τους κολακεύοντας, ώσπερ τους εξαπατώντας.
• Μυς εις τρώγλην μη χωρών, κολοκύνθην έφερεν. (Νεοελληνική: Τον ποντικό δεν τον χωρούσε η τρύπα του, έσερνε κα κολοκύθα)
• Να είσαι δούλος της εργασίας, δια να μην είσαι δούλος των ανθρώπων.
• Νικούν όσοι πιστεύουν ότι θα νικήσουν.
• Νους υγιής εν σώματι υγιεί.
• Νυμφίον βίον διάγει.
• Ξένους ξένιζε και συ γαρ ξένος γ’ έσει.
• Ο αγγραμμάτων άπειρος ου βλέπει βλέπων.
• Ο άνθρωπος φύσει ορέγεται του ειδέναι.
• Ο άσωτος, ου μοχθηρός το ήθος, άλλ’ ηλίθιος.
• Ο βαθύς ο ποταμός τρέχει, μα δεν ακούγεται.
• Ο γάμος είναι η αρχή και η κορωνίς παντός πολιτισμού.
• Ο γάρ οίκοι πράος και δημοσία πράος.
• Ο ετέρω βόθρον ορύσσων, εμπεσείσαι αυτό. (Νεοελληνική: Όποιος σκάβει τα λάκκο του αλλουνού, πέφτει ο ίδιος μέσα)
• Ο έχων πολύ πέπερι τίθησι καν λαχάνοις.
• Ο λόγος είναι των πολλών, η φρόνηση των ολίγων.
• Ο μεν γεωργός την γη, ο δε φιλοσοφών και την ψυχήν εξημεροί.
• Ο μη επαινών την εαυτού οικίαν, κτισθησομένης κεραμίδος αποκτενείται.
• Ο μηδέν αδικών ουδενός δείται νόμου.
• Ο πηλός αν μη δαρή, κέραμος ου γίνεται.
• Ο ρήτορας γίνεται, ο ποιητής γεννιέται.
• Ο των γειτόνων οφθαλμός πονηρός και βάσκανος.
• Ο φεύγων πόνους φεύγει και τιμάς.
• Ο χαρακτήρας των νέων εκτιμάται από την κοσμιότητα, τη σεμνότητα, την τιμιότητα και τη σωφροσύνη.
• Οι μεν γάρ άνδρες γεγόνασί μοι γυναίκες, οι δε γυναίκες άνδρες (Ξέρξης αντικρίζοντας την γενναιότητα της Αρτεμισίας στην ναυμαχία της Σαλαμίνος)
• Οι τύραννοι σκοτώνουν τους γενναίους τη νύχτα.
• Οι χαρακτήρες δεν αλλάζουν ποτέ, μόνον εξελίσσονται.
• Οίη περ φύλλων γενεή, τοίη δε και ανδρών.
• Οίκοθεν ο μάρτυς.
• Οίνος κάτοπτρον νου.
• Οίος άτρακτος, τοιαύτη ηλακάτη.
• Όμοιος ομοίω αεί πελάζει.
• Όμφακες εισίν.
• Ον ου τύπτει λόγος ουδέ ράβδος. (Αντίθετη: Όπου δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος)
• Όνω τις έλεγε μύθον, ο δε τα ώτα εκίνη.
• Οξύτερον οι γείτονες βλέπουσι των αλωπέκων.
• Όπισθεν κεφαλής όμματα έχει.
• Όποιος ακλόνητος μένει, έναν κόσμο δικό του μορφώνει.
• Όποιος φοβάται το θάνατο δεν πρέπει να ’χει δικαιώματα στη ζωή.
• Όποιος χορταίνει τον ύπνο δεν χορταίνει το ψωμί.
• Όρασις μεν έρωτος άρχει, αύξει δε το πάθος ελπίς, τρέφει δε μνήμη, συντηρεί δε συνήθεια.
• Όταν δε κρηπίς οίκου μη καταβληθή ορθώς, ανάγκη δυστυχείς τους εκγόνους.
• Όταν πεινάει ο λαός κι όταν στενοχωρείται, κανένα δεν εντρέπεται, κανένα δεν φοβείται.
• Ου καιροί μενέτω.
• Ου πάντες όρνιθες ονήσιμοι.
• Ου παντός πλειν εις Κόρινθον.
• Ου πάντως πλείν εις Κόρινιθον.
• Ου συ με λοιδωρείς αλλ’ ο τόπος.
• Ουαί τω μη τοις ιδίοις όνυξι ξυνομένω!
• Ουδ’ αν βους απόλοιτο ειμή γείτων κακός είη.
• Ουδ’ Ηρακλής προς δυο.
• Ουδείς ανάγκης μείζων ισχύει νόμος.
• Ουδείς κρείττων της ανάγκης διδάσκαλος.
• Ουδέν κακόν αμιγές καλού.
• Ουδέν κρυπτόν δ ου μη φανερόν γενήσεται.
• Ουδέν ούτω ράδιον, ως το γενέσθαι κακόν.
• Ουδέν όφελος άρα επίστασθαι τα μαθήματα, εί τις μή τον βίον ρυθμίζοι προς το βέλτιον.
• Ουκ εν τω πολλώ το ευ, αλλά εν τω ευ το πολύ.
• Ουκ επιστάμενος τα βράκια έλξειν υπό σφυρά.
• Ουκ έστιν αντάλλαγμα ψυχής πεπαιδευμένης.
• Ουκ έστιν ουδέν μητρός ήδιον τέκνοις.
• Ουκ καν λάβεις παρά του μη έχοντος.
• Ούτε παρά του νεκρού ομιλίαν ούτε παρά φιλαργύρου χάριν δει ζητείν.
• Οφθαλμός ωτίων πιστότερος.
• Παιδεία τοις ανθρώποις δεύτερος ήλιος.
• Παίδες πέδαις ανθρώποις πεφύκασι.
• Παις ων κόσμιος ίσθι, ηβών εγκρατής.
• Παν μέτρον άριστον.
• Παντί λόγω λόγος παλαίει.
• Πάντων κτημάτων έστι κράτιστον φίλος αγαθός.
• Πάντων κτημάτων κράτιστον φίλος σαφής και αγαθός.
• Πάσα γη πατρίς των γενναίων.
• Πάσα επιστήμη χωριζομένη αρετής πανουργία, ου σοφία φαίνεται.
• Πασών αρετών υψίστη η αγάπη.
• Πατρός επιτίμησις ηδύ φάρμακον.
• Πείθονται άπαντες τω συμφέροντι.
• Πενία άνδρα ταπεινοί.
• Πενία τέχνας κατεργάζεται.
• Περί όνου σκιάς.
• Πίσσα ναυπηγείν και ελέγχεα καταλύπτει.
• Πλείονες εξ ασκήσεως ή εκ φύσεως αγαθοί.
• Πλούτος δε πολλών επικάλυμμά εστι κακών.
• Πολλαίς πληγαίς δρυς δαμάζεται.
• Πολλοί μαθηταί κρείσονες διδασκάλων.
• Πολλοί στατηγοί Καρίαν απώλεσαν.
• Πολλοί τοι πόσιος, και βρώσιος εισίν εταίροι.
• Πολλών γαρ χρημάτων κρείττων ο παρά του πλήθους έπαινος.
• Πολλών ιατρών είσοδος μ’ απώλεσεν.
• Πολυλογία προδίδει αμάθεια.
• Ποσήκειν ηγού τοις πονηροίς απιστείν, ώσπερ τοις χρησοίς πιστεύειν.
• Ποταμός τα πόρρω ποτίζει, τα δ’ έγγιστα καταλείπει.
• Προ της νίκης το εγκώμιον άδεις.
• Προς κέντρα λακτίζειν.
• Πτωχώ γλώσσα δέδεται.
• Ράβδος εν γωνία, άρα βρέχει.
• Ράον αν τις διάπυρον άνθρακα επί της γλώσσης κατάσχοι ή λόγον απόρητον.
• Ράστον απάντων εστίν εαυτόν εξαπατήσαι.
• Σοφόν το σαφές (Αριστοτέλης)
• Συν Αθηνά και χείρα κίνει.
• Τα αγαθά κόποις κτώνται.
• Τα δάνεια δούλος τους ελευθέρους ποιεί.
• Τα εν οίκω μη εν δήμω.
• Τα ιδανικά είναι σαν τα άστρα. Δεν είναι χειροπιαστά άλλ’ ακολουθώντας τα θα σας βοηθήσουν, όπως ο πολικός αστήρ τους ναυτιλομένους, να εκπληρώσετε τον προορισμό σας στη ζωή.
• Τα λάθη ανήκουν στις βιβλιοθήκες, οι αλήθειες στον ανθρώπινο νου.
• Τα λόγια πετούν, τα γραπτά μένουν.
• Ταίς γυναιξί κόσμον η σιγή φέρει.
• Τέττιξ τέττιγι φίλος, μύρμηξ μύρμηγκι. (Παραπλήσιες: Ήλιξ ήλικα τέρπει Όμοιος ομοίω αεί πελάζει)
• Τη μεν δίδωμι χειρί, τη δε λαμβάνω.
• Την κοινωνία δεν την τιμούν οι θέσεις, αλλά τα άτομα.
• Την προδοσίαν πάντες ηγάπησαν, τον προδότην ουδείς.
• Την τέφραν φεύγων, εις ανθρακιάν εμπίπτει.
• Το αληθές πικρόν εστί και αηδές τοις ανοήτοις, το δε ψεύδος γλυκύ και προσηνές.
• Το δέντρο, που έχει τις ρίζες του βαθιά ριζωμένες, δε φοβάται τον αέρα.
• Το δις εξαμαρτείν ουκ ανδρός σοφού.
• Το ευ πράττειν παρά την αξίαν αφορμή του κακώς φρονείν τοις ανοήτοις γίγνεται.
• Το ζην εξήμεσεν.
• Το κακό δέντρο απ’ την αρχή ξεριζώνεται.
• Το λακωνίζειν, εστί φιλοσοφείν.
• Το μεγαλύτερο μυστικό, για να πείθεις, είναι να πεισθείς εσύ ο ίδιος.
• Το μέλλον ενός ανθρώπου είναι γραμμένο στο παρελθόν του.
• Το μίσος δεν υποχωρεί στο μίσος, αλλά στην αγάπη.
• Το να κλείνουμε τα μάτια μας σ’ εκείνους που μας βρίζουν είναι συχνά γενναιότητα. Το να τ’ ανοίγουμε καλά σ’ εκείνους που μας επαινούν είναι πάντοτε φρονιμάδα.
• Το πεπρωμένον φυγείν αδύνατον.
• Το πέρισυν αεί βελτίω. (=Κάθε πέρισυ και καλύτερα)
• Το πλανάσθαι ανθρώπινον
• Το χρήμα για άλλους είναι μέσον να γίνουν άνθρωποι και για άλλους μέσον αποκτηνώσεως.
• Το χρήμα πρέπει να είναι μέσον και όχι σκοπός της ζωής μας.
• Το χρήμα, όπως και η κοπριά, αν δεν σκορπιστεί, δεν ωφελεί.
• Το ωραίο δεν είναι πάντοτε καλό, αλλά το καλό είναι πάντοτε ωραίο.
• Τοις τολμώσιν η τύχη ξύμφορος.
• Τους πόνους γαρ αγαθοί τολμώσι δειλοί δ’ εισίν ουδέν ουδαμού.
• Τους φίλους εν ταις ατυχίαις διαγιγνώσκομεν. (Νεοελληνική: Ο φίλος στην ανάγκη φαίνεται)
• Τούτω διαφέρει ανήρ των άλλων ζώων, τω τιμής ορέγεσθαι.
• Τροχός τ’ ανθρώπινα.
• Των ποδών ο φειδόμενος αποστερεί την κοιλίαν αυτού.
• Ύβρις ύβριν γεννά.
• Υπέρ σεαυτού μη φράσης εγκώμιον.
• Φαινομένων έργων περιττόν εστι μακρολογία.
• Φαλακρόν τίλλειν.
• Φασί τους γέροντας παλίμπαιδας γίγνεσθαι.
• Φίλος επιζήμιος εχθρός αποκαλείται.
• Φρόντισον περί ονόματος αυτό γάρ σοι διαμένει ή χίλιοι θησαυροί χρυσίου.
• Φύσιν πονηράν μεταβαλείν ου ράδιον.
• Χαίρε τοις ελέγχουσί σε μάλλον ή τοις κολακεύουσιν.
• Χάνεις κόπο και σαπούνι σαπουνίζοντας γουρούνι.
• Χρη σιγάν, ή κρείττονα σιγής λέγειν.
• Χρόνος αληθείας πατήρ.
• Χρόνος ο σοφώτερος σύμβουλος.
• Χώρα και νόμος, πόλις και τόπος.
• Ψυχής νοσούσης εισίν ιατροί λόγοι.
• Ω οία κεφαλή και εγκέφαλον ουκ έχει.
• Ώδινεν όρος και έτεκεν μυν.