Ο Μέγας Αλέξανδρος ήταν γνωστός και ως Αλέξανδρος Γ’ ο Μακεδών.

Η εποχή την οποία έδρασε ο Μ. Αλέξανδροςονομάστηκε Ελληνιστική εποχή, ξεκίνησε δηλαδή στο τέλος της κλασικής εποχής κι έτσι τέθηκαν τα θεμέλια της Ελληνιστικής εποχής.

Αποτέλεσε έναν από τα πιο σημαντικά ιστορικά πρόσωπα κι έμεινε ανεξίτηλος στην Ιστορία ως ο πιο σπουδαίος ηγέτης και αυτό διότι μέχρι την ηλικία των 33 κατάφερε να κατακτήσει μεγάλο μέρος του τότε κόσμου.

Πατέρας του ήταν ο βασιλιάς της Μακεδονίας, Φίλιππος ο Β’και μητέρα του η πριγκίπισσα Ολυμπιάδα. Μετά το θάνατο του πατέρα του, ανέλαβε ο Αλέξανδρος ως βασιλιάς της Μακεδονίας. Γεννήθηκε στη βόρειο Ελλάδα, το 356 π. Χ. από θνητούς γονείς παρ’ όλο που πολλοί τον αποκαλούσαν θεό.

Η Ολυμπιάδα ένιωσε πως μια φλόγα προσγειώθηκε απότομα στην κοιλιά της, ενώ ο Φίλιππος είδε μια σφραγίδα επάνω στην κοιλιά της συζύγου του, που έμοιαζε με λιοντάρι (Πλούταρχος).

Επηρεάστηκε βαθιά τόσο από τη μητέρα του, την Ολυμπιάδα, όσο και από το δάσκαλό του, τον Αριστοτέλη. Διδάχθηκε από τον τελευταίο τα ομηρικά έπη. Αποστήθισε πολλούς στίχους της Ιλιάδας, έμαθε πληροφορίες για του αρχαίους Έλληνες και τιμούσε τις αρχαιοελληνικές θυσίες. Πρότυπό του ήταν ο Αχιλλέας.

Πολλοί είναι αυτοί που αναρωτιούνται εάν ο Αλέξανδρος ήταν Έλληνας. Αν λάβουν υπ’ όψιν τους ότι ήταν απόγονος του Ηρακλή από τον πατέρα του, απόγονος του Αχιλλέα από τη μητέρα του, μιλούσε ελληνικά και μεγάλωσε με βάση τα ομηρικά έπη, τα οποία και διδάχθηκε, όπως προαναφέρθηκε, τότε δεν υπάρχει καμία αμφισβήτηση περί ταυτότητας.

Πολλές είναι οι πηγές που μας προδίδουν πως στην αρχή ο Αλέξανδροςέδειχνε μια ιδιαίτερη συμπάθεια στον Αριστοτέλη περισσότερη από αυτήν που έδειχνε στον πατέρα του, διότι από το Φίλιππο έμαθε το ζην, από το δάσκαλό του, όμως, το ευ ζην.

Ο Βουκεφάλαςείναι το μοναδικό άλογο, το οποίο έχει μείνει γνωστό στην ιστορία. Ήταν το άλογο του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το είχε διακρίνει από μικρή ηλικία στην αυλή του πατέρα του. Ο Βουκεφάλας, λοιπόν, δε μπορούσε να διακρίνει τη σκιά του, τρόμαζε και μόνο στην όψη της! Έτσι, ο μικρός Αλέξανδρος αποφάσισε να στρέψει το βλέμμα του προς τον ήλιο, έτσι ώστε να μη βλέπει τη σκιά που δημιουργείται.

Από τότε, αναπτύχθηκε μεταξύ τους μια σχέση αδυναμίας και ιδιαίτερης αγάπης και αφοσίωσης. Σε μια μάχη, όπου έγινε στην όχθη του ποταμού Υδάσπη, ο Μέγας Αλέξανδρος«χάνει» το Βουκεφάλα και κατακλύζουν τη ψυχή του λυπημένα συναισθήματα. Προς τιμήν του αξιολάτρευτου αυτού αλόγου εδραιώνει μια ομώνυμη πόλη, τη Βουκεφαλία ή Βουκεφάλα.

Από πολύ μικρή ηλικία ο Αλέξανδροςπήρε μέρος σε μάχες, καταφέρνοντας, παρά το λιγοστό ιππικό, να καταλάβει πολλές περιοχές. Η φήμη του άπλωσε τα πλοκάμια της από τη Δύση μέχρι και την Ανατολή. Διέδωσε με τον τρόπο αυτόν τον ελληνικό πολιτισμό σε πολλούς λαούς και διαμόρφωσε το δικό τους.

Σφράγισε με έναν μοναδικό τρόπο την Ελληνική, αλλά και την παγκόσμια ιστορία. Μέσα σε 12 χρόνια κατόρθωσε να κατακτήσει μεγάλο μέρος της Ευρώπης, αλλά και σχεδόν ολόκληρη την Ασία. Έχτισε 12 πόλεις με το ίδιο όνομα: Αλεξάνδρεια.

Πέθανε σε ηλικία 33 ετών στη Βαβυλώνα. Χάρη στην απαράμιλλη και δοξασμένη νίκη του, με την πάροδο των χρόνων, «βγήκαμε» εμείς και όσοι ανήκουν στις περιοχές που κατέκτησε. (Καβάφης)

Μαρία Ρέκλου,

Φοιτήτρια του τμήματος Ελληνικής Φιλολογίας Δ.Π.Θ.

Η Αθήνα η πόλη με τις μνήμες της αρχαιότητας, η γενέτειρα του δημοκρατικού πολιτεύματος και του κλασικού πολιτισμού, με πιο λαμπρό κόσμημά της τον Παρθενώνα, να υποσκιάζει υποσυνείδητα κάθε μετέπειτα ακμή της στο επίκεντρο του ιστορικού ενδιαφέροντος, έχει να παρουσιάσει μια διαχρονική ιστορία ανά τους αιώνες, με ηχηρά σημάδια, μνημεία τα οποία μαρτυρούν και αποδεικνύουν την πολιτιστική της ύπαρξη σε όλες τις ιστορικές περιόδους.

Έτσι και κατά την διάρκεια της βυζαντινής αυτοκρατορίας, παρόλο που το επίκεντρο ήταν η Ανατολή, και η πόλη των Αθηνών αποτελούσε επαρχία ή θέμα της κεντρικής εξουσίας, αρκετά μνημεία και ευρήματα, πολλά από τα οποία διασώζονται ως τις μέρες μας.

Η αρχαία Αθήνα μετά τις αλλεπάλληλες βαρβαρικές επιδρομές, καταστροφές και τη ρωμαϊκή κατάκτηση κατά τον  - 2ο αιώνα, είχε περάσει σε μια εποχή παρακμής. Η νέα μορφή, που της δόθηκε με την ανοικοδόμησή της, δεν μπορούσε να συγκριθεί στο μεγαλείο της παλιάς Αθήνας.

Από τους πρώτους ήδη χριστιανούς αυτοκράτορες εκδίδονται μια σειρά διαταγμάτων και η πόλη αρχίζει προοδευτικά να αναβαθμίζεται, αλλά συγχρόνως να παίρνει μια χριστιανική, μεσαιωνική μορφή.

Τέτοια διατάγματα ήταν του Θεοδοσίου Α΄(380-394), ο οποίος απαγόρευσε την αρχαία λατρεία και τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Ο Θεοδόσιος Β΄(408-450) κατήργησε την ελευσινιακή λατρεία και προέτρεψε τα αρχαία ιερά να μετατραπούν σε εκκλησίες. Αργότερα, ο Ι ουστινιανός (527-565), με το πρόσχημα των οικονομικών δυσχερειών, έκλεισε τις φιλοσοφικές σχολές της Αθήνας.

Συγχρόνως και στο οχυρωματικό σύστημα της Αθήνας γίνονται αλλαγές εξαιτίας των νέων επιδρομέων που εμφανίζονται στο ιστορικό προσκήνιο. Ετσι κατά τα βυζαντινά χρόνια προστατεύεται από τρεις σειρές τειχών.

Διατηρείται το Θεμιστόκλειο τείχος του  - 5ου αι. και το οποίο ήταν το απώτατο όριο της πόλης, ακολουθούσε το υστερορωμαϊκό τείχος του 3ου αι., που εκτεινόταν στα βόρεια της Ακρόπολης, περιβάλλοντας τον χώρο της Ρωμαϊκής Αγοράς.

Τρίτο κατά σειρά ήταν το Ριζόκαστρο του 11ου αι., που περιέβαλε τον λόφο της Ακρόπολης. Οι ανασκαφές ανέδειξαν βυζαντινές κατοικίες, εργαστήρια, συνοικίες στις περιοχές της Αρχαίας Αγοράς του Αγοραίου Κολωνού, ανάμεσα στον λόφο των Νυμφών και του Αρείου Πάγου, στα νότια του Ριζόκαστρου και στα βόρεια του Ολυμπίου.

Τοπογραφικό σχέδιο της Αθήνας στην περίοδο από την εποχή του Ιουστινιανού μέχρι την κατάληψη της πόλης από τους Φράγκους (565 – 1205 μ.Χ.). Η πόλη εκτείνεται και πέρα από το υστερορωμαϊκό τείχος και το Ριζόκαστρο στα όρια που περικλείονται από τα αρχαία τείχη, όπου αναπτύσσονται βυζαντινές συνοικίες και όπου εμφανίζονται διάσπαρτοι οι βυζαντινοί ναοί. Ι. Τραυλού, Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών, 2η έκδοση, Αθήνα 1993, πίν. VIΙΙ

Στην διάρκεια των πρώτων έξι αιώνων της αυτοκρατορίας, που αποκαλείται «παλαιοχριστιανική περίοδος», η Αθήνα παρουσιάζει μια εκκλησιαστική ανοικοδόμηση, σύμφωνη προς το θρησκευτικό, οικονομικό και πνευματικό επίπεδο των κατοίκων, αλλά και παράλληλα προς την γενική ανάπτυξη του κράτους.

Κι όμως, παραμένει άγνωστο, αν κατά τους πρώτους 4 αιώνες υπάρχουν χριστιανικοί ναοί, καθόσον δεν βρέθηκαν λείψανά τους. Πιθανόν να υπήρχαν «ευκτήρια», που λέγονταν «ιεροί οίκοι», επειδή λειτουργούσαν μέσα σε σπίτια χριστιανών δασκάλων.

Μία αναφορά του Γρ. Ναζιανζηνού, που έζησε στην Αθήνα, όπου ολοκλήρωνε τις σπουδές του κατά τα έτη 350-357, επισημαίνει την ύπαρξη «ιερών οίκων» και τους «εντός αυτών δασκάλους». Μετά το διάταγμα του Θεοδοσίου Β΄, οι αρχαίοι ναοί μετατρέπονται σε χριστιανικές εκκλησίες, αφού πρώτα εξαγνιστούν με τον Σταυρό….

Μεταξύ αυτών ήταν στην Ακρόπολη ο Παρθενώνας, το Ερέχθειο, η Πινακοθήκη των Προπυλαίων, το Ασκληπιείο, το αναγνωστήριο της βιβλιοθήκης του Αδριανού, το Ολυμπιείον κ.α.

Δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς ο Παρθενώνας μετατράπηκε σε χριστιανικό ναό. Πιθανολογείται να έγινε το 421 με την μεσολάβηση της  Αθηναϊδας – Ευδοκίας, και όταν ό Φώτιος έκανε την Αθήνα αρχιεπισκοπή και Μητρόπολη. Αρχικά τιμήθηκε ως ναός της Αγίας Σοφίας και αργότερα αφιερώθηκε στην «Παναγία την Αθηνιώτισσα». Ο ναός κοσμήθηκε με ψηφιδωτά των οποίων διακρίνονται αμυδρά σχεδιαγράμματα ακόμα και σήμερα.

Ακολούθησε η μετατροπή του Ερεχθείου, που αφιερώθηκε στην Θεοτόκο και αργότερα στην Αγία Τριάδα. Οι αλλαγές που επέφεραν οι χριστιανοί στον ναό αυτό, ήταν πολλές, με κιονοστοιχίες και αψίδα του Βήματος. Τα θωράκια του Τέμπλου, που σώζονται μέχρι σήμερα, προέρχονται από τον 12ο αι.

Η Πινακοθήκη των Προπυλαίων μετατράπηκε σε ναό των Ταξιαρχών και χρησιμοποιήθηκε ως μητροπολιτικό μέγαρο.

Η περιοχή του Θησείου και του Ψυρρή με την εκκλησία των Αγ. Αναργύρων, κατοικίες και σκηνές της καθημερινής ζωής σχεδιασμένα από τον August Ferdinand Stademann και λιθογραφημένα για την έκδοση Panorama von Athen, Μόναχο 1841 (Aθήνα, Μουσείο Μπενάκη).

O ναός των Αγίων Αναργύρων είναι του 11ου αι. και ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου αλλά με ιδιότυπο εξάπλευρο τρούλλο, που χωρίζεται σε δύο τμήματα με εξέχον γείσο.

Το ιερό του Ασκληπιείου μετατράπηκε σε ναό κατά τα μέσα του 5ου αι. και αφιερώθηκε στους Αγ. Αναργύρους.

Το αναγνωστήριο της Βιβλιοθήκης του Αδριανού ονομάστηκε  «Μεγάλη Παναγιά» στις αρχές του 5ου αι. Λείψανα του ναού αυτού σώζονται ως σήμερα.

Ενώ ο ναός του Αιόλου, γνωστός ως Ωρολόγιον του Κυρρήστου ή Πύργος Ανέμων (Αέρηδες), μετατράπηκε σε εκκλησία ήδη από την παλαιοχριστιανική περίοδο. Είναι οκταγωνικός πύργος από πεντελικό μάρμαρο και κτίστηκε από τον αστρονόμο Ανδρόνικο από την Κύρο της Μακεδονίας τον  -1 αι.

Την παλαιοχριστιανική εποχή μετατράπηκε σε εκκλησία ή βαπτιστήριο κάποιας γειτονικής εκκλησίας. Κοντά υπήρχε και χριστιανικό κοιμητήριο. Τον 15ο αι., από τον Κυριάκο εξ Αγκώνος περιγράφεται ως ναός του Αιόλου, ενώ από ανώνυμο περιηγητή της ίδιας εποχής, αναφέρεται ως εκκλησία. Τον 18ο αι. χρησιμοποιήθηκε ως τεκές των Δερβίσηδων.

Εξωτερικά, στο πάνω μέρος του πύργου, εικονίζονται ανάγλυφα, που παριστάνουν τους ανέμους και τα σύμβολά τους, ενώ αναγράφονται χαραγμένα και τα ονόματά τους. Παλιότερα, εσωτερικά λειτουργούσε και υδραυλικό ρολόι.

Βόρεια δε του ναού του Διός, πρόσφατα ανακαλύφθηκε ότι, υπήρχε μια τρίκλιτη βασιλική με ημικυκλική αψίδα του ιερού από τον 5ο αι.

Επίσης, κοντά στον σημερινό ναό του Αγ. Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, βρέθηκαν ερείπια βασιλικής, που χρονολογούνται από τον 5ο αι.

Συγχρόνως, όμως, υπάρχουν αρκετά άλλα ευρήματα – λείψανα ναών σε διάφορα σημεία της Αθήνας, που μαρτυρούν την μετατροπή των αρχαίων ναών σε χριστιανικές εκκλησίες.

Παράλληλα, την ίδια περίοδο, η ανέγερση αυτοτελών χριστιανικών ναών υπήρξε σημαντική. Αρκετοί ναοί, απ’ αυτούς που σώζονται ως τις ημέρες μας, είναι επιμήκη οικοδομήματα, που κατέληγαν σε μια ημικυκλική αψίδα του Ιερού Βήματος και διαιρούνταν σε τρία κλίτη. Τέτοιοι ναοί ήταν η Παλαιοχριστιανική Βασιλική του 5ου αι. και βρισκόταν στον βόρειο περίβολο του Ολυμπιείου και χρησιμοποιούνταν ως βαπτιστήριο.

Η βασιλική του Ιλισού, που είχε προσηρτημένο υπόγειο χώρο, το αποκαλούμενο «μαρτύριο» και όπου είχαν θάψει τον μάρτυρα επίσκοπο Αθηνών Λεωνίδη, ο οποίος θανατώθηκε το 250 κατά τους διωγμούς του Δεκίου. Ανευρέθηκαν ψηφιδωτά δάπεδα και μαρμάρινα γλυπτά με λεπτότατη επεξεργασία.

Ως ναός, σύμφωνα με μαρτυρία του Μιχαήλ Ακομινάτου, διατηρούνταν ως τον 12ο αιώνα. Κοντά στον σημερινό ναό του Αγ. Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, υπήρχε επίσης ναός του  5ου αι., αποκαλούμενος  «Βασιλική Κληματίου». Καθώς και η Βασιλική Δαφνίου ανήκει σ’ αυτήν την εποχή.

Οι επόμενοι αιώνες 7ος – 8ος, από ορισμένους ερευνητές αποκαλούνται «σκοτεινοί αιώνες», καθόσον δεν έχουμε ικανό αριθμό ευρημάτων. Η σύγχρονη έρευνα αποδεικνύει ότι, η Αθήνα κατά τους αιώνες αυτούς, γνώρισε αξιόλογη ανάπτυξη, ιδιαίτερα μέσα στο υστερορωμαϊκό τείχος, όπου συγκεντρώθηκαν Αθηναίοι της άρχουσας τάξης, αλλά και οι οικονομικές και διοικητικές υπηρεσίες.

Τον 9ο αι., έχουμε την άνοδο στον θρόνο της δυναστείας των Μακεδόνων (867-1056). Το 869 ο Πατριάρχης Φώτιος «ανυψώνει» την εκκλησία της Αθήνας σε Μητρόπολη. Από τις επιγραφές γνωρίζουμε ότι, την εποχή αυτή αναπτύσσεται μια έντονη οικοδομική δραστηριότητα.

Κτίζονται εκκλησίες, όπως του Ιωάννη του Μαγκούτη (871), της Υπαπαντής, η Παντάνασσα, Αγ. Διονύσιος Αρεοπαγίτης κ.α. Η δραστηριότητα αυτή επεκτείνεται κατά τους επόμενους αιώνες, καθόσον επικρατεί ένα κλίμα γενικής ασφάλειας.

Στην Αρχαία Αγορά και γύρω από τον Αρειο Πάγο δημιουργούνται πυκνοκατοικημένες συνοικίες, που διέθεταν εργαστήρια και μικρές εκκλησίες. Οι δρόμοι διαπλάθονται σύμφωνα με το αρχαίο οδικό δίκτυο, που διατηρείται επαρκώς ως αυτήν την εποχή.

Τον ίδιο καιρό η Αθήνα αποκτά μιαν ιδιαίτερη φήμη σ’ ολόκληρη την βυζαντινή επικράτεια. Το 1018 την επισκέπτεται ο αυτοκράτορας Βασίλειος ο Β΄ μετά την νίκη του κατά των Βουλγάρων. Ο Βασίλειος ανέβηκε στην Ακρόπολη, στον ναό της….. «Παναγίας της Αθηνιώτισσας» … για να ευχαριστήσει την Παναγία για την νίκη του.

Η πόλη των Αθηνών, από τον 11ο αι. και πλέον, ανήκε στην εποπτεία του στρατηγού του Ελλαδικού θέματος και υπαγόταν στην δικαιοδοσία του τοπικού άρχοντα, ο οποίος ονομαζόταν «αθήναρχος». Δίπλα του υπήρχαν και άλλοι κρατικοί υπάλληλοι.

Κατά την περίοδο της δυναστείας των Κομνηνών, η Αθήνα αναπτύχθηκε στο εμπόριο, την βιοτεχνία, την γεωργία κ.λ.π. χωρίς όμως να ξεπεράσει τα πλαίσια μιας επαρχιακής πόλης.  Ο  «ύπατος των φιλοσόφων» του 11ου αι. Μιχαήλ Ψελλός, μέσα από τις επιστολές του, εκφράζει τον θαυμασμό του, αλλά και το ενδιαφέρον των συγχρόνων του για την πόλη των Αθηνών.  Ενώ, έναν αιώνα αργότερα, ο Μιχαήλ Χωνιάτης αναφέρει ότι, στην Αττική υπήρχαν αμπελώνες, χωράφια με σιτηρά, πεύκα στους λόφους Λυκαβηττού, Φιλοπάππου και Αρδητού.

Αλλά και ο Αραβας γεωγράφος Al – Idrisi, στα μέσα του 12ου αι., μένει ιδιαίτερα εντυπωσιασμένος από την πόλη των Αθηνών.

Μαρτυρία για την ακμή της πόλης, αποτελεί το χρυσόβουλο του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού το 1082, με το οποίο παρέχει προνόμια στους Βενετούς και αναφέρει την Αθήνα ως μια από τις αναπτυγμένες ζώνες εμπορίου της αυτοκρατορίας.

Στην Αθήνα, την εποχή αυτή, παράγουν σημαντικές ποσότητες από λάδι, κρασί, μέλι, ενώ στα διάφορα εργαστήριά της φτιάχνουν είδη υφασμάτων και σαπούνι. Αξιοσημείωτη είναι και η συμβολή της στην αλιεία ή την συλλογή της πορφύρας από διάφορα κοχύλια. Στις ακτές της, τα φυσικά λιμάνια που διέθετε, βοηθούσαν σημαντικά στην διεξαγωγή του εμπορίου.

Παρ’ όλα αυτά ο Μιχαήλ Χωνιάτης ο οποίος υπήρξε μητροπολίτης της πόλης των Αθηνών μέχρι την κατάληψή της το 1204 από τον Βονιφάτιο Μομφερατικό, κρίνει την πνευματική της κατάσταση, διαμαρτυρόμενος ότι  «βεβαρβάρωμαι χρόνος ών εν Αθήναις»  (Ακομινάτου του Χωνιάτου, «Τα σωζόμενοα», 2η εκδ. Σπ. Λάμπρου, Αθήνα 1880), συγκρίνοντάς την με την λαμπρή καθόλα Κωνσταντινούπολη της εποχής…

Και από στρατηγική άποψη τον 12ο αι. η Αθήνα αποδεικνύεται ισχυρή, καθώς ο Ακομινάτος κατόρθωσε να αποκρούσει έφοδο του άρχοντα του Ναυπλίου Λέοντα Σγουρού, ο οποίος θέλησε να καταλάβει την Ακρόπολη της Αθήνας (1203 – 4).

Μια μεγάλης διάρκειας ανομβρία προκαλεί σιτοδεία και οι Αθηναίοι υποφέρουν από την πείνα και τον λοιμό. Ο πληθυσμός λιγοστεύει.

Το 1205 οι Φράγκοι καταλαμβάνουν την Αθήνα (μετά την Αλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204) και μετατρέπουν τον Παρθενώνα σε τοπική μητρόπολη. Η φράγκικη κυριαρχία διαρκεί έως το 1311, ενώ η Αθήνα περιέρχεται σε μια περίοδο απομύζησης και παρακμής.

Οι κατακτητές Φράγκοι περιορίζονται μόνο σε μικρές οχυρωματικές επεμβάσεις.

Το 1311 η Αθήνα πέφτει στα χέρια των Καταλανών, που παραμένουν στην πόλη έως το 1388. Την περίοδο αυτή οι Αθηναίοι στερούνται τα αστικά τους δικαιώματα, που γίνονται προνόμια των κατακτητών. Οι αγρότες μετατρέπονται σε δουλοπάροικους.

Θα ακολουθήσει η κατάκτηση από τους Τούρκους, το 1456, που καταλύουν το Δουκάτο της Αθήνας.

Από περιηγητές και άλλους, γίνεται αναφορά σε αρκετούς ναούς, μνημεία που κοσμούσαν την Αθήνα καθόλη την βυζαντινή περίοδο και που σήμερα οι περισσότεροι δεν σώζονται.

Όσα μνημεία διατηρούνται, αποτελούν πάντοτε μαρτυρία για την σημασία της Αθήνας και τον ρόλο της στην μεσαιωνική αυτοκρατορία του Βυζαντίου, αποδεικνύοντας παράλληλα και την διαχρονική πολιτισμική της συνέχεια, από την αρχαιότητα έως τις ημέρες μας.

© Φυλλ.Αθηναις Αναπνιώτου

Φωτογραφίες απο www.eie.gr

Κατά τις κρατούσες ιστορικές αντιλήψεις - τις οποίες δεν συμμερίζομαι - οι Θράκες είναι αρχαίο ινδοευρωπαϊκό φύλο συγγενές προς τους Έλληνες, Φρύγες, Ιλλυριούς.

Κατά την προσωπική μου άποψη, όλοι οι πληθυσμοί της χερσονήσου του Αίμου είναι γηγενείς και σε χρόνους πολύ μακρινούς είχαν κοινή ανθρωπολογική βάση. Η οποιαδήποτε πολιτιστική τους ανάπτυξη συντελείται με κέντρο το Αιγαίο. Συνεπώς, οι λεγόμενοι Θράκες, Ιλλυριοί, Μακεδόνες, Τρώες, Κρήτες κ.λπ. είναι περιφερειακοί πληθυσμοί που έχουν σαν κέντρο τον Αιγαιακό πολιτισμό.

Οι οποιεσδήποτε διαφοροποιήσεις συντελούνται μετά την καταστροφή -λόγω της εκρήξεως του Ηφαιστείου της Θήρας— του Αιγαιακού πολιτισμού. Μοιραία την πολιτική σκυτάλη παίρνουν πρώτα η Κρήτη και ακολούθως τα οχυρά πολίσματα της Πελοποννήσου και της Βοιωτίας. Η περίοδος που ονομάζεται μυκηναϊκή είναι, όπως αποδεικνύουν τα γλωσσικά ευρήματα, περίοδος ελληνική, άρα και η προγενέστερη πρέπει να ήταν περίοδος Ελλήνων, εφόσον υπάρχει μια αδιάσπαστη πολιτιστική και γλωσσική ενότητα.

Εξελληνισμός σημαίνει εκπολιτισμός. Και συνεπώς, ανεξάρτητα από ονομασίες, οι λαοί εξελληνίζονται, δηλαδή εκπολιτίζονται, όχι με τον ερχομό κάποιων δήθεν Ελληνικών φύλων από το Βορρά, αλλά με την άνοδο του πολιτισμού από το Νότο προς το Βορρά. Άρα και οι Θράκες, στο μέτρο που μετέχουν μια κοινής πολιτικής παραδόσεως που ονομάστηκε ελληνική και η οποία ανεξάρτητα από επιρροές —κυρίως από Ανατολή και Νότο—, είναι μια ιθαγενής πολιτιστική δημιουργία. Οι Θράκες για πρώτη φορά απαντούν στον Όμηρο, ως συγγενείς και σύμμαχοι των Τρώων.

Ονομάζονται δε «Θρήικες ακρόκομοι». Ο Ηρόδοτος θεωρεί τους Θράκες ως τον πολυπληθέστερο μετά τους Ινδούς λαό του αρχαίου κόσμου. Το ίδιο υποστηρίζει και ο περιηγητής Παυσανίας. Ο γεωγράφος Στράβων (2ος μ.Χ. αιώνας) υπολογίζει τους Θράκες σε 2.000.000 και τους χωρίζει σε 22 φυλές.

Οι θρακικές φυλές δεν είχαν μόνιμη εγκατάσταση, αλλά λόγω ποιμενικού βίου ήσαν μετακινούμενες. Ίσως μάλιστα οι φυλές να δημιουργήθηκαν με βάση κάποιον ισχυρό ποιμένα πατριάρχη, που εξελίχθηκε σε φύλαρχο. Την κινητικότητα των θρακικών φυλών υποδηλώνει το όνομα μιας θρακικής φυλής, των «αλητών». Αλητοί, από το ρήμα αλάομαι, σημαίνει περιπλανώμενοι.

Άλλες γνωστές Θρακικές φυλές είναι:

Αψίνθιοι (ανατολικά του Αίμου),

Βέσσοιή Βησσοί (μεταξύ Ροδόπης και Αίμου),

Βισαλτοί (κατά μήκος του Στρυμόνα),

Βίστονες (στις ακτές του Αιγαίου),

Βρίαντες (απέναντι από τη Σαμοθράκη),

Γέτες (μεταξύ Αίμου και Δουνάβεως),

Δερραίοι (στον κάτω Στρυμόνα),

Δίοι (στη Ροδόπη),

Ηδώνες (στην πεδιάδα του κάτω Στρυμόνα),

Θυνοί (στην ενδοχώρα του Βυζαντίου),

Κορπίλοι (κοντά στο Διδυμότειχο),

Μαίδοι, (στις κοιλάδες του άνω Στρυμόνα),

Οδρύσσαι (στην κοιλάδα του Έβρου),

Πίερες (στην περιοχή του Παγγαίου),

Σαπαίοι (μεταξύ Βιστονίδος και Νέστου),

Σέρδαι (στην περιοχή της Σερδικής νυν Σόφιας),

Σίθωνες (στη Σιθωνία),

Σιντοί (μεταξύ Στρυμόνα και Νέστου),

Τραλείς (στον άνω Νέστο) κ.ά.

Από τον Ξενοφώντα μνημονεύεται και μια θρακική φυλή, οι Μελινοφάγοι , επειδή έτρωγαν μελίνη, είδος κέγχρου (Ξεν. Αν. 7, 5, 12). Από τις τοποθεσίες που μνημονεύσαμε φαίνεται σαφώς, ότι το ανατολικό Τμήμα της προ του Φιλίππου Μακεδονίας το κατοικούσαν θρακικά φύλα. Ήταν με άλλα λόγια Θράκη. Άρα, το βασίλειο του Φιλίππου ήταν Μακεδονο-θρακικό.

Οι πληροφορίες των αρχαίων για τους Θράκες ποικίλλουν. Στον Όμηρο αναφέρονται ως δίκαιοι, φιλήσυχοι και λιτοδίαιτοι. Άλλοι γράφουν πως ήσαν φιλήδονοι και οινοπότες. Ο Θουκυδίδης, που ήταν Θραξ από τον πατέρα του κι έζησε το 2ο ήμισυ της ζωής του στη Θράκη, τους χαρακτηρίζει λαό μαχητικό.

Ο Μένανδρος γράφει ότι μεταξύ των Θρακών ίσχυε η πολυγαμία, πράγμα που δημιουργούσε δημογραφικά προβλήματα με ιδιότυπες κοινωνικές προεκτάσεις (π.χ. πώληση γυναικών και παιδιών, θρήνοι κατά τη γέννηση των παιδιών, χαρές και χοροί όταν πέθαινε κάποιος). Οι νεκροί καιγόταν και οι τάφοι των πλουσίων καλύπτονταν με τύμβους. Για να υποδηλώσουν την ευγενή καταγωγή τους συνήθιζαν να στιγματίζουν το σώμα τους, να κάνουν, δηλαδή, «τατουάζ».

Ο οπλισμός τους, όπως μαθαίνουμε από τον Ηρόδοτο, ήταν ελαφρύς μικρές ασπίδες (πέλτες), ακόντια και κοντά εγχειρίδια. Δεν είχαν ανεπτυγμένη οικονομία. Ζούσαν κυρίως από τον πόλεμο. Μόνο όταν δημιουργήθηκαν μεγάλα ελληνικά κέντρα στις παραλιακές περιοχές, αρχίζει ν’ αναπτύσσεται η υλοτομία, η γεωργία, η κτηνοτροφία και η μεταλλουργία με κέντρο τη Σπαπτή ‘Υλη του Παγγαίου.

Μπορεί οι Θράκες να πήραν πολλά πολιτιστικά στοιχεία από τη Νότια Ελλάδα, έδωσαν όμως σ’ αυτήν κάτι πολύ σημαντικότερο: την Ορφική λατρεία και τη Διονυσιακή λατρεία από την οποία γεννήθηκαν η αρχαία μουσική, τα αρχαία μυστήρια, η αρχαία ποίηση και ειδικά στο Νότο, εκτός από τα μυστήρια, και πολλές άλλες θεότητες, κυρίως χθόνιες.

Είναι ενδεικτικό ότι ο Εύμολπος, γιος του Μουσαίου, θεωρείται ιδρυτής των Ελευσινίων Μυστηρίων, και ο Ορφεύς, των ορφικών μυστηρίων. Τα παραπάνω ονόματα (Μουσαίος, Εύμολπος, Ορφεύς) δείχνουν πως οι ποιητικές καταβολές του ελληνικού κόσμου έχουν αφετηρία τις θρακικές τελετές. Είναι ακόμη ενδεικτικό ότι οι Θράκες μετείχαν στις εορτές των Αθηναίων. Στο περίφημο προοίμιο της “Πολιτείας του Πλάτωνα ο Σωκράτης λέγει για μια εορτή του Πειρειά:

‘Καλή μεν συν μοι και η των επιχωρίων πομπή έδοξε είναι, ου μέντοι ήταν εφαίνεται πρέπειν ην οι Θράκες έπιμπον”

(Ωραία μου φάνηκε και η πομπή των εντοπίων, αλλά νομίζω ότι, καθόλου δεν υστερούσε και η πομπή που έστειλαν οι Θράκες).

Εξάλλου, οι κάτοικοι των νοτίων περιοχών δεν έκαναν διάκριση ανάμεσα στον εαυτό τους και τους Θράκες πάνω στη βάση της φυλετικότητας. Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί ελληνικοί μύθοι συνδέουν τους Θράκες με τους κατοίκους νοτίων περιοχών. Π.χ. ο «Θρήικιος Βορέας» αρπάζει την Ωρείθνια, ο Ηρακλής αρπάζει τ’ άλογα του Θρακός Διομήδη, ο Φινεύς από τη Θράκη μετέχει στην αργοναυτική εκστρατεία, ο Τηρεύς (Θραξ και αυτός) βοηθά τον Αθηναίο Πανδίωνα και νυμφεύεται τη θυγατέρα του Πρόκνη. Τέλος, ο Ορέστης ιδρύει πόλη στη Θράκη που φέρει τ’ όνομά του, Ορεστιάδα.

Εκείνο πάντως που διαφοροποιούσε τους κατοίκους της Θράκης από τους κατοίκους των νοτίων περιοχών είναι η γλώσσα. Δεν ξέρω σε ποια γλωσσικά στοιχεία στηρίζονται διάφοροι ερευνητές, ώστε να θεωρούν την αρχαία θρακική τμήμα της ινδοευρωπαϊκής, γλώσσα συγγενή προς τη φρυγική και αρμενική, με επιδράσεις Ιλλυρικές, Σκυθικές, κ.λ.π. Όμως διερωτώμαι: χωρίς γλωσσική συγγένεια προς την ελληνική, πώς επετεύχθη η διείσδυση τόσων λατρευτικών στοιχείων της Θράκης στη Ν. Ελλάδα;

Εκείνο πάντως που είναι βέβαιο, μια και οι Θράκες δεν είχαν δική τους γραφή, είναι πως τα πρώτα γραπτά ίχνη της Θράκης είναι Ελληνικά. Αυτό που οι ερευνητές —ακόμη και οι δικοί μας— ονομάζουν «εξελληνισμό», ενώ πρόκειται περί εκπολιτισμού, συντελείται εντονότερα μετά τον 7ο π. Χ. αιώνα. Οι διαφορές Βορρά-Νότου δεν ήταν τόσο φυλετικού όσο πολιτιστικού επιπέδου. Με άλλα λόγια κατά τον 6ο και 5ο π. Χ. αιώνα δεν υπάρχουν μεταξύ Αθηναίων και Θρακών φυλετικές προκαταλήψεις.

Είναι ενδεικτικό ότι η Αβρότονος, μητέρα του Θεμιστοκλή, και η Ηγησιπύλη μητέρα του Κίμωνα, αλλά και ο Όμηρος πατέρας του Θουκυδίδη, ήσαν από τη Θράκη. (Οι Αθηναίοι είχαν εξ αρχής επισημάνει τη σημασία ειδικά της Καλλιπόλεως. Μετά από πρόσκληση των Δολόγκων, ο Μιλτιάδης ο Πρεσβύτερος, έκτισε εκεί αποικία. Στη διοίκηση τον διαδέχθηκε αργότερα ο Μιλτιάδης ο Νεώτερος, ο νικητής του Μαραθώνα.

Ο Μιλτιάδης νυμφεύθηκε την Ηγησιούλη, μητέρα του Κίμωνα. Επίσης στη Θράκη κατέφυγε μετά την τελευταία εξορία του ο Αλκιβιάδης, που είχε στενούς δεσμούς με τοπικούς άρχοντες). Πάντως στους μετά το Φίλιππο χρόνους, το μεγαλύτερο μέρος της Θράκης, κυρίως το νοτίως του Αίμου και των παραλίων του Εύξεινου, της Προποντίδας και του Αιγαίου είχε ως μητρική γλώσσα την ελληνική.

Οι Θράκες μετείχαν σ’ όλες τις περιπέτειες του ελληνισμού. Στους Μηδικούς πολέμους, στον Πελοποννησιακό πόλεμο (τότε αναδεικνύεται ο βασιλιάς Σιτάλκης), στους πολέμους Αθηναίων-Φιλίππου (τότε ακούγεται το όνομα του Κερσοβλέπτη), στην εκστρατεία του Αλεξάνδρου και σ’ όλη πια την ύστερη περίοδο, ελληνιστική, ελληνορωμαϊκή, βυζαντινή, λογίζονται ως τμήμα του ευρύτερου ελληνικού χώρου. Ακμαίες ελληνικές αποικίες θα δώσουν ιδιαίτερη λάμψη στην περιοχή, όπως τα Άβδηρα, η Μεσημβρία, η Μαρώνεια, η Σηστός, η Πέρινθος και τέλος η Αγχίαλος

Για τους αρχαίους προγόνους μας η Θράκη πήρε την ονομασία της από την Κόρη του Ωκεανού και της Παρθενόπης και ότι για τον Πλάτωνα, τον Πίνδαρο και τον Αισχύλο η ονομασία της είχε συμβολικό χαρακτήρα και υποδήλωνε τον τόπο της αγνής διδασκαλίας και της ιερής ποίησης.

Για μας μέχρι πρόσφατα ήταν τόπος τιμωρίας, εξορίας, δυσμενούς μεταθέσεως, έτσι που οι εντόπιοι να αποκαλούν χλευαστικά την ευλογημένη γη τους Θρακιστάν!

Σαράντος Καργάκος

Αποτελεί τεράστιο πόλο έλξης εκείνων που αρέσκονται στον εναλλακτικό τουρισμό ενώ ο επισκέπτης που θα ανέβει στην κορυφή του όρους Σάος θα έρθει σε επαφή με «παράξενα φαινόμενα»

Λένε ότι η Σαμοθράκηείναι παράξενο νησί, ιδιαίτερο, μυστηριώδες. Και ότι όποιος πηγαίνει εκεί βιώνει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, το μυστήριό της...

Ειδικά τα βράδια του καλοκαιριού, όταν έχει φεγγάρι, πάνω από το... «Φεγγάρι», όπως αποκαλούν οι ντόπιοι το όρος Σάος (και την ψηλότερη κορυφή του), που δεσπόζει στο νησί.

Για τους οπαδούς της Ιερής Γεωγραφίας, το μυστηριώδες αυτό νησί αποτελεί έναν από τους πλέον ισχυρούς ενεργειακούς τόπους στην Ελλάδα και στην Ευρώπη.

Εδώ ήταν η έδρα των περίφημων Καβείριων Μυστηρίων, για τα οποία γνωρίζουμε ελάχιστα πράγματα. Το νησί αποτελεί πόλο έλξης εκείνων που αρέσκονται στον εναλλακτικό τουρισμό και συνήθως, λέγεται πως αποφεύγουν την κατασκήνωση κοντά στο ρέμα του φονιά, όπου πιθανώς να υπάρχει ισχυρό ενεργειακό πεδίο, το οποίο διαπιστώνει κανείς από τον αλλόκοτο τρόπο με τον οποίο εκφύονται οι κορμοί και τα κλαδιά των δέντρων.

Λέγεται επίσης ότι ο επισκέπτης που θα ανέβει στην κορυφή του όρους Σάοςθα έρθει σε επαφή με παράξενα φαινόμενα, ενώ μπορεί ακόμη να δει και τις τρομερές μορφές των Καβείρων επάνω στους βράχους.

Επίσης, λέγεται πως σε ένα αρχαίο τείχος υπάρχει εντοιχισμένη μια αρχαία πλάκα, που στην πραγματικότητα είναι χάρτης του νησιού όπως φαίνεται από ψηλά και η αλήθεια είναι πως η ομοιότητα είναι σημαντική.

Σε αυτόν τον τόπο, ήδη από την αρχαιότητα, κατέφτανε κόσμος από πολλά και διάφορα μέρη. Ήταν τα Καβείρια Μυστήρια, η μεγάλη εξάπλωση των οποίων άρχισε τον 3ο αιώνα π.Χ.· τα μυστήρια εκείνα για τα οποία έχουμε τα λιγότερα στοιχεία -λιγότερα και από τα Ελευσίνια- και τελούνταν στο χώρο του «Ιερού των Μεγάλων Θεών», τον σημαντικότερο αρχαιολογικό τόπο στο νησί σήμερα, ενώ λέγεται ότι η μύηση σε αυτά σχετιζόταν περισσότερο με τη ζωή και λιγότερο με το θάνατο.

Το «Ιερό των Μεγάλων Θεών»

Οι μυημένοι, βέβαια, οι οποίοι ήταν και ελεύθεροι, και δούλοι, φρόντισαν να κρατήσουν καλά κρυμμένα τα μυστικά τους. Σήμερα το μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι η θρησκεία των Καβείρων και οι μυστηριώδεις ιεροτελεστίες τους ενέπνεαν παντού φόβο, επειδή θεωρούσαν πως οι Κάβειροι ήταν πολύ σκληροί όταν επέβαλλαν τιμωρίες.

Ένα τρισδιάστατο ψηφιακό μοντέλο του Ιερού των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης, όπως ήταν στα χρόνια της λειτουργίας του.

Αλλά και ότι όσοι μυούνταν στα μυστήρια των Καβείρων αποκτούσαν τη δύναμη να αποφεύγουν τους κινδύνους, να πετυχαίνουν στις πιο αβέβαιες προσπάθειες και να νικούν τους εχθρούς.

Ίσως με αυτό να συνδέεται και ο θρύλος που θέλει τους γονείς του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον Φίλιππο Β΄ και την Ολυμπιάδα, να συναντιούνται για πρώτη φορά στο νησί. Αλλά και η σύλληψη του μετέπειτα μεγάλου στρατηλάτη να... πραγματοποιείται εδώ.

Το άγαλμα της Νίκης, που εκτίθεται σήμερα στο μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι

Η Σαμοθράκη, όμως, είναι γνωστή σε ολόκληρο τον κόσμο και για έναν ακόμη λόγο, για το περίφημο αρχαιοελληνικό άγαλμα της Νίκης, ύψους 2,75 μέτρων, που βρέθηκε στο νησί το 1863 και εκτίθεται σήμερα στο Μουσείο του Λούβρου, στο Παρίσι.

Στο μουσείο του αρχαιολογικού χώρου που αναφέραμε παραπάνω και αξίζει να το επισκεφτείτε στην περιοχή του Παλαιοχωρίου, υπάρχει ένα αντίγραφο της Νίκης, που πρέπει οπωσδήποτε να δείτε.

Περιήγηση στο νησί

Η γνωριμία με τη Σαμοθράκη, που την προσεγγίζουμε αφού ταξιδέψουμε ως την Αλεξανδρούπολη και περάσουμε απέναντι με φέρι, δεν μπορεί παρά να περιλαμβάνει πολλή και πυκνή βλάστηση, τρεχούμενα νερά και... βουνό, λιγότερη παραλία και θάλασσα.

Εδώ, άλλωστε, στην «ψηλή Θράκη», όπως είναι η ερμηνεία του ονόματός της από το «σάμος», που στα αρχαία Ελληνικά σημαίνει «ψηλός», το μεγαλύτερο μέρος της έκτασής της καταλαμβάνει το όρος Σάος, που είναι «τόσο ψηλό, που κρύβει το φεγγάρι».

Εξ ου, λοιπόν, και η ψηλότερη κορυφή του, η οποία αγγίζει τα 1.611 μέτρα, ονομάζεται «Φεγγάρι». Η δε Σαμοθράκηείναι το τρίτο ψηλότερο νησί της χώρας, μετά την Κρήτη και την Εύβοια!

Το «Φεγγάρι», η ψηλότερη κορυφή του όρους Σάους

Η βόλτα, λοιπόν, στο βουνό είναι εκ των ων ουκ άνευ. Από τα ψηλά του έρχεται το ποτάμι που ακούει στο όνομα «Φονιάς» (!) και το οποίο κατεβαίνοντας δημιουργεί μια σειρά από μικρές και μεγάλες βάθρες - ιδανικές για κολύμπι στα πολύ κρύα νερά τους.

Κάθε χρόνο, μάλιστα, έρχονται εδώ ουκ ολίγοι κατασκηνωτές από όλο τον κόσμο για να απολαύσουν τη σκιά του βουνού και τη δροσιά των υδάτων του μακριά από τη θάλασσα και την πολυκοσμία.

Οι βάθρες είναι αρκετές και ο βαθμός δυσκολίας για να προσεγγίσετε τις ψηλότερες από αυτές μεγαλώνει, γι'αυτό επιδείξτε σύνεση και προσοχή. Το όνομα του ποταμού, άλλωστε, τα λέει όλα.

Υπάρχουν όμως και άλλα σημεία με βάθρες, πιο τουριστικά και πιο προσιτά στους περισσοτέρους, όπως η Γριά Βάθρα, που βρίσκεται πιο χαμηλά, στην περιοχή των Θερμών. Εδώ υπάρχουν επίσης θερμά λουτρά, ενώ το καλοκαίρι συνωστίζονται οι περισσότεροι επισκέπτες του νησιού, γι'αυτό υπάρχει καλή τουριστική υποδομή.

Η «Γριά Βάθρα»

Από τα Θερμά, μπορείτε να κινηθείτε προς το Παλαιοχώρι με τα αρχαία του, αλλά και την παραλιακή -και λιγότερο γραφική- Καμαριώτισσα, που φιλοξενεί το λιμανάκι του νησιού, ενώ συγκεντρώνει και το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της Σαμοθράκης, ειδικά το χειμώνα και την άνοιξη, όταν δεν έχουν ανοίξει ακόμα τα... καλοκαιρινά στέκια. Τούτη την εποχή, θα βρείτε εδώ και τα περισσότερα καταλύματα και ταβέρνες.

Και η βόλτα συνεχίζεται. Σε απόσταση 7 - 8 χιλιομέτρων από την Καμαριώτισσα, δεσπόζει η αμφιθεατρικά χτισμένη και πολύ περιποιημένη Χώρα του νησιού, το οικιστικό στολίδι της Σαμοθράκης.

Με πάμπολλα φροντισμένα και πολλά αναπαλαιωμένα σπίτια, αλλά και καφενεία, μπαράκια, ταβερνάκια και πολύ συμπαθητικά καταστήματα (στο φόρτε τους το καλοκαίρι και αυτά), η βόλτα στα καλντερίμια της Χώρας είναι must και... αγαπημένη συνήθεια τα ανοιξιάτικα και καλοκαιρινά απογεύματα και βράδια στο νησί, ακόμη και τώρα που δεν είναι όλα ανοιχτά.

Η Χώρα της Σαμοθράκης

Πιο ανατολικά για τα υπόλοιπα χωριά του νησιού, με μια στάση που επιβάλλεται στον ορεινό Προφήτη Ηλία.

Τι έτρωγαν οι Έλληνες το 1600 π.Χ.;

Ο αρχαιολόγος Χρίστος Ντούμας αφήνει για λίγο στην άκρη τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στο Ακρωτήρι της Θήρας και μας μιλά για τις νοστιμιές που απολάμβαναν οι πρόγονοί μας 3.500 χρόνια πρινσε μια ομολογουμένως απολαυστική κουβέντα.

Αποφλοίωση φάβας με αρχαίες μυλόπετρες

Αφορμή η συμμετοχή του στις Μέρες Γευσιγνωσίας του Μουσείου Μπενάκη (9-11/5) και συγκεκριμένα στην εκδήλωση-συζήτηση «Γευσίπλους - Χαρτογραφώντας τον γαστρονομικό πολιτισμό του Αιγαίου» (Παρασκευή, 6 μ.μ., αμφιθέατρο του Μουσείου Μπενάκη στην Πειραιώς). Εκεί, ο διευθυντής της ανασκαφής του Ακρωτηρίου και ομότιμος καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών θα παρουσιάσει στο κοινό την ιστορική και αρχαιολογική διάσταση του πολιτισμού και της γαστρονομίας του Αιγαίου.

Βρίσκουμε σοφή τη σύνδεση της γαστριμαργίας με τον πολιτισμό στη... νόστιμη αυτή διοργάνωση, που, εκτός από έκθεση παραγωγών και γευσιγνωσίες, περιλαμβάνει πολλά χάπενινγκ, εκδηλώσεις αλλά και Φεστιβάλ Γαστριμαργικού Κινηματογράφου.

Την τιμητική τους έχουν οι Κυκλάδες και το Αιγαίο και κάπου εδώ μπαίνει ο κ. Ντούμας, που μας «ξεναγεί» στις βρώσιμες πρώτες ύλες που φύλαγαν στις κουζίνες τους οι κάτοικοι της προϊστορικής Σαντορίνης: πρώτες ύλες που τόσο καλά διατήρησε η τέφρα του ηφαιστείου...

Αγγείο με ρόβη

«Βρήκαμε πολλά κατάλοιπα καρπών, μέσα σε δοχεία που φυλάσσονταν στα σπίτια. Καθώς έπεσε η τέφρα απανθρακώθηκαν και έτσι διατηρήθηκαν», εξηγεί ο Χρ. Ντούμας. «Οι καρποί αυτοί ήταν προϊόντα καλλιεργειών -γι'αυτό και έχουμε γνώσεις για τις καλλιέργειες εκείνης της εποχής.

Βρήκαμε φάβα, φακές, κριθάρι-, σε ένα μάλιστα πιθάρι γεμάτο τέφρα βρήκαμε αποτυπώματα αμύγδαλων. Εντοπίσαμε επίσης πολλά κουκούτσια ελιών θρυμματισμένα, άρα μιλάμε για παραγωγή λαδιού. Βρήκαμε και ένα πιθάρι με σαλιγκάρια, αν και τα συγκεκριμένα ήταν εισαγωγής! Επρόκειτο για κρητικά σαλιγκάρια».

Βρήκαν όμως και πάρα πολλούς σπόρους από σύκα: «Αυτή ήταν η ζάχαρή τους. Και βέβαια, το σύκο ήταν το καθαρτικό τους!» (χαμογελάει).

- Βρήκατε και υπολείμματα ψαριού;

«Μέσα σε πιθάρια εντοπίσαμε αποξηραμένα ψάρια και κόκαλα ψαριών. Μάλιστα, καθώς σκάβαμε σε βαθιά στρώματα, για τα θεμέλια των στύλων του στεγάστρου, βρήκαμε γάρον (garum κατά τους Ρωμαίους). Πρόκειται για μια πάστα από ψάρι, λιχουδιά για τους Ρωμαίους.

Η αριστοκρατία απολάμβανε το καλύτερο μέρος του ψαριού, ενώ η "πλέμπα"και ο στρατός χρησιμοποιούσαν τα κεφάλια, τις ουρές, τα πτερύγια. Βρήκαμε ένα τέτοιο πιθαράκι και επρόκειτο για σημαντική ανακάλυψη μιας και απέδειξε ότι 1.500 χρόνια πριν τους Ρωμαίους, το έφτιαχναν στη Θήρα. Είναι βέβαια χαρακτηριστικό ενός λαού που ζει με και από τη θάλασσα...»

- Κρέας έτρωγαν;

Κρατευτές σουβλακιών

«Βρήκαμε άφθονα κόκαλα από αιγοπρόβατα (που αποτελεί βασικό είδος κτηνοτροφίας και σήμερα στα νησιά), ελάχιστα βοοειδή (στα νησιά δεν μπορούν να εκθρέψουν μεγάλα ζώα) και πολύ λίγο κυνήγι (κουνέλια, αποδημητικά πουλιά). Βρήκαμε όμως πάρα πολλά κατάλοιπα από αχινούς, αχιβάδες, κυδώνια και άλλα παρεμφερή θαλασσινά».

- Έχουμε ιδέα πώς τα μαγείρευαν ολ'αυτά;

Κατάλοιπα ψαριών

«Ξέρουμε πως είχαν τριποδικές χύτρες -που σημαίνει ότι, αν μη τι άλλο, έβραζαν. Γιαχνί πάντως δεν νομίζω πως έφτιαχναν, αφού δεν είχαν ντομάτες. Σήμερα μπορεί να μιλάμε για τα περίφημα σαντορινιά ντοματάκια, όμως οι ντομάτες μας ήρθαν από την Αμερική! Βρήκαμε επίσης ταψιά και φορητά τριποδικά φουρνάκια: φωτιά από πάνω, φωτιά από κάτω και ταψάκι με καπάκι και πορτούλα. Ενα είδος γάστρας με πόδια».

- Τι σας εξέπληξε πιο πολύ από αυτά που ανακαλύψατε;

Πιθάρι με σαλιγκάρια

«Οι Κρατευτές: πάνω τους έψηναν σουβλάκια. Είχαν εγκοπές αλλά και τρυπούλες για να κυκλοφορεί ο αέρας και να μην σβήνουν τα κάρβουνα. Ηταν πολύ εργονομικοί. Στην άκρη τους είχαν το σχήμα κεφαλής κριαριού. Και εξσφάλιζαν και ένα υγιεινό ψήσιμο, αφού το λίπος έπεφτε».

- Δηλαδή, το σουβλάκι είναι δικό μας έδεσμα... Κι όμως, κάποιοι σήμερα νομίζουν ακόμα πως είναι τουρκικής προέλευσης.

«Το σουβλάκι κατάγεται από το Αιγαίο. Οι Τούρκοι ήρθαν το 1453 μ.Χ. Κάποτε είχα μια κουβέντα με έναν διαπρεπή Τούρκο αρχαιολόγο, τον ελληνιστή Εκρέμ Ακουργκάλ. Και του έλεγα ότι έχουμε δανειστεί κι εμείς πολλά από την τουρκική κουζίνα.

Φερνοντάς του ως παράδειγμα τον κεφτέ. Και μου λέει: "Είστε αφελής. Οι Τούρκοι όταν ήρθαν εδώ ήταν νομάδες. Δεν είχαν κουζίνα. Απλώς υιοθέτησαν τη βυζαντινή κουζίνα. Ας μην κοροϊδευόμαστε: η λέξη "κεφτές"δεν είναι τούρκικη. Είναι η βυζαντινή λέξη "κοπτόν κρέας...". Και πράγματι, θυμάμαι ακόμα τη μαμά μου και τη γιαγιά μου να κόβουν γρήγορα και σταυρωτά το κρέας με δύο κοφτερά μαχαίρια κάνοντας το κιμά!».

- Οι ανασκαφές του Ακρωτηρίου αποτελούν τα παλαιότερα τεκμήρια για το τι έτρωγαν οι Έλληνες;

«Όχι. Υπάρχουν σκόρπια ευρήματα και από τη νεολιθική εποχή (5η και 4η χιλιετία π.Χ.) σε Θεσσαλία, Μακεδονία, Θράκη. Όμως στο Ακρωτήρι, χάρη στο ηφαίστειο, πρώτη φορά βρέθηκαν τόσο πολλά μαζεμένα -και τόσο καλά διατηρημένα.

Σκεφθείτε πως στις λάβες της Σαντορίνης υπάρχουν εγκλείσματα φυτών όπως τα φοινικόδεντρα ή οι ελιές που χρονολογούνται 60.000 χρόνια πριν από σήμερα. Και αποκαλύπτουν ένα κλίμα που δεν διαφέρει από το σημερινό. Στα πρώιμα ιστορικά χρόνια, την 5η, 4η ή 3η χιλιετία π.Χ., ο άνθρωποι άρχισαν να καλλιεργούν την ίδια αυτή άγρια χλωρίδα».

Η περίφημη μεσογειακή διατροφή έχει πολύ μακρινές ρίζες τελικά...

Είχαν δέκα μέτρα ύψος

Οι πόρτες του Παρθενώνα, από μοσχοβολιστό ξύλο κέδρου, που έκρυβαν το χρυσελεφάντινο άγαλμα της παρθένου και επέτρεπαν τη θέασή του ελάχιστες φορές, οι πόρτες που προστάτευαν τους θησαυρούς της αθηναϊκής δημοκρατίας (και αργότερα το χρήμα της αθηναϊκής συμμαχίας) θα πρέπει να ήταν περισσότερο εντυπωσιακές από ότι νομίζαμε μέχρι σήμερα.

Χρυσελεφάντινες οι πόρτες του Παρθενώνα

Και αν το ξύλο ως υλικό προσφέρεται για περίτεχνα σκαλίσματα αλλά όχι για κάτι πιο πολυτελές, υπήρχαν και το ασήμι, ο άργυρος και το ελεφαντόδοντο που θα έδιναν ένα λαμπερό αποτέλεσμα.

Οι περίφημες θύρες του προνάου και του οπισθονάου, ύψους 10 μέτρων και πλάτους 5 (κάτι λιγότερο από 50 τετραγωνικά, αφού θα πρέπει να υπολογίσουμε και τα ξύλινα θυρώματα) ήταν σίγουρα κατασκευασμένες από ξύλο και σίγουρα επενδεδυμένες με χρυσά ελάσματα, ίσως και με ασημένια, όπως συνέβαινε εκείνη την εποχή και σε άλλους ναούς ανά τον Ελληνικό κόσμο.

Δυο ερευνητές όμως, ο αρχαιολόγος Σπένσερ Πόουπ και ο ιστορικός τέχνης Πίτερ Σουλτς, δημοσίευσαν ένα άρθρο στο Αμερικανικό Περιοδικό Αρχαιολογίας (American Journal of Archaeology) και προτείνουν μια όντως ενδιαφέρουσα ιδέα: πως είχαν και ελεφαντόδοντο.

Η έρευνά τους ξεκίνησε όταν ανακάλυψαν πως μια από τις οικοδομικές επιγραφές του Παρθενώνα (έτος 434/433 π.Χ.) περιελάμβανε μεγάλη ποσότητα ελεφαντόδοντου, η οποία δεν σχετιζόταν με το χρυσελεφάντινο άγαλμα της παρθένου. Χίλιες τριακόσιες εβδομήντα δύο δραχμές είχαν διατεθεί για χρυσό και 1.305 και 4 οβολοί για ελεφαντόδοντο.

Χορηγίες

Οι επιτροπές που χρηματοδοτούσαν και εύρισκαν χορηγίες για τον ναό και για το άγαλμα ήταν διαφορετικές. Επίσης, για να βγάζουμε και τα συμπεράσματά μας, λογοδοτούσαν δις κατ'έτος και απορροφούσαν όλα τα χρήματα που διέθεταν.

Μάλιστα, συγκέντρωναν τα ρινίσματα χρυσού και περίσσευαν και τα θραύσματα ελεφαντόδοντου και τα υπέβαλαν σε νέες επεξεργασίες. Τέλος, πωλούσαν όλα τα μηχανήματα μόλις τέλειωνε το έργο στο οποίο είχαν χρησιμοποιηθεί και δεν υπήρχε πια ανάγκη να τα κρατούν.

Με τα ποσά αυτά, χρηματοδοτούσαν το οικονομικό πρόγραμμα.Από τις πόρτες και τα θυρώματα δεν έχει μείνει το παραμικρό στοιχείο και δεν έχουμε γραπτές μαρτυρίες, εκτός από όσες σώζονται σε επιγραφές.

Σε μια από αυτές, του έτους 318/7 π.Χ. όταν δηλαδή ο Παρθενώνας είχε τελειώσει και ο Περικλής είχε προ πολλού πεθάνει, διαπιστώνεται ότι λείπουν 0,20 επί 0,22μ φύλλων χρυσού με τα οποία είχαν επενδυθεί γοργόνεια, κεφαλές λεόντων και κεφαλές ταύρων, καρφιά κ.ά.

Πολύ πιο εντυπωσιακές από ότι πιστεύαμε ήταν οι πόρτες του Παρθενώνα σύμφωνα με έρευνα, ενώ στο εσωτερικό, όπου φυλάγονταν οι θησαυροί της αθηναϊκής δημοκρατίας, δέσποζε το άγαλμα της Αθηνάς, δημιούργημα του Φειδία

Με χρυσό και ίσως και με άργυρο επενδύονταν επίσης και διακοσμητικά στοιχεία στο ναό, όπως ρόδακες.

Οι δυο μελετητές ξεκαθαρίζουν ότι πουθενά δεν αναφέρεται η χρήση ελεφαντόδοντου, αλλά χωρίς την υπόθεσή τους δεν υπάρχει λογική εξήγηση για τις μεγάλες ποσότητες ελεφαντοστού και χρυσού που είχαν αγοραστεί για τον Παρθενώνα.

Μικρές ποσότητες γνωρίζουμε ότι είχαν χρησιμοποιηθεί για διακόσμηση άλλων μερών. Επειδή άλλοι ναοί στην Κάτω Ιταλία και Σικελία αλλά και δημόσια κτίρια λαών όπως οι Πέρσες, οι Βαβυλώνιοι κ.α. είχαν παρόμοιες πόρτες, θεωρείται πιθανό η αθηναϊκή δημοκρατία να επέλεξε την κατασκευή τους και για τον Παρθενώνα.

Όπως μπορούμε εύκολα να φανταστούμε, θα ήταν εντυπωσιακές και θα συνέτειναν στη δημιουργία κατανυκτικής όσο και μυστικιστικής ατμόσφαιρας.

Χρυσελεφάντινες οι πόρτες του Παρθενώνα 

Τρίτος και τυχερός ήταν ο Παρθενώνας που όλοι σήμερα βλέπουμε, καθώς στην Αθήνα είχαν κατασκευαστεί κατά την αρχαιότητα δύο ναοί πριν από αυτόν. Ο ένας μάλιστα είχε μείνει ημιτελής. Ο,τι σώθηκε από τα αρχιτεκτονικά τους μέλη ή τον διάκοσμό τους και από τη μανία των Περσών βρίσκεται στο τείχος ή θαμμένο κοντά στον Παρθενώνα και μόνο λίγα κατάλοιπα παρουσιάζονται στο Μουσείο της Ακρόπολης.

Ο Παρθενώνας, που αποτελεί σήμερα σύμβολο της ΟΥΝΕΣΚΟ, δεν ήταν ο διασημότερος ναός στους αρχαίους χρόνους, αν και είναι υπόδειγμα αρχιτεκτονικής. Κέρδισε τη φήμη του περισσότερο ανά τους αιώνες, όταν μετρήθηκε, μελετήθηκε και βρέθηκε μοναδικός. Η σύλληψη του Φειδία -παρότι στην επεξεργασία και στην εκτέλεση συνέβαλαν ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης- αποδείχθηκε ευφυέστατη και απαράμιλλη.

Ο Παρθενώνας κτίσθηκε κατά τα έτη 447-438 π.Χ., στο πλαίσιο του ευρύτερου οικοδομικού προγράμματος που συντελέσθηκε στην Ακρόπολη με πρωτοβουλία του Περικλή, και πάνω στη θέση παλαιότερων ναών αφιερωμένων στην Αθηνά.

Ο Φειδίας είχε όλη την ευθύνη του οικοδομικού προγράμματος και υπέγραψε τα εξαιρετικά γλυπτά του ναού.

Οι περιπέτειες της Αθηνάς και ο «διωγμός» του Φειδία

Έργο του μεγαλύτερου γλύπτη της κλασικής Αθήνας, του Φειδία, ήταν το λατρευτικό άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου, ύψους 12 μέτρων, που είχε στηθεί εντός του ναού. Ο σκελετός του ήταν ένας τεράστιος ξύλινος ιστός μπηγμένος στο έδαφος. Τα γυμνά μέρη του σώματος της θεάς ήταν καμωμένα από ελεφαντόδοντο, το δε ένδυμά της από χρυσό. Το ελεφαντόδοντο και ο χρυσός ήταν δυνατόν να αφαιρούνται, μετά από συμβουλή του Περικλή, ώστε να ζυγίζονται, υπό τον φόβο της υπεξαίρεσης.

Φίδια

Η θεά παριστάνεται σε όρθια στάση, στραμμένη προς την ανατολική πύλη. Φορά δωρικό πέπλο με μακρύ απόπτυγμα ζωσμένο με φίδι. Το στήθος της καλύπτει η αιγίδα, πλαισιωμένη από φίδια, με το γοργόνειο, το βασικό σύμβολο της Αθηνάς, σε κεντρική θέση.

Το κράνος της έχει τριπλό λοφίο, του οποίου το μεσαίο τμήμα απολήγει σε Σφίγγα και στα δύο πλαϊνά σε μορφές φτερωτών αλόγων. Στο δεξί της χέρι κρατάει φτερωτή Νίκη. Με το αριστερό της κρατά δόρυ και στηρίζει την άντυγα της ασπίδας της, που φέρει γοργόνειο ενώ φίδι, ο Εριχθόνιος, περιελίσσεται στο εσωτερικό τμήμα της.

Σύμφωνα με την παράδοση, το άγαλμα πατούσε σε μνημειακή βάση ύψους 1,20 μ., την οποία κοσμούσε περιμετρικά ανάγλυφη απεικόνιση του μύθου της γέννησης της Πανδώρας. Τέλος, τα σανδάλια της θεάς έφεραν παράσταση Κενταυρομαχίας. Μπροστά από το άγαλμα υπήρχε δεξαμενή νερού για τη διατήρηση της υγρασίας του ελεφαντόδοντου.

Αμέσως μετά την ολοκλήρωση του αγάλματος, ο Φειδίας κατηγορήθηκε ότι είχε υπεξαιρέσει μέρος του χρυσού που του είχε δοθεί για την κατασκευή του (437 π.Χ.). Αν και ζυγίστηκαν τα ένθετα και αποδείχθηκε ότι δεν έλειπε ούτε γραμμάριο, εντούτοις ο Φειδίας αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Αθήνα. Τον 5ο αι. μ.Χ. η Αθηνά χάθηκε κατά τη μεταφορά της από χριστιανούς στην Κωνσταντινούπολη - πιθανόν βυθίστηκε το πλοίο.

Φαίνεται ότι βάθρο του αγάλματος δέχτηκε κάποια στιγμή ριζικές επισκευές, κατά πάσα πιθανότητα μετά από μεγάλη πυρκαγιά, ίσως αυτή των Ερούλλων το 267 μ.Χ. Δεν αποκλείεται και το ίδιο το άγαλμα να υπέστη σοβαρές ζημιές ή ακόμη και να καταστράφηκε ολοσχερώς, παραμένει όμως άγνωστο αν κατασκευάστηκε άλλο προς αντικατάστασή του.

Από τη μεγάλη ακμή στο τζαμί και τον Ελγιν

«Ο ναός που οι Αθηναίοι αφιέρωσαν στην προστάτιδα της πόλης τους, Αθηνά Παρθένο, είναι το λαμπρότερο δημιούργημα της αθηναϊκής δημοκρατίας στην περίοδο της μεγάλης ακμής της και το αρτιότερο ως προς τη σύνθεση και την εκτέλεση από τα οικοδομήματα του Ιερού Βράχου» σημειώνει η αρχαιολόγος Γιάννα Βενιέρη.

«Κτίσθηκε κατά τα έτη 447-438 π.Χ., στο πλαίσιο του ευρύτερου οικοδομικού προγράμματος που συντελέσθηκε στην Ακρόπολη με πρωτοβουλία του Περικλή, και πάνω στη θέση παλαιότερων ναών αφιερωμένων στην Αθηνά».
Πρόκειται για περίπτερο διπλό δωρικό ναό, που παρουσιάζει πολλά πρωτότυπα και μοναδικά στοιχεία στον αρχιτεκτονικό του σχεδιασμό.

Στο εσωτερικό του είχε το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς Παρθένου και το δημόσιο θησαυροφυλάκιο, με τους θησαυρούς της πόλης και αργότερα των συμμάχων.

Έφερε πολλά γλυπτά στοιχεία, μοναδικής ωραιότητας, μέσα και έξω, με έμπνευση κυρίως από τη μυθολογία.

Η τουρκοκρατία και η βόμβα

Τον 5ο αι. μ.Χ. μετατράπηκε σε ναό αφιερωμένο αρχικά στην Αγία Σοφία και αργότερα στην Παναγία, ενώ στα χρόνια της τουρκοκρατίας έγινε τζαμί.

Το 1687, κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τον Μοροζίνι, ανατινάχθηκε από μία βόμβα των Ενετών και μεγάλο μέρος του κατέρρευσε, ενώ σοβαρές ζημιές υπέστη και στις αρχές του 19ου αιώνα, με τη διαρπαγή και λεηλασία του γλυπτού διάκοσμού του από τον λόρδο Ελγιν, που είχε ως αποτέλεσμα μεγάλο μέρος των γλυπτών να βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο.

«Στον Παρθενώνα δούλευαν ταυτοχρόνως οκτώ μεγάλοι γερανοί και ο καθένας είχε 27 μέτρα ύψος», όπως έχει πει για το οικοδομικό πρόγραμμα ο καθηγητής Μανόλης Κορρές.

«Σε κάθε πρόσοψη υπήρχε ένας μεγάλος γερανός με μέγιστη ανυψωτική δύναμη 15 τόνους. Είχαν τη δυνατότητα να ανεβάζουν ένα βάρος 10 τόνων από τη γη, στο ύψος του κτιρίου μέσα σε 15 λεπτά της ώρας. Για να λειτουργήσει το σύστημα ανύψωσης μεγάλου βάρους έπρεπε να εργάζονται σε κάθε γερανό 10 άντρες που χρησιμοποιούσαν ένα σύστημα με τροχαλίες και πολύσπαστα.

Ουσιαστικά εφάρμοζαν τις αρχές της Μηχανικής που θα συστηματοποιούσε ο Αρχιμήδης έπειτα από 200 χρόνια.

Οι Αθηναίοι έκτισαν τον ναό με τις δικές τους δυνάμεις.

Από όσους εργάστηκαν το 30% ήταν Αθηναίοι τεχνίτες, το 30% καλλιτέχνες κυρίως από τις Κυκλάδες και οι υπόλοιποι δούλοι (πολλοί από τη Θράκη). Όλοι, Αθηναίοι, επισκέπτες ή δούλοι, ελάμβαναν 1 δραχμή ως αμοιβή την ημέρα, ενώ οι αρχιτέκτονες 2 δραχμές.

Τα έργα ξεκίνησαν το 447 π.Χ. και κάθε χρόνο γινόταν ετήσια έκθεση και απολογισμός του ταμείου. Υπήρχε ειδική επιτροπή, το λογιστήριο έκανε κάθε χρόνο ισολογισμό και υπήρξε συνεχής απορρόφηση των χρημάτων επί οκτώ χρόνια», λέει ο κ. Κορρές.

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΩΤΤΗ Έθνος

Αναμνηστικά μετάλλια σε συνεργασία με το Εθνικό Νομισματοκοπείο

Για να τιμήσει την φετινή Διεθνή Ημέρα Μουσείων, το Μουσείο Ακρόποληςέκοψε αναμνηστικά μετάλλια σε συνεργασία με το Εθνικό Νομισματοκοπείο, με θέμα τον λαγό της Ακρόπολης.

Οι αρχαίοι ήξεραν πολλά για τους λαγούς: ότι τρέχουν με μεγάλη ταχύτητα προτιμώντας το ανηφορικό τοπίο, ότι επιλέγουν υψώματα για να έχουν εποπτεία του κινδύνου, ότι χρησιμοποιούν τα μεγάλα τους αυτιά ως τιμόνι στο τρέξιμο, αλλά και ότι είναι παιχνιδιάρικα ζώα με έντονη ερωτική διάθεση. Το αναμνηστικό μετάλλιο διατίθεται στα πωλητήρια του Μουσείου.

Την ημέρα αυτή, Κυριακή 18 Μαΐου, το Μουσείο θα υποδεχθεί τους επισκέπτες του με δύο εορταστικές παρουσιάσεις με τις θεματικές

«Ο λαγός της Ακρόπολης» και  «Ο Μοσχοφόρος: ένα αριστούργημα της Ακρόπολης ξαναστήνετε». Το Μουσείο θα λειτουργήσει με μειωμένο ωράριο λόγω των δημοτικών εκλογών, από τις 8 π.μ. έως τις 4 μ.μ., με ελεύθερη είσοδο.

«Ο λαγός της Ακρόπολης»

Ανάμεσα στα εκατοντάδες μικρά αφιερώματα της Ακρόπολης του 6ου αι. π.Χ. ξεχωρίζει ο χάλκινος λαγός που, μετά από ένα θεαματικό άλμα για να αποφύγει τους διώκτες του, προσγειώνεται στα μπροστινά του πόδια. Οι επισκέπτες θα ακούσουν από τους αρχαιολόγους - φροντιστές του Μουσείου ελκυστικές ιστορίες για τον λαγό αλλά και για τα άλλα ζώα που τα χάλκινα ομοιώματά τους βρίσκονται στις προθήκες του Μουσείου.

«Ο Μοσχοφόρος»

Ο Μοσχοφόρος, ένα από τα σπουδαιότερα γλυπτά της αρχαϊκής Ακρόπολης, απέκτησε πρόσφατα νέα μορφή. Τα ογκώδη στηρίγματα των ποδιών του αντικαταστάθηκαν με ανάλαφρα μεταλλικά που βελτιώνουν σημαντικά την αισθητική έκθεσης του γλυπτού. Οι επισκέπτες θα έχουν την ευκαιρία να μάθουν από τους συντηρητές του Μουσείου κρυφές πτυχές πίσω από αυτή την διαδικασία επανέκθεσης.

Για να τιμήσει την φετινή Διεθνή Ημέρα Μουσείων, το Μουσείο Ακρόπολης έκοψε αναμνηστικά μετάλλια σε συνεργασία με το Εθνικό Νομισματοκοπείο, με θέμα τον λαγό της Ακρόπολης.

Είναι ο τόπος γέννησης του Απόλλωνα και της Άρτεμης, κατά τη μυθολογία.

Σε απόσταση αναπνοής από την κοσμική Μύκονο, η Δήλος είναι το ιερό νησί της αρχαίας Ελλάδας, ένας τόπος επιβλητικός,γυμνός από βλάστηση, αλλά εξαιρετικά λαμπρός κάτω από το φως του ηλίου.

Αυτό, όμως, που τον κάνει έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της χώρας, είναι το ότι είναι ο μοναδικός στην Ελλάδα όπου έχουν βρεθεί ιδιωτικές κατοικίες σε θαυμάσια κατάσταση.

Ναοί, θέατρα, στάδια, γυμναστήρια και άλλες μνημειακές κατασκευές και κτίρια έχουν ανακαλυφθεί σε πολλά μέρη. Επίσης, σε μερικές περιοχές, όπως π.χ. στην Πέλλα και στην Ερέτρια, έχουν βρεθεί θεμέλια οικιών και μωσαϊκά δάπεδα, αλλά δυστυχώς τα σπίτια τα ίδια δεν σώζονται καθ’ ύψος.

Στη Δήλο, αντιθέτως, διατηρούνται θαυμάσια και μας δίνουν σχεδόν μια πλήρη εικόνα της αρχιτεκτονικής, της εσωτερικής διαρρύθμισης, των υλικών που χρησιμοποιήθηκαν, της διακόσμησης των τοίχων, της ύδρευσης, του αποχετευτικού συστήματος κλπ.

Απογειώθηκε όταν την πήραν οι Αθηναίοι

Όλα τα σπίτια της Δήλουείναι του 2ου και των αρχών του 1ου αιώνα π.Χ, όταν οι Ρωμαίοι την παραχώρησαν στην Αθήνα, εκείνοι έδιωξαν τους κατοίκους και την απογείωσαν οικονομικά. Όπως είναι φυσικό, υπήρχαν μεγάλα και μικρά σπίτια, σπίτια πατρικίων και σπίτια πληβείων, τα μεν δίπλα στα δε, αδιακρίτως.

Αν και δεν φαίνεται να υπήρχε ένας ενιαίος τύπος ιδιωτικής κατοικίας, τα περισσότερα σπίτια, ιδιαίτερα τα μεγαλύτερα και πιο πλούσια, ακολουθούσαν ένα βασικό πλάνο, με διάφορες παραλλαγές. Άλλωστε το πλάνο μιας κατοικίας επιβαλλόταν συχνά από τις ιδιομορφίες του εδάφους, από το δρόμο από τον οποίο οροθετούνταν και από τα όμορα κτίσματα.

Η Δήλος ήταν στην αρχαιότητα ονομαστή για την πανελλήνια λατρεία του Δήλιου Απόλλωναπου ασκούνταν εκεί και από τις ανασκαφές που έγιναν, τα σπίτια, οι πλακόστρωτοι δρόμοι, οι ναοί και τα δημόσια οικοδομήματα που σώθηκαν μας δίνουν μια μοναδική εικόνα της αρχαίας ελληνικής πόλης στο σύνολό της.

Βραχώδες και άγονο νησί, βρίσκεται ανάμεσα στα νησιά Μύκονο και Ρηνεία με μήκος 5 χιλιόμετρα και πλάτος 1300 μέτρα. Το μεγαλύτερο ύψωμά της είναι το γρανιτικό βουνό Κύθνος, που στους πρόποδες του βρισκόταν η αρχαία πόλη της Δήλουπου οι ανασκαφές την έφεραν ολόκληρη στο φως.

Η μυθολογία λέει ότι φανερώθηκε (δηλώθηκε) μ'ένα χτύπημα της τρίαινας του Ποσειδώνα στην επιφάνεια της θάλασσας και έπλεε για πολύ καιρό, μέχρι που ο Δίας την έδεσε στο βυθό της θάλασσας με μία διαμαντένια αλυσίδα για να καταφύγει εκεί η Λητώ και να γεννήσει κάτω από μια φοινικιά τα δυο θεϊκά παιδιά, την Άρτεμη πρώτα και τον Απόλλωνα ύστερα.

Στα προϊστορικά χρόνια τη Δήλο την κατοίκησαν μινωικοί οικιστές από την Κρήτη και Μυκηναίοι και Δωριείς από τη Στερεά Ελλάδα. Στα ιστορικά όμως χρόνια κάτοικοί της ήταν Ίωνες, οπότε και διακρίθηκε η Δήλος σαν κέντρο πανιωνίων εορτών που γίνονταν προς τιμή του Απόλλωνα.

Οι ανασκαφές στη Δήλο, που άρχισαν στα 1873 και σχεδόν συνεχίστηκαν μέχρι τις μέρες μας, έφεραν στο φως ένα πλήθος μνημεία και ευρήματα που ανήκουν σε μια από τις πέντε περιοχές της Δήλου που είχαν κατοικηθεί.

Η Ελληνική γλώσσα είναι η τελειότερη που έχει δημιουργηθεί στα χρονικά της ανθρώπινης ιστορίας.

Πρόκειται για μια γλώσσα που έχει κατασκευαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να έχει άμεση σχέση με τη μαθηματική γλώσσα και να περικλείει μια "αφανή αρμονία".

Όπως έγραψε ο Ιάμβλιχος στα "Θεολογούμενα της αριθμητικής" ("Περί δεκάδος" 64-15,20): "Ακόμα η δεκάδα γεννά τον (αριθμό) 55, ο οποίος περιέχει θαυμαστά κάλλη. Εάν δε υπολογίσεις τα ψηφία της λέξης 'εν' (σ.σ.: ένα) σε αριθμούς, βρίσκεις άθροισμα 55".

Οι πρόγονοί μας δεν χρησιμοποιούσαν ψηφία αλλά τα γράμματα της αλφαβήτουτονισμένα ως σύμβολα αριθμών (π.χ. α΄=1, β΄=2 κ.ο.κ.). Όπως είδαμε προηγουμένως, με αυτό τον τρόπο οι λέξεις μπορούν να αναλυθούν σε αριθμούς σχηματίζοντας τους "λεξαρίθμους".

Έτσι καθετί προσλάμβανε ξεχωριστή σημασία μέσα από έναν συνδυασμό μαθηματικών και ονομάτων. Για παράδειγμα, ο αριθμός της χρυσής τομής προκύπτει από τους λόγους ΑΠΟΛΛΩΝ : ΑΡΤΕΜΙΣ, ΕΣΤΙΑ: ΗΛΙΟΣ, ΑΦΡΟΔΙΤΗ : ΖΕΥΣ.

Ωστόσο αυτό που αποδεικνύεται πράγματι ασύλληπτο είναι το γεγονός ότι το Ελληνικό αλφάβητο κρύβει μια μυστική επίκληση! Εάν πάρουμε τα γράμματά του και τα θέσουμε στη σειρά, ως δια μαγείας εμφανίζεται μια αρχαία προσευχή που εξυμνεί το Φως και την Ψυχή!

Έχουμε, λοιπόν:

"Αλ φα, βη τα Γα! Αμα δε Ελ, τα εψ ιλών. Στη ίγμα, (ίνα) ζη τα, η τα, θη τα Ιώτα κατά παλλάν Δα. (Ινα) μη νυξ η, ο μικρόν (εστί) πυρός δε ίγμα ταφή εψ ιλών, φυ (οι) Ψυχή, ο μέγα (εστί)!"

Η μετάφραση έχει ως εξής:

"Νοητέ ήλιε, εσύ που είσαι το φως, έλα στη Γη! Κι εσύ, ήλιε ορατέ, ρίξε τις ακτίνες σου στον πηλό που ψήνεται. Ας γίνει ένα καταστάλαγμα για να μπορέσουν τα Εγώ να ζήσουν, να υπάρξουν και να σταθούν πάνω στην παλλόμενη Γη. Ας μην επικρατήσει η νύχτα, που είναι το μικρόν, και κινδυνεύσει να χαθεί το καταστάλαγμα της φωτιάς μέσα στην αναβράζουσα λάσπη, κι ας αναπτυχθεί η Ψυχή, που είναι το μέγιστο, το σημαντικότερο όλων!"

Τη μυστική αυτή επίκληση μαθαίνουμε να κάνουμε όλοι ασυνείδητα από την ώρα που μαθαίνουμε το Ελληνικό αλφάβητο!

Επίσης έρευνες δείξανε πως οι μελέτη της αρχαιοελληνικής γλώσσας, διευρύνει τον νου!

Δεν είναι τυχαίο, που σε έρευνα Αμερικανών για την τεχνητή νοημοσύνη, διαπιστώσανε πως για να επικοινωνήσουν δύο υπολογιστές μεταξύ τους και να έχουν μία λογική συζήτηση, χρειάζεται να χρησιμοποιήσουν την αρχαία Ελληνικήγλώσσα και μόνο!

Τελευταία καταμέτρηση μάλιστα έδειξε πως η Ελληνική γλώσσα συν της αρχαιοελληνικής, περιέχει πάνω από 6.000.000(!) λέξεις και πολλές που ακόμα δεν γνωρίζουμε ενώ π.χ. η Αγγλική φτάνει μόλις τις 40000.

Τελικά πόσα ακόμη μυστικά μπορεί να κρύβει η Ελληνική γλώσσα;Πολύ περισσότερα από όσα πιστεύουμε και σίγουρα ακόμα περισσότερα από όσα μπορεί να χωρέσουν στις σελίδες ενός αφιερώματος.

Ο βασιλιάς της Λυδίας Κροίσοςήταν ξακουστός σε όλο τον αρχαίο κόσμο για τα αμύθητα πλούτη του.

Από τους φόρους που του έδιναν οι Ελληνικές αποικίες της Μικράς Ασίας και από τα χρυσωρυχεία του Πακτωλού ποταμού γινόταν όλο και πιο πλούσιος και πιο περήφανος για τα πλούτη του.

Πίστευε μάλιστα ότι δεν υπήρχε πιο ευτυχισμένος άνθρωπος από αυτόν στον κόσμο.

Κάποτε τον επισκέφτηκε ο Σόλων, ένας από τους σοφούς της αρχαιότητας, τον οποίο δέχτηκε πολύ φιλόξενα. Διέταξε μάλιστα μερικούς σκλάβους να δείξουν στο φιλοξενούμενο τους θησαυρούς και τη χλιδή του.

Αφού, λοιπόν, του έδειξε τους αμύθητους θησαυρούς του, τον ρώτησε ποιος ήταν ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος που είχε γνωρίσει στον κόσμο, περιμένοντας από τον Σόλωνα ότι θα ανέφερε τη δική του μεγαλοσύνη!

Ο Σόλων αποφεύγοντας να κολακεύσει το βασιλιά αποκρίθηκε:

«Ο πιο ευτυχισμένος άνθρωπος που γνώρισα ποτέ ήταν ένας Αθηναίος βασιλιάς που λεγόταν Τέλλος».

Ο βασιλιάς απόρησε με την απάντηση και τον ρώτησε γιατί κρίνει αυτόν ως τον πιο ευτυχισμένο. «Για δυο λόγους», είπε ο Σόλων. «Απέκτησε καλούς και άξιους γιους, έζησε για να δει να γεννιούνται τα παιδιά των παιδιών του, όλα γερά και υγιή. Κι έπειτα τη ζωή του τη σφράγισε ένας ένδοξος θάνατος. Πολέμησε και πέθανε σαν στρατιώτης και οι Αθηναίοι τον έθαψαν με μεγάλες τιμές και δόξα».

Ο Κροίσος τότε τον ρώτησε ποιον γνωρίζει δεύτερο πιο ευτυχισμένο άνθρωπο, όντας σίγουρος ότι θα έπαιρνε τουλάχιστον τη δεύτερη θέση.

Ο Σόλων, όμως, ανέφερε τότε δύο νέους, δυο αδέρφια από το Άργος, τον Κλέοβι και τον Βίτωνα.

Οι Αργείοι τιμούσαν ιδιαίτερα τη γιορτή της Θεάς Ήρας. Όταν μια χρονιά βρέθηκε μεγάλη ανάγκη να μεταβεί η μητέρα των δύο νέων στο ναό της Ήρας, έτυχε τα βόδια που θα την πήγαιναν με την άμαξα να μην έχουν γυρίσει από τα χωράφια. Έτσι τα δυο αδέρφια ζεύτηκαν τα ίδια την άμαξα και πήγαν τη μητέρα τους στο ναό διανύοντας μια πολύ μεγάλη απόσταση.

Όσοι είδαν αυτό το γεγονός συνεχάρησαν τα δυο αδέρφια για την πράξη τους. Η δε μητέρα προσευχήθηκε στην θεά Ήρα να έχουν τα παιδιά της τη μεγαλύτερη ευλογία που μπορεί να έχει θνητός άνθρωπος. Τα δυο αδέρφια αποκοιμήθηκαν μέσα στο ναό και δεν ξύπνησαν ποτέ.

Οι Αργείοι μάλιστα έφτιαξαν τα αγάλματα των δύο αδερφών και τα αφιέρωσαν στους Δελφούς ως σημάδι σεβασμού προς δύο άριστους άνδρες. Ακούγοντας την ιστορία ο Κροίσος θύμωσε με τη δεύτερη απάντηση του Σόλωνα και προτού τον διώξει ξέσπασε:

«Ωραία όλα αυτά Αθηναίε φίλε μου, αλλά τι έχεις να πεις για τη δική μου ευτυχία;»

Τότε ο σοφός Αθηναίος του αποκρίθηκε με μια φράση που έμεινε στην ιστορία: «Μηδένα προ του τέλους μακάριζε». Τα μεγάλα πλούτη δεν κάνουν τον άνθρωπο περισσότερο ευτυχισμένο απ'ότι μια μέτρια περιουσία. Μη θεωρήσεις κανέναν ευτυχή, πριν γνωρίσεις το τέλος του.

Αυτά τα λόγια δεν έδωσαν καθόλου χαρά στον Κροίσο και αποχαιρέτησε τον Σόλωνα περιφρονώντας τον. Σύντομα, όμως, μετά την αναχώρηση του Σόλωνα πλήθος συμφορών βρήκαν τον Κροίσο.

Ο γιος του ο Άτης σκοτώθηκε στο κυνήγι και ο ίδιος αργότερα νικήθηκε από το βασιλιά των Περσών Κύρο και αιχμαλωτίστηκε.

Την ώρα που τον είχαν ανεβασμένο στην πυρά για να τον κάψουν, ο Κροίσος θυμήθηκε τα λόγια του Σόλωνα και φώναξε μετανιωμένος τρεις φορές «Σόλων! Σόλων! Σόλων!».

Ο Κύρος που τον άκουσε, ζήτησε να μάθει τι σήμαινε η επίκληση αυτή. Ακούγοντας την ιστορία, χάρισε στον Κροίσο τη ζωή και μάλιστα τον κράτησε κοντά του ως έμπιστο φίλο και σύμβουλό του.

Με την ελπίδα να φέρει στην επιφάνεια τα μυστικά του Ποσειδώνα και ντυμένος… υποβρύχιο, ένας Έλληνας δύτης, ο Αλέξανδρος Σωτηρίου, ετοιμάζεται να καταδυθεί στο αρχαίο ναυάγιο τον Αντικυθήρων!

Στο ημερολόγιο της ανέλκυσης των μοναδικών πολιτισμικών θησαυρών -μεταξύ των οποίων αγάλματα όπως ο Φιλόσοφος, ο Έφηβος των Αντικυθήρων αλλά και ο περίφημος Μηχανισμός των Αντικυθήρων- από το ομώνυμο ναυάγιο που πραγματοποίησαν οι Συμιακοί σφουγγαράδες στις αρχές τουπροηγούμενου αιώνα αναφέρεται ότι κύλησαν στο βυθό δίπλα από το ναυάγιο "ένας μαρμάρινος ίππος" και άλλες αρχαιότητες.

Σήμερα, περισσότερα από 2.000 χρόνια μετά τη βύθιση του πλοίου και 114 χρόνια μετά την ανακάλυψή του και την ανέλκυση μέρους του φορτίου του, μια νέα αποστολή φιλοδοξεί να φέρει στην επιφάνεια τα μυστικά του Ποσειδώνα, με τη βοήθεια της τελευταίας λέξης τεχνολογίας, στο πλαίσιο του προγράμματος "Αντικύθηρα 2014".

Ο επαγγελματίας δύτης Αλέξανδρος Σωτηρίου προετοιμάζεται πυρετωδώς για την κατάδυση στην άβυσσο των Αντικυθήρων, η οποία ενδέχεται να φέρει στην επιφάνεια αρχαιολογικά ευρήματα που θα προκαλέσουν -για μια ακόμα φορά- παγκόσμια αίσθηση.

Μόλις πριν από λίγες ημέρες ολοκλήρωσε την εκπαίδευσή του στις εγκαταστάσεις του Ωκεανογραφικού Κέντρου του Woods Hole μαζί με τους πρώτους από τα υπόλοιπα μέλη της ερευνητικής ομάδας, το δρα Θεοτόκη Θεοδούλου και τον Φιλ Σορτ, επανδρώνοντας εναλλάξ τις θέσεις αυτοδύτη χειριστή, προσωπικού υποστήριξης καταδύσεων και επόπτη, αποκτώντας την απαραίτητη τεχνογνωσία για υποβρύχιες επιχειρήσεις.

"Το ExoSuitείναι απλώς ένα υποβρύχιο που το φοράς. Τις ημέρες της εκπαίδευσης εκτίμησα τη σημασία της ομάδας" αναφέρει στον Ελεύθερο Τύπο ο Αλέξανδρος Σωτηρίου.

"Ο πιλότος σφραγίζεται στο εσωτερικό ενός ολόσωμου σκαφάνδρου, η λειτουργία του οποίου παρακολουθείται και υποστηρίζεται από τα υπόλοιπα μέλη στην επιφάνεια.

Έχω χτίσει την καταδυτική αυτοπεποίθησή μου συνηθίζοντας να αντιμετωπίζω δυσκολίες, στηριζόμενος στις δικές μου ικανότητες αλλά και δεχόμενος τη βοήθεια του καταδυτικού μου συντρόφου όταν αυτή υπάρχει.

Η πρόκληση που αντιμετώπισα ήταν να συμφιλιωθώ με τη νέα πραγματικότητα της εξάρτησης από τον εξοπλισμό και την ομάδα υποστήριξης.

Είναι σπουδαίο σε μια τέτοια στιγμή να ξέρεις ότι είσαι με τους ικανότερους ανθρώπους στον πλανήτη με εξοπλισμό ασύγκριτης τελειότητας".

Το Μουσείο της Ακρόπολης από την πρώτη στιγμή που εγκαινιάστηκε, ξεκίνησε την εφαρμογή ενός προγράμματος συντήρησης και αποκατάστασης για τις Καρυάτιδες του Ερεχθείου.

Το πρόγραμμα περιελάμβανε τον καθαρισμό από τους ατμοσφαιρικούς ρύπους με χρήση τεχνολογίας λέιζερ, την απομάκρυνση των φθοροποιών παραγόντων, τη στερέωση των επισφαλών περιοχών του μαρμάρου, τη δομική αποκατάσταση και την τεκμηρίωση της διατήρησης των γλυπτών.

Επιθυμώντας μάλιστα να φέρει τους επισκέπτες σε άμεση επαφή με διαδικασίες που έως τώρα γίνονταν σε απροσπέλαστα εργαστήρια συντήρησης, επέλεξε να μην απομακρύνει τις Καρυάτιδεςαπό τις αίθουσες του, οπότε με αυτό τον τρόπο δεν θα υπέβαλε τα γλυπτά στην περιπέτεια μιας επιπλέον μεταφορά.

Η διαδικασία συντήρησης των Καρυάτιδωνκαταγράφηκε σε βίντεο, χαρίζοντας στον θεατή μια ουσιαστική και σημειολογική σύνδεση της αρχαίας Ελλάδας με τη σύγχρονη. Ο αρχαιοελληνικός πολιτισμόςκαι η νεοελληνική τεχνολογία σε αγαστή σύμπραξη μπροστά στα μάτια των επισκεπτών.

Στο απόσπασμα που ακολουθεί, έχετε τη δυνατότητα να δείτε πώς έγινε η συντήρηση της Καρυάτιδας Α, η οποία έφερε ένα παχύ στρώμα αιθάλης από τους ατμοσφαιρικούς ρύπους που απομακρύνθηκαν από το πεντελικό μάρμαρο με το πρωτότυπο σύστημα λέιζερ, που σχεδιάστηκε ειδικά για το σκοπό αυτό από το Ινστιτούτο Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ της Κρήτης.

Η όλη εικόνα μάλιστα του σημείου όπου εκτίθενται οι Καρυάτιδεςθυμίζει ένα πολύ εξελιγμένο χειρουργείο, γεγονός που δεν πέρασε απαρατήρητο από τους επισκέπτες οι οποίοι δείχνουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.

Αποκάλυψη

Όταν ο Θαλής "έστριψε"ποτάμι για τον Κροίσο!

Γάλλος σπηλαιολόγος ανακάλυψε εκτροπή ποταμού για πολεμικούς σκοπούς από τον Θαλή τον Μιλήσιο για λογαριασμό του βασιλιά Κροίσου, το 550 π.Χ.

«Μόλις ανακάλυψα μία απίστευτη σήραγγα στην Τουρκία, στην περιοχή της Καππαδοκίας. Πρόκειται για ένα έργο εκτροπής ενός μεγάλου ποταμού για να δημιουργηθεί ένα πέρασμα και να γίνει δυνατή η διάβασή του.

Είναι πιθανότατα αυτό που ο περιγράφει ο Ηρόδοτος αποδίδοντάς το στον Θαλή, και μέσω του οποίου ο βασιλιάς Κροίσοςπέρασε για να επιτεθεί στον πέρση γείτονά του, τον Κύρο Β', το 550 π.Χ.», λέει ο γάλλος σπηλαιολόγος Ερίκ Ζιλί.

Ο Ζιλί θεωρεί πως βρίσκεται μπροστά σε μια μεγάλη ανακάλυψη. Είχε εντοπίσει για πρώτη φορά το 1984 δύο ανοίγματα σε ένα χαμηλό βουνό της Καππαδοκίας και συνέχισε την έρευνα διαβάζοντας Ηρόδοτο αλλά και τώρα, με τις νέες τεχνολογίες, αξιοποιώντας και τις δορυφορικές εικόνες που προσφέρει το Google Earth.

Το όρος Αργαίος (στα τουρκικά Ερσιγέκ) βρίσκεται δίπλα σε έναν μεγάλο ποταμό, τον μεγαλύτερο της Μικράς Ασίας. Είναι ο Άλυς κατά τους αρχαίους, ο Κιζιλιρμάκ (Κόκκινο Ποτάμι) κατά τους Τούρκους.

Οι διαστάσεις της στοάς είναι εντυπωσιακές: 9 μέτρα φάρδος και 177 μήκος. Κατά τις εκτιμήσεις του σπηλαιολόγου πρέπει να χρειάστηκε να μετακινηθούν 12.800 τόνοι μπάζα. Η υπόγεια σήραγγα αποτελεί ένα σχεδόν τέλειο ημικύκλιο. Ο ποταμός έμπαινε στο ένα άνοιγμα και έβγαινε από το άλλο.

Όπως λέει μάλιστα ο Ζιλί στην εφημερίδα «Le Figaro», διακρίνονται ακόμη σε μερικά σημεία τα σημάδια σε κόγχες όπου ήταν τοποθετημένα τα λαδοφάναρα.

Στο ερώτημα γιατί ο Κροίσοςδεν έφτιαξε γέφυρες αντί να σκάψει στοά, η απάντηση κατά τον γάλλο σπηλαιολόγο είναι ότι τα εδάφη της Καππαδοκίας καλύπτονται από εύθραυστη ηφαιστειακή τέφρα που δεν είναι καλό οικοδομικό υλικό - είναι γνωστό άλλωστε ότι πολλά σπίτια είναι φτιαγμένα σε σκαμμένο βράχο. Ταυτόχρονα, το ποτάμι αυτό πλημμυρίζει και φουσκώνει πολύ συχνά με τρόπο που καταστρέφει τις γέφυρες.

Πάντως ο Ζιλί θεωρεί πιθανόν το τούνελ να ήταν ήδη ανοιγμένο και απλώς ο Θαλής να είχε την ιδέα της αξιοποίησής του για την εκτροπή του ποταμού. Ο σπηλαιολόγος βρίσκεται τώρα σε αναζήτηση χρηματοδότησης προκειμένου να φτιάξει ένα γαλλοτουρκικό ολοκληρωμένο σχέδιο περαιτέρω ερευνών. Μέχρι τότε κρατάει την ακριβή τοποθεσία μυστική.

Είναι, άλλωστε, χαρακτηριστικό ότι ούτε ο δήμαρχος της γειτονικής πόλης δεν τα γνώριζε όλα αυτά. Κανείς δεν τολμούσε να εισέλθει στη σήραγγα, λόγω των νυχτερίδων και της έντονης δυσοσμίας.

Η αφήγηση του Ηροδότου

Ο Ηρόδοτος αφηγήθηκε τα της εκτροπής του ποταμού Άλυος στις «Ιστορίες» του. Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε στη διάρκεια του πολέμου ανάμεσα στον Κροίσο, βασιλιά της Λυδίας, και στον Κύρο, αυτοκράτορα της Περσίας. Εκείνη την εποχή ο Κροίσος είχε κοντά του, ως στρατιωτικό σύμβουλο, τον φημισμένο έλληνα μαθηματικό Θαλή τον Μιλήσιο.

Αυτός ήταν που πρότεινε στον Κροίσο να εκτραπεί ο Αλυς ποταμός προκειμένου να περάσουν τα λυδικά στρατεύματα. Το τούνελ που ανακάλυψε ο Ερίκ Ζιλί θα μπορούσε να είναι αυτό που περιγράφει ο Ηρόδοτος λέγοντας:

«Όταν ο Κροίσος έφτασε στις όχθες του Αλυος, κατά τη γνώμη μου πέρασε από τις γέφυρες που βλέπουμε εκεί σήμερα. Αλλά, αν πρέπει να πιστέψουμε τους περισσότερους Έλληνες, ο Θαλής ο Μιλήσιος ήταν αυτός που του άνοιξε τον δρόμο.

Ο Κροίσος, λένε, ήταν σε αμηχανία γιατί οι γέφυρες που υπάρχουν σήμερα δεν υπήρχαν τότε. Ο Θαλής, που βρισκόταν στο στρατόπεδο, εξέτρεψε τον ποταμό που κυλούσε στα αριστερά του στρατοπέδου, έτσι ώστε να περάσει από τα δεξιά.

Άρχισε να σκάβει πάνω από το στρατόπεδο ένα κανάλι σε σχήμα καμπύλης προκειμένου ο ποταμός να βρεθεί πίσω από το στρατόπεδο, ενώ ήταν μπροστά».

[Πηγή: Μ. Πιμπλής Τα Νέα]

Πέρασε καιρός και η γη άρχισε να κατοικείται από ανθρώπους, αφού οι μεγαλύτερες και οι μικρότερες θεότητες, οι δυνάμεις και οι μορφές του σύμπαντος, οι αρχέγονες παρουσίες της ζωής ένιωθαν αδιάκοπα το κίνητρο του έρωτα και της αναπαραγωγής.

Αλλά η επιλογή κάποιου μεταξύ των αθανάτων είχε γίνει αυστηρά επιλεκτική. Σύμφωνα με τον Παυσανία (2, 15,5), οι τοπικοί μύθοι ανέφεραν ότι ο πρώτος άνθρωπος που κατοίκησε την Αργολίδα ήταν ο Φορωνέας, γιος του θεού-ποταμού Ίναχου και της νύμφης Μελίας.

Ο Ίναχος είχε επιλεγεί ως κριτής στη διαμάχη μεταξύ της Ήρας και του Ποσειδώνα για την κατοχή της περιοχής και προφανώς, εκτιμώντας τους συναισθηματικούς δεσμούς της θεάς με τη γη που είχε φιλοξενήσει το πρώτο αγκάλιασμα με τον άντρα της, αποφάσισε υπέρ της.

Από τότε η Ήρα τύγχανε ιδιαίτερης λατρείας στο Άργος. Ο Ποσειδώνας όμως πήρε πολύ άσχημα την αποτυχία που ματαίωνε τις φιλοδοξίες του να κατακτήσει ένα ζωτικό χώρο στη στεριά. Μια ανάλογη ήττα υπέστη και αλλού, όπως μαρτυρεί το πρώτο επεισόδιο της αθηναϊκής μυθολογίας.

Εκμεταλλευόμενος την ιδιότητά του ως βασιλιά της θάλασσας και όλων των υδάτων, ξέρανε τον Ίναχο και τον κατάντησε ένα χείμαρρο που γεμίζει νερό μόνο την εποχή των βροχών'και η τιμωρία επεκτάθηκε σ'ολόκληρη την περιοχή του Άργους, το οποίο η lλιάδα (Δ, στ. 171) περιγράφει με το επίθετο «πολυδίψιον».

Στο ίδιο εδάφιο, ο Παυσανίας αναφέρει ότι ο Φορωνέας«ο γιος του Ινάχου, συγκέντρωσε πρώτος τους ανθρώπους σε κοινωνικό σύνολο. Πριν οι οικογένειες ζούσαν σποραδικά και μόνες.

Ο τόπος όπου για πρώτη φορά συγκεντρώθηκαν ονομάστηκε Φορωνικόν. Αυτή η ένδοξη πρωτιά συνδυάζεται, στα πλαίσια της γενιάς του, με μια άλλη, εξίσου τιμητική.

Ο Φορωνέας απόκτησε μια κόρη με το όνομα Νιόβη, την οποία δεν πρέπει να συγχέουμε με την ομώνυμη και κακότυχη ηρωίδα που μεταμορφώθηκε σε πέτρα από τον πόνο για το θάνατο των παιδιών της, όπως διαβάσαμε στη μυθολογία της Θήβας.

Η Νιόβη της Αργολίδας δοξάστηκε, όπως αναγνωρίζουν ομόφωνα οι μυθογράφοι, όντας η πρώτη θνητή γυναίκα με την οποία ενώθηκε ερωτικά ο Δίας, αφού η μοίρα ήθελε εκείνη η γη να αποτελέσει για την Ήρα την αρχή του καλού και του κακού που έχουν ως αιτία, και για τους θεούς όπως και για τους ανθρώπους, την ηδονή του έρωτα.

Από τη λαμπρή ένωση γεννήθηκε ο ήρωας Άργος. Δεν είναι σαφές αν αυτός έδωσε το όνομά του στην πόλη του Φορωνέα ή αν σ'αυτόν οφείλεται η ίδρυση μιας νέας πόλης. Σε κάθε περίπτωση, οι Έλληνες θεωρούσαν το Άργος την αρχαιότερη πόλη της χώρας τους.

Κόσμησαν αυτό τον ασύγκριτο τίτλο ευγενείας μ'ένα στέμμα από θαυμάσιους μύθους, οι οποίοι αφήνουν να διαφανούν τα γεγονότα που έδωσαν μορφή στον ελληνικό πολιτισμό μέσω των σχέσεων με τους άλλους πολιτισμούς της ανατολικής Μεσογείου.

Στην lλιάδα οι πολεμιστές της Ελληνικής στρατιάς αποκαλούνται Αχαιοί, αλλά και Αργείοι και Δαναοί, ένα άλλο όνομα το οποίο, όπως θα δούμε, ανήκει στη μυθολογική παράδοση του Άργους.

Έχουν προταθεί διάφορες ερμηνείες γι'αυτό το γεγονός. Ίσως όμως θα πρέπει να αναγνωρίσουμε και σ'αυτό τα ίχνη της πανάρχαιης παράδοσης που συνέδεε το Άργος με τις πρώτες εκδηλώσεις της οργανωμένης κοινωνικής συμβίωσης στην Ελληνική Γη.

~ Από το βιβλίο των dario & lia del corno "στη γη του μύθου"Εκδοτικός Οίκος Λιβάνη

Κύπριοι αρχαιολόγοι με ομάδα αρχαιολόγων από την Πολωνία, συνέχισαν τη διερεύνηση της αρχαίας αγοράς της Πάφου.

Τα πρόσφατα ευρήματα ( Αυγούστου και Σεπτεμβρίου του 2013), τα ανακοίνωσαν οι ερευνητές και πρόκειται για πολλά αντικείμενα που ανήκουν στους αρχαίους Ελληνικούς και ρωμαϊκούς χρόνους του νησιού.

Το κυριότερο από τα ευρήματα αυτά είναι μια λίθινη επιγραφή στην αρχαία Ελληνική γραφή, ένα χρυσό μενταγιόν και πολλά αντικείμενα καθημερινής χρήσης.

Ο μεγάλος αριθμός των ευρημάτων οφείλεται στο γεγονός ότι η Πάφος ήταν η πρωτεύουσα της αρχαίας Κύπρου, τόσο κατά την ελληνιστική όσο και την ρωμαϊκή περίοδο.

Οι αρχαιολόγοι από το πολωνικό Ινστιτούτο του Jagiellonian University διαπίστωσαν, επίσης, πολλά ευρήματα τα οποία ανήκουν στις περιόδους: Ελληνική, ρωμαϊκή και βυζαντινή.

Επιγραφή από αρχαίο θέατρο της Πάφου

Τα ευρήματα είναι κεραμικά, αμφορείς, αγγεία για αποθήκευση υγρών, αρχιτεκτονικά έργα τέχνης ελληνιστικής περιόδου, κεραμικά ψηφιδωτά.

Υπάρχουν, ακόμη, αρχιτεκτονικά ευρήματα από τη ρωμαϊκή περίοδο, αποθηκευτικοί χώροι και διάφορα δωμάτια. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους τα περισσότερα αντικείμενα αυτά προέρχονται από την αρχή της ρωμαϊκής περιόδου.

Οι αρχαίες αυτές δομές φαίνονται να καταστράφηκαν από ισχυρούς σεισμούς στο νησί.

Ψάχνοντας βαθύτερα, οι αρχαιολόγοι βρήκαν χάλκινη υδρία, σπασμένα αγγεία και έναν μεγάλο αμφορέα με τη σφραγίδα του κατασκευαστή και το όνομα του ιδιοκτήτη της αρχαίας Ελληνικής εποχής της νήσου.

Η Κρυπτείαείναι ένας από τους αρχαιότερους θεσμούς που μας έρχεται από την Αρχαία Λακεδαιμονία και είναι σύμφυτη με το στρατιωτικό πνεύμα της πόλης και τις μεγάλες απαιτήσεις εσωτερικής ασφαλείας που υπήρχαν.

Ήταν η Μυστική Υπηρεσία της εποχής, επιφορτισμένη με τη Φύλαξη της Λακεδαίμονος από εσωτερικούς στην αρχή εχθρούς, όπως οι είλωτες, και αργότερα και από εξωτερικούς εχθρούς.

Ήταν η ίδια Ομάδα που μετά από χρόνια παρακολούθησης, εκτέλεσε παραδειγματικά τον Εφιάλτη, ή Επιάλτη, τον Γεφυραίο χωλό (κουτσό στην πιο ... Μυστική Παράδοση) που πρόδωσε στους Πέρσες το μονοπάτι των Θερμοπυλών, με αποτέλεσμα τη σφαγή των 301 Σπαρτιατών και 700 Θεσπιέων.

Το 480 π.Χ. ένας Γεφυραίος, ο γνωστός Επιάλτης, πρόδωσε την Ελλάδα στον ξένο κατακτητή, με αποτέλεσμα να θυσιασθεί η αφρόκρεμα της Ελληνικής νεολαίας. Ο προδότης πληρώθηκε πλουσιοπάροχα από τους Πέρσες, οι οποίοι και του έδωσαν καταφύγιο.

Το 469 π.Χ. μας αναφέρει ο Ηρόδοτος ότι ο Επιάλτης γύρισε στην πατρίδα του όπου και δολοφονήθηκε από κάποιον Αθηνάδη. Ο Ηρόδοτος υποσχέθηκε ότι αργότερα στην ιστορία του θα αποκάλυπτε τα περιστατικά γύρω από αυτή την παραδειγματική τιμωρία. Ποτέ δεν το έκανε... η Κρυπτεία τον προειδοποίησε...

Για 11 ολόκληρα χρόνια η Κρυπτείαδιατηρούσε Κλιμάκιο στο Καλλίδρομο, ο Αθηνάδης είχε στήσει μια νέα ζωή εκεί, αλλά περίμενε... η Νέμεσις θα έπρεπε να αποδοθεί. Όπως και έγινε, και η Λακεδαίμονα, πόλη του Λύκου, τον τίμησε ιδιαίτερα για την επιβολή του Νόμου στον προδότη. Η Κρυπτεία είχε μάτια σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο.

Κάτι που δεν είναι και τόσο γνωστό στους διάφορους "ερευνητικούς"κύκλους, είναι ότι ο θεσμός της Κρυπτείας ενέπνευσε τον Hasan i Sabbah, γνωστότερου και ως "Γέρος του Βουνού", να ιδρύσει το γνωστό Τάγμα των Hashshashins, ή Ασσασίνων.

Στην Ιαπωνία η κάστα των Ninja έπαιρνε την ίδια εκπαίδευση με τους Λακεδαιμόνιους...

Όλα ξεκίνησαν το 2007, όταν  ο συλλέκτης M. C. Lang δώρισε στο πανεπιστήμιο του Σικάγο μια συλλογή με έργα του Ομήρου. Η συλλογή αυτή περιλάμβανε μια βενετσιάνικη έκδοση της «Οδύσσειας» του 1504, με χειρόγραφες σημειώσεις σε ένα άγνωστο είδος γραφής που μάλλον χρονολογούνταν στα μέσα του 19ου αιώνα.

Το Ερευνητικό Κέντρο Ειδικών Συλλογών (Special Collections Research Center) προκήρυξε διαγωνισμό με σκοπό να σπάσει τον κώδικα. Κάλεσε γλωσσολόγους, κλασσικούς φιλολόγους αλλά και ερασιτέχνες προσφέροντας βραβείο 1.000 δολαρίων στον πρώτο που θα αναγνώριζε τη γραφή υποστηρίζοντας με αποδείξεις τα ευρήματά του και θα παρείχε μια μετάφραση των σημειώσεων αυτών. Η ανταπόκριση σε όλο τον κόσμο μέσω διαδικτύου ήταν εντυπωσιακή.

Ο νικητής του διαγωνισμού, Ντανιέλε Μετίλι, είναι εγγεγραμμένος σε ένα πρόγραμμα ψηφιακών κλασικών σπουδών και ευελπιστεί να κάνει καριέρα σε βιβλιοθήκες και αρχεία. Σε συνεργασία με την Τζούλια Ατσέτα, ειδική στην ιταλική στενογραφία και άριστη γνώστρια της γαλλικής γλώσσας, ο Μετίλι ταυτοποίησε το μυστηριώδες είδος γραφής. Διαπίστωσε πως επρόκειτο για ένα σύστημα συντομογραφίας που ευφηύρε ο Ζαν Κουλό ντε Τεβενό, στα τέλη του 18ου αιώνα. Οι σημειώσεις είναι κατά κύριο λόγο γαλλικές μεταφράσεις λέξεων και φράσεων του Ελληνικού κειμένου της «Οδύσσειας».

Δύο ακόμα άτομα που πήραν μέρος στον διαγωνισμό κατέληξαν στο ίδιο σωστό συμπέρασμα. Ο Βάνια Βίσνιτς, διδακτορικός φοιτητής κρυπτογραφίας από το Πανεπιστήμιο Πρίνστον και ο Γκάλαχερ Φλιν, διδακτορικός φοιτητής γλωσσολογίας  από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο.

Ο Μετίλι και η Ατσέτα, βασιζόμενοι σε μια μείξη γαλλικών λέξεων και την ημερομηνία 25 Απριλίου 1854 που ήταν ευδιάκριτη στο βιβλίο,  υπέθεσαν ότι πρόκειται για κάποιο σύστημα στενογραφίας που χρησιμοποιείτο στα μέσα του 19ου αιώνα.

Αφού απέρριψαν αρκετά τέτοια συστήματα, βρήκαν ένα διάγραμμα που συνέκρινε ένα από αυτά με το «ταχυγραφικό»  σύστημα του Τεβενό που είχε δημοσιευτεί το 1789 (Méthode tachygraphique, ou l'art d'écrire aussi vite que la parole: Ταχυγραφική μέθοδος ή η τέχνη του να γράφεις τόσο γρήγορα όσο μιλάς). Επίσης, βρήκαν στο διαδίκτυο μια διορθωμένη έκδοση του βιβλίου από τον καθηγητή στενογραφίας Ν. Πάτεϊ. Χρησιμοποιώντας δύο γαλλικές μεταφράσεις της εποχής της «Οδύσσειας» - μία του 1842 και μία του 1854-66 -,  ξεκίνησαν τη μετάφραση των σημειώσεων.

Σύμφωνα με το σύστημα του Τεβενό, «κάθε σύμφωνο και κάθε φωνήεν έχει ένα αρχικό σχήμα που όταν συνδυαστούν σχηματίζουν νέα σχήματα τα οποία αντιπροσωπεύουν τις συλλαβές», εξηγεί ο Μετίλι. «Ο κάθετος άξονας είναι εξίσου σημαντικός καθώς η θέση ενός γράμματος πάνω ή κάτω από τη γραμμή, ή ακόμα και το μήκος ενός κομματιού του γράμματος αλλάζει την αξία του γραφήματος. Αυτό εξηγεί το γιατί οι περισσότερες από τις χειρόγραφες σημειώσεις στην “Οδύσσεια” είναι υπογραμμισμένες – αφού η γραμμή είναι το κλειδί για την μεταγραφή»

Ο Μετίλι και η Ατσέτα συνεχίζουν να δουλεύουν πάνω στις σημειώσεις με την ελπίδα να ανακαλύψουν την ταυτότητα του συγγραφέα αλλά και να βρουν μια απάντηση στο εξής ερώτημα: «Γιατί υπάρχουν σημειώσεις μόνο σε αυτό το τμήμα του κειμένου;»

naftemporiki.gr

Μία ξενάγηση που έγινε στις 18 Μαΐου 2014, ημερομηνία που κάθε χρόνο γιορτάζεται η Διεθνής Ημέρα Μουσείων, είχε έναν σκοπό:

Να αναδείξει τα επαγγέλματα των αρχαίων Ελλήνων, καθώς τα περισσότερα χαράχθηκαν μαζί με τα ονόματα αυτών που τα ασκούσαν. Γιατί οι πιο πολλές επιγραφές με αναφορά σε εργασίες του παρελθόντος -οι οποίες δεν διαφέρουν και πολύ από τις σημερινές- είναι αναθήματα (αφιερώματα) τεχνιτών που ζητούσαν τη συνδρομή της Αθηνάς Εργάνης, προστάτιδας της βιοτεχνίας και της χειρωνακτικής εργασίας.

Με τίτλο «Εργαζόμενοι στην Αρχαιότητα», η περιήγηση πραγματοποιήθηκε σε επιλεγμένα εκθέματα του Μουσείου, κάποια από τα οποία είχαν βγει από τις αποθήκες τους. Αυτά ήταν τα πιο δημοφιλή επαγγέλματα τωναρχαίων Ελλήνων

Κναφεύς (βαφέας), τέκτων(αρχιτέκτων ή ξυλουργός), ναυπηγός, κιθαρωδός, ψαράς, πλύντρια, κεραμεύς είναι μερικά από τα επαγγέλματα που εντοπίστηκαν μετά από έρευνα σε επιγραφές οι οποίες βρίσκονται είτε στο Επιγραφικό είτε στο Μουσείο της Ακρόπολης.

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα αφιερώματα εργατών και τεχνιτών από το τελευταίο τέταρτο του 6ου αι. π. Χ. και τις αρχές του 5ου αι. π. Χ., τα οποία ανέθεταν στους θεούς και κυρίως στην Αθηνά Εργάνη ως ευχαριστήρια για τη συνδρομή και την προστασία της. Μια δήλωση εργασίας που φαίνεται ότι αποτελούσε κι ένα είδος διαφήμισης της τέχνης τους.

Κεραμείς και γλύπτες κατέχουν ιδιαίτερη θέση μεταξύ των αναθημάτων. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει το όνομα του γλύπτη Ηγία, δασκάλου του Φειδία, γνωστού κυρίως από τη φιλολογική παράδοση, με την επιγραφή του Μουσείου να αποτελεί ίσως τη μοναδική ενεπίγραφη αναφορά σε αυτόν. Κι άλλες αναθηματικές βάσεις αναφέρουν ονόματα γλυπτών που διέπρεψαν στην αρχαιότητα, όπως του Αριστίωνα από την Πάρο, του Ονάτα από την Αίγινα και του Αρχέρμου από τη Χίο.

Πολλοί, όπως οι παραπάνω, ήταν ιδιαίτερα φημισμένοι, με αμοιβές που σίγουρα έφταναν στα ύψη, δυστυχώς όμως τα έργα τους χάθηκαν, εκτός από ελάχιστα που συνδέθηκαν με τις βάσεις τους. Γι'αυτό και ο εντοπισμός των ονομάτων τους είναι τόσο σημαντικός.

Η σφεντόνα χρησιμοποιήθηκε ως σαν όπλο πολέμου και στην Αρχαία Ελλάδα. Το ενδιαφέρον είναι πως στα βλήματα πέτρες που έχουν βρεθεί σήμερα παρατηρούμε ότι υπάρχουν επιγραφές συνήθως ανάγλυφες και όχι χαραγμένες...

Ο λόγος που κάτι καταγράφεται σε ένα τόσο μικρό και ίσως ασήμαντο στα μάτια μας αντικείμενο είναι για να μεταδώσει μία πληροφορία; Σε ποιον; Μα σε εκείνον για τον οποίο προορίζεται το ίδιο το βλήμα.

Οι αρχαιολόγοι με βάση το υλικό που έχουν στα χέρια τους έχουν καταχωρήσει αυτά τα μηνύματα / πληροφορίες σε πέντε κατηγορίες.

Η πρώτη κατηγορία εμπεριέχει επιγραφές εντολές ή επιφωνήματα με σκοπό είτε να δώσουν ένα πρόσταγμα στο βλήμα που πετούν ή να μεταφέρουν έναν μήνυμα σε εκείνον που θα δεχθεί το πλήγμα.

Συνήθως πρόκειται για προστακτικές ρημάτων όπως οι παρακάτω που απευθύνονται με μία διάθεση ειρωνείας στο θύμα: δέξαι, λαβέ, πρόσεχε, τρώγε (δηλ. φάτην), κύε (δηλ. μείνε έγκυος εφόσον σε διαπέρασε το βλήμα).

Εκφράσεις όπως πυρί (δηλ. στην πυρά, στο διάολο), τρωγαλίον (γλυκό κέρασμα), νίκα (νίκη), αισχρόν δώρον (δυσάρεστο δώρο), αίμα και προστακτικές όπως ὗσε (δηλ. βρέξε),φαίνε (εμφανίσου) και βάσκε (βιάσου) αναφέρονται στο ίδιο το βλήμα θυμίζοντας τα μηνύματα που έγραφαν με κιμωλία οι Αμερικανοί στις βόμβες που έριχναν στη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Μεγαλύτερη ειρωνική διάθεση και χιούμορ έχουν βλήματα που αναγράφουν πάνω επιφωνήματα πόνου, όπως παπαῖ , δηλαδή «άουτσ!!!»

Στο σημείο αυτό δεν παρατηρούμε τίποτα άλλο παρά μία πολύ απλή εφαρμογή ψυχολογικού πολέμου. Αντιλαμβάνεστε τα συναισθήματα που ενδεχομένως να ένιωθε κάποιος όταν μέσα στον πόνο του διάβαζε και το «συστημένο μήνυμα».

Σύμφωνα με τον Αισχύλο, φρυκτωρίες ονομάζονταν οι φωτιές που χρησιμοποιούσαν οι"γνώστες", για να αναγγείλουν μία είδηση. Τις φωτιές αυτές τις άναβαν στις κορφές των βουνών και των λόφων, για να μεταδίνουν ειδήσεις, κάτι που θεωρείται ως σύστημα οπτικής επικοινωνίας...

Οι φρυκτωρίες, προέρχονται από την λέξη «Φρυκτός» = ψημένος, καβουρδισμένος, ο δαυλός ή ο πυρσός που φλέγεται, για να κάνουν σήματα και έτσι να μεταδώσουν τις πληροφορίες-ειδήσεις.

Αρχική - Ριζική λέξη : φρύγω < αρχ. φρύγω. Ετυμολογία: [<αρχ. φρυκτωρία < φρυκτωρός] φρύξη, φρυγμός, φρυκτός, φρυκτωρία, φρύγανο, φρυγανιά, φρυγανιέρα, φρυγανίζω, φρυγάνισμα.

Είναι σύνθετη και αποτελείται από τη λέξη φρυκτός που σημαίνει πυρσός και ώρα που σημαίνει φροντίδα, δηλαδή πρόκειται για οπτικό τηλέγραφο, καθώς είναι συστηματική μέθοδος μετάδοσης προσυμφωνημένων μηνυμάτων με χρήση φωτιάς.

Αλλά και ο Ηρόδοτος (Η΄ 98) αναφέρει ότι το ταχυδρομικό σύστημα των Περσών λεγότανε «αγγαρήιον», επειδή εξυπηρετιόταν από «αγγάραυς», δηλαδή, έφιππους αγγελιοφόρους. Από δω και η ετυμολογία της λέξης «αγγαρεία» (υποχρεωτική εργασία χωρίς ιδιαίτερη αμοιβή, καταναγκαστική κατά κάποιο τρόπο) και παράγεται από την αρχαία περσική λέξη “agar”=έφιππος αγγελιοφόρος· (ταχυδρόμος-γραμματοκομιστής).

«Τοῦτο το δρόμημα τῶν ἵππων καλέουσι Πέρσαι ἀγγαρήιον»

Πληροφορίες γι αυτό τον τρόπο επικοινωνίας έχουμε από τον Όμηρο στην Ιλιάδα, τον Απολλώνιο το Ρόδιο στα Αργοναυτικά, τον Αισχύλο στο δράμα Αγαμέμνων, τον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη, τον Ευριπίδη, τον Αριστοφάνη, τον Σέξτο τον Εμπειρικό και τον Αναξίμανδρο.

Σύμφωνα με τον Αισχύλο, όταν το 1184 π.Χ. καταλαμβάνεται η Τροία, ο βασιλιάς των Μυκηνών Αγαμέμνων πληροφορεί τη σύζυγο του Κλυταιμνήστρα με δίκτυο από φωτιές με την παρακάτω σειρά:

Τροία - Ίδη - Έρμαιο Λήμνου - Άθως Αγίου Όρους - Μάκιστο Εύβοιας - Μεσσάπιο της Βοιωτίας - Κιθαιρώνας - Αιγίπλαγκτο - Αραχναίο - Παλάτι των Μυκηνών (βλέπε χάρτη Ελλάδος).

Η απόσταση που καλύφθηκε υπερβαίνει τα 600 χιλιόμετρα. Είναι το πρώτο και αρχαιότερο οργανωμένο δίκτυο επικοινωνίας για το οποίο υπάρχει γραπτή μαρτυρία (Αισχύλου Αγαμέμνων, στίχοι 263-304).

Η έρευνα έχει φέρει στο φως εκτεταμένο δίκτυο φρυκτωριών στην ηπειρωτική αλλά και στη νησιωτική Ελλάδα. Τα δίκτυα λειτούργησαν για πολλούς αιώνες. Στην περίοδο της Βυζαντινής αυτοκρατορίας έχουμε τις καμινοβιγλατορίες και το περίφημο"Ωρονόμιο" του Λέοντα του Φιλοσόφου.

Επαμεινώνδας Βλαχογιώργος