Η σιδηρά κυρία του υπουργείου Πολιτισμού. Έτσι την αποκαλούν. Γενική γραμματέας για δέκα ολόκληρα χρόνια (σε δύο διαφορετικές φάσεις, με περίπου δώδεκα διαφορετικούς υπουργούς και υφυπουργούς), η αρχαιολόγος Λίνα Μενδώνηέζησε τις πιο δημιουργικές αλλά και συγκρουσιακές στιγμές του υπουργείου Πολιτισμού. Από την έγκριση των Ολυμπιακών Έργων, στην ολοκλήρωση της ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, στην ένταξη-ρεκόρ έργων στο ΕΣΠΑ, που έδωσαν πίσω στην πόλη εμβληματικά κτίρια, ως τις κλοπές αρχαιοτήτων και έργων τέχνης, τις συγκρούσεις με τους συνδικαλιστές, που δεν δίστασαν να ανέβουν πάνω στα Προπύλαια της Ακρόπολης. Και βέβαια την Αμφίπολη, την πιο ένδοξη και ταυτόχρονα αμφιλεγόμενη αρχαιολογική ανακάλυψη των τελευταίων δεκαετιών – έγινε αντικείμενο θαυμασμού και debate ταυτόχρονα.
«Να μου το θυμηθείς, η Μενδώνη θα γυρίσει στον υπουργείο Πολιτισμού» λένε κάποιοι. Δεν ήταν εύκολο να βρούμε ημερομηνία για να συναντηθούμε, μεταξύ Καβάλας, Μαδρίτης, Θεσσαλονίκης και άλλων πόλεων, όπου ταξιδεύει για συνέδρια και διαλέξεις, επισκέψεις σε μουσεία, των μαθημάτων που παραδίδει στο διαπανεπιστημιακό μεταπτυχιακό πρόγραμμα με αντικείμενο την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και τη διαχείρισή της, αλλά και των καθηκόντων της στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών. Εκεί συνεχίζει τα ερευνητικά προγράμματα που είχε αναλάβει ήδη πριν από το 2009, οπότε και έγινε για δεύτερη φορά γενική γραμματέας, προγράμματα που αφορούν την αρχαία ελληνική επιγραφική, την ιστορία του τοπίου και την πολιτιστική διαχείριση.
Μιλώντας στη LifO, κάνει την αυτοκριτική της, κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για το κύρος του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ) και τις ευκαιρίες που χάνει το υπουργείο Πολιτισμού, μιλά για την προσπάθεια, στην οποία μετείχε και η ίδια, για τη δημιουργία μιας ενιαίας κεντροαριστεράς, για τη σχέση της με τον Ευάγγελο Βενιζέλο, για τον Γιώργο Λούκο, τους κινδύνους του ΕΜΣΤ και, φυσικά, για την Αμφίπολη.
Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης λειτουργεί τώρα ως πολιτιστικός χώρος. Μάλλον δεν συμφωνώ. Αλλά από το να είναι ένα κτίριο σιωπηλό, τουλάχιστον ας χρησιμοποιείται κι έτσι. Όμως αυτό δεν είναι το ΕΜΣΤ!
— Σας λείπει η συμμετοχή στο κέντρο λήψης αποφάσεων; Στη διοίκηση;
Σε οποιοδήποτε πεδίο και αν εργάζεσαι, ακόμα και στο θεωρητικό ή ακαδημαϊκό, μπορείς να συνεισφέρεις. Πιστεύω ότι χρειάζονται περίοδοι ανατροφοδότησης και κυρίως μελέτης. Το διαπίστωσα ανάμεσα στις δύο θητείες μου, από τον Μάρτιο του 2004 ως τον Νοέμβριο του 2009, οπότε επανήλθα στη θέση της γενικής γραμματέως στο υπουργείο Πολιτισμού. Όταν αποστασιοποιήθηκα, είχα την ευκαιρία να σκεφτώ, να μελετήσω, να κάνω την αυτοκριτική μου. Ομολογώ ότι είδα κάποια πράγματα με άλλο μάτι.
— Πείτε μου στοιχεία αυτής της αυτοκριτικής. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Θα σας πω ένα καθαρά διοικητικό. Το 2013, στο πλαίσιο των ευρύτερων περιορισμών που όφειλε να υλοποιήσει η κυβέρνηση, έπρεπε να μειωθεί, κατά ένα ποσοστό, το δυναμικό του υπουργείου. Αποφασίστηκε η οριζόντια αντιμετώπιση, με αποτέλεσμα να αποπεμφθούν άνθρωποι που είχαν τα λιγότερα τυπικά προσόντα. Αν σήμερα χρειαζόταν να κάνω κάτι ανάλογο, θα επιχειρηματολογούσα ότι είναι λάθος η οριζόντια αντιμετώπιση. Υπάρχουν άνθρωποι με αφοσίωση και εντιμότητα, χωρίς αυξημένα τυπικά προσόντα, και άλλοι πτυχιούχοι, που ούτε ορθή δημοσιοϋπαλληλική στάση, ούτε επιστημονική συμπεριφορά έχουν, ούτε συνέπεια.
— Πόσοι υπάλληλοι αποπέμφθηκαν;
Περίπου 100 άτομα. Τα οριζόντια μέτρα δεν είναι δίκαια, όταν μάλιστα μιλάμε για χώρους όπως ο πολιτισμός, όπου η ποιότητα πρέπει να έχει καθοριστικό ρόλο.
— Ποια είναι η μεγαλύτερη φουρτούνα που ζήσατε στη γενική γραμματεία; Οι κλοπές αρχαιοτήτων και έργων τέχνης ενδεχομένως;
Οι κλοπές είναι κάτι τραυματικό, δεν το ξεχνάς ποτέ. Όμως, τελικά, το μεγαλύτερο ή το μικρότερο κακό είναι άμεσα συναρτημένο και με τη χρονική στιγμή κατά την οποία συντελείται. Ήταν μεγάλη η χαρά όταν ανακτήθηκαν οι αρχαιότητες της Ολυμπίας, αλλά χαρά ήταν και κάθε φορά που ανακτούσαμε αρχαιότητες από χέρια αρχαιοκάπηλων. Με πονάει το ότι έχουν κλαπεί τέσσερις πίνακες της Εθνικής Πινακοθήκης και δεν έχουν εντοπιστεί.
— Έχουν μείνει ιστορικές οι πολύωρες συνεδριάσεις του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου.
Την περίοδο 2010-2014 το ΚΑΣ λειτούργησε με εξαιρετικά γρήγορο, σαφή και έντιμο τρόπο. Η κορύφωση της δραστηριότητάς του ήταν το 2010, οπότε συζητήθηκαν 1.894 θέματα. Έπρεπε να προετοιμαστούν οι εντάξεις των έργων στο ΕΣΠΑ 2007-2013, που ούτως ή άλλως είχαν καθυστερήσει. Σας θυμίζω ότι οι πρώτες έγιναν τον Μάιο του 2010.
— Δεχθήκατε πιέσεις ή απειλές ως πρόεδρος του ΚΑΣ;
Δεν αισθάνθηκα ποτέ έτσι. Θεωρώ ότι η λειτουργία του ΚΑΣ από το 2009 ως τον Ιανουάριο 2015 ήταν υποδειγματική και έντιμη. Ήταν εξαιρετικά δυσάρεστο όταν άκουσα πρόσφατα τον καθηγητή Νίκο Αλιβιζάτο, άνθρωπο βαθιάς δημοκρατικής αντίληψης, να λέει ότι σήμερα το ΚΑΣ εξυπηρετεί πολιτικές σκοπιμότητες. Η δήλωση έγινε μετά τη συζήτηση για την τύχη των αρχαιοτήτων στις Σκουριές. Και απ'όσα διάβασα στον Τύπο, είχε δίκιο. Πρώτη φορά από ιδρύσεως του Συμβουλίου –το 1910− ελέχθη δημόσια κάτι τέτοιο.
— Έχει δίκιο; Ξέρω ότι παρακολουθείτε ακόμα τις διεργασίες.
Το ΚΑΣ χρειάζεται στιβαρή προεδρία, με την έννοια ότι δεν ελέγχεις καμία άποψη, δεν λογοκρίνεις ποτέ, αλλά δεν αφήνεις καθένα να μιλά ατελείωτα επί παντός επιστητού, εντός ή εκτός θέματος. Αυτό δημιουργεί χαοτική κατάσταση. Μακριά από εμένα οποιαδήποτε προσπάθεια χειραγώγησης ή λογοκρισίας. Άλλο το ένα, άλλο το άλλο. Όμως, όταν ο πρόεδρος δεν αισθάνεται ασφαλής για την άποψή του και περιμένει να δει πού θα πάει το κύμα για να συμπλεύσει ή να ισορροπήσει, ε, τότε υπάρχει θέμα!
Ο Θεόδωρος Πάγκαλος, μια και τον αναφέρατε, έχει ιδιαίτερη ευφυΐα και εξαιρετική κουλτούρα. Αυτά τα χαρακτηριστικά βοηθούν να βρεις τρόπους καλής συνεργασίας ακόμα και με έναν εκρηκτικό χαρακτήρα.
— Η παρούσα προεδρία (σ.σ. η γ.γ. Μαρία Ανδρεαδάκη Βλαζάκη) έχει αυτό το θέμα;
Δεν ξέρω αν το έχει ή όχι. Δεν είμαι παρούσα. Δεν μπορώ να πω κάτι περισσότερο. Aνεξαρτήτως προσώπων, σε καμία περίπτωση ένα όργανο με αυτό το κύρος και αυτόν το θεσμικό ρόλο δεν μπορεί να εκτίθεται. Πολλές φορές, δημιουργούνταν έντονες αντιπαραθέσεις με πολίτες που ερχόντουσαν από όλη την Ελλάδα να υποστηρίξουν τα συμφέροντά τους. Σε στιγμές εντάσεων κάποιοι μιλούσαν με απρέπεια απέναντι στο Συμβούλιο. Θυμάμαι πόσο έντονα υπερασπιζόμασταν το κύρος του.
— Ποιο είναι το προσωπικό σας ρεκόρ σε συνεδριάσεις του ΚΑΣ;
Μία φορά ήταν το καλοκαίρι του 2000, όταν περάσαμε τις έξι μελέτες για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας. Αρχίσαμε στις 3 το μεσημέρι και τελειώσαμε στις 4 το πρωί. Η συγκεκριμένη συνεδρίαση είχε μόνο αυτό το θέμα, που ήταν εξαιρετικά σημαντικό για την Αθήνα και την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Μια άλλη συνεδρίαση ήταν το 2013, που αφορούσε την κήρυξη ζωνών προστασίας και υποθέσεις ιδιωτών και τελείωσε στις 6 το πρωί.
— Γιατί ξαφνικά ξεχάστηκε το θέμα της Αμφίπολης;
Όταν ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς επισκέφθηκε την Αμφίπολη, στις 12 Αυγούστου 2014, η τότε αξιωματική αντιπολίτευση έδωσε στο θέμα πολιτική διάσταση. Επρόκειτο για μια απλή επίσκεψη την ημέρα που ξεκινούσαν οι διακοπές του. Θεωρήθηκε ότι η αποκάλυψη του μνημείου ήταν μέρος του success story Σαμαρά. Η απόφαση να μη γίνει ουσιαστικά τίποτα τα δύο τελευταία χρόνια είναι, κατά τη γνώμη μου, πολιτική. Δεν λέω κομματική, λέω πολιτική. Πολιτικά κρίθηκε από την ηγεσία του υπουργείου ότι δεν έπρεπε να συνεχιστεί. Δεν συνεχίστηκε το αυτονόητο, όπως γίνεται με κάθε αρχαιολογικό εύρημα. Δεν μιλάω μόνο για την ανασκαφή. Ολόκληρο το ταφικό μνημείο και η περιοχή χρήζουν έρευνας. Η ανασκαφική ομάδα συνεχίζει τη μελέτη και έχει παρουσία με ανακοινώσεις σε διάφορα συνέδρια. Αυτός είναι ο ρόλος των επιστημόνων. Όμως, το υπουργείο Πολιτισμού δεν έχει δώσει ώθηση ούτε στην έρευνα ούτε στην ανάδειξη του μνημείου, όχι για να γίνει επισκέψιμο αλλά ούτε και για την ουσιαστική προστασία του. Περάσανε από το ΚΑΣ δύο μελέτες, το 2015 και το 2016, που είχαμε δρομολογήσει εμείς ήδη από το 2014. Τον Νοέμβριο-Δεκέμβριο του 2015 εφαρμόστηκε μόλις το 30% της μίας μελέτης, που αφορούσε άμεσα σωστικά μέτρα, προκειμένου να μη σκεπαστεί ξανά το μνημείο με υπερκείμενα χώματα.
— Στην τελευταία φάση της ανασκαφής είχε δημιουργηθεί η αίσθηση ότι η σχέση σας με την ανασκαφέα Αικατερίνη Περιστέρη είναι συγκρουσιακή.
Με την κ. Περιστέρη είχαμε εξαιρετική συνεργασία. Ένταση υπήρξε στην παρουσίαση που έγινε στο αμφιθέατρο του υπουργείου στο τέλος του Νοεμβρίου του 2014. Επειδή δεν είχε την εμπειρία να αντιμετωπίσει τον καταιγισμό ερωτήσεων και λόγω της φόρτισής της, δεν έλεγε αυτό που ήξερε και φαινόταν ότι κάτι ήθελε να κρύψει. Αυτός ήταν και ο λόγος της παρέμβασής μου για τα σκελετικά κατάλοιπα.
— Υπάρχει κάτι που δεν μάθαμε για την Αμφίπολη;
Δεν απεκρύβη τίποτα. Με απόλυτη βεβαιότητα σας λέω ότι ξέρω αυτά που ξέρετε κι εσείς, τίποτα περισσότερο.
— Προσωπικά, ως αρχαιολόγος, έχετε υποψίες, ενδείξεις σε ποιον ανήκει ο τάφος;
Πιστεύω ότι πρόκειται για δημόσιο έργο που χρηματοδοτήθηκε από τα κραταιά βασιλικά ταμεία. Ένα τέτοιο έργο δεν έγινε για τυχαίο πρόσωπο. Πρέπει να συνδεόταν αμέσως, δεν εννοώ κατ'ανάγκη με δεσμό αίματος, αλλά πάντως με πολιτικό δεσμό, με τον βασιλικό οίκο. Μέχρι εκεί. Όταν αποκαλύφθηκε ο μαρμάρινος περίβολος κάποιοι έκαναν ευθεία αναφορά στον Μέγα Αλέξανδρο. Αυτό δημιούργησε τεράστιες προσδοκίες σε διάφορες ομάδες ανθρώπων. Δεν έλειψαν και αναφορές συνωμοσιολογικού χαρακτήρα. Η αναφορά και μόνο του ονόματος «Αλέξανδρος» προκαλεί τεράστιο διεθνές ενδιαφέρον. Αυτήν τη στιγμή που μιλάμε χιλιάδες άτομα γκουγκλάρουν το όνομά του στο Διαδίκτυο.
— Εσείς έχετε γκουγκλάρει το όνομά σας;
Nαι, θα ήταν ψέμα να σας πω όχι. Μερικές φορές το κάνω γιατί χρειάζεται να παραπέμψω σε ημερομηνίες γεγονότων που έχω ξεχάσει.
— Έχετε σοκαριστεί απ'όσα έχετε διαβάσει; Έχετε θυμώσει;
Πολλές φορές, ναι.
— Τα προσπερνάτε ή τα βλέπετε;
Τα αγνοώ.
— Το χειρότερο που έχετε δει;
Δεν το έχω σκεφθεί... Μερικές φορές θυμώνω, γιατί είναι άδικα. Καθένας διατυπώνει άποψη με βάση ανεξέλεγκτα δεδομένα, τις δικές του ιδέες και προθέσεις, αγνοώντας τον άλλον.
— Στο τέλος της δεύτερης θητείας σας άλλαξε η ανθρωπογεωγραφία του υπουργείου με τον νέο Oργανισμό. Προκλήθηκαν έντονες αντιδράσεις, άλλαξαν διευθυντές μουσείων, συγχωνεύθηκαν...
Ο Oργανισμός του 2014 δεν ήταν τόσο ριζοσπαστικός. Μακάρι π.χ. να είχαν προβλεφθεί και άλλες ειδικότητες, και μιλώ κυρίως για τον τομέα του σύγχρονου πολιτισμού. Ξέρετε, όταν κάποιος ξεβολεύεται –πρόσωπο ή υπηρεσία− υπάρχει ενόχληση. Δεν είναι κακό να έρχονται νέα πρόσωπα στο προσκήνιο. Κανενός η θέση δεν είναι προσωπική. Όλοι μπορούν να συμβάλουν και να προσφέρουν και σε άλλες υπηρεσίες. Αν δεν είχε γίνει η κυβερνητική αλλαγή, η εφαρμογή θα ήταν σαφώς καλύτερη. Οι αντιδράσεις προήλθαν από πρόσωπα που ξεβολεύτηκαν.
— Ποια είναι η άποψή σας για την απόφαση να λειτουργήσει μερικώς το ΕΜΣΤ, με περιοδικές εκθέσεις;
Το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης λειτουργεί τώρα ως πολιτιστικός χώρος. Μάλλον δεν συμφωνώ. Αλλά από το να είναι ένα κτίριο σιωπηλό, τουλάχιστον ας χρησιμοποιείται κι έτσι. Όμως αυτό δεν είναι το ΕΜΣΤ! Δεν χρειαζόμαστε έναν ακόμα πολιτιστικό χώρο. Χρειαζόμαστε το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το οποίο συμπληρώνει ένα μεγάλο κενό για την Αθήνα, που είναι από τις ελάχιστες πρωτεύουσες, ίσως η μοναδική στην Ευρώπη, που δεν έχει ανάλογο μουσείο.
— Υπάρχει ο κίνδυνος αυτή η ημι-λειτουργία να οδηγήσει σε έναν εφησυχασμό και να καθυστερήσει ακόμα περισσότερο η πλήρης λειτουργία του;
Ναι, αν επαναπαυθούν οι παντός επιπέδου αρμόδιοι με τη δικαιολογία ότι έτσι το ΦΙΞ λειτουργεί. Εδώ οι ευθύνες πραγματικά θα είναι μεγάλες. Προήδρευα στο Συμβούλιο Μουσείων όταν συζητήθηκε η μουσειολογική και η μουσειογραφική μελέτη. Έχουν περάσει δυόμισι χρόνια και ακόμη δεν έχουν υλοποιηθεί.
Ο Γιώργος Λούκος αλλιώς παρέλαβε και αλλιώς παρέδωσε το Φεστιβάλ. Του έδωσε ώθηση και διεθνές κύρος. Αποπέμφθηκε με εξαιρετικά άκομψο τρόπο.
— Ποια είναι η άποψή σας για την ηθική αποκατάσταση της Άννας Καφέτση που έχουν εξαγγείλει δύο υπουργοί του ΣΥΡΙΖΑ ως τώρα;
Κανείς δεν πρέπει να θεωρεί τον εαυτό του μόνιμο πουθενά μέσα στο πλαίσιο της δημοσιοϋπαλληλικής κοινότητας. Όμως ανεπιφύλακτα σας λέω ότι αν σήμερα συζητάμε για το ΕΜΣΤ ως οντότητα, αυτό έγινε χάρη στη συμβολή και τον ρόλο της Άννας Καφέτση. Αυτό δύσκολα αμφισβητείται.
— Όταν αποφασίστηκε η απομάκρυνσή της όμως, ήσασταν στο υπουργείο.
Εκτιμώ την Άννα Καφέτση και το ξέρει. Όμως ο υπουργός εκείνη τη στιγμή έπρεπε να λύσει μια κρίση. Την έλυσε απαλλάσσοντας από τα καθήκοντά τους και τη διευθύντρια και το Δ.Σ., δημιουργώντας ένα νέο τοπίο. Ήταν τόσο οξυμμένα τα πράγματα, που κατά τη γνώμη του αυτό έδινε τη λύση. Πιθανότατα δεν είχε άδικο.
— Εσείς δεν του εισηγηθήκατε κάτι; Τι ήταν αυτό;
Ο ρόλος του γ.γ. είναι πάντα να εισηγείται στον υπουργό.
— Έχετε κληθεί να καταθέσετε για την υπόθεση του Γιώργου Λούκου; Όσο καιρό βρισκόσασταν στο υπουργείο δεν είχατε στοιχεία ή ενημέρωση για όσα κατηγορήθηκε στη συνέχεια;
Όχι, δεν έχω κληθεί. Όσο ήμουν στη γενική γραμματεία δεν πέρασαν από μένα αλληλογραφία, έγγραφα ή στοιχεία σαν κι αυτά των δημοσιευμάτων. Κάθε κυβέρνηση, κάθε πολιτικός προϊστάμενος έχει τη δυνατότητα και το δικαίωμα να κάνει αντικαταστάσεις προσώπων. Από κει και πέρα, καθένας έχει την ευθύνη των επιλογών και του τρόπου επιβολής τους. Ο Γιώργος Λούκος αλλιώς παρέλαβε και αλλιώς παρέδωσε το Φεστιβάλ. Του έδωσε ώθηση και διεθνές κύρος. Αποπέμφθηκε με εξαιρετικά άκομψο τρόπο. Η αποπομπή του προαναγγέλθηκε μέσω δημοσιευμάτων και προεξοφλήθηκαν οι ευθύνες του, ενώ ο φάκελος ήταν στη Δικαιοσύνη. Ε, ας αφήνουμε τη Δικαιοσύνη να κάνει τη δουλειά της.
— Ποια πρέπει να είναι, κατά τη γνώμη σας, η προτεραιότητα της νέας υπουργού Πολιτισμού;
Το κρισιμότερο είναι να εκμεταλλευτούν όσους πόρους αφήσαμε δεσμευμένους στο τρέχον ΕΣΠΑ 2014-2020, δηλαδή περί τα 400 εκατομμύρια ευρώ. Και πρέπει να διεκδικήσουν περισσότερους και από άλλα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα. Πρέπει η ίδια να ασχοληθεί και να καταλάβει. Πέρα από τη διάσταση της προστασίας του πολιτιστικού αποθέματος και της ενίσχυσης της σύγχρονης δημιουργίας, στα έργα ΕΣΠΑ 2007-2013 δούλεψαν 5.000 άνθρωποι όλων των ειδικοτήτων. Αντιλαμβάνεστε τι σημαίνει αυτό για την ανεργία.
— Μια υπόθεση που επίσης μοιάζει να έχει ύποπτα κολλήσει είναι αυτή της αξιοποίησης του Τατοΐου.
Τα κτίρια καταρρέουν. Με τη βοήθεια του Συλλόγου Φίλων Τατοΐου έχουν ολοκληρωθεί μελέτες και έχουν αδειοδοτηθεί από το 2014, αλλά το υπουργείο δεν τις προωθεί, ενώ μπορούν να χρηματοδοτηθούν από πόρους της Περιφέρειας Αττικής. Την ίδια ώρα, και ενώ υπάρχουν κοντέινερ με περισσότερα από 25.000 αντικείμενα μέσα στον χώρο, το κτήμα έχει μείνει χωρίς αστυνομικό σταθμό! Υπάρχει μόνο ένας άνθρωπος να το φυλάει, και μάλιστα χωρίς όχημα. Για να καταλάβετε, η μελέτη που μόλις εγκρίθηκε για τη μετατροπή του ανακτόρου σε μουσείο περίμενε στα συρτάρια 18 μήνες. Και, φυσικά, χρειάζονται τουλάχιστον 12 μήνες ακόμη για να ολοκληρωθεί η μελέτη σε επίπεδο εφαρμογής.
Μιλώντας, όμως, για καθυστερήσεις, το πιο σημαντικό είναι ότι δεν έχω ακούσει, μάλλον γιατί δεν ελέχθη, ποια θα είναι η πολιτική του υπουργείου για τα επόμενα χρόνια. Ποια έργα θα γίνουν το 2017 και το 2018; Συγκεκριμένα.
— Επίσης, αν θα συνεχιστεί η πολιτική εξωστρέφειας και προβολής του ελληνικού πολιτισμού με τις ανά τον κόσμο εκθέσεις.
Τώρα γίνονται οι εκθέσεις που ο σχεδιασμός τους χρονολογείται από το 2012. Το 2015 ταξίδευε η έκθεση «Heaven and Earth» που είχε ξεκινήσει το 2010, όπως και η έκθεση «Greeks» που άρχισε να σχεδιάζεται το 2011, όταν ήρθαν στην Ελλάδα εκπρόσωποι του National Geographic. Οι εκθέσεις για το έτος Ελλάδα-Ρωσία ήταν σχεδιασμένες από το 2013. Και στην περίπτωση αυτή υπήρξαν αστοχίες και χάθηκαν ευκαιρίες που στέρησαν στην Ελλάδα τη δυνατότητα να παρουσιάσει την έκθεση «Θεοί και Ήρωες» στο σπουδαίο Μουσείο Πούσκιν της Μόσχας. Έγινε μεν η έκθεση στο Κρατικό Μουσείο, όμως το Πούσκιν έχει άλλη εμβέλεια και σίγουρα η έκθεση θα είχε άλλη δημοσιότητα. Ακόμα και οι σχέσεις μας με το Ερμιτάζ πέρασαν από χίλια κύματα λόγω κακής διαχείρισης. Θέλουν προσοχή αυτά τα πράγματα. Τώρα μαθαίνω ότι για τον εορτασμό του έτους Ελλάδα-Κίνα θα στείλουμε ξανά μια εκδοχή των «Greeks», μια έκθεση που έχει ταξιδέψει πολύ κι έχουν γραφτεί τα πάντα γι'αυτήν. Ειδικά στην Κίνα δεν πας με φορεμένα ρούχα...
— Είχατε περίπου 12 υπουργούς και υφυπουργούς πολιτικούς προϊσταμένους (τους Παπαζώη, Πάγκαλο, Βενιζέλο, Γερουλάνο, Τζαβάρα, Παναγιωτόπουλο, Αρβανιτόπουλο, Τασούλα, Γκερέκου, Νικιτιάδη...). Ποιος ήταν ο πιο δύσκολος; Πώς είναι να έχεις πολιτικό προϊστάμενο τον Θεόδωρο Πάγκαλο;
Με όλους είχα εξαιρετική σχέση, με κάποιους έγινε ειλικρινής φιλία. Ο Θεόδωρος Πάγκαλος, μια και τον αναφέρατε, έχει ιδιαίτερη ευφυΐα και εξαιρετική κουλτούρα. Αυτά τα χαρακτηριστικά βοηθούν να βρεις τρόπους καλής συνεργασίας ακόμα και με έναν εκρηκτικό χαρακτήρα.
— Με τον Ευάγγελο Βενιζέλο η σχέση σας είναι και πολιτικά πιο στενή.
Γνωριστήκαμε το 2000, όταν επανήλθε στο υπουργείο Πολιτισμού, διαδεχόμενος τον Θεόδωρο Πάγκαλο. Δουλέψαμε μαζί σκληρά και εξαιρετικά για 3,5 χρόνια. Όταν στην εσωκομματική διαδικασία του ΠΑΣΟΚ, το 2007, έπρεπε καθένας μας να κάνει συγκεκριμένες πολιτικές επιλογές, ήρθαμε πιο κοντά.
— Σας έχει γίνει πρόταση να κατέβετε ως υποψήφια βουλευτής;
Ναι, από το ΠΑΣΟΚ. Δεν το θέλησα.
— Πώς βρεθήκατε στην επιτροπή του ΠΑΣΟΚ που σχεδίασε την εισήγηση για την ενιαία κεντροαριστερά;
Με πρότεινε η Φώφη Γεννηματά και το θεώρησα ιδιαίτερα τιμητικό.
— Καταρχάς, ποιον όρο προτιμάτε; Είναι σωστό το κεντροαριστερά;
Προτιμώ τον όρο σοσιαλδημοκρατία, για να είμαστε συνεπείς με το ευρωπαϊκό λεξιλόγιο. Η ενιαία δύναμη στον χώρο είναι αναγκαία. Κρίμα που δεν έγινε πραγματικότητα, όμως εξακολουθώ να ελπίζω ότι θα γίνει κάποια στιγμή, για να ξεφύγουμε από τη μάστιγα, την κατάρα του λαϊκισμού, για να αντιτάξουμε υγιή μεταρρυθμιστικό λόγο απέναντι στη λαίλαπα του λαϊκισμού που καταστρέφει την κοινωνία και τη χώρα.
— Έχετε έρθει κοντά στο να υπουργοποιηθείτε; Έτσι έλεγαν οι φήμες, τουλάχιστον στον ανασχηματισμό αμέσως μετά τον κ. Τζαβάρα.
Θεωρώ ότι τη συγκεκριμένη στιγμή η θέση μου στη γενική γραμματεία με κάλυπτε απολύτως.
— Ακούω συχνά να λένε «να μου το θυμηθείς, η Μενδώνη θα επιστρέψει στο υπουργείο».
Όλα είναι θέμα συγκυρίας.
— Θα θέλατε; Δέκα χρόνια της ζωής σας έχετε εργαστεί ως γ.γ. στο υπουργείο Πολιτισμού.
Επαναλαμβάνω, όλα είναι θέμα συγκυρίας.
— Σε περίπτωση που ανοίξουν διεθνείς διαγωνισμοί, όπως έχει προαναγγελθεί, θα σκεφτόσασταν να θέσετε υποψηφιότητα για τη Διεύθυνση Μεγάλων Μουσείων και Φορέων Πολιτισμού;
(χαμογελάει) Αν ποτέ να γίνουν προκηρύξεις...