Μας είπανε θεϊκό ζευγάρι στα αρχαία χρόνια (1) και ο Απουλήιος (2) μας συνταίριαξε μια χαρά. Εμένα την Ψυχή και σένα τον Έρωτα (3) Ή μήπως αντίστροφα;
Την ιστορία μας εσείς οι αναγνώστες την ξέρετε. Είναι ένα παραμύθι αγάπης και αγώνα, με πάθη, ζήλιες, σκληρές δοκιμασίες, απολαύσεις και απαγορεύσεις, αδικίες και τιμωρίες, βαθύ πόνο και προπάντων με άθλους που όταν ολοκληρώνονται οδηγούν στην ευτυχία. Νομίζω πως μοιάζει με την ιστορία κάθε ζευγαριού που ερωτεύεται και περνάει δια πυρός και σιδήρου για να διατηρήσει τη σχέση του ενάντια στις κάθε λογής αντιξοότητες…
 |
| Εικόνα 2: Έρως και Ψυχή |
 |
| Εικόνα 3: Μαρμάρινο σύμπλεγμα Έρωτος και Ψυχής. Galleria degli Uffizi, Φλωρεντία |
Κοντολογίς, μια φορά κι ένα καιρό, η Αφροδίτη, μητέρα του αγαπημένου μου Έρωτα, ορμώμενη από τυφλή ζήλεια για την ομορφιά μου, τον έστειλε να με χτυπήσει με τα βέλη του, ώστε να επιθυμήσω «τον χειρότερο από το ανθρώπινο είδος» (Απ., Μετ. 4.31). Και καθώς δεν με ήθελε κανείς και έμενα απάντρευτη, αδιάφορη και η ίδια για υμέναιους, οι δικοί μου -κατόπιν χρησμού- με έστειλαν στις εσχατιές από όπου ο Ζέφυρος με οδήγησε στα δώματα του Έρωτα. Ο φτερωτός θεός μου, έχοντας τρυπηθεί ο ίδιος από τα βέλη του και ξέχειλος από πόθο για μένα, έσμιξε μαζί μου, αλλά κράτησε κρυφή την ταυτότητα και τη θεϊκή του φύση και μάλιστα μου ζήτησε να μην τον δω ποτέ στο φως. Η ένωσή μας ήταν μαγική και η ευτυχία μας κράτησε κάμποσο καιρό.
Ωστόσο, ένα βράδυ παρασυρμένη από τον φθόνο των αδελφών μου που μου έβαζαν λόγια ότι ο αγαπημένος μου ήταν ένα τέρας, άναψα ένα λυχνάρι και είδα καθαρά την υπέροχη μορφή του. Τότε ακριβώς τον έχασα. Ένιωσε προδομένος απ’ την πράξη μου.
Απελπισμένη άρχισα να τον ψάχνω παντού, να λιώνω απ’ τη Θλίψη και την Έγνοια, ήθελα να πεθάνω, ώσπου συνάντησα την Αφροδίτη έμπλεη μένους εναντίον μου. Τρεις άθλους μου ζήτησε να κάνω για να εξιλεωθώ που πλήγωσα το γιο της. να ξεχωρίσω χιλιάδες ανάμεικτους σπόρους δημητριακών, να μαζέψω μαλλί χρυσών προβάτων, να φέρω απ’ τον Άδη- κλεισμένη σε κουτί- λίγη από την ομορφιά της Περσεφόνης. Τους έκανα και με το παραπάνω.
 |
| Εικόνα 4: πήλινο σύμπλεγμα Έρωτα και Ψυχής σε εναγκαλισμό |
 |
| Εικόνα 5: Πήλινο ειδώλιο Έρωτα και Ψυχής, 2ος/1ος αι. π.Χ. Μουσείο Κω |
 |
| Εικόνα 6: Τοιχογραφία από την Πομπηία με Έρωτα και Ψυχή. Αρχαιολογικό Μουσείο Νάπολης |
 |
| Εικόνα 7: Η Ψυχή παραβαίνει την υπόσχεσή της στον Έρωτα και προσπαθεί να τον δει με το φως του λυχναριού. Giuseppe Maria Crespi (1807). Galleria degli Uffizi, Φλωρεντία |
 |
| Εικόνα 8: Κοιμισμένος Έρως και Ψυχή με λυχνάρι από τον John Wood |
 |
| Εικόνα 9: Ο Έρωτας φεύγει από την Ψυχή. François Edouard Picot (1817) |
 |
| Εικόνα 10: Η Ψυχή μπροστά στην οργισμένη Αφροδίτη. Edward Hale (1883) |
Ο Έρωτας με έσωσε απ’τον αιώνιο ύπνο και εξιλεωμένη πια έφτασα με τον καλό μου στον Όλυμπο, έγινα θεά και γω πίνοντας αμβροσία και παντρεύτηκα τον Έρωτα. Απέκτησα φτερά πεταλούδας, δώρο του Δία, ώστε να μοιάζω με τον αγαπημένο μου. Κάναμε μαζί και ένα παιδάκι, την Ηδονή. Τέλος καλό, όλα καλά. Και ζήσανε αυτοί καλά και μεις καλύτερα.
 |
| Εικόνα 11: Μαρμάρινο σύμπλεγμα Έρωτα και Ψυχής του ιταλού γλύπτη Antonio Canova (1757-1822). Μουσείο Λούβρου. Αποδίδεται η στιγμή που ο Έρωτας ξαναζωντανεύει την Ψυχή. Είναι επίσης ευρέως γνωστό και ως «Η Αναγέννηση της Ψυχής από το Φιλί του Έρωτα». |
 |
| Εικόνα 12: Τμήμα ρωμαϊκής σαρκοφάγου των αρχών του 4ου αι. μ.Χ. Πτερωτός Έρως και πεταλούδα Ψυχή πλαισιώνουν ένα πορτραίτο σε κυκλική κορνίζα (tondo) του νεκρού, ενώ ένας αετός με τα φτερά του αναποδογυρίζει αγγείο με καρπούς δίπλα στο κέρας της Αμάλθειας. Μουσείο της Τέχνης, Ινδιανάπολη, ΗΠΑ |
 |
| Εικόνα 13: από το ένθετο της εφημερίδας το ΒΗΜΑ, με τίτλο Έρως, 20-12-2009 |
Δε ζήτησα ν΄ αγαπηθώ μήτε και ν’ αγαπήσω. Όμορφα ζούσα στο μικρόκοσμό μου, Ψυχή μόνη, ολάκερη, περήφανη, δυνατή, ασφαλής και ωραία. Ήρθες εσύ Έρωτα και όλα άλλαξαν…εγώ άλλαξα. Αφοπλίσθηκα, παραδόθηκα αμαχητί στο ερωτικό μεθύσι, ρούφηξα μέχρι σταγόνας το μαγιολίκι φίλτρο, έγινα τρωτή, εμμονική για σένα, κυκλώνω τον κύκλο γύρω-γύρω, χωρίς αρχή και τέλος…δε βγαίνω απ’ αυτόν. Τον δικό σου κύκλο; Το δικό μου; Το δικό μας; Τρεις οι άθλοι. Τρελαίνομαι…δεν είμαι πια η Ψυχή…μόνο η ΚατωΚοσμική σκιά της. Μια χρυσαλλίδα είμαι που ανάσανε για μια στιγμή.
 |
| Εικόνα 14: Έρως και Ψυχή. Friedrich Paul Thumann |
Διαφυγή; Υπάρχει διαφυγή; Υπάρχει ίαση; Πώς γίνεται ο έρωτας Φιλότητα; Ποιο είναι το Ανδρόγυνο και ποια η γνώση; Πώς μετουσιώνεται το θηλυκό, απεκδυόμενο τα αρσενικά στοιχεία του, και πώς το αρσενικό απεκδυόμενο τα θηλυκά; Πώς συμπυκνώνονται τα δύο υπερεγώ σ’ Ένα; Πώς ξεπερνάς τα ανθρώπινα όρια; Ποιο είναι το ταξίδι, ποιος ο Οδυσσέας και ποια η Ιθάκη;
ΑΓΑΠΗ λέει ο συγγραφέας. Αυτήν που κατακτούν η Ψυχή και ο Έρωτας μαζί, όταν συγχρωτιστούν βαθιά και ωριμάσουν. Άλλο τι δεν ξέρω.
………………………
-Έρωτα είσαι εδώ, ψυχή μου;
-Ψυχή εδώ είμαι, έρωτά μου.
______________________
(1) Ενδεχομένως,ο μύθος του Έρωτα και της Ψυχής προέρχεται από ένα πλατωνικό αλληγορικό μύθο. Σε κάθε περίπτωση, όμως, εντάσσεται στο πλαίσιο της αρχαιοελληνικής παράδοσης. Βλ. Πάτρικ Τζεράρντ Γουώλς, Η ρωμαϊκή μυθιστορία. Τα Σατυρικά του Πετρωνίου και οι Μεταμορφώσεις του Απουληίου, (μτφ) Κώστας Παναγιωτάκης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2000. Το αρχέτυπο αυτό πιθανώς χρησιμοποιεί ο Ρωμαίος συγγραφέας Απουλήιος και το εντάσσει στις μυθιστορίες του. Ο Β. Perry θεωρεί πως υπήρξε κάποιο άλλο προγενέστερο κείμενο του Λουκιανού, με τον τίτλο «Μεταμορφώσεις» του οποίου περίληψη είναι το «Λούκιος ή όνος». Αυτό το έργο χάθηκε και απομίμησή του είναι το ομώνυμο του Απουλήιου.
(2) Λούκιος Απουλήιος = Γεννήθηκε περίπου το 125 μ.Χ. (ή 123-170 ή 114-184 μ.Χ.) στα Μάδαυρα (Μ’ Νταουρούς M’ Daourouch) της Αλγερίας, την εποχή εκείνη ρωμαϊκή επαρχία στα σύνορα της Γαιτουλίας και της Νουμιδίας, κοντά στη σημερινή Κωνσταντίνη. Από μια απεικόνισή του σε μετάλλιο προκύπτει ότι ήταν αρκετά ευπαρουσίαστος. Γόνος εύπορης οικογένειας, σπούδασε αρχικά στην Καρχηδόνα ρητορική - που περιελάμβανε φιλολογία, φιλοσοφία, τέχνη της ορθής σκέψης και ομιλίας - και συνέχισε τις σπουδές του στην Αθήνα και τη Ρώμη, μαθαίνοντας την ελληνική γλώσσα και εντρυφώντας παράλληλα στη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία, ενώ φαίνεται ότι μυήθηκε στο μυστικισμό και τη μαγεία. Τα πνευματικά του εφόδια ήταν κατάλληλα για την άσκηση δικηγορίας και για τον δικαστικό κλάδο εν γένει, στον οποίο και στράφηκε μετά το θάνατο του δικαστή πατέρα του. Στο ταξίδι της επιστροφής για την Καρχηδόνα, σταμάτησε στην Οία της Λιβύης -τη σημερινή Τρίπολη- όπου το ειδύλλιό του και στη συνέχεια ο γάμος του με μια πλούσια χήρα τον οδήγησαν στα δικαστήρια, γιατί οι φυσικοί κληρονόμοι της ισχυρίστηκαν ότι την αποπλάνησε με μάγια. Ο Απουλήιος υπερασπίστηκε τον εαυτό του μόνος του και αθωώθηκε. Κατόπιν, στην Καρχηδόνα απέκτησε το αξίωμα του Sacerdos Provinciae. Γύρω στο 161 μ.Χ., δηλαδή σε ηλικία περίπου 35 χρόνων, έγραψε στα λατινικά το έργο "Ο χρυσός γάιδαρος ή οι Μεταμορφώσεις", ένα από τα πρώτα μυθιστορήματα της δυτικής λογοτεχνίας. Μία εμβόλιμη ιστορία μέσα σε αυτό το έργο είναι ο ελληνοκεντρικός μύθος του Έρωτα και της Ψυχής (βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα των «Μεταμορφώσεων» κεφ. 4.2-6.24 και καλύπτει περισσότερο από δύο βιβλία εκ των συνολικά έντεκα κεφαλαίων-βιβλίων). Ο μύθος αυτός αγαπήθηκε ιδιαιτέρως στην εποχή του, αλλά και αργότερα εξακολούθησε να συγκινεί το πλατύ κοινό.
(3) Έρως και Ψυχή = Η εξιστόρηση του μύθου γίνεται από μια ηλικιωμένη δούλα σε μια νεαρή αιχμάλωτη ληστών, προκειμένου να την καθησυχάσει για την τύχη της. Με παραμυθική αφήγηση της περιγράφει όλα τα δεινά που πέρασαν ο Έρωτας και η Ψυχή, εξαιτίας της ζήλειας της Αφροδίτης, μέχρι να μπορέσουν να ξανασμίξουν και να χαρούν την αγάπη τους ανεμπόδιστα.
- Έρως και Ψυχή με τα μάτια των Μεγάλων Ζωγράφων (ολόκληρος ο Μύθος σε ζωγραφικούς πίνακες)
Επιπλέον πηγές στο διαδίκτυο:
- http://antnikolis.blogspot.gr/2016/06/blog-post_18.html
- http://www.pitt.edu/~dash/cupid.html
- http://psychografimata.com/3103/otan-i-psichi-erotevete/
- http://antikleidi.com/2012/02/13/eros-psyche/
- http://antikleidi.com/2015/11/08/luca-giordano/
- http://antikleidi.com/2016/02/18/psyche-4/
- http://lyk-n-moudan.chal.sch.gr/Downloads/Yliko/eros_psyxh.pdf
- http://www.ekivolos.gr/H%20texnh%20tou%20erwta%20sthn%20arxaiothta.pdf
•E.J. Kenney, Apuleius: Cupid and Psyche, Cambridge University Press, Cambridge 1990
•E.J. Kenney, Cupid and Psyche, Penguin, 2006
•J.J. Winkler, The Constraints of Desire: The Anthropology of Sex and Gender in Ancient Greece, Routledge, Νέα Υόρκη 1990
•Μάριος Βερέττας,Έρως και Ψυχή, εκδόσεις Βερέττα 2016
Βασιλική Χριστοπούλου, Αρχαιολόγος