Ιπτάμενη περιστερά ονομάστηκε η πρώτη αυτόνομη ιπτάμενη μηχανή της ανθρωπότητας. Κατασκευάστηκε τον 405 π.Χ. από τον πυθαγόρειο φιλόσοφο και μαθηματικό Αρχύτα, από τον Τάραντα. Έγινε επίσης γνωστή ως «πετομηχανή».
Η ιπτάμενη περιστερά ήταν μία μικρή συσκευή σε σχήμα αεροπλάνου που λειτουργούσε με σύστημα αεροπροώθησης.
Φτιαγμένη ως κέλυφος είχε στο εσωτερικό της μία κύστη ζώου σαν μπαλόνι. Η κύστη κατέληγε στο άκρο της περιστεράς όπου συνδεόταν με αεραντλία ή λέβητα μέσω ανοίγματος.
Κάθε φορά που η πίεση του αέρα περνούσε από αυτό το άνοιγμα, η περιστερά εκτοξευόταν λόγω του πεπιεσμένου αέρα που έβγαινε από πίσω με ορμή. Ουσιαστικά, λειτουργούσε σαν αεριωθούμενο αεροπλάνο βάσει της αρχής δράσης-αντίδρασης.
Η ιπτάμενη περιστερά του Αρχύτα λειτούργησε από την πρώτη της πτήση, καλύπτοντας απόσταση 200 μέτρων. Το αεροπλάνο των Ράιτ πέταξε 37 μέτρα στην πρώτη του πτήση, πολλούς αιώνες αργότερα, τον Δεκέμβριο του 1903. Το γεγονός περιγράφει ο Ρωμαίος συγγραφέας Αύδιος Γέλλιος στο έργο του «Αττικαί Νύκτες».
Την αρχαία εφεύρεση ερεύνησε σε βάθος ο Έλληνας μαθηματικός Ευάγγελος Σταμάτης. Σύμφωνα με τις μελέτες του, η ιπτάμενη περιστερά φανερώνει τις προηγμένες γνώσεις αεροδυναμικής που διέθετε ο Αρχύτας.
Αρχύτας ο Ταραντίνος
Εφευρέτης της πρώτης ιπτάμενης μηχανής ήταν ο Αρχύτας ο Ταραντίνος, ο οποίος υπήρξε πυθαγόρειος φιλόσοφος, αστρονόμος, μαθηματικός, μηχανικός, πολιτικός, στρατιωτικός και μουσικός.
Γεννήθηκε περίπου το 428 π.Χ. στον Τάραντα της σημερινής Ιταλίας. Ήταν γιος του Μνησαγόρα ή του Εστιαίου και από νεαρή ηλικία διακρίθηκε για τις στρατιωτικές και πολιτικές του αρετές. Στην πατρίδα του εξελέγη επτά συνεχόμενες φορές κυβερνήτης (με τον τίτλο του στρατηγού), παρά τον κανόνα που επέτρεπε στους πολίτες να εκλέγονται μόνο μία φορά. Σύμφωνα με τον Αριστόξενο δεν ηττήθηκε ποτέ σε μάχη.
Κατά τον Διογένη Λαέρτιο, υπήρξε ο άνθρωπος που θεμελίωσε την επιστημονική μηχανική και που διαφοροποίησε την αρμονική αναλογία από την αριθμητική και την γεωμετρική. Υπήρξε από τους πρώτους που έλυσαν το πρόβλημα του διπλασιασμού του κύβου, γνωστό ως το Δήλιον πρόβλημα, ένα από τα δυσκολότερα μαθηματικά προβλήματα του κόσμου. Ο μύθος λέει πως, τον 5ο αιώνα π.Χ., οι κάτοικοι της Δήλου συμβουλεύτηκαν το μαντείο του Δήλιου Απόλλωνα για να μάθουν τι έπρεπε να κάνουν για να απαλλαγούν από λοιμό που μάστιζε την πόλη.
Το μαντείο τους αποκάλυψε πως έπρεπε να διπλασιάσουν τον κυβικό βωμό του Απόλλωνα χωρίς να μεταβάλλουν τον όγκο του. Ο Αρχύτας υπήρξε επίσης από τους λαμπρότερους φιλοσόφους του αρχαίου κόσμου. Διετέλεσε δάσκαλος του Εύδοξου και του Πλάτωνα όταν μαθήτευσαν κοντά του, στον Τάραντα. Συγκεκριμένα, συνδέθηκε στενά με τον Πλάτωνα, ο οποίος έβλεπε στο πρόσωπο του δασκάλου και μέντορά του τον ιδανικό πολίτη.
Οι ιδέες του Αρχύτα επηρέασαν έντονα τον Πλάτωνα και συμπεριέλαβε πολλές από αυτές στα έργα του, ανάμεσά τους και στην «Πολιτεία», παρ’ όλο που δεν συμφωνούσαν πάντοτε στις θεωρίες τους. Πιθανότατα ο Αρχύτας υπήρξε το πρότυπου του φιλοσόφου-βασιλιά που περιγράφει ο Πλάτων. Μάλιστα, τον είχε σώσει το 361 π.Χ. από τον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο Β’ όταν κόντεψε να πουληθεί σκλάβος.
Ο Αρχύτας τον διέσωσε στέλνοντάς του ένα μικρό πλοιάριο. Σύμφωνα με τον Πτολεμαίο, ο Αρχύτας ασχολήθηκε με την μουσική περισσότερο από κάθε άλλον πυθαγόρειο. Ανακάλυψε πως τα θεμελιώδη διαστήματα της μουσικής (π.χ. οκτάβα) μπορούν να αναπαραχθούν ως αναλογία σε μήκη χορδών.
Επίσης προσπάθησε να εξηγήσει την μετάδοση του ήχου και σχεδίασε νέες μουσικές κλίμακες, πέρα από την διατονική που χρησιμοποιούσαν οι πυθαγόρειοι. Πολλά από τα έργα του που σώζονται είναι κυρίως φιλοσοφικά: «Περί όντος», «Περί αντικειμένων», «Περί παντός», «Περί ανδρός αγαθού και ευδαίμονος», «Περί παιδεύσεως και ηθικής» και «Περί νόμου και δικαιοσύνης».
Ο Αριστοτέλης είχε γράψει για τις φιλοσοφικές αρχές του Αρχύτα σε τρίτομο έργο το οποίο δεν διασώθηκε. Επίσης σώζονται τα έργα του «Αρμονικός» και «Διατριβαί», για την αρμονική θεωρία και την λογιστική, αντίστοιχα. Ανάμεσα στις εφευρέσεις του συγκαταλέγονται και διάφορα παιδικά παιχνίδια όπως η κουδουνίστρα, το τσούρλι και το τσέρκι.
Εικάζεται πως ο Αρχύτας πέθανε σε ναυάγιο στην Αδριατική θάλασσα το 366 π.Χ.