Οι Έλληνεςείναι έθνος που κατοικεί κυρίως στα νότια Βαλκάνια και κατοίκησαν τον χώρο που σήμερα ονομάζεται Ελλάδα από τα τελη της 3ης χιλιετίας π.Χ., (αρχικά στην Πελαγονία, στη ΒΔ Θεσσαλίακαι την ΝΑ Χαονία), την Κύπρο στα μέσα της 2ηςχιλιετίας π.Χ., και παράλιες περιοχές της Μικρά Ασίας λίγο αργότερα (βλέπε: Πρώτος ελληνικός αποικισμός).

Οι Έλληνες γενικότερα ίδρυσαν αποικίες γύρω από όλη τη Μεσόγειο ενώ μετά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου οι πόλεις και οι αποικίες τους έφτασαν μέχρι την σημερινή Ινδία. Σήμερα το Ελληνικό έθνος εξακολουθεί να είναι διασκορπισμένο σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η πλειονότητα παραμένει εντός των ορίων του σημερινού Ελληνικού κράτους και της νήσου Κύπρου, που αποτελεί το δεύτερο ελληνικό κράτος των ημερών μας. Ιστορικά, Ελληνικοί πληθυσμοί κατοικούν στην Κάτω Ιταλία και την Σικελία που αποτελούν τη Μεγάλη Ελλάδα της αρχαιότητας, στην Κορσική και τα απέναντι σε αυτή παράλια της σημερινής Γαλλίας, στα παράλια και στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας, στον Πόντο και την Βόρεια Ήπειρο.

Ισχυρές ελληνικές παροικίες έχουν δημιουργηθεί από Έλληνες μετανάστες στις Η.Π.Α., την Αυστραλία, την Γερμανία, τον Καναδά και το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Ρωσία, την Ουκρανία ενώ μικρότερες ομάδες κατοικούν σχεδόν σε κάθε χώρα της Γης. Η πλειοψηφία των Ελλήνων μιλάει την Ελληνική γλώσσα και ακολουθεί το ανατολικό ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα.

Οι Έλληνες έχουν επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό και συμβάλει στην κουλτούρα, τις τέχνες, τις εξερευνήσεις, τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, την πολιτική, την αρχιτεκτονική, τη μουσική, τα μαθηματικά, την επιστήμη και την τεχνολογία, το εμπόριο, τη μαγειρική και τον αθλητισμό, τόσο κατά το παρελθόν όσο και σύγχρονα.

Αποκαλυπτικά στοιχεία για την επίσκεψη του θρυλικού βασιλιά στο μαντείο του Άμμωνος Διός και η σχέση του Μεγάλου Αλεξάνδρουμε την Παλαιστίνη, στα χρόνια της μεγάλης εκστρατείας του!..

Όπως όλοι γνωρίζουν, ό Άμμων ή Άμμων Ραήταν μια Αιγυπτιακή θεότητα, της οποίας το όνομα σημαίνει «κρυμμένος». Αρχικά ήταν ένας τοπικός θεός των Θηβών. Γύρω στο 2000 π.Χ. ταυτίστηκε με το θεό ήλιο Ρα ή Ρε της Ηλιούπολης και αναγνωρίστηκε βασιλιάς των θεών και δημιουργός όλων των πλασμάτων.

Οι ιερείς του Άμμωνα απέκτησαν τεράστια δύναμη και ο επικεφαλής τους θεωρούνταν ισότιμος του Φαραώ. Χαρακτηριστικό του έμβλημα ήταν το στρογγυλό κόσμημα του κεφαλιού, που πάνω του ορθώνονταν δυο φτερά. Στην μπροστινή όψη των πλευρών ήταν προσκολλημένος ο δίσκος του Ήλιου. Το ιερό ζώο της θεότητας αυτής ήταν το κριάρι, που ήταν σύμβολο εξουσίας και μεγάλης δύναμης. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ο ίδιος ο Μέγας Αλέξανδρος απεικονίζεται σε αρχαία νομίσματα ως «δικέρατος» βασιλιάς.

Στην περίοδο του Νέου Βασιλείου η λατρεία του Άμμωνα φτάνει στην ακμή της. Ο Μέγας Αλέξανδρος αναγνωρίστηκε από τους ιερείς του ως γιος του Άμμωνα, που ταυτίστηκε με το Δία. Ο πιο σπουδαίος ναός του με τεράστιες διαστάσεις βρισκόταν στο Καρνάκ. Στην Ελλάδα υπήρχαν απομονωμένοι τόποι λατρείας της θεότητας αυτής, όπως στην Άφυτο της μακεδονικής Παλλήνης, στο Γύθειο, στις Θήβες της Βοιωτίας και σε άλλα μέρη.

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΑΜΜΩΝΑ ΣΤΟΝ Μ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΟ

Είναι αλήθεια, ότι μετά την αποφασιστική νίκη του στη μάχη της Ισσού, ο Αλέξανδρος προέλασε στη Φοινίκη και την Παλαιστίνη, για να εδραιώσει την κατοχή των παραλίων της ανατολικής Μεσογείου. Πράγματι, αφού κυρίευσε, ύστερα από πολιορκία δύο μηνών, τη Γάζα, το 332 π.Χ., κατέλαβε την Αίγυπτο χωρίς να συναντήσει καμία απολύτως αντίσταση.

Οι περσικές δυνάμεις κατοχής παραδόθηκαν άνευ όρων και ο λαός της Αιγύπτου, με τους ιερείς επικεφαλής, υποδέχτηκε τον Αλέξανδρο ως σωτήρα από τον περσικό ζυγό. Κέρδισε αμέσως τη συμπάθεια των Αιγυπτίων κυρίως χάρη στη θρησκευτική του ανεκτικότητα. Οι Αιγύπτιοι τον έστεψαν Φαραώ.

Στην Αίγυπτο ο Αλέξανδρος ήθελε να ανοίξει το δρόμο για τον ελληνικό πολιτισμό. Πραγματικά ο δρόμος για τον ελληνισμό ανοίχτηκε για πάντα στην Αίγυπτο με την ίδρυση της Αλεξάνδρειας στις αρχές του 331 π.Χ. Το κοσμοϊστορικό γεγονός της ίδρυσης αυτής της πόλης σημαδεύει την απαρχή μιας νέας –με χαρακτήρα όμως ελληνικό– μεγαλειώδους φάσης της ιστορίας της χώρας του Νείλου.

Από τη Μέμφιδα έκανε ο Αλέξανδρος τη «ρομαντική» εκείνη πορεία προς την όαση του Άμμωνος Σίβα, η οποία είχε ήδη κατά την αρχαιότητα περιβληθεί με τους πιο διαφορετικούς μύθους και τις φανταστικές διηγήσεις.

Στην πραγματικότητα η πορεία του αυτή δεν έχει απολύτως καμιά σχέση με τα στρατηγικά σχέδια του Αλέξανδρου, αλλά οφείλεται στη βαθιά θρησκευτική του ανάγκη, πριν από τον επικείμενο αποφασιστικό αγώνα με το Δαρείο, να ρωτήσει για το μέλλον του το θεό Άμμωνα.

Ο χαρακτηρισμός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ως γιος του Άμμωνα, που του απηύθυνε ο προφήτης στο ιερό του Άμμωνος Διός, εξ ονόματος του θεού, ήταν, όπως πίστευε ο Αλέξανδρος, αποκάλυψη του ίδιου του θεού. Εξάλλου ο ίδιος δήλωνε συχνά πως είχε μέσα του κάποια θεϊκή δύναμη, πράγμα που το πίστευε σε όλη του τη ζωή, χωρίς όμως ποτέ να θεσπίσει στην αυτοκρατορία τη λατρεία του προσώπου του ούτε να απαρνηθεί το φυσικό του πατέρα Φίλιππο.

Μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου, έχοντας εξασφαλίσει ο Αλέξανδρος απόλυτα τα νώτα του, στράφηκε προς το εσωτερικό του περσικού κράτους για την τελική αναμέτρηση με το Δαρείο. Μια αναμέτρηση του Ελληνισμού με την Περσική Αυτοκρατορία!

Η ΕΠΑΛΗΘΕΥΣΗ ΜΙΑΣ ΠΡΟΦΗΤΕΙΑΣ

Χωρίς αμφιβολία, όπως αναγνωρίζουν πολλοί ιστορικοί και ερευνητές, εάν υπήρξε ένας αληθινά μέγας στην ανθρώπινη ιστορία για τα κατορθώματά του, αυτός ήταν ο Έλληνας Μακεδόνας Αλέξανδρος . Το λέει άλλωστε και η προφητεία του Δανιήλ:

"ΙΔΟΥ, ΤΡΑΓΟΣ ΗΡΧΕΤΟ ΑΠΟ ΤΗΣ ΔΥΣΕΩΣ ΕΠΙ ΠΡΟΣΩΠΟΝ ΠΑΣΗΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΔΕΝ ΗΓΓΙΖΕΝ ΤΟ ΕΔΑΦΟΣ... ΚΑΙ ΕΙΔΟΝ ΑΥΤΟΝ ΟΤΙ ΕΠΛΗΣΙΑΣΕΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΚΡΙΟΝ... ΚΑΙ ΕΚΤΥΠΗΣΕ ... ΚΑΙ ΣΥΝΕΤΡΙΨΕ ... ΚΑΙ ΕΡΡΙΨΕΝ ΑΥΤΟΝ ΚΑΤΑ ΓΗΣ, ΚΑΙ ΚΑΤΕΠΑΤΗΣΕΝ ΑΥΤΟΝ ... ΔΙΑ ΤΟΥΤΟ Ο ΤΡΑΓΟΣ ΕΜΕΓΑΛΥΝΘΗ ΣΦΟΔΡΑ ... Ο ΚΡΙΟΣ ... ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΒΑΣΙΛΕΙΣ ΤΗΣ ΜΗΔΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΕΡΣΙΑΣ... Ο ΤΡΙΧΩΤΟΣ ΤΡΑΓΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ..." ( Δανιήλ η'κεφάλαιο).

Είναι αλήθεια, ότι οι εκστρατείες του Αλεξάνδρου από το 334-332 π.Χ., που ξεκίνησαν από τον Ελλήσποντο με 35.000 στρατιώτες, έφεραν τον Ελληνισμό ως τα όρια του τότε γνωστού κόσμου και ακόμη μακρύτερα.

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΙΟΥΔΑΙΟΙ

Είναι αλήθεια, ότι ο Αλέξανδρος πέρασε και από την Ιερουσαλήμ, όπου έγινε σεβαστός με τιμές από τον αρχιερέα, δεδομένου ότι τα θετικά στοιχεία του Ελληνισμού, όπως διατείνονται πολλοί, άρχισαν να υιοθετούνται από πολλούς Ιουδαίους, παρά τη σφοδρή αντίδραση μεγάλης μερίδας εθνικιστών. Για παράδειγμα, τον 4ο αιώνα, το βασίλειο του Ιούδα χρησιμοποιούσε νομίσματα με την αττική γλαύκα, ενώ στο σύνολό τους σχεδόν όλοι οι Ιουδαίοι της διασποράς (Γαλιλαία και αλλού) είχαν εξελληνιστεί!

Τι σημαίνει αυτό; Οι Μακκαβαίοι, πριν κάνουν την επανάστασή τους εναντίον των Ελλήνων, είχαν συναίσθηση του μεγαλείου του Ελληνικού κόσμου και μάλιστα ο βασιλιάς Ιωνάθαν είχε στείλει και πρεσβευτές στη Σπάρτη! (Βλέπε βιβλίο: Β'Μακκαβαίων 12:2). Τούτο μπορεί να ήταν και μια διπλωματική κίνηση φοβίας απέναντι στον ισχυρό Ελληνισμό, δεδομένου ότι τα πάντα σχεδόν είχαν εξελληνιστεί.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι οι Έλληνες συγγραφείς αρχίζουν να αναφέρονται εκτενώς για τους Εβραίους τους οποίους οι Θεόφραστος και Κλέαρχος - μαθητές του Αριστοτέλη - χαρακτηρίζουν σαν μια "φυλή φιλοσόφων". Οι ίδιοι Εβραίοι άρχισαν να γράφουν Ελληνικά και ο Ευπόλεμος έγραψε την πρώτη ίσως ιστορία του λαού του στην Ελληνική γλώσσα.

Ποιος λησμονεί το γεγονός, ότι παράλληλα στην Αίγυπτο έλαβε χώρα το κορυφαίο έργο της μετάφρασης της Παλαιάς Διαθήκης στην Ελληνική; Πολλοί Εβραίοι είχαν εγκατασταθεί εκεί μετά την πτώση της Ιερουσαλήμ από τους Βαβυλωνίους στα 587 π.Χ. και μάλιστα είχαν εγκατασταθεί στη νήσο Ελεφαντίνη. Εντυπωσιακό είναι ίσως το γεγονός, που ορισμένοι ενδεχομένως αγνοούν, ότι στα μέσα του 2ου αιώνα, ο Ονίας ο 4ος έκτισε ένα ναό - αντίγραφο του Σολομώντα - στην Λεοντούπολη!

ΚΑΙ ΑΛΛΗ ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ!..

Αξίζει να σημειωθεί, ότι μετά το θάνατο του Αλεξάνδρου στα 323 π.Χ. ο Πτολεμαίος Α' (ο επoνομαζόμενος «Σωτήρ»), ανέλαβε την Αίγυπτο και προσάρτησε τη Φοινίκη, τη Συρία και την Κυρηναϊκή. Ο ίδιος μετέφερε την πρωτεύουσα της Αιγύπτου από τη Μέμφιδα στην Αλεξάνδρεια, ενώ ο διάδοχός του, Πτολεμαίος Β', ο Φιλάδελφος, ενίσχυσε ακόμη περισσότερο την Αίγυπτο και ήλθε σε σύγκρουση με τον κυρίαρχο της Ασίας Αντίοχο Α'.

Τι λέει η προφητεία του Δανιήλ;

"ΚΑΙ Ο ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΟΥ ΝΟΤΟΥ ΘΕΛΕΙ ΙΣΧΥΣΕΙ... ΕΚ ΤΩΝ ΒΛΑΣΤΩΝ ΟΜΩΣ ΤΩΝ ΡΙΖΩΝ ... ΑΥΤΟΥ...ΘΕΛΕΙ ΕΙΣΕΛΘΕΙ ΕΙΣ ΤΑ ΟΧΥΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΤΟΥ ΒΟΡΡΑ ... ΚΑΙ ΥΠΕΡΙΣΧΥΣΕΙ, ΚΑΙ ΠΡΟΣΕΤΙ ΘΕΛΕΙ ΦΕΡΕΙ ΑΙΧΜΑΛΩΤΟΥΣ ΕΙΣ ΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟΝ...". (Δανιήλ ια:1-10)

Ο ΕΞΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΙΟΥΔΑΙΩΝ

Επί Πτολεμαίων, ο Εβραϊκός πληθυσμός της Αιγύπτου αυξάνει και η Εβραϊκή κοινότητα θεωρεί σημαντικό, τα μέλη της να είναι ενεργοί πολίτες της Ελληνιστικής Αιγύπτου. Η ελληνική γλώσσα γίνεται κτήμα τους και μέσον επικοινωνίας σε όλες τις συναλλαγές τους!

Ήδη, όμως, το πρόβλημα από τους προσηλύτους, αλλά και τη νέα γενιά των μεταναστευσάντων Εβραίων που μιλούσαν τα Ελληνικά, τη γλώσσα της εποχής,άρχισε να γίνεται οξύτατο για τους Ιουδαίου, που δεν κατανοούσαν την μητρική τους γλώσσα!.

Αποτέλεσμα αυτού του γεγονότος ήταν η πρώτη απόφαση για την ιστορική μετάφραση, αρχικά της Πεντατεύχου (Γένεσις - Έξοδος - Λευϊτικόν - Αριθμοί - Δευτερονόμιο), ελήφθη στην Αίγυπτο και ακολούθησε η μετάφραση της υπολοίπου Παλαιάς Διαθήκης.

Το όλο έργο ετέθη υπό την αιγίδα του Πτολεμαίου Β', (285 - 246 π.Χ.), που ίδρυσε βιβλιοθήκη περιέχουσα 690.000 χειρόγραφα. (Βλέπε τρίτομο έργο μας «Πού βρίσκονται τα αρχαία ελληνικά χειρόγραφα» (2 τόμοι) και «Ο Κώδικας της Χαμένης Γνώσης»). Προϊστάμενος της βιβλιοθήκης διετέλεσε ο Καλλίμαχος ο Κυρηναίος, που είχε γράψει 800 τόμους και ακολούθησαν οι Ζηνόδοτος, Απολλώνιος, Ρόδιος, Ερατοσθένης κ.α.

Ο Πτολεμαίος, λοιπόν, με σύμβουλο επί πολιτιστικών θεμάτων το Δημήτριο Φαληρέα, πήρε την ιστορική απόφαση για την Μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στα Ελληνικά.
Περί αυτού αναφέρεται ο μεγάλος Έλληνας ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, ο οποίος στην έγκριτη ιστορία του, τόμος Α'σελ.57, γράφει:

"Τας βάσεις της βιβλιοθήκης του Μουσείου έθεσεν... ο Πτολεμαίος, ο Φιλάδελφος, με συνεργάτην και εις τούτο και εις όσα έκαμεν, αλλά διά την προαγωγήν της τέχνης και της επιστήμης, τον Δημήτριον Φαληρέα. Ο Φιλάδελφος επλούτισε τη βιβλιοθήκη με βιβλία, τα οποία συγκέντρωσε από όλα τα μέρη του κόσμου και τα οποία ακαταπαύστως αντεγράφοντο εις το Μουσείον. Με την φροντίδα του Φιλαδέλφου έγινε συν τοις άλλοις και η μετάφρασις των ιερών βιβλίων των Ιουδαίων, ήτοι της Παλαιάς Διαθήκης, η γνωστή με το όνομα "μετάφρασις των Εβδομήκοντα".

Να πούμε εδώ, ότι οι Εβδομήκοντα - για την ακρίβεια 72 - αυτοί λόγιοι της εποχής, έκαναν πράγματι ένα μνημειώδες έργο, το οποίο ήταν σε ευρεία χρήση την εποχή του Ιησού Χριστού και των Αποστόλων, οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά στις ομιλίες τους (όπως ο Ιησούς), αλλά και στα συγγράμματά τους, στην Καινή Διαθήκη, όταν επικαλούνται την Παλαιά.

Με την ευκαιρία της αναφοράς αυτής μη λησμονήσουμε να πούμε κάτι πολύ σημαντικό, αφού οι λεγόμενοι «Εβδομήκοντα» (Ο') έδωσαν ζωή στο κείμενο, δεδομένου ότι η Εβραϊκή γραφή χρησιμοποιεί μόνο σύμφωνα, ενώ τα φωνήεντα εννοούνται!

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως όταν οι Μασορίτες Εβραίοι, λόγιοι τον 10ον αιώνα μ.Χ. μετά από τεράστια πίεση εξέδωσαν την Παλαιά Διαθήκη με φωνήεντα, παγκοσμίως ομολογήθηκε η υπεροχή της απόδοσης του κειμένου από τους Εβδομήκοντα, αλλά και η εγκυρότητά της λόγω αρχαιότητας.

Γι'αυτό, ας μη φανεί περίεργο το γεγονός ότι η μετάφραση αυτή είναι πιο αξιόπιστη και στα νοήματα και στην κριτική των κειμένων από οποιαδήποτε εν χρήση Εβραϊκή, δεδομένου ότι με εξαίρεση μια αρχαιότερη Πεντάτευχο των Σαμαρειτών, η αρχαιότερη Παλαιά Διαθήκη στο Εβραϊκό έφθασε σε μας σήμερα από την εποχή των Μασοριτών, δηλ. από τον 10ον μ.Χ. αιώνα. (Βλέπε στο διαδίκτυο: Greek Biblos – Για την Ελλάδα μας).

Όπως γράφουμε στον πρώτο τόμο του έργου μας «Πού βρίσκονται τα Αρχαία Ελληνικά Χειρόγραφα», η περίφημη βιβλιοθήκη κάηκε από τους Άραβες περί το 650 μ.Χ. και όπως έγραψε ο Αμπούλ Φαράζ (1226-86), "ο Αμρ διένειμε το περιεχόμενο της βιβλιοθήκης μεταξύ των δημοσίων λουτρών της πόλεως, των οποίων τα 4.000 καζάνια ετροφοδοτούντο επί έξι μήνες με τους κυλίνδρους των παπύρων και περγαμηνών..." !!

Το 699 μ.Χ. καθιερώθηκε στην Αίγυπτο υποχρεωτικά η Αραβική γλώσσα και η Ελληνική που κυριάρχησε για 1.000 χρόνια, δυστυχώς για τους Έλληνες, απαγορεύθηκε.
Ωστόσο, η ανεκτίμητη όμως μετάφραση της Παλαιάς Διαθήκης στην Ελληνική μέχρι σήμερα φωτίζει τα πέρατα της οικουμένης, για να ισχύει διαχρονικά ο ψαλμός, που λέει τούτα τα λόγια:

"ΕΙΣ ΤΟΝ ΑΙΩΝΑ ΚΥΡΙΕ, ΔΙΑΜΕΝΕΙ Ο ΛΟΓΟΣ ΣΟΥ ΕΝ ΤΩ ΟΥΡΑΝΩ, Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΟΥ ΕΙΣ ΓΕΝΕΑΝ ΚΑΙ ΓΕΝΕΑΝ... ΕΙΣ ΠΑΣΑΝ ΤΕΛΕΙΟΤΗΤΑ ΕΙΔΟΝ ΟΡΙΟΝ, ΑΛΛ'Ο ΝΟΜΟΣ ΣΟΥ ΕΙΝΑΙ ΠΛΑΤΥΣ ΣΦΟΔΡΑ..." (Ψαλμός ριθ:89-96).

Ο Μέγας Αλέξανδρος, λοιπόν, δεν ήταν ένα τυχαίο πρόσωπο.

Μια αρχαιολόγος, δημοσίευσε μια φωτογραφία από πολλές περικεφαλαίες που υπάρχουν στην αποθήκη του Αρχαιολογικού Μουσείου Ολυμπίας.

Συγκεκριμένα, η αρχαιολόγος Τίτσια Βέρβερ προκάλεσε το ενδιαφέρον άλλων αρχαιολόγων όταν έβγαλε αυτή την φωτογραφία, όπου φαίνονταν περικεφαλαίες που είχαν διασωθεί από την αρχαιότητας.

Οι περισσότεροι απόρησαν γιατί ήταν τόσες πολλές οι περικεφαλαίες που είχαν φυλαχτεί στο μουσείο κι έτσι η ίδια αποφάσισε να δώσει μία πειστική εξήγηση:
«Οι πολεμιστές που επέστρεφαν νικητές από τα πεδία των μαχών, έδειχναν την ευγνωμοσύνη τους στον Δία προσφέροντας τα όπλα τους (τα λεγόμενα παράσημα).

Η Ολυμπία λόγω της ύπαρξης του ναού του Ολύμπιου Δία αποδείχθηκε σημαντικός τόπος συλλογής όπλων. Το αποτέλεσμα είναι να σώζεται εκεί μεγάλος αριθμός από περικεφαλαίες, ασπίδες, θώρακες και λόγχες.

Rows of ancient Greek helmets stacked in the storeroom of the Archaeological Museum of Olympia in Greece. The photo gives some idea of the numbers in which these helmets have survived #oneofmyfavorites#Archaeologypic.twitter.com/hFz436CDBr

— Ticia Verveer (@ticiaverveer) 28 Δεκεμβρίου 2017

Μάλιστα, το ενδιαφέρον μάθημα ιστορίας και αρχαιολογίας τελείωσε με την Βέρνερ να εξηγεί γιατί αξίζει τόσο πολύ μια επίσκεψη στην Αρχαία Ολυμπία:

«Ιδιώτες αλλά και Πόλεις έκαναν προσφορές στον Δία, και χρήματα αλλά και αγάλματα (ανάμεσα τους και η περίφημη Νίκη του Μενδαίου Παιωνίου του 421 π.χ), μπρούτζινους τρίποδες, ασπίδες, περικεφαλαίες και όπλα.

Το αποτέλεσμα είναι η Ολυμπία να αποτελεί ως και σήμερα ένα ζωντανό Μουσείο ελληνικής τέχνης και πολιτισμού.»

Οι διατροφικές συνήθειες στην αρχαιότηταπροφανώς δεν ήταν ίδιες με τις σημερινές. Μπαίνουμε λοιπόν στα «Μαγειρεία των αρχαίων» με την καθοδήγηση της δημοσιογράφου Μαρίας Θερμού και αυτή τη φορά γνωρίζουμε καλύτερα τον τρόπο που αξιοποιούσαν το γάλα.

Το γάλα δεν βρίσκεται στις συνταγές μαγειρικής τους και απ’ ότι δείχνουν οι αρχαίες πηγές καταναλωνόταν κυρίως από τους ανθρώπους της υπαίθρου και όχι των πόλεων. Η χρήση του λοιπόν εντοπιζόταν στην παρασκευή τυριού το οποίο οι αρχαίοι κυριολεκτικά λάτρευαν. Όπως αναφέρει και ο Αριστοτέλης, ως πυτιά μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το γάλα συκιάς (!). Μια άλλη μέθοδος ήταν να προσθέτουν σε γάλα που βράζει κνήκο (αλλιώς κάρθανο βαφικό ή κουρκουμά).

Τα τυριά διακρίνονταν σε δύο κατηγορίες: στα φρέσκα ή μαλακά και στα ώριμα. Κατά μία καταγραφή του Γαληνού τα πρώτα τυλίγονταν σε φύλλα δρακόντιου (φυλλώδες φυτό) προκειμένου να διατηρηθούν.

Τα συνηθέστερα που παράγονταν στην Ελλάδα ήταν ο ανθότυρος (χλωρός τυρός) και το κατσικίσιο (τρομαλικός τυρός) από την Τρομίλια της Αχαΐας ήταν τα συνηθέστερα, ωστόσο, υπήρχε και τυρί κοπανισμένο με πιπέρι (κοπτός, τυρός) καθώς και ένα μαλακό τυρί της Σικελίας (τροφαλίς). Από αυτά τα τυριά κατάγεται και η σημερινή φέτα.

info
Μαρία Θερμού
Στα Μαγειρεία των Αρχαίων
Εκδόσεις ΟΛΚΟΣ, Σίνα 56, 106 72 Αθήνα, www.olkos.gr
σχήμα 21Χ12,5 εκ., σ. 208, τιμή 15,90

Ο Μέγας Αλέξανδροςαπέχει χιλιάδες χιλιόμετρα από την πατρίδα του, την Μακεδονία. Βρίσκεται στην χώρα των Μαλλών, στις απαρχές της Ινδίας, ανάμεσα σε μύριους εχθρούς. Καταδιώκει αμείλικτα τους Ινδούς που αντιστέκονται στο πέρασμά του. Ολόκληρο το έθνος των Μαλλών βρίσκεται σε μια οχυρή πόλη.

Ο Αλέξανδρος με όλη την γενναιοψυχία που τον διακρίνει, επιτίθεται σαν άγριο θηρίο στα τείχη, κυριεύοντας χωρίς ιδιαίτερο κόπο το εξωτερικό τείχος της πόλης. Οι Ινδοί τα έχουν χαμένα με την ορμητικότητα του Αλεξάνδρου και τρέχουν αλαφιασμένοι να βρουν καταφύγιο στα ασφαλέστερα τείχη της ακροπόλεως. Τους καταδιώκει ανηλεώς κραδαίνοντας την κοπίδα του και τους χτυπάει αλύπητα.

Βλέποντας τους στρατιώτες του να προχωρούν απρόθυμα στις σκάλες, αρπάζει μια σκάλα και τρέχει σαν μανιασμένος ταύρος ίσια στα τείχη της ακρόπολης. Την βάζει στο τείχος και αρχίζει να ανεβαίνει με γρηγοράδα κρατώντας πάνω από το κεφάλι του την ασπίδα για να προστατευτεί από τα τοξεύματα, τα ακόντια, τις πέτρες και ό,τι άλλο πετούν επάνω του οι αμυνόμενοι. Ανεβαίνει πάνω στα τείχη της ακρόπολης και με την ασπίδα σπρώχνει τους δεκάδες Ινδούς που στριμώχνονται για το ποιος θα τον σκοτώσει. Καταπόδας ακολουθεί ο Πευκέστας που κρατάει στα στιβαρά του μπράτσα την ιερή ασπίδα από το Ίλιο, την Τροία του Ομήρου. Είναι η ασπίδα του ανίκητου Αχιλλέα, που την είχε πάρει μαζί του ξεκινώντας την πανελλήνια εκστρατεία του στην Ασία.

Αμέσως μετά τον Πευκέστα έρχεται ο βασιλικός σωματοφύλακας, ο Λεοννάτος, σπρώχνοντας και αυτός με δύναμη τους Ινδούς. Από άλλη σκάλα ανεβαίνει ο διμοιρίτης Αβρέας για να προστατεύσει και αυτός τον βασιλιά του. Απωθεί με το ξίφος του το πλήθος των Μαλλών. Οι στρατιώτες που βρίσκονται έξω από την ακρόπολη βλέποντας τον βασιλιά τους μόνο με τρεις στρατιώτες να τον προστατεύουν, ορμάνε πάνω στις σκάλες. Από το βάρος τόσων ανδρών, οι σκάλες, σπάνε σαν ξυλαράκια και οι στρατιώτες πέφτουν με πάταγο στο έδαφος. Κόκαλα σπάνε, ξίφη λυγίζουν, ασπίδες τσακίζονται.

Πάνω στα τείχη έχει ανάψει για τα καλά η μάχη. Ο Αλέξανδρος, ο Πευκέστας, ο Λεοννάτος και ο Αβρέας δέχονται καταιγιστική βροχή από βέλη και ακόντια. Οι εχθροί είναι πολυάριθμοι, στο βαθμό που οι σωματοφύλακες δεν ξέρουν από πού να φυλαχθούν.

Ο Αλέξανδρος χωρίς να το πολυσκεφτεί, πηδάει μέσα στο εσωτερικό και χτυπάει τους Ινδούς. Καλύπτει τα νώτα του στηριζόμενος στο τείχος. Σκοτώνει μάλιστα με την κοπίδα του τον ηγεμόνα των Ινδών. Οι αμυνόμενοι αναγνωρίζουν τον Αλέξανδρο από την στολή και τα όπλα που φέρει. Του επιτίθενται λυσσαλέα. Δεν τους νοιάζει που είναι ένας. Το μόνο που θέλουν είναι να τον σκοτώσουν οπωσδήποτε. Από την πλευρά του, άλλοτε πετάει πέτρες κι άλλοτε ξιφομαχεί.

Οι Ινδοί βλέποντας το λιοντάρι της Μακεδονίας να μάχεται σαν τον πρόγονο του τον Αχιλλέα, πισωπατούν. Οι υπόλοιποι συνεχίζουν να τοξεύουν και να πετροβολούν ασταμάτητα. Ο Λεοννάτος, ο Πευκέστας και ο Αβρέας βλέποντας τον βασιλιά τους να ριψοκινδυνεύει έτσι και να μάχεται μόνος του, πηδάνε μέσα από τα τείχη και βάζουν τα σώματά τους μπροστά, προστατεύοντάς τον. 

Η μάχη είναι Ομηρική. Το αμέτρητο πλήθος των Ινδών είναι σαν κινούμενη μάζα που τείνει να καταπιεί τους επιτιθέμενους. Ο Αβρέας μάχεται με πυγμή και πείσμα υπερασπιζόμενος τον βασιλιά του, όμως ξαφνικά ένα βέλος τον βρίσκει στο πρόσωπο. Ο θάνατος του Αβρέα ήταν ακαριαίος σκορπίζοντας το αίμα του στα πόδια του βασιλιά και των υπολοίπων υπερασπιστών του. 

Τον Αλέξανδρο τον βρίσκει ένα βέλος κατάστηθα, διαπερνώντας τον χρυσοποίκιλτο θώρακά του. Αντιστέκεται με όσες δυνάμεις του απομένουν, αλλά σταδιακά ο ίλιγγος τον κυριεύει από την ακατάσχετη αιμορραγία. Η πανοπλία πλέον τον βαραίνει και η κοπίδα που τον συντρόφευσε σε τόσες μάχες, μοιάζει ασήκωτη. Πέφτει λιπόθυμος από την αιμορραγία.

Ο Πευκέστας που είναι δίπλα του, τον σκεπάζει με την ασπίδα του Αχιλλέα. Από την άλλη μεριά τον καλύπτει με την δικιά του ασπίδα ο Λεοννάτος. Η κατάσταση μέσα στα τείχη είναι τραγική. Οι Μακεδόνες που είναι απ'έξω έχουν λυσσάξει σκεπτόμενοι τον αβοήθητο βασιλιά. Μπήγουν πασσάλους στα τείχη, κάνουν τα κορμιά τους σκάλες και ο ένας πατάει πάνω στον άλλον για να ανεβαίνουν γρήγορα πάνω στα τείχη.

Αντικρίζοντας τον βασιλιά τους λιπόθυμο στο έδαφος, τον Λεοννάτο και τον Πευκέστα να αγωνίζονται παλληκαρήσια μην αφήνοντας τους Ινδούς να πλησιάσουν, ορμάνε στους Ινδούς με λύσσα, σκοτώνοντας όποιον βρίσκεται μπροστά τους. Οι υπόλοιποι Μακεδόνες που βρίσκονται ακόμα έξω από την ακρόπολη σπάζουν τον σύρτη της πύλης. Εξαγριωμένοι αρχίζουν την μαζική σφαγή των κατοίκων της πόλης. Ενόσω η μάχη συνεχίζεται, ο λιπόθυμος Αλέξανδρος μεταφέρεται εκτός, πάνω σε ασπίδα. Κανείς δεν γνωρίζει ακόμη αν είναι ζωντανός ή νεκρός.

Τις τελευταίες δύο δεκαετίες ο Ελληνοαμερικανός Μάθιου Μπογδάνος έχει αφιερώσει τη ζωή του στον εντοπισμό των κλεμμένων αρχαιοτήτων. Από το γραφείο του στο Μανχάταν, όπου υπηρετεί ως βοηθός (deputy) του εισαγγελέα της Νέας Υόρκης, σχεδιάζει τις μυστικές επιχειρήσεις για την εξάρθρωση κυκλωμάτων αρχαιοκαπήλων που έχουν αρπάξει σπάνια αρχαία από το Ιράκ και άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής.

Μάλιστα, με δική του πρωτοβουλία ιδρύθηκε για πρώτη φορά τμήμα αρχαιοκαπηλίας στη νεοϋορκέζικη Εισαγγελία, με την υπηρεσία να θέτει ως προτεραιότητά της τον εντοπισμό αρχαιοτήτων που κυκλώματα έχουν αρπάξει από τον ελληνικό χώρο και τον επαναπατρισμό τους στην Ελλάδα. Σαν άλλος Ιντιάνα Τζόουνς, κυνηγάει τους αρχαιοκάπηλους από τη θέση τού επικεφαλής της σημαντικότερης επιχείρησης διάσωσης αρχαιοτήτων. Για την πολύτιμη προσφορά του έχει τιμηθεί με το εθνικό μετάλλιο Ανθρωπιστικών Σπουδών από τον πρώην πρόεδρο Τζορτζ Μπους, για την ανάκτηση αρχαιοτήτων. Στο παλμαρέ του ξεχωρίζουν οκτώ χιλιάδες αρχαιότητες, κυρίως από το Ιράκ και τη Συρία, αλλά και την Ελλάδα, την Αίγυπτο, την Ιταλία κ.α. Μεταξύ των θησαυρών που διέσωσε είναι και ο Ιερός Αμφορέας του Βάρκα, που θεωρείται ο παλαιότερος πέτρινος σφυρηλατημένος αμφορέας στον κόσμο.

Το «Εθνος της Κυριακής» συνάντησε τον 61χρονο βοηθό εισαγγελέα στην Κομοτηνή, όπου παραβρέθηκε για να συμμετάσχει σε διημερίδα με θέμα «Αρχαιοκαπηλία: Ιστορία, πολιτιστική, πολιτική και νομική διαχείριση» που διοργανώνει το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο. Είναι η πρώτη φορά που ο Μάθιου Μπογδάνος, ο οποίος έλκει την καταγωγή του από τη Λήμνο, μιλάει σε ελληνικό Μέσο Μαζικής Ενημέρωσης και αποκαλύπτει σημαντικά στοιχεία για τα διεθνή κυκλώματα της αρχαιοκαπηλίας.

Διαβάζοντας από μικρό παιδί την Ιλιάδα, έχοντας αδυναμία στην Ιστορία, αλλά και εξαιτίας της βαριάς ελληνικής του κληρονομιάς, όπως λέει με υπερηφάνεια, δεν δυσκολεύτηκε να πάρει την απόφαση να ασχοληθεί με την ανεύρεση αρχαίων κλεμμένων θησαυρών. «Εχω καταλάβει ότι η αρχαιοκαπηλία είναι ένα δραματικό πρόβλημα. Κυκλοφορούν χιλιάδες αρχαία που πρέπει να βρεθούν και να επαναπατριστούν. Και δυστυχώς ελάχιστοι άνθρωποι ασχολούνται με αυτό το πρόβλημα. Μόλις το συνειδητοποίησα, δημιούργησα αυτό το τμήμα στη Νέα Υόρκη» λέει στο «Εθνος της Κυριακής». Εκεί, στον κεντρικό πύργο της Εισαγγελίας της Νέας Υόρκης πραγματοποιεί αυτή την περίοδο τη νέα του έρευνα αρχαιοκαπηλίας, η οποία έχει και... ελληνικό άρωμα. Τα τελευταία δύο ή τρία χρόνια εξάλλου επέστρεψε στην Ελλάδα ένα... τσουβάλι με κλεμμένες αρχαιότητες, όπως λέει με χαρά και αγωνία ταυτόχρονα.

Πρόκειται για πέντε νομίσματα από τον 5ο αιώνα π.Χ. και μια μαρμάρινη σαρκοφάγο από τον δεύτερο αιώνα, η οποία επέστρεψε στην Ελλάδα ύστερα από 30 χρόνια. Φέτος επέστρεψε επίσης μερικά αγγεία και αμφορείς που ανήκουν στην Ελλάδα. Δεν θέλει όμως να ξεχωρίσει κάποια συγκεκριμένα. «Καθεμία αρχαιότητα που σώζεται από τους εμπόρους και επιστρέφεται στην Ελλάδα είναι κίνητρο για τον δεύτερο επαναπατρισμό. Και ο δεύτερος είναι κίνητρο για τον τρίτο, για τον τέταρτο, τον εκατοστό, τον πεντηκοσιοστό» λέει παθιασμένα ο 61χρονος Ελληνοαμερικανός εισαγγελέας. «Είναι δύσκολο να πεις ποιο είναι το πιο σημαντικό εύρημα. Είναι σαν να ρωτάς έναν πατέρα ποιο είναι το πιο σημαντικό παιδί του. Για μένα κάθε θησαυρός που βρίσκω είναι ξεχωριστός» προσθέτει.

Στη Νέα Υόρκη συναντά περισσότερες αρχαιότητες που λεηλατήθηκαν από την Ιταλία παρά από την Ελλάδα. «Εκεί βρίσκεται και η μεγάλη πρόκληση. Οταν αποκτούμε τα λεηλατημένα κομμάτια, πρέπει να βρούμε σε ποιον ανήκουν. Θα επαναπατριστούν στην Ελλάδα ή στην Ιταλία, δεδομένου ότι οι δύο πολιτισμοί έχουν πολλά κοινά σημεία; Και συνήθως το μυστήριο λύνεται όταν μάθουμε τη διαδρομή των κλοπιμαίων και κυρίως το σημείο από όπου φορτώθηκαν.

Οπως εξηγεί στο Εθνος της Κυριακής, οι δρόμοι μεταφοράς των κλεμμένων αρχαιοτήτων διαφέρουν ανάλογα από πού προέρχονται. Αν είναι από τη Συρία ή το Ιράκ, τότε ταξιδεύουν κυρίως από κει στη Βηρυτό ή συχνά και από το Ομάν και από κει καταλήγουν στη Γενεύη μέσα από κάποιο ελεύθερο λιμάνι ποταμού της Ελβετίας. Στη Γενεύη οι έμποροι ψωνίζουν και δειγματίζουν τους θησαυρούς τους, ενώ οι κυριότερες αγορές βρίσκονται στη Νέα Υόρκη, στο Λονδίνο, το Παρίσι και το Τόκιο.

Με παθιασμένο τρόπο ο Μ. Mπογδάνος μάς εξομολογείται πώς δούλεψε και δουλεύει ξεπερνώντας τα εμπόδια της γραφειοκρατίας. Οι έρευνες αυτές είναι εξαιρετικά δύσκολες και βασίζονται κυρίως στην πολύ καλή συνεργασία μεταξύ των διαφόρων χωρών. Είμαι σε στενή συνεργασία είτε με τους Ελληνες ομολόγους μου είτε με τους Ιρακινούς είτε με τους Ιταλούς. Και αυτό που θέλω να πω είναι ότι αν δεν είχα την ικανότητα να σηκώσω το τηλέφωνο και να μιλήσω απευθείας με συγκεκριμένους ανθρώπους, δεν θα είχε γίνει τίποτα μέχρι σήμερα. Αν βασιζόμασταν μόνο σε κυβερνήσεις και σε διακρατικές συμφωνίες και μνημόνια συνεργασίας, τότε δεν θα καταφέρναμε τίποτα. Ολα αυτά είναι για τα μάτια του κόσμου, πιστέψτε με.

Ο ελληνικής καταγωγής βοηθός εισαγγελέα μόλις εντοπίσει έναν κλεμμένο θησαυρό σηκώνει το τηλέφωνο για να μιλήσει σε έναν ντετέκτιβ στη Σκότλαντ Γιαρντ τον οποίο γνωρίζει πολύ καλά, έπειτα τηλεφωνεί σε έναν φίλο του στην ιταλική αστυνομία ή και κάποιο υπάλληλο του υπουργείου Πολιτισμού στην Ελλάδα με τον οποίο έχει συνεργαστεί στενά. Κάπως έτσι εξελίσσονται τα πράγματα. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να το κάνεις. Δεν χρησιμοποιούμε κυβερνητικούς αξιωματούχους, ούτε και συμφωνίες. Αν προσπαθήσουμε να χρησιμοποιήσουμε μια κυβερνητική συνθήκη, συνήθως αυτό το αίτημα κάνει 9 μήνες για να ικανοποιηθεί. Οι αρχαιοκάπηλοι μπορούν όμως να μεταφέρουν τους θησαυρούς μέσα σε λίγες ώρες. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο πρόβλημα που έχουν και οι Οργανισμοί. Αυτοί προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν κυβερνήσεις, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ, την Ιντερπόλ ή και την UNESCO. Και το μόνο που μπορώ να πω είναι ότι αποφεύγω να τους χρησιμοποιώ. Προσωπικά κατάφερα να ανακτήσω 8.000 κλεμμένες αρχαιότητες από 19 διαφορετικές χώρες.

Ο ίδιος έχει ασχοληθεί και με θέματα τρομοκρατίας καθώς και με τη νέα φάση της καταστροφής-αρπαγής αρχαιοτήτων από το ISIS. Το πετρέλαιο είναι η πρώτη πηγή εισοδήματος για το ISIS, αλλά η δεύτερη είναι οι αρχαιότητες, όπως λέει, ενώ έχει δημιουργήσει ένα ειδικό τμήμα που είναι υπεύθυνο γι'αυτό, μας εξηγεί.

Επισκέπτεται κάθε χρόνο την πατρίδα

Ο Μάθιου Μπογδάνος φροντίζει να επισκέπτεται την Ελλάδα κάθε χρόνο, όχι όμως όσο συχνά θα ήθελε, όπως λέει. Εχει ξαδέρφια στη Λήμνο αλλά και συγγενείς έξω από τα Χανιά. Ο πατέρας του έφυγε το 1930 από τη Λήμνο για να κυνηγήσει το όνειρό του στην Αμερική. Εκεί δημιούργησε στο νότιο Μανχάταν ένα εστιατόριο, όπου ο Μάθιου έβγαλε και το πρώτο του χαρτζιλίκι ως σερβιτόρος. Σπούδασε Νομική στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και μετεκπαιδεύτηκε στις Κλασικές Σπουδές. Στο μυαλό του δεν διαχωρίζει την αρχαία από τη σύγχρονη Ελλάδα. Τις βλέπει ως ένα ενιαίο σύνολο, ως δυο πράγματα που κινούνται κατά μήκος της ίδιας γραμμής. «Κάθε χώρα περνάει από κύκλους, έχει τα πάνω της και τα κάτω της. Αυτή είναι η φύση του κόσμου. Iσως η Ελλάδα δεν πηγαίνει καλά τώρα. Οι Ελληνες έχουν το ίδιο αίμα στις φλέβες τους, το ίδιο πνεύμα, την ίδια καρδιά, την ίδια αποφασιστικότητα με τους προγόνους τους, οπότε δεν ανησυχώ» λέει στο «Eθνος της Κυριακής».

ΠΗΓΗ: ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

«Τρύπα», έτσι ονόμαζαν επί δεκαετίες οι περαστικοί από τη γειτονιά της Ακρόπολης τη σπηλιά που έβλεπαν στη νότια κλιτύ. Το εργοτάξιο των τελευταίων χρόνων δήλωνε ότι εκεί εκτελείται ένα ακόμη αναστηλωτικό πρόγραμμα, όπως και σε άλλα μνημεία του Ιερού Βράχου.

Όμως, η γερανογέφυρα απομακρύνθηκε, ο χώρος αποκαταστάθηκε και οι κυριακάτικοι περιπατητές της Διονυσίου Αρεοπαγίτου αναρωτιούνται τι είναι αυτό το μνημείο που μαγνητίζει το βλέμμα τους σαν κοιτούν πάνω από το Θέατρο του Διονύσου.

Οι τουρίστες που φτάνουν στο πλάτωμα με το τεράστιο πεύκο και τις ενημερωτικές πινακίδες μαθαίνουν την ιστορία αυτού του ιδιαίτερου μνημείου, που κοσμούσε για περισσότερους από 23 αιώνες τον βράχο της Ακρόπολης. Το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου είναι εντυπωσιακό, απ’ όποια γωνιά κι αν το δεις. Άλλωστε κατασκευάστηκε για να το βλέπει όλη η αρχαία Αθήνα. Σήμερα υψώνεται επιβλητικό πάνω από την πολυσύχναστη Δ. Αρεοπαγίτου και την οδό Μακρυγιάννη, σε καθηλώνει από την αίθουσα του Παρθενώνα στο Μουσείο της Ακρόπολης, μοιάζει τεράστιο σαν το κοιτάς από το Θέατρο του Διονύσου.

Δημιουργήθηκε περί το 320 π.Χ. από τον Θράσυλλο, αγωνοθέτη των Μεγάλων Διονυσίων και έφερε μορφή ναΐσκου στο πρότυπο των χορηγικών μνημείων. Τρία δομικά μέρη του σώζονταν στη θέση τους, τα υπόλοιπα ήταν πεσμένα στο έδαφος. Το μνημείο κατέρρευσε ύστερα από κανονιοβολισμό το 1827, κατά τη διάρκεια της πολιορκίας της Ακρόπολης από τους Τούρκους. Τα σιδερένια κάγκελα σήμερα δηλώνουν με τον τρόπο τους, ότι κάτι πολύτιμο κρύβει στο εσωτερικό του. Οι παλαιότεροι γνωρίζουν την Παναγία τη Σπηλιώτισσα που διαμορφώθηκε στην οθωμανική κυριαρχία. Οι περισσότεροι εκπλήσσονται όταν μαθαίνουν τη διπλή ιστορία του μνημείου στις ενημερωτικές πινακίδες.

Όλοι, ειδικά οι ξένοι επισκέπτες, θέλουν να δουν από κοντά το αρχαίο και το χριστιανικό μνημείο που συνυπάρχουν μπροστά και πίσω από το σπήλαιο. Η σφυρίχτρα του φύλακα τους αποτρέπει να πλησιάσουν πολύ κοντά.

Τοιχογραφίες

Μια ηλιόλουστη Παρασκευή ο αρχιτέκτων-αναστηλωτής του χορηγικού μνημείου, δρ Κωνσταντίνος Μπολέτης (τέως πρόεδρος Επιστημονικής Επιτροπής Μνημείων Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως), μας έβαλε στο εσωτερικό του. Μοναδική εμπειρία. Όταν η κλειδαριά ανοίγει, αποκαλύπτεται ένας ολόκληρος κόσμος. Σε μια τοιχογραφία μπροστά μας απεικονίζεται ένας ιεράρχης και ο Αγιος Σπυρίδων, σε άλλον τοίχο ο Ευαγγελιστής Ιωάννης αλλά και μία μεγάλη παράσταση της Φιλοξενίας του Αβραάμ με τρεις καθήμενους εμβληματικούς αγγέλους. Πιο κει μια λάρνακα με καινούργια κονιάματα επάνω της. Από πάνω πλέξιγκλας κατασκευές για να μην πρασινίζουν οι τοιχογραφίες από τα νερά που τρέχουν στην κορυφή του σπηλαίου. Στο βάθος βρίσκεται η εντυπωσιακή μαρμάρινη εικόνα με θέμα την Κοίμηση της Θεοτόκου που επίσης αποκαταστάθηκε.

«Ο τοιχογραφικός διάκοσμος της Παναγίας της Σπηλιώτισσας περιλαμβάνει τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα μεταβυζαντινής αγιογραφίας στην περιοχή της Ακροπόλεως και των κλιτύων της», μας ξεναγεί ο κ. Μπολέτης. «Έπειτα από πολυετή έρευνα και προσπάθεια αναστήλωσης από την Επιτροπή Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών, 190 περίπου χρόνια μετά την κατάρρευσή του από τουρκικό κανονιοβολισμό την 1η Φεβρουαρίου του 1827, το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου συνομιλεί και πάλι με τον βράχο επάνω στο αρχαίο Θέατρο του Διονύσου, διαφωτίζοντάς μας για την καλλιτεχνική και αισθητική αξία της Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως».

Το μνημείο του Θρασύλλου, που είναι χρονολογημένο από την επιγραφή του επιστυλίου του στο 320/19 π.Χ., αναμορφώθηκε το 271/70 π.Χ. από τον γιο του, τον Θρασυκλή. «Η όψη του, σχεδόν αντίγραφο της δυτικής όψης της νότιας πτέρυγας των Προπυλαίων της Ακρόπολης, είχε μορφή δίθυρου πυλώνα με παραστάδες, κεντρικό πεσσό, θυρώματα, επιστύλιο με συνεχή σειρά σταγόνων, ζωφόρο και γείσο. Η ζωφόρος έφερε διακόσμηση με δέκα στεφάνια ελιάς, ανά πέντε ένθεν και ένθεν ενός κεντρικού από κισσό, ενώ επάνω από το γείσο εδράζονταν βάθρα για χορηγικούς τρίποδες». Μετά την εγκατάσταση στο σπήλαιο μικρής εκκλησίας, το χορηγικό μνημείο διατηρείτο σχεδόν ακέραιο μέχρι το 1827, με ορισμένες μορφικές αλλοιώσεις, όπως το φράξιμο των δύο ανοιγμάτων του με τοίχους. Και ήταν πάντα αγαπητό θέμα στην ιστορική εικονογραφία των μνημείων των Αθηνών του 18ου και των αρχών του 19ου αι.

Σε κεντρική θέση επάνω από το μνημείο, μας λέει ο κ. Μπολέτης, διακρίνεται στα περισσότερα έργα της ιστορικής εικονογραφίας ένα μαρμάρινο άγαλμα του Διονύσου, που είχε τοποθετηθεί, σύμφωνα με τις επικρατέστερες επιστημονικές απόψεις, στους ρωμαϊκούς χρόνους. Το άγαλμα αυτό αποσπάστηκε το 1802 για λογαριασμό του Λόρδου Ελγιν και εκτίθεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο. Όσο για το χριστιανικό ναΰδριο πίσω από την πρόσοψη του αρχαίου μνημείου, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας οι Αθηναίες πήγαιναν για να προσευχηθούν υπέρ υγείας των άρρωστων παιδιών τους.

Αλλά στο σπήλαιο αυτό διαπόμπευαν και τις μοιχαλίδες.

Μορφολογικά δάνεια

Μετά την ίδρυση ανεξάρτητου ελληνικού κράτους είχε εξαγγελθεί η αναστήλωσή του από την Αρχαιολογική Εταιρεία, «ωστόσο ένα μεγάλο μέρος των λίθων του χρησιμοποιήθηκε αναλαξευμένο για την αποκατάσταση της Βυζαντινής εκκλησίας της Παναγίας Σωτήρας του Νικοδήμου, ευρύτερα γνωστής ως Ρωσικής Εκκλησίας στην οδό Φιλελλήνων». Έχει σημασία όμως η επίδραση αυτού του μνημείου στη δυτική αρχιτεκτονική. «Όταν οι λίθοι του Θρασυλλείου μεταφέρονταν τότε έξω από την περιοχή του διονυσιακού θεάτρου σαν κοινό δομικό υλικό, τα μορφολογικά δάνεια από αυτό είχαν ήδη καταλήξει να αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα του ρεύματος της Ελληνικής Αναγέννησης (Greek Revival) στη Μ. Βρετανία, μέσω των σχεδίων του έργου Τhe Antiquities of Athens των Βρετανών καλλιτεχνών J. Stuart και N. Revett». Το στεφάνι της ελιάς έγινε διακοσμητικό θέμα και άλλων κτιρίων.

«Σε ανάλυσή του για το Schauspielhaus στο Βερολίνο, ο μεγάλος Γερμανός αρχιτέκτονας Karl Friedriech Schinkel δήλωνε ότι απετέλεσε πηγή εμπνεύσεως για τις πεσσοστοιχίες του. Δάνεια μορφολογικών στοιχείων από το Θρασύλλειο κοσμούν τη Rotunda του Καπιτωλίου και το Lincoln Memorial στην Ουάσιγκτον».

Η ουσιαστική έρευνα ξεκίνησε το 2002. Ο Κ. Μπολέτης επέβλεψε την εφαρμογή της μελέτης αποκατάστασης, με υπεύθυνη για τα στατικά ζητήματα του έργου την πολιτικό μηχανικό MSc Ευφροσύνη Σαμπά. Η ομαλή χρηματοδότηση του έργου σημαδεύτηκε από πολλές περιπέτειες. Η επανεκκίνηση των εργασιών έγινε το 2011, με αναστήλωση μέσω των Κοινοτικών Προγραμμάτων και του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων, ενώ το έργο ολοκληρώθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών. Τέσσερα αρχιτεκτονικά μέλη από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο εντάχθηκαν στην αναστήλωση, ενώ νέος λίθος της ζωφόρου με τέσσερα εμβληματικά στεφάνια κατασκευάστηκε με χορηγία του Ιδρύματος Ιωάννη Φ. Κωστόπουλου.

Αλλάζει η πόλη

«Η αποκατάσταση του μνημείου του Θρασύλλου άλλαξε τη γειτονιά», λέει στην «Κ» η δρ Ελένη Μπάνου, διευθύντρια  της Εφορείας Αρχαιοτήτων. Μας προτρέπει μάλιστα να δούμε την πόλη με άλλη ματιά. «Στη Νότια Κλιτύ είναι το Θρασύλλειο όπου η ανάκτηση του “χαμένου” μνημείου εντυπωσιάζει τους επισκέπτες, αλλά και το Ασκληπιείο που δεν φαίνεται τόσο έντονα –λόγω των υψηλών δέντρων– παρά μόνο παίρνοντας την ανιούσα οδό. Υπάρχει επίσης η Κλεψύδρα που άλλαξε το τοπίο στη Βόρεια Κλιτύ, ενώ στη Ρωμαϊκή Αγορά, το Ωρολόγιο του Κυρρήστου είναι για πρώτη φορά επισκέψιμο στο εσωτερικό του, όπως και το Φετιχιέ τζαμί. Ενα από τα σπουδαιότερα κτίρια της οθωμανικής περιόδου στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας, το οποίο φιλοξενεί ήπιες εκδηλώσεις όπως η έκθεση για τον Αδριανό που ετοιμάζουμε για τα μέσα Ιανουαρίου». Στο Θρασύλλειο υποστηρίζει πως ο επισκέπτης, για λόγους ασφαλείας, δεν μπαίνει στο εσωτερικό του. «Είναι δύσκολη η ανάβαση. Θέλουμε να διαμορφώσουμε τις κλίμακες του διονυσιακού θεάτρου. Ούτε ο περίπατος έχει πλήρως διαμορφωθεί – κι αυτό είναι στο πρόγραμμα της Εφορείας». Όλα αυτά είναι νέες διαδρομές στην πόλη, όπως το Λύκειο του Αριστοτέλη, ένας νέος αρχαιολογικός χώρος που αποδόθηκε πριν από λίγα χρόνια δίπλα στο Βυζαντινό Μουσείο. Μνημεία και χώροι που «αποτελούν νέους προορισμούς στην πόλη».

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή

Τους τάφους των Λευκαδίων, στην πεδιάδα της Νάουσας, δύο από τους πιο εντυπωσιακούς και καλύτερα διατηρημένους μακεδονικούς τάφους που έχουν έρθει στο φως μέχρι σήμερα, ανοίγει για το κοινό η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ημαθίας, έπειτα από ένα μακροχρόνιο έργο συντήρησης.

Λεπτομέρεια από τον τοιχογραφικό διάκοσμο του Τάφου των Ανθεμίων

Οι Τάφοι της Κρίσεως (4ος π.Χ. αιώνας) και των Ανθεμίων (α'μισό 3ου π.Χ. αιώνα)είναι επισκέψιμοι με δωρεάν είσοδο και εκτενές ωράριο (Δευτέρα με Παρασκευή 10:00-18:00) για το κοινό. Μαζί με το αρχαίο θέατρο της Μίεζας, που ανοίγει επίσης για το κοινό, έπειτα από την ολοκλήρωση της συντήρησης και αποκατάστασής του, οι επισκέπτες θα μπορούν να πάρουν μια γεύση από την αρχαία Μίεζα στα χρόνια των Μακεδόνων βασιλέων,όταν δίδασκε εκεί ο Αριστοτέλης «τον ηθικόν και πολιτικόν λόγον» στους νεαρούς Μακεδόνες ευγενείς, μεταξύ αυτών και στον ίδιο τον Αλέξανδρο.

«Στη Μίεζα, τον τόπο όπου μαθήτευσαν αυτοί που άλλαξαν τον κόσμο πρέπει να γίνουν πολλά, σήμερα κάνουμε ένα μικρό βήμα...» σημειώνει η προϊσταμένη της Εφορείας, Αγγελική Κοτταρίδη.

Η πρόσοψη του Τάφου των Ανθεμίων

Και οι δύο τάφοι είχαν κατασκευαστεί στον αρχαίο δρόμο που ένωνε τη Μίεζα με την Πέλλα, πρωτεύουσα του μακεδονικού βασιλείου.

Ο Τάφος της Κρίσεως οφείλει την ονομασία του στη μοναδική για την αρχαία τέχνη ζωγραφική παράσταση που τον διακοσμεί και έχει ως θέμα την κρίση του νεκρού. Ο νεκρός πολεμιστής οδηγείται από τον ψυχοπομπό Ερμή στους κριτές του Κάτω Κόσμου, Αιακό και Ραδάμανθυ, θέμα εξαιρετικά σπάνιο στην εικονογραφία.

Το μνημείο ανήκει στον τύπο του διθάλαμου μακεδονικού τάφου με καμαρωτή στέγη. Η πρόσοψή του είναι διώροφη και συνδυάζει δωρικό και ιωνικό ρυθμό. Τέσσερις δωρικοί ημικίονες και δύο παραστάδες στις γωνίες κρατούν το επιστύλιο και τη δωρική ζωφόρο, ενώ στην ιωνική ζωφόρο, πιο πάνω, εικονίζεται ανάγλυφα πολεμική παράσταση.

Λεπτομέρεια από την εντυπωσιακή ζωγραφική παράσταση στο αέτωμα της πρόσοψης του Τάφου των Ανθεμίων

Υπόγειος

Ο Τάφος των Ανθεμίων, σε απόσταση 150 μέτρων από αυτόν της Κρίσεως, είναι υπόγειος, διθάλαμος, κεραμοσκεπής και έχει ναόσχημη πρόσοψη με τέσσερις ημικίονες ιωνικού ρυθμού και διακόσμηση από πολύχρωμα ιωνικά και δωρικά κυμάτια. Στο αέτωμα κυριαρχεί εντυπωσιακή ζωγραφική παράσταση, που εικονίζει ζευγάρι ώριμης ηλικίας, καθισμένο σε ανάκλιντρο συμποσίου.

Πολεμική σκηνή στη ζωφόρο του Τάφου της κρίσεως

Μια εξίσου εντυπωσιακή παράσταση διακοσμεί την οροφή του προθαλάμου: έξι ανθέμια εναλλάσσονται με νερολούλουδα πάνω σε γαλαζοπράσινο βάθος, που θυμίζει λουλούδια να πλέουν στην επιφάνεια λίμνης. Από τα λουλούδια αυτά ο τάφος ονομάστηκε συμβατικά «Ανθεμίων».

Το θέατρο της αρχαίας Μίεζας

Η αρχαία Μίεζα, που αποκαλύπτεται σταδιακά στην εύφορη πεδιάδα της Νάουσας, στους πρόποδες του Βερμίου, αποτελούσε μια δυναμική πόλη του μακεδονικού βασιλείου, που αναπτύχθηκε ιδιαίτερα στους χρόνους των Μακεδόνων βασιλέων, αλλά συνέχισε να ευημερεί και στους μετέπειτα αιώνες. Πρώτα εντοπίστηκαν οι μεγάλοι μακεδονικοί τάφοι των Λευκαδίων και λίγο αργότερα ο χώρος του Νυμφαίου, κοντά στη Νάουσα, που ταυτίζεται με τη Σχολή του Αριστοτέλους.

Το αρχαίο θέατρο είναι της ελληνιστικής περιόδου (2ος αι. π.Χ.) και αποκαλύφθηκε το 1992 στη θέση Μπελοβίνα Κοπανού.

Σύμφωνα λοιπόν με ερευνητές του Τμήματος Αρχαιολογίας και Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστήμιου τou Leicester, είναι πιθανό ένα αίνιγμα 2.700 ετών να βρήκε την απάντησή του!

Το μυστήριο γύρω από το Μαντείο των Δελφών, ήταν το εξής: πώς κατάφερναν οι αρχαίοι από όλη την Ελλάδα – συχνά και από τη Μεσόγειο-, να μαζεύονται από παντού μία συγκεκριμένη ημερομηνία στο Μαντείο, αφού δεν υπήρχε κάποιο κοινό ημερολόγιο για όλες τις περιoxές;

Αρχικά οι χρησμοί της Πυθίας δίνονταν μόνο μια φορά το χρόνο, στις 7 του Βυσίου μήνα, δηλαδή στις 7 Φεβρουαρίου. Αργότερα, το Μαντείο άρχισε να χρησμοδοτεί στις 7 κάθε μήνα εκτός από τους τρεις του χειμώνα (Νοέμβριο, Δεκέμβριο, Ιανουάριο) αφού -σύμφωνα με τον μύθο- ο Απόλλωνας έφευγε τότε από τους Δελφούς και πήγαινε στους Υπερβορείους.

Και η πιθανή λύση του!

Οι ερευνητές του Leicester, σκέφτηκαν πως ένας τρόπος υπήρχε να γνωρίζουν οι άνθρωποι από όλη την αρχαία Ελλάδα την ακριβή ημέρα που το Μαντείο χρησμοδοτούσε: να παρακολουθούν την κίνηση κάποιων άστρων στον ουρανό. Αφού μελέτησαν δεκάδες αρχαία χειρόγραφα, παρατήρησαν ότι ο αστερισμός του Δελφινιού αναδυόταν στον ανατολικό ορίζοντα στα τέλη Δεκεμβρίου με αρχές Ιανουαρίου, ακριβώς δηλαδή την περίοδο που πολλές πόλεις έκαναν τελετές και θυσίες στον Δελφίνιο Απόλλωνα.

Το περίεργο ήταν ότι αυτούς τους μήνες το Μαντείο δεν χρησμοδοτούσε- όπως θα περίμενε κανείς αν ίσχυε ότι οι άνθρωποι συνδύαζαν τις θυσίες στον Απόλλωνα με τους χρησμούς της Πυθίας. Τι ήταν λοιπόν εκείνο που έκανε τους αρχαίους από την Ελλάδα και τη Μεσόγειο να επισκέπτονται τους Δελφούς, έναν μήνα μετά από τις τελετές αυτές;

Η λύση στο μυστήριο ήρθε όταν οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι ψηλοί βράχοι που υψώνονται στην περιοχή των Δελφών καθυστερούν την ανατολή των άστρων του Δελφινιού κατά ένα μήνα. Δηλαδή εκείνοι που ήθελαν να συμβουλευτούν τον Απόλλωνα, έφταναν στους Δελφούς από διάφορα μέρη και παρατηρούσαν τον ουρανό, μέχρι να δουν τον αστερισμό του Δελφινιού να εμφανίζεται στον ανατολικό ορίζοντα. Αυτό γινόταν με καθυστέρηση ενός μηνός από ότι στις πεδινές περιοχές, άρα στις αρχές Φεβρουαρίου!

Συμβαίνει άραγε και σήμερα;

Και αν αναρωτιέστε κατά πόσο θα μπορούσαμε σήμερα να παρατηρήσουμε το αντίστοιχο φαινόμενο στον ουρανό, η απάντηση έρχεται και πάλι από το Πανεπιστήμιο του Leicester. » Το μεγάλο πρόβλημα είναι η φωτορύπανση που υπάρχει πλέον σε όλες τις μεγάλες πόλεις. Αν ο ουρανός στους Δελφούς είναι αρκετά σκοτεινός, ίσως να είστε τυχεροί και να δείτε το «Δελφίνι» να αναδύεται όχι όμως στις αρχές Φεβρουαρίου όπως στην αρχαιότητα αλλά μάλλον έναν μήνα μετά».

Πηγή: diadrastika.com

Από τον αρχαιολόγο Χρίστο Ντούμα

Ένα από τα σημαντικότερα μέλη της αρχαιολογικής κοινότητας, ο Χρίστος Ντούμας, ο αρχαιολόγος που αφιέρωσε το μεγαλύτερο μέρος της επαγγελματικής του ζωής, 50 ολόκληρα χρόνια στις ανασκαφές της Θήρας, είναι ο συγγραφέας του τόμου «Προϊστορική Θήρα» του 19ου έργου του εκδοτικού προγράμματος «Ο Κύκλος των Μουσείων» του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση. Ο τόμος παρουσιάζει τα ευρήματα από τον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου στη Σαντορίνη, ένα μεγάλο μέρος από τα οποία εκτίθενται στο Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, στα Φηρά.

Πρόχους με παράσταση δελφινιών σε θαλάσσιο βυθό

Ωστόσο, το πιο σημαντικό είναι οι αποκατεστημένες τοιχογραφίες από δημόσια κτήρια και ιδιωτικές κατοικίες του οικισμού στο Ακρωτήρι, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά, καθώς δεν εκτίθενται
στο μουσείο και οι οποίες αναδεικνύουν τη μοναδική παραστατική τέχνη που είχε αναπτυχθεί. Η υπέροχη παράσταση της νηοπομπής, ένα ζωγραφικό έργο μήκους 4 μέτρων που κοσμούσε ιδιωτική κατοικία, η μεγάλη τοιχογραφική σύνθεση των κροκοσυλλεκτριών, έργο που είχε φτιαχτεί για δημόσιο κτήριο του οικισμού και η αναπαράσταση της τελετουργικής διαδικασίας μύησης στην οποία παρουσιάζονται νέοι, είναι μερικά μόνο από τα δείγματα του μεγάλου έργου της αποκατάστασης, που έχει επιτελέσει το εργαστήριο που λειτουργεί στον αρχαιολογικό χώρο του Ακρωτηρίου.

Πίθος που εικονίζει θαλάσσιο τοπίο όπου θαλασσοπούλια τρέπονται σε φυγή, πιθανώς τρομαγμένα από την εμφάνιση δελφινιών

«Το 2017 συμπληρώνεται μισός αιώνας από την έναρξη των ανασκαφικών εργασιών στο Ακρωτήρι της Θήρας» λέει ο Χρίστος Ντούμας. «Πραγματικά είναι ευτυχής συγκυρία που το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση αποφάσισε την έκδοση ειδικού τόμου για την προϊστορική πόλη που ήλθε στο φως εκεί και για το Μουσείο Προϊστορικής Θήρας, όπου εκτίθεται μια επιλογή από τα άφθονα ευρήματα του χώρου.

Η τοιχογραφία της λεγόμενης «Ιέρειας» στη Δυτική Οικία. Η μορφή κρατεί μικρό θυμιατήρι με το αριστερό χέρι, ενώ με το δεξί φαίνεται να πασπαλίζει με αρωματικό θυμίαμα τα αναμμένα κάρβουνα.

Μικρή τριποδική τράπεζα, διακοσμημένη με την τεχνική της τοιχογραφίας. Εικονίζονται δελφίνια σε θαλάσσιο τοπίο.

Μοναδική πρόχους του δίχρωμου ρυθμού. Στη μια πλευρά παριστάνεται σκηνή 2 ανδρικών μορφών, πιθανώς σε τελετουργική προσφορά και στην άλλη μεγάλος αετός με ανοικτές φτερούγες, πιθανώς σε πτήση, μεταφέροντας αετιδέα (αετόπουλο).

Μικρογραφική ζωφόρος, μήκους 4 περίπου μέτρων, από την ανώτερη ζώνη του νότιου τοίχου στο δωμάτιο 5 της Δυτικής Οικία, με παράσταση νηοπομπής. Τα πλοία είναι πολεμικά, ιστιοφόρα, και παριστάνονται σε 2 σειρές. Ομοίωμα άγριου θηρίου (λιονταριού ή ερπετού) στην πρύμνη πιθανώς αποτελούσε το έμβλημα του σκάφους, ενώ η παράσταση ικρίου εικονίζει τον μικρό θάλαμο του κυβερνήτη. Μπροστά στέκεται όρθιος ο τιμονιέρης, ρυθμίζοντας την κατεύθυνση του πλοίου. Αντίκρυ στον τιμονιέρη και δίπλα από την καθιστή μορφή βρίσκονται οι ασπίδες των πολεμιστών που εικονίζονται καθισμένοι. Τα ιστία των πλοίων της κάτω σειράς είναι κατεβασμένα και εμφανίζονται τα κράνη και τα ακόντια των πολεμιστών. Οι σκυμμένοι κωπηλάτες στην κουπαστή κάθε πλοίου διακρίνονται μόνο από τα κεφάλια τους και από τα χέρια τους που κρατούν τα κουπιά.

Λεπτομέρειες από την αριστερή πλευρά της τοιχογραφίας.

Το Λιμάνι του απόπλου. Η χλωρίδα και η πανίδα στο εικονιζόμενο τοπίο στο βάθος υποδηλώνουν τον εξωτικό χαρακτήρα του.

Το Λιμάνι του απόπλου. Η χλωρίδα και η πανίδα στο εικονιζόμενο τοπίο στο βάθος υποδηλώνουν τον εξωτικό χαρακτήρα του.

Στο κέντρο της νηοπομπής δεσπόζει, δυστυχώς όχι καλά διατηρημένο, μικρό σκάφος με ανοιγμένα τα πανιά. Προφανώς πρόκειται για τον αγγελιοφόρο της νηοπομπής, όπως υποδηλώνουν και τα περιστέρια που εικονίζονται με ανοιχτές φτερούγες στα πλευρά του.

Η νηοπομπή φτάνει στον προορισμό της. Η λοφοσειρά που εικονίζεται να προστατεύει το λιμάνι από αριστερά είναι σχεδόν ταυτόσημη με το τοπίο στα δυτικά της προϊστορικής πόλης του Ακρωτηρίου, γεγονός που προσέδωσε στη συγκεκριμένη τοιχογραφία τον χαρακτηρισμό του αρχαιότερου χάρτη του κόσμου. Στην κορυφή του λόφου εικονίζεται οικίσκος με ανδρικές μορφές που φαίνεται πως ανήκαν στους παρατηρητές/φύλακες του λιμανιού.

Η πόλη με τα πολυόροφα κτήρια είναι, χωρίς αμφιβολία, η πόλη του Ακρωτηρίου, της οποίας οι κάτοικοι, ειδοποιημένοι από το παρατηρητήριο για τη άφιξη του στόλου, βγαίνουν από τα σπίτια τους και συγκεντρώνονται στην προκυμαία για να καλωσορίσουν αγαπημένα τους πρόσωπα.

Μικρογραφική ζωφόρος από την ανώτερη ζώνη του ανατολικού τοίχου στο δωμάτιο 5 της Δυτικής Οικίας, με παράσταση ποταμού σε υποτροπικό περιβάλλον. Τα ψηλά φοινικόδεντρα που προβάλλονται στην αντίπερα όχθη, ενώ φύονται στην εγγύτερη, είναι μια χειροπιαστή απόπειρα του ζωγράφου να αποδώσει την τρίτη διάσταση. Ο εξωτικός κόσμος της Ανατολής, με τον οποίο οι Θηραίοι ναυτικοί είχαν επαφές, υποδηλώνεται με την απεικόνιση φανταστικού γρύπα. Ταυτόχρονα όμως, ο κόσμος αυτός είναι υπαρκτός, όπως δηλώνει η παρουσία πραγματικών άγριων θηρίων.

Ακόμη και σ’αυτόν τον εξωτικό και μακρινό κόσμο η ζωή έχει τις απαιτήσεις της. Ο αγριόγατος για να επιβιώσει έστησε ενέδρα και εφορμά προς τις πάπιες που, αμέριμνες ως εκείνη τη στιγμή στην όχθη του ποταμού, τον αντιλήφθηκαν και σπεύδουν να τον αποφύγουν. Μέσα στην άγρια φύση του παραποτάμιου τοπίου, η ανθρώπινη παρουσία υποδηλώνεται από τα κλαδεμένα φοινικόδεντρα.

Τοιχογραφική σύνθεση παριστάνει τρεις γυναικείες μορφές («Λατρεύτριες»), που φορώντας πλούσιες ενδυμασίες και πολύτιμα κοσμήματα κατευθύνονται προς το τέμενος. Η μεσαία «Λατρεύτρια» η οποία κάθεται πιθανώς μετά από τραυματισμό στο μεγάλο δάκτυλο του ποδιού της. Με το αριστερό χέρι στο μέτωπο πιθανώς δηλώνει τον πόνο, ενώ κρατώντας το τραυματισμένο πόδι με το δεξί δείχνει το αίτιο του πόνου. Η μακρά κόμη της δηλώνει ότι πρόκειται για ώριμη γυναίκα. Το εν μέρει ξυρισμένο κεφάλι της τρίτης «Λατρεύτριας» δηλώνει ότι πρόκειται για νεαρή μορφή σε διαδικασία μύησης. Καλύπτεται ολόκληρη με αραχνοΰφαντο διαφανή πέπλο και έχει το σώμα στραμμένο προς τις άλλες μορφές, ενώ ταυτόχρονα ατενίζει το ιερό, πιθανώς εκδηλώνοντας την αγωνία της για την έκβαση της τελετής.

Η εικονιζόμενη «Λατρεύτρια», ώριμη γυναίκα, φοράει αραχνοΰφαντο διαφανές περικόρμιο και προτείνει το αριστερό της χέρι κρατώντας πολύτιμο περιδέραιο.

Οι εικονιζόμενοι νεαροί, με αρκετά ξυρισμένο το κεφάλι τους, απέχοντας πολύ από την δική τους ενηλικίωση, απλώς βοηθούν στην τελετή του πιο ώριμου. Το πολύχρωμο ύφασμα που κρατεί ο νεαρός που προηγείται είναι πιθανώς το ζώμα, με το οποίο θα περιβληθεί εκείνος που θα ανακηρυχτεί σε ενήλικο. Ο μικρός που ακολουθεί μεταφέρει μικρή φιάλη, της οποίας το χρώμα έχει ξεθωριάσει και δεν φαίνεται με γυμνό μάτι.

Στη μεγάλη αυτή τοιχογραφική σύνθεση εικονίζεται σε ορεινό τοπίο κατάφυτο με κρόκους μια ώριμη γυναίκα που δείχνει σε μυούμενη νεαρή μορφή με ξυρισμένο κεφάλι τον τρόπο συλλογής των στημόνων του άνθους. Η τελευταία μιμείται ατενίζοντας την «δασκάλα», αγωνιώντας για την επιδοκιμασία της.

Λεπτομέρεια με την έκφραση του προσώπου της ώριμης κροκοσυλλέκτριας («δασκάλας»).

Λεπτομέρεια με την έκφραση του προσώπου της νεαρής (μυούμενης) κροκοσυλλέκτριας.

Απόψεις του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου.

Απόψεις του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου.

Απόψεις του αρχαιολογικού χώρου του Ακρωτηρίου.

Εγκλείσματα φύλλων ελιάς σε λάβα

Οι σχέσεις των Θηραίων με την Ανατολική Μεσόγειο αντανακλάται και στην τέχνη. Αυτό προκύπτει από τοιχογραφίες όπως η μεγάλη σύνθεση των πιθήκων. Ο φυσιοκρατικός τρόπος με τον οποίο αποδίδονται οι πίθηκοι αναρριχώμενοι στους βράχους ασφαλώς οφείλεται σε προσωπική εμπειρία του ζωγράφου, όσον αφορά την κίνηση και τις συνήθειές τους.

Λεπτομέρεια από την τοιχογραφία των πιθήκων

Η τοιχογραφία του νεαρού ψαρά

Τμήμα της τοιχογραφίας των Παπύρων

Χάρη στις εργασίες που έγιναν τόσο στον αρχαιολογικό χώρο όσο και στα επί τόπου εργαστήρια συντήρησης κατά τις πέντε αυτές δεκαετίες, σήμερα είναι δυνατή η σκιαγράφηση της ιστορίας του προϊστορικού οικισμού και της σταδιακής του ανάπτυξης, αλλά και η διαμόρφωση μιας εικόνας για την πρόοδο της κοινωνίας που έζησε εκεί».

Κροκόδειλοι ζούσαν στην Εύβοια και συγκεκριμένα στο Αλιβέρι πριν από 18 εκατομμύρια χρόνια, ενώ κόμπρες και μεγάλες σαύρες στον Αξιό, σύμφωνα με πρόσφατα ευρήματα επιστημόνων που μελέτησαν σειρά απολιθωμάτων.

Συγκεκριμένα, τα δόντια των προϊστορικών κροκοδείλων βρέθηκαν από την μορφή απολιθωμάτων στο Αλιβέρι Ευβοίας από το Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης στην Ολλανδία και μελετήθηκαν/ταυτοποίησαν από επιστήμονες με επικεφαλής τον Γιώργο Γεωργαλή, παλαιοντολόγο από το Πανεπιστήμιο του Φρίμπουργκ και το Πανεπιστήμιο του Τορίνο.

«Πρόκειται για κάποια από τα αρχαιότερα απολιθώματα κροκοδείλων που βρέθηκαν στην Ελλάδα», διευκρινίζει ο κ. Γεωργαλής, ο οποίος δημοσίευσε σχετική εργασία στο επιστημονικό έντυπο Historical Biology.

Προσθέτει ότι στην περιοχή βρέθηκαν και απολιθώματα από χαμαιλέοντες, που είναι και μοναδικά στην Ελλάδα, καθώς και διάφορα φίδια, σαύρες, χελώνες και βάτραχοι.

«Όπως καταλαβαίνετε, στην περιοχή εκείνη την εποχή επικρατούσε πολύ πιο θερμό κλίμα, είχε πολύ έντονο υδάτινο στοιχείο και κατά πάσα πιθανότητα έμοιαζε με ζούγκλα», αναφέρει ο ερευνητής.

Παράλληλα, κόμπρες και τεράστιες σαύρες, που μοιάζουν με τον σημερινό Δράκο του Κόμοντο, ζούσαν πριν από εκατομμύρια χρόνια στην περιοχή του Αξιού, που ήταν σαβάνα. Απολιθώματα που ταυτοποιήθηκαν πρόσφατα δείχνουν ότι το ιδιαίτερα θερμό κλίμα στην περιοχή του Αξιού, κατά το Μειόκαινο (η πρώτη γεωλογική εποχή της Νεογενούς Περιόδου), πριν από περίπου 9 εκατομμύρια χρόνια, ήταν ιδανικό για κόμπρες και βαράνους, μεγαλόσωμες δηλαδή σαύρες, στις οποίες ανήκει και ο σημερινός Δράκος του Κόμοντο, που ζει σε νησιά της Ινδονησίας.

Τα απολιθώματα των ερπετών αυτών είχαν εντοπισθεί πριν από χρόνια στην περιοχή της Νέας Μεσήμβριας και φυλάσσονται στο Τμήμα Γεωλογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, αλλά μόλις πρόσφατα έγινε η ταυτοποίησή τους.

Τα ευρήματα περιγράφηκαν σε άρθρο, στο ελβετικό επιστημονικό έντυπο Swiss Journal of Geosciences, από τους παλαιοντολόγους Γιώργο Γεωργαλή, Ζαν-Κλοντ Ραζε (Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Παρισίου), Λουις ντε Μπονις (Πανεπιστήμιο του Πουατιέ) και Γιώργο Κουφό (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης).

«Έγινε ταυτοποίηση των περίπου 10 απολιθωμάτων και αναγνωρίσαμε ένα μικρό φίδι, μία μεγάλη σαύρα, μία κόμπρα και έναν βαράνο που αποτελούσαν τότε την ερπετοπανίδα της περιοχής», εξηγεί ο κ. Γεωργαλής.

Διευκρινίζει, μάλιστα, ότι πρόκειται για τα πρώτα απολιθώματα σαυρών και φιδιών στον Αξιό, μιας περιοχής όπου έως τώρα είχαν ταυτοποιηθεί κυρίως οστά θηλαστικών όπως ο Ουρανοπίθηκος (Ouranopithecus macedoniensis), λιοντάρια, ύαινες και αντιλόπες.

Καταλήγοντας, ο κ. Γεωργαλής τονίζει ότι δεν έχει γίνει ενδελεχής έρευνα στην Ελλάδα για τα απολιθωμένα ερπετά, τα οποία βρίσκονταν σε πολλές θέσεις στην χώρα και η μελέτη τους θα συντελούσε στην κατανόηση της εξέλιξης των σαυρών και των φιδιών σε ολόκληρη την Ευρώπη, σε συνδυασμό με την παλαιογεωγραφία και το κλίμα της ευρύτερης περιοχής.

Πηγή: in.gr, με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ

Πριν από οκτώ χρόνια ήταν εκείνο το ασχημούλικο κοριτσάκι. Μια 11χρονη, η Μύρτις, που έζησε στην Αθήνα του 5ου αι. π.Χ. και πέθανε από τον τυφοειδή πυρετό όπως και πολλοί συμπολίτες της κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Το κρανίο της βρέθηκε σε εξαιρετική κατάσταση στις ανασκαφές του μετρό στον Κεραμεικό. Κι αυτό ήταν η αφορμή για να γίνει η ανασύνθεση του προσώπου της με πρωτοβουλία του καθηγητή Ορθοδοντικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μανώλη Παπαγρηγοράκη, που παρουσιάστηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

Τώρα, είναι η σειρά της Αυγής. Εζησε 9.000 χρόνια πριν, στο σπήλαιο της Θεόπετρας στα Τρίκαλα, όπου βρέθηκε. Ηταν 18-25 ετών και «το όνομά της αποδίδει την αυγή του σημερινού πολιτισμού», λέει η Νίνα Κυπαρίσση-Αποστολίκα, διευθύντρια των ανασκαφών της Θεόπετρας. Είχε ύψος 1,57 μ. και, σύμφωνα με την ανθρωπολογική εξέταση, είχε αναιμία ή σκορβούτο, καθώς και κάποιο ενδοκρινολογικό ή και μεταβολικό πρόβλημα.

Επτά χρόνια ερευνούσαν το σπήλαιο και τότε ακριβώς εντόπισαν πρώτη φορά μια αδιατάρακτη ταφή στη θέση εναπόθεσής της. «Η Μεσολιθική περίοδος γενικότερα είχε ελάχιστα έως τότε εντοπιστεί στον ελλαδικό χώρο· και για τη Θεσσαλία ειδικότερα, κοιτίδα του νεολιθικού πολιτισμού, υπήρχαν διατυπωμένες απόψεις στη βιβλιογραφία ότι δεν υπήρξε αυτό το background. Ο εντοπισμός στη στρωματογραφία (stratigraphy) ειδικής επίχωσης μεταξύ Παλαιολιθικής και Νεολιθικής, που την αποδώσαμε στη Μεσολιθική, αλλά κυρίως η ανεύρεση της ίδιας της ταφής επιβεβαίωσε την αδιαμφισβήτητη παρουσία του μεσολιθικού ανθρώπου στη Θεσσαλία».

Στο σπήλαιο βρέθηκαν αργότερα ακόμη δύο ταφές της ίδιας περιόδου, όμως για το εύρημα που βρέθηκε πρώτο και διατηρούνταν σε άριστη κατάσταση αποφασίστηκε να προχωρήσει η ανάπλασή του για διδακτικούς λόγους. Ζητήθηκε η συνεργασία του έμπειρου δρος Μ. Παπαγρηγοράκη και, σε λίγες ημέρες, στις 19 του μηνός, θα παρουσιαστεί η ανάπλαση της μορφής της κεφαλής σε ειδική ημερίδα στο Μουσείο της Ακρόπολης.

Η μεσολιθική ταφή της Αυγής βρέθηκε το 1993. Το κεφάλι ήταν όρθιο κοιτάζοντας εμπρός, ενώ το σώμα «έβλεπε» προς την είσοδο του σπηλαίου. Τα χέρια και τα πόδια ήταν διπλωμένα στο στήθος και στην κοιλιά. Η κ. Κυπαρίσση (επίτιμη διευθύντρια της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας) εξηγεί τι ακολούθησε. Ο συντηρητής Πάνος Πολυδωρόπουλος «σταθεροποίησε και ακινητοποίησε άμεσα με γάζες, εμποτισμένες με ειδικό υγρό, τα οστά του προσώπου που είχαν υποστεί μικρή βλάβη κατά την ανασκαφή, προτού προχωρήσουμε στην πλήρη ανασκαφή και αποκάλυψη της ταφής». Το βράδυ σκεπάστηκε με ένα κουτί από πλεξιγκλάς για όσο διάστημα χρειάστηκε να ολοκληρωθεί η ανασκαφή και η αποκόλλησή της. Ενα ξύλινο κουτί κατασκευάστηκε για την ταφή, αφού προηγουμένως μια λαμαρίνα «πέρασε» από κάτω ώστε να αποκολληθεί και να μεταφερθεί πάνω της, για να διατηρήσει τη στάση και εικόνα που είχε όταν αποκαλύφθηκε.

Κυκλώπεια κτίρια, αναπτυγμένες αστικές δομές, πινακίδα Γραμμικής Β, τοιχογραφίες υψηλής αισθητικής. Πρώτη φορά βλέπουμε τέτοια ευρήματα εκτός Μυκηναϊκών παλατιών.

«Τα αποτελέσματα των ανασκαφών της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Ίκλαινα της Μεσσηνίας, μας οδηγούν σε αναθεώρηση της γνώσης μας για τα μυκηναϊκά κράτη, με πραγματικά απρόσμενα ευρήματα», τονίζει σε συνέντευξη του στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων  και στον ανταποκριτή στην Πάτρα, Ηλία Κάνιστρα, ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Μιζούρι - Σεντ Λούις Μιχάλης Κοσμόπουλος, ο οποίος έχει αναλάβει τις ανασκαφές.

   Όπως εξηγεί, «ο διοικητικός ιστός του κράτους του Εγκλιανού, απέκτησε μία διοικητική διαίρεση δύο βαθμίδων, που συνίστατο στην κεντρική πρωτεύουσα και τις περιφερειακές πρωτεύουσες». Πρόκειται, όπως προσθέτει, «για μία πρώιμη μορφή της διπλής διοικητικής διαίρεσης που απαντάται σε ομοσπονδιακά κράτη».

  Η συνέντευξη του Μιχάλη Κοσμόπουλου:

- Έχετε χαρακτηρίσει την Ίκλαινα ως μία από τις πιο σημαντικές μυκηναϊκές θέσεις που ανασκάπτονται. Τι αποκαλύπτουν;

   «Οι ανασκαφές της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Ίκλαινα έχουν φέρει στο φως μία από τις πρωτεύουσες του μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου. Ο λόγος για τον οποίο η Ίκλαινα είναι τόσο σημαντική είναι ότι οδηγεί σε αναθεώρηση της γνώσης μας για τα μυκηναϊκά κράτη, με πραγματικά απρόσμενα ευρήματα: Κυκλώπεια κτίρια, αναπτυγμένες αστικές δομές (πλακόστρωτους δρόμους και πλατείες, σύστημα υδροδότησης, κεντρικό αποχετευτικό σύστημα), πινακίδα Γραμμικής Β, τοιχογραφίες εξαιρετικής αισθητικής, κα. Με βάση όσα γνωρίζαμε μέχρι τώρα για τη μυκηναϊκή Ελλάδα τέτοια ευρήματα βρίσκονται μόνο στα μεγάλα παλάτια (πχ Μυκήνες, Τίρυνθα, Θήβα, Πύλο). Τα ευρήματα της Ίκλαινας μας υποχρεώνει να επανεξετάσουμε τα υπάρχοντα στοιχεία από νέα οπτική γωνία».

-  Πώς σας βοηθούν τα ευρήματα, ώστε να καταλάβετε τον τρόπο που αναπτύχθηκαν οι πόλεις και τα κράτη στην ελληνική προϊστορία;

   Σύμφωνα με την προκαταρκτική μελέτη των ευρημάτων, φαίνεται ότι τα πρώτα κράτη στην Πελοπόννησο ήταν αποτέλεσμα βίαιων συγκρούσεων ανάμεσα σε τοπικούς ηγεμόνες. Στην περίπτωση της Πύλου, φαίνεται ότι οι ηγεμόνες της Ίκλαινας και του Άνω Εγκλιανού (του λεγομένου "Ανακτόρου του Νέστορα") συγκρούσθηκαν προς τα τέλη της μυκηναϊκής εποχής και ότι ο ηγεμόνας της Ίκλαινας έχασε, με αποτέλεσμα τα εδάφη του να προσαρτηθούν στην επικράτεια του ηγεμόνα του Εγκλιανού. Έτσι, φαίνεται ότι το βασίλειο της Πύλου δημιουργήθηκε από τη βίαιη προσάρτηση των εδαφών διαφόρων ηγεμονιών της Μεσσηνίας.

- Ποια είναι τα ευρήματα που σας έχουν οδηγήσει στο συμπέρασμα, ότι πολλοί από τους θεσμούς που έχουμε σήμερα, δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα πριν από 3.000 χρόνια;

   Θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί με το τι εννοούμε με τη λέξη "θεσμοί". Δεν μιλάμε για συγκεκριμένες δομές, αλλά για γενικούς θεσμούς, όπως ο θεσμός του κράτους, δηλαδή μίας περιφέρειας με κεντρική εξουσία, στρατό, και έλεγχο επί πολλών πλευρών της οικονομίας και της κοινωνίας. Υπό την έννοια αυτή τα πρώτα βεβαιωμένα σύνθετα κράτη φαίνεται ότι εμφανίζονται στη μυκηναϊκή εποχή.

- Γιατί η Ίκλαινα θα μπορούσε να ήταν μέλος ενός πρώιμου ομοσπονδιακού κράτους, όπως για παράδειγμα, είναι σήμερα οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής;

   Σύμφωνα με τα αρχεία της Γραμμικής Β που βρέθηκαν στον Άνω Εγκλιανό (που θεωρείται η κεντρική πρωτεύουσα του μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου), αν και η Ίκλαινα ήταν μία από τις δευτερεύουσες πρωτεύουσες του βασιλείου και βρισκόταν υπό την εξουσία της κεντρικής πρωτεύουσας, είχε κάποια σχετική αυτονομία (π.χ. είχε δικό της κυβερνήτη και δική της οικονομική παραγωγή). Με βάση τα υπάρχοντα στοιχεία, το σύστημα αυτό διακυβέρνησης είναι η αρχαιότερη έκφανση συστήματος διακυβέρνησης με δύο βαθμίδες, δηλαδή κεντρική εξουσία και υποκείμενες ημιανεξάρτητες περιφέρειες.

- Πώς αναπτύχθηκαν τα κράτη;

   Ζούμε σε έναν κόσμο στον οποίο κυριαρχεί ο θεσμός του κράτους, και όλοι ξέρουμε σε ποιο βαθμό κράτη και κυβέρνησης επιδρούν στη ζωή μας. Αλλά δεν ήταν πάντα έτσι, γιατί υπήρχαν περίοδοι στην ανθρώπινη ιστορία χωρίς να υπάρχουν κράτη, αλλά άλλες, λιγότερο σύνθετες μορφές διακυβέρνησης. Η μετάβαση από έναν κόσμο χωρίς κράτη σε έναν κόσμο όπου το κράτος είναι ο κυρίαρχος πολιτικός θεσμός αποτελεί ένα από τα πιο συναρπαστικά κεφάλαια της ανθρώπινης ιστορίας. Και τα πρώτα βεβαιωμένα κράτη στο δυτικό πολιτισμό γεννιούνται στην Ελλάδα. Πρόκειται για τα μινωικά κράτη της Κρήτης (περ. 2000-1500 πΧ) και τα μυκηναικά κράτη της ηπειρωτικής Ελλάδας (περ. 1600-1100 πΧ).

   Με βάση τα δεδομένα που έχουμε από τη Μεσσηνία (που είναι μια από τις περιοχές που και έχουν εξερευνηθεί αρχαιολογικά και μας έχουν δώσει κείμενα υπό τη μορφή πινακίδων Γραμμικής Β) φαίνεται ότι τα μυκηναϊκά κράτη γεννήθηκαν μέσω διεργασιών ενσωμάτωσης/προσάρτησης ανεξάρτητων ηγεμονιών από έναν ισχυρό ηγεμόνα. Μία από τις ανεξάρτητες αυτές ηγεμονίες ήταν της Ίκλαινας, της οποίας ο ηγεμόνας (τουλάχιστον επί τη βάση προκαταρκτικής μελέτης των ευρημάτων) φαίνεται ότι ηττήθηκε από τον ηγεμόνα του Άνω Εγκλιανού και τα εδάφη του προσαρτήθηκαν σε αυτά του Εγκλιανού. Υποθέτουμε ότι παρόμοιες εξελίξεις σημειώθηκαν και με άλλες ηγεμονίες της Μεσσηνίας, που σιγά-σιγά προσαρτήθηκαν στην ηγεμονία του Εγκλιανού.

   Όπως γίνονταν οι προσαρτήσεις αυτές, οι ηγεμονίες που προσαρτούνταν διατήρησαν κάποιο βαθμό της προηγούμενης ανεξαρτησίας τους: η κάθε μία διατήρησε την πρωτεύουσά της, είχε δικό της κυβερνήτη και αντικυβερνήτη, δικούς της αξιωματούχους, δικά της ιερά, αλλά τμήμα της οικονομικής της παραγωγής ελεγχόταν από την κεντρική πρωτεύουσα του Εγκλιανού. Έτσι, με τη διατήρηση τμήματος της προηγούμενης ανεξαρτησίας τους, οι ηγεμονίες αυτές εντάχθηκαν στο διοικητικό ιστό του κράτους του Εγκλιανού, το οποίο απέκτησε μία διοικητική διαίρεση δύο βαθμίδων, που συνίστατο στην κεντρική πρωτεύουσα και τις περιφερειακές πρωτεύουσες. Πρόκειται για μία πρώιμη μορφή της διπλής διοικητικής διαίρεσης που απαντάται σε ομοσπονδιακά κράτη.

(Στην κεντρική φωτογραφία εικόνα από το λεύκωμα «Μυκήνες 1954. Το καταμεσήμερο» σε κείμενο Αθηνάς Κακούρη, φωτογραφίες Robert McCabe και σχόλια Lisa Wace French/ εκδόσεις Πατάκη).

Στα ίχνη του σημαντικότερου λιμανιού της κλασικής Ελλάδαςστη Δυτική Πελοπόννησο και κύριας πύλης διά θαλάσσης προς την πόλη που επιφορτιζόταν με τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων, την Ηλιδα, βρίσκονται οι αρχαιολόγοι. Σε βάθος μάλιστα μόλις 50 εκατοστών από την επιφάνεια του νερού, 300 μέτρα δυτικά του σύγχρονου λιμανιού της Κυλλήνης.

Ένας τετράγωνος πύργος που σώζεται σε ύψος 0,5 μ. και χρονολογείται στα ελληνιστικά χρόνια - χωρίς να αποκλείεται να είναι και παλαιότερος - είναι το εύρημα στην ανατολική πλευρά του λιμανιού στο πλαίσιο του δεκαετούς ερευνητικού προγράμματος «Το λιμάνι της Κυλλήνης /Γλαρέντζας». Τη διεύθυνσή του έχει η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων διά της προϊσταμένης της, δρος Αγγελικής Σίμωσι, με επιστημονικούς υπεύθυνους πεδίου τους Διονύση Ευαγγελιστή και Γιάρι Πάκανεν.

Στόχος του προγράμματος που μόλις ολοκληρώθηκε ήταν αφενός η τοπογραφική, αρχιτεκτονική και γεωφυσική έρευνα του λιμένα για τη μελέτη των καταλοίπων του λιμανιού των Σταυροφόρων (13ος-14ος αιώνας), αφετέρου η υποβρύχια ανασκαφική έρευνα για τον ακριβή εντοπισμό του αρχαίου λιμανιού της Κυλλήνης. «Ο πύργος ήταν ένας από τους δύο που προστάτευαν το πολεμικό λιμάνι της αρχαίας Κυλλήνης, το οποίο μάλιστα αναφέρεται και από τον Θουκυδίδη ως ναυτικός σταθμός των Σπαρτιατών κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο», έλεγε χθες στο «Νσυν» ο καταδυόμενος αρχαιολόγος Διονύσης Ευαγγελιστής. Δεν αποκλείει δε σε μελλοντική έρευνα να βρεθεί και ο δεύτερος πύργος καθώς ήδη υπάρχουν σχετικές ενδείξεις.

ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΧΡΗΣΗ. Ο εμπορικός χαρακτήρας του αρχαίου λιμανιού δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ωστόσο η διάταξη με τους πύργους είναι εκείνη που αποδεικνύει σαφώς την πολεμική του χρήση. Το δεύτερο απαραίτητο στοιχείο για την τεκμηρίωση της λειτουργίας του ως πολεμικού λιμένα είναι η ύπαρξη νεωσοίκων και ιερών, αλλά θα χρειαστεί χερσαία έρευνα καθώς με το πέρασμα του χρόνου έχει επιχωσθεί η αρχαία λιμενολεκάνη και έχει μετατοπιστεί η ακτογραμμή.

Αν και οι αρχαιολόγοι γνώριζαν την ύπαρξη του πύργου ήδη από το 2007 σε ένα σημείο από το οποίο τα πλοία περνάνε καθημερινά για να δέσουν στο λιμάνι της Κυλλήνης και παρά το γεγονός ότι βρίσκεται σε μικρό βάθος, ένας απλός δύτης δεν μπορούσε να τον εντοπίσει. Η ανασκαφή του ξεκίνησε το 2013 και χρειάστηκε να δουλέψουν δόμο προς δόμο οι αρχαιολόγοι - δύτες για να τον αποκαλύψουν. Το αρχικό του ύψος δεν μπορεί με τα μέχρι τώρα δεδομένα να υπολογιστεί, αλλά είναι βέβαιο ότι οικοδομικό υλικό του χρησιμοποιήθηκε για την ανακατασκευή του λιμανιού από τους Φράγκους μετά την άλωση της  Κωνσταντινούπολης το 1204 και το οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς από τον τελευταίο βυζαντινό αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Παλαιολόγο.

Αύξηση 13% στον αριθμό των επισκεπτών στα μουσεία της χώρας καταγράφηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ.

Οι επισκέπτες ελεύθερης εισόδου αυξήθηκαν κατά 11% και οι εισπράξεις κατά 15,8%. Το 9μηνο πέρυσι, σημειώθηκε αύξηση 16,8% στους επισκέπτες των μουσείων και 18,2% στους επισκέπτες ελεύθερης εισόδου, ενώ οι εισπράξεις παρουσίασαν αύξηση 20,7%.

Σύμφωνα επίσης με την ΕΛΣΤΑΤ, στους αρχαιολογικούς χώρους καταγράφηκε τον περασμένο Σεπτέμβριο αύξηση των επισκεπτών κατά 12,1%, αύξηση των επισκεπτών ελεύθερης εισόδου κατά 20,2% και αύξηση των εισπράξεων κατά 9,5%.

Το 9μηνο σημειώθηκε αύξηση των επισκεπτών κατά 18,2% και κατά 22% των επισκεπτών ελεύθερης εισόδου, ενώ οι εισπράξεις παρουσίασαν αύξηση 18%.

Σταθερά πρώτο παραμένει στις επιλογές των τουριστών το Μουσείο της Ακρόπολης. Σύμφωνα με τα στοιχεία, οι επισκέπτες της Αθήνας ενδιαφέρονται παράλληλα και για το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ενώ ψηλά στις προτιμήσεις είναι το μουσείο του Ηράκλειο στην Κρήτη, αλλά και το παλάτι των ιπποτών στη Ρόδο.

Όσον αφορά στους αρχαιολογικούς χώρους η Ακρόπολη κρατάει τα σκήπτρακαι ακολουθούν σε προτιμήσεις η Κνωσός και η Αρχαία Ολυμπία.

Πηγή: iefimerida

Του καθηγητή Πέτρου Θέμελη

Το νεοελληνικό ακρόπρωρο, όπως σημειώσαμε στο προηγούμενο φύλλο, είναι παρακλάδι του ευρωπαϊκού. Εμφανίζεται αυτήν ακριβώς την περίοδο της μετάβασης από τον 18ο στον 19ο αιώνα, κι είναι γέννημα του νέου πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού κλίματος.

Ο πρώτος υπολογίσιμος ελληνικός εμπορικός στόλος εμφανίζεται γύρω στα 1740/50 στο Μεσολόγγι και το Γαλαξίδι, δηλαδή στις δυτικές ακτές της Ελλάδας, όπου υπήρχε και αφθονότερη ξυλεία για το χτίσιμο ντόπιων καραβιών. Το Μεσολόγγι ανήκε στον εμπορικό κόσμο της Ηπείρου (με κέντρο τα Γιάννενα), ενώ το Γαλαξίδι σε αυτόν του Μοριά με κέντρο την Πάτρα - εμφανίζονται μάλιστα και ανταγωνιστικές τάσεις ανάμεσά τους μετά το 1760.

Ο Μέγας Κύρης της Μάλτας αναγνώρισε τα πλοία των Ελλήνων Οθωμανών πολιτών ως χριστιανικά και δέχτηκε να τα προστατεύει. Ετσι οι Έλληνες ραγιάδες αποκτούν γύρω στο 1740 ευνοϊκές συνθήκες ναυσιπλοΐας έξω από τις οθωμανικές θάλασσες. Σε κατάλογο πλοίων από το Μεσολόγγι του 1764 αναφέρεται ότι σαράντα εννέα πλοία σε σύνολο εβδομήντα πέντε είχαν ναυπηγηθεί στη λιμνοθάλασσα.

Στο Αιγαίο η Χίος και η Λέσβος είναι ήδη μεγάλα κέντρα, ενώ γρήγορα παίρνουν επάνω τους όλα τα νησιά, όπως η Μήλος, η Κίμωλος, η Μύκονος, τα Ψαρά, η Υδρα, οι Σπέτσες. Το 1757 ναυπηγήθηκε στο Σοφικό το πρώτο “αμφοτερόπρυμνο” μπρίκι του Υδραίου Α. Κοκκίνη, χωρητικότητας 250 τόνων.

ΟΙ ΧΡΥΣΕΣ ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ

Ευνοϊκότερες συνθήκες για την ανάπτυξη της Eλληνικής ναυτιλίας στο Αιγαίο δημιουργήθηκαν στη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-1774) και μετά τις συνθήκες του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774 και του Ιασίου το 1792.  Οι σημαντικότερες πάντως ναυτικές δυνάμεις στα τέλη του 18ου αιώνα ήταν η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά. Το 1771 η Υδρα είχε ήδη 50 μεγάλα υδρέικα ιστιοφόρα και το 1780 περισσότερα από εκατό μεγάλα ιστιοφόρα, που πρέπει να αγοράστηκαν στη Δύση ή να ναυπηγήθηκαν εκεί για λογαριασμό των Υδραίων. Το 1787 ο Κυριάκος Μπρούσκος ή Πεσλήκης σκάρωσε στο Φιούμε μια καραβοσαΐτα (μπρίκι), που στάθηκε, όπως παραδίδεται, υπόδειγμα για να ναυπηγηθούν παρόμοια στην Ύδρα και τα άλλα νησιά” γράφει ο Ανδρέας Τζαμτζής.

Καράβια, λοιπόν, που αγοράστηκαν στη Βενετία και την Βρετανία ή ναυπηγήθηκαν εξαρχής για λογαριασμό Ελλήνων σε δυτικά καρνάγια στάθηκαν πρότυπα για το πρώτο μεγάλο μας καράβι. Ετσι, η τρίστηλη πολάκα "Πλειάς" 254 τόνων, του Σπετσιώτη Κοσμά Γκίνη, που ναυπηγήθηκε στη Νάπολη το 1792/3, στάθηκε πρότυπο για το χτίσιμο ντόπιων καραβιών. Ακολουθούν το "Λύμπερης"του Μέξη, το "Ζαχαρίας"του Π. Μπόταση, το "Σκαρδάμυλα"του I. Κλείσα, το "Μπακίρης"του Χατζή-Ανδρέου. Πρώτος Σπετσιώτης ναυπηγός αναφέρεται το 1773 ο Μιχελής από τη Μήλο. Στην Κάσο δουλεύει ο καραβομαραγκός Γιώργος Καντερτζόγλου. Γύρω στα 1792, οι Σπέτσες απέκτησαν το πρώτο μεγάλο τους καράβι, χωρητικότητας 254 τόνων, και λίγο αργότερα, το 1794 τα Ψαρά πλοίο 150 τόνων.

Καρνάγια για εμπορικά καράβια εκτός από την Υδρα, τις Σπέτσες, τα Ψαρά και την Κάσο, υπήρχαν ακόμη στο Γαλαξίδι, την Πάργα, τη Ζαγορά, το Τρίκερι, τη Σκιάθο, την Κύμη. Μικροκαρνάγια υπήρχαν σε πολλά νησιά και λιμάνια της κυρίως Ελλάδας και της Μικράς Ασίας.

ΠΕΡΙΖΗΤΗΤΟΙ ΚΑΡΑΒΟΜΑΡΑΓΚΟΙ

Στα Ψαρά, και μετά την καταστροφή τους και στην Ανδρο, δούλεψε ο Μαστρο-Σταμάτης Καφουδάκης από τη Χίο κι ο γιος του Μαστρο-Γιάννης, καθώς και ο εγγονός του Σταμάτης που ανέλαβε αργότερα αρχιναυπηγός στη Σύρα.

Οι καλοί πρωτομαΐστορες καραβομαραγκοί ήταν περιζήτητοι, όπως ο Υδραίος Μαστρο-Θοδωρής. Ο "Αρης"του Μιαούλη ναυπηγήθηκε το 1801 στη Βενετία, με σχέδια όμως και επιστασία ενός άλλου περίφημου Υδραίου καραβομαραγκού του Μαστρο-Γιώργη, γιου του Μαστρο-Αναγνώστη, όπως και δύο ακόμη καράβια των Υδραίων Γεωργίου Κιβωτού και Δημήτριου Δρίτσα. Ο ίδιος πρέπει να σκάλισε και το θαυμάσιο, γνήσια νεοελληνικό, λαϊκό ακρόπρωρο με την προτομή του κρανοφόρου θεού του πολέμου: από τα παλαιότερα νεοελληνικά ακρόπρωρα που μας σώζονται, στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο της Αθήνας (βλ. εικόνα).

Ο ΜΕΓΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΙ Ο ΝΕΟΕΛΛΗΝΑΣ ΗΡΩΑΣ

Στο γνήσια ελληνικό και πηγαίο αυτό ξυλόγλυπτο, έργο του Μαστρογιώργη του Υδραίου, σμίγουν ο Μεγαλέξανδρος του νεοελληνικού θρύλου με τον "ήρωα"του Αγώνα, τον εκπρόσωπο της νεοελληνικής λεβεντιάς με την αγνή και αγέρωχη έκφραση και το παχύ μουστάκι.

Η γνωστή από την “Χάρτα” του Ρήγα Βελεστινλή μορφή του νεαρού Μεγαλέξανδρου ,που κυκλοφόρησε στη Βιέννη το 1797, μεταφέρεται στο ακρόπρωρο. Ο Ρήγας αντιγράφει με ελαφρές παραλλαγές το κεφάλι του Μεγάλου Αλεξάνδρου από χαλκογραφία, έργο του χαράκτη Salomon Kleiner (1703-1761) που εκδόθηκε στη Βιέννη το 1749. Ο Μέγας Αλέξανδρος υψώνεται σε σύμβολο της απελευθέρωσης των Ελλήνων από τον τουρκικό ζυγό. Από τον αρχαίο θεό του πολέμου Αρη στο ακρόπρωρο μόνο το όνομα έμεινε.

Ωστόσο ο Αρης, ο Μεγαλέξανδρος, ο Νεοέλληνας αγωνιστής συνδέονται και επενεργούν συνειδητά ή ασυνείδητα ως μια ενότητα και συμβολίζουν τη συνέχεια του Ελληνισμού από την αρχαιότητα ως τα χρόνια του Αγώνα.

Κατά την τριακονταετία πριν από την Επανάσταση του 21 είναι πολύ αγαπητή μια πεζή διασκευή της βυζαντινής "Φυλλάδα του Μέγα Αλέξανδρου", και αυτή αποτελεί έμμετρη διασκευή του ψευδοκαλλισθένειου μυθιστορήματος "Βίος Αλεξάνδρου του Μακεδόνος"των πρώτων μεταχριστιανικών αιώνων, σε απλή μικτή γλώσσα, που τυπώθηκε πολλές φορές στη Βενετία. Είναι γνωστό ως "Φυλλάδα του Μέγα Αλέξανδρου", γιατί τυπώνεται σε φτηνές, πρόστυχες φυλλάδες, που τις πουλούσαν πλανόδιοι πραματευτάδες σε όλα τα χωριά της Ελλάδας και της Ανατολής. Ο μύθος του Μεγαλέξανδρου εξυπηρετούσε εθνικούς σκοπούς, σχετίζεται με το ξύπνημα της ελληνικής συνείδησης αυτήν ακριβώς την εποχή, που αποζητά σύνδεση με την αρχαία Ελλάδα. Ενδεικτικό του ίδιου φαινομένου είναι και το γεγονός ότι νεογέννητα βαφτίζονται με αρχαία ελληνικά ονόματα (ανάμεσα σε αυτά είναι και το Αλέξανδρος), ιδιαίτερα σε περιοχές της Μικράς Ασίας και του Δούναβη. Ο Ρήγας τυπώνοντας την εικόνα του Μεγαλέξανδρου της Φυλλάδας "προς χάριν Ελλήνων και Φιλελλήνων"το 1797 επεδίωκε συγκεκριμένους εθνικούς στόχους. Ο πυρπολητής Κανάρης διάβαζε γοητευμένος στα παιδικά του χρόνια τη Φυλλάδα, όπως μας διηγείται ο ίδιος, καθισμένος στα βράχια του νησιού του.

Εκτός από τον "Αρη"και ο "Αχιλλέας"του Ανδρέα Μιαούλη, μια πολυτελής κορβέτα, ναυπηγήθηκε στη Βενετία το 1803. Μπρίκια 250-300 τόνων, ονομαστά της εποχής ήταν ο "Αρης"του Τσαμαδού, ο "Αχιλλεύς"του Βούλγαρη, ο "Λεωνίδας"του Τομπάζη. Και η επανάληψη των αρχαίων ελληνικών ονομάτων δείχνει τη συνειδητή στροφή στην αρχαιότητα.

ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΚΡΙΣΗ

Προς τα τέλη του 18ου αιώνα η ελληνική εμπορική ναυτιλία βρίσκεται σε πραγματική άνθηση, που συνεχίζεται ως και την πρώτη δεκαετία του 19ου. Το δυτικοευρωπαϊκό μονοπώλιο εκτοπίζεται. Η Γαλλική Επανάσταση αποτελεί ορόσημο για τη θεαματική ανάπτυξη του ελληνικού ναυτικού εμπορίου, που ευνοείται και από τη γαλλο-αγγλική διαμάχη για τον έλεγχο της Μεσογείου. Αποτέλεσμα των γαλλο-αγγλικών πολέμων του τέλους του 18ου και των αρχών του 19ου αιώνα ήταν η απομάκρυνση του γαλλικού εμπορίου από την ανατολική Μεσόγειο. Ενα ρωσικό ιστιοφόρο που εικονίζεται σε λιθογραφία του 1770 (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη) στο λιμάνι της Κορώνης φέρει ένα θαυμάσιο ακρόπρωρο σε μορφή γυμνής γυναίκας τολμηρά κινημένης. Αποτελεί και αυτό δείγμα του κλασικιστικού ακρόπρωρου, που κυριαρχεί στο χώρο της Ευρώπης την εποχή αυτή.

Η πρώτη περίοδος ακμής της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας συνεχίζεται ως και την πρώτη δεκαετία του 19ου αιώνα. Το 1794 ο υδραίος καπετάν Δημήτρης Χρισόφιλος ταξίδεψε ως τη Μαρτινίκα και τη Νέα Ορλεάνη. Το 1800 ο Δήμας Σαρκώσης έκανε τρία ταξίδια στην Κεντρική και τη Νότια Αμερική.

Ωστόσο από το 1813 άρχισε να παρουσιάζεται οικονομική κρίση στον ναυτιλιακό τομέα, που κορυφώνεται τις παραμονές της Επανάστασης. Επακόλουθα της κρίσης ήταν η πτώση της τιμής των σιτηρών, το τέλος των Ναπολεόντειων πολέμων, ο ανταγωνισμός των Δυτικοευρωπαίων εμπόρων που ξαναγυρίζουν στη Μεσόγειο, η εμφάνιση του αμερικάνικου βάμβακα στην ευρωπαϊκή αγορά, η ακμή της Τεργέστης και άλλα.

Ορισμένοι ερευνητές πιστεύουν ότι η οικονομική αυτή κρίση όξυνε την εσωτερική κοινωνική ένταση και επιτάχυνε τον ξεσηκωμό. Στα χρόνια του Αγώνα το εμπορικό ναυτικό μετατράπηκε σε πολεμική δύναμη, με τον κατάλληλο εξοπλισμό των μεγάλων κυρίως ιστιοφόρων.

ΑΠΟ ΤΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΣΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ

Βασική οικονομική πηγή της Επανάστασης ήταν οι εύποροι καραβοκύρηδες των νησιών Υδρας, Σπετσών και Ψαρών, που είχαν συγκεντρώσει μεγάλο ποσοστό ρευστού κεφαλαίου. Παρασύρθηκαν τότε οι καραβοκύρηδες των νησιών αυτών σε έναν επικίνδυνο για τα ταξικά τους συμφέροντα αγώνα, δημιουργώντας αξιόμαχο στόλο και αναλαμβάνοντας, θέλοντας και μη, τις δαπάνες. Επιθυμούσαν, βέβαια, να πετύχουν το αμετάβλητο της ισχύουσας διοικητικής διάρθρωσης (του εφοπλιστικού τους status quo). Κανείς δεν ήθελε να θιγούν τα οικονομικά του προνόμια. Οι εθνικές συνελεύσεις, κατά τη διάρκεια του Αγώνα, ήταν να μην εκποιηθεί η εθνική γη, αλλά να υποθηκευθεί ως εγγυητική βάση σε περίπτωση σύναψης εξωτερικών δανείων - όπως έγινε με τα δάνεια της Αγγλίας το 1824 και το 1825.

Το πρώτο δάνειο των 800.000 λιρών στερλινών, με επιτόκιο 5% και διορία τριάντα έξι ετών για την απόσβεση, είχε ως παρακαταθήκη, ως εγγύηση δηλαδή για την αποπληρωμή του, όλα τα εθνικά κτήματα. Το δάνειο θα ερχόταν σε δόσεις με πλοία στις τράπεζες του Καίσαρα Λογοθέτη και του Σαμουήλ Βάρφη στη Ζάκυνθο. Πολιτικές και οικονομικές ίντριγκες καθυστέρησαν την αποστολή. Χάρη στο δάνειο, ένα μικρό ποσό του οποίου έφτασε τελικά στην Ελλάδα, εδραιώθηκε στην Ελλάδα η αγγλοκίνητη παράταξη.

Με το δεύτερο δάνειο, που το διαχειρίστηκαν μάλιστα οι δανειστές, αντί να σταλούν χρήματα και πολεμικό υλικό, παραγγέλθηκαν ατμοκίνητα πλοία σε αγγλικά ναυπηγεία και φρεγάτες στις Ηνωμένες Πολιτείες, μισθώθηκαν ξένοι στρατιωτικοί και παίχτηκαν ελληνικά ομόλογα στο χρηματιστήριο. Το δάνειο αυτό έπεσε στα χέρια αισχροκερδών και η υπόθεση έλαβε διαστάσεις σκανδάλου. Μόνο ορισμένα κανόνια στάλθηκαν στην Ελλάδα, ενώ από τα έξι ατμοκίνητα πλοία που παραγγέλθηκαν σε Αγγλο ναυπηγό, μόνο το "Καρτερία"έφτασε έγκαιρα, ενώ τα άλλα δύο, η "Επιχείρηση"και ο "Ερμής", ήλθαν πολύ αργότερα. Από τις δυο μεγάλες φραγάτες που παραγγέλθηκαν στις ΗΠΑ, μόνο η περίφημη φρεγάτα "Ελλάς"έφτασε στην Ελλάδα και κατέπλευε στο Ναύπλιο το 1826, μετά από παρέμβαση του ίδιου του Προέδρου της Αμερικής Ανταμς. Η δεύτερη φρεγάτα πουλήθηκε για να εξαγορασθεί η "Ελλάς"λόγω της απαράδεκτης τακτικής του αμερικάνικου εμπορικού οίκου που είχε αναλάβει την παραγγελία της κατασκευής.

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ

Η ελληνική εμπορική ναυτιλία ανακτά γρήγορα την παλιά της ζωτικότητα μετά τις καταστροφές του πολέμου, ιδιαίτερα ανάμεσα στα χρόνια 1828-1850. Τα σημαντικότερα εμπορικά κέντρα είναι τώρα η Σύρα και ο Πειραιάς, όπου βρίσκονται και τα εντονότερα δραστηριοποιημένα ναυπηγεία. Ανάμεσα στα 1827-1834 ναυπηγήθηκαν στην Σύρα περισότερα από 260 πλοία. Από το 1834 ως το 1880 είχαν εγγραφεί εκεί 5.600 πλοία, τα περισσότερα τοπικής κατασκευής. Το πρώτο ελληνικό πλοίο γραμμής ήταν η φρεγάτα "Ελλάς"που έφθασε στο Ναύπλιο στις 24 Οκτώβρη 1826 και είχε ναυπηγηθεί στην Αμερική, όπως σημειώσαμε παραπάνω.

Η βιομηχανική επανάσταση, η τεχνολογική πρόοδος ήταν αυτή που έσπασε τελικά, και στην περίπτωση του ακρόπρωρου, την παράδοση. Η εμφάνιση της ατμοπλοίας αποτελεί το ορόσημο μιας νέας περίοδου. Γύρω στα 1850 ο κόσμος των "ξύλινων τειχών"βρισκόταν ήδη στη φάση της παρακμής. Η χρήση του ατμού ως κινητήριας δύναμης γενικεύεται λίγο πριν το 1900, και το ατσάλι αντικαθιστά οριστικά το ξύλο.

Στην περίοδο της δεύτερης ακμής ανήκουν, πάντως, και τα περισσότερα ακρόπρωρα, γνωστά κυρίως από πίνακες ζωγραφικής αλλά και από λίγα σωζόμενα αυθεντικά δείγματα, τα οποία θα εξετάσουμε σε άλλο άρθρο.

Ένα θαυμαστό οικοδόμημα του αρχαίου ελληνικού κόσμου, μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, κοσμεί τα τελευταία χρόνια τους αρχαιολογικούς χώρους της Κάτω Πάφου, δίνοντας έτσι μεγαλύτερη λάμψη στην πόλη, στον τομέα του πολιτισμού. Το θέατρο της Ελληνιστικής περιόδου, που έχει αποκαλυφθεί στην περιοχή του λόφου Φάμπρικα, αναδεικνύεται σήμερα με τρόπο εντυπωσιακό.

Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις, πρόκειται για το μεγαλύτερο σε χωρητικότητα θέατρο του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμούκαι το καλύτερα διατηρημένο.

Επίσης, είναι το αρχαιότερο θέατρο της Κύπρου, όπως έχει επισημοποιηθεί πλέον μετά τις αρχαιολογικές ανασκαφές και μελέτες, και χρησιμοποιείτο ως χώρος παραστάσεων και άλλων θεαμάτων από το 300 π.Χ. μέχρι την τελική του καταστροφή από σεισμούς το 365 μ.Χ.

Το ελληνιστικό θέατρο της Πάφου ανασκάπτεται φέτος για 18η ανασκαφική περίοδο. Οι ανασκαφές διεξάγονται από το Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ, υπό τη διεύθυνση του δρ Craig Barker, και χρηματοδοτούνται από το Αυστραλιανό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αθηνών και το Nicholson Museum του Πανεπιστημίου του Σίδνεϋ.

Η συνοικία του θεάτρου βρίσκεται στη νότια πλαγιά του λόφου Φάμπρικα στον βορειοανατολικό τομέα της αρχαίας πόλης. Το θέατρο είναι εν μέρει λαξευμένο στο φυσικό βράχο του λόφου και το υπόλοιπο χτίστηκε με ένα τεχνητό γήινο ανάχωμα, στο οποίο τοποθετήθηκαν πέτρινα καθίσματα. Τον τρίτο αιώνα π.Χ., νότια του θεάτρου, κατασκευάστηκε επιστρωμένος δρόμος παράλληλα με τη σκηνή. Η ακμή του θεάτρου τοποθετείται στα μέσα του 2ου αι. μ. Χ., επί εποχής των αυτοκρατόρων Αντωνίνου Πίου και Μάρκου Αυρηλίου, οπότε η σκηνή και οι είσοδοι διακοσμήθηκαν με μαρμάρινα γλυπτά και γραπτή διακόσμηση.

Μια πιστή αποτύπωση της λειτουργίας του θεάτρου θα μπορούν να απολαμβάνουν όλοι στο άμεσο μέλλον χάρη στην τεχνολογία. Και αυτό, αφού το Τμήμα Αρχαιοτήτων ανακοίνωσε πρόσφατα τη δημιουργία μιας εφαρμογής για την τρισδιάστατη απεικόνιση του μνημείου σε συσκευές όπως τα κινητά τηλέφωνα, τα tablets και οι φορητοί υπολογιστές.

Το ελληνιστικό θέατρο της Πάφου φαίνεται να συνδέεται στενά με την αρχιτεκτονική της Αλεξάνδρειας, γεγονός αναμενόμενο σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, καθώς η Πάφος ήταν επί Πτολεμαίων πρωτεύουσα του νησιού και είναι πολύ πιθανό να αντανακλά την τεχνοτροπία του θεάτρου της Αλεξάνδρειας.

Πηγή: Φιλελεύθερος / Τμήμα Αρχαιοτήτων.

Φωτογραφίες: Κυπριακή Δημοκρατία / Τμήμα Αρχαιοτήτων.

Τον περασμένο Αύγουστο ο Επαμεινώνδας Φίλης, συνταξιούχος γιατρός που ζει εδώ και δύο δεκαετίες στην Τουλούζη, επικοινώνησε με την «Κ» για δύο αρχαιότητες που είχε αγοράσει πριν από χρόνια σε δημοπρασία στη Γαλλία και προσπαθούσε να παραδώσει στο υπουργείο Πολιτισμού.

Ένα γυναικείο ειδώλιο που αναφέρει στο πίσω μέρος του τη λέξη «Θηβών», καθώς κι έναν πρωτογεωμετρικό σκύφο. Ήταν βέβαιος ότι και τα δύο είχαν κλαπεί το 1941 από το Μουσείο Θηβών. Απευθύνθηκε στην «Καθημερινή», όπως εξήγησε τότε, διότι στο αρχείο του είχε κρατήσει ένα παλιό δημοσίευμα το οποίο αναφερόταν στις αρχαιότητες που άρπαξαν τα γερμανικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Παρέδωσε το γυναικείο ειδώλιο προς ταυτοποίηση στις 2/8/2017 όπως θυμίζει σε επιστολή που έστειλε στις 13/1/2018 στο ΥΠΠΟΑ, αναμένοντας την απόφαση. Όμως, για τον πρωτογεωμετρικό σκύφο σημειώνει πως δεν έλαβε απάντηση, πλην μιας πληροφορίας ότι «εξετάζεται στο αρμόδιο συμβούλιο από τον Ιούνιο 2016».

«Είναι πρόδηλον ότι δεν υπάρχει ενδιαφέρον», σημειώνει στην επιστολή του, θυμίζοντας ότι είχε απευθυνθεί και στο υπουργείο Εξωτερικών. Και ενοχλημένος καταλήγει πως πρόθεσή του είναι «να ανακαλέσω την προσφορά μου» για τον σκύφο, ο οποίος άλλωστε βρίσκεται στη Γαλλία.

Τέτοιες περιπτώσεις βέβαια είναι χρονοβόρες. Οι αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου πρέπει να αναγνωρίσουν την προέλευση και την ταυτότητα του αρχαίου πριν έρθει στην Ελλάδα. Ο κ. Φίλης, μας είχε πει το περασμένο καλοκαίρι, φοβόταν μήπως το αντικείμενο που δώρισε «ξεχαστεί σε κάποια αποθήκη μουσείου». Επιθυμία του ήταν να επιστρέψει στο Μουσείο Θηβών, στο οποίο θεωρεί ότι ανήκει. Τώρα περιμένει απάντηση για τον σκύφο. Ώστε να πάρει τον δρόμο της επιστροφής.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή

Από οποιαδήποτε γωνία και αν το δεις, το «Φιλί» του Ροντένεκπέμπει ακόμη και σήμερα την ίδια ζωντάνια και το πάθος των δύο παράνομων εραστών, σκανδαλίζει τους θεατές. Την ίδια επίδραση αναμένεται να έχει και στο Βρετανικό Μουσείο, όπου θα εκτεθεί μαζί με άλλα έργα του Γάλλου γλύπτη στην αίθουσα των γλυπτών του Παρθενώνα τον ερχόμενο Απρίλιο (23/4/2018) στην έκθεση «Ο Ροντέν και η τέχνη της αρχαίας Ελλάδας».

Με αυτόν τον τρόπο ο Ροντέν «επιστρέφει» έναν αιώνα μετά τον θάνατό του στο μουσείο και στην αίθουσα που αγάπησε και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για τον σπουδαίο καλλιτέχνη στα ώριμα χρόνια του. Πλάι στα γλυπτά από τα αετώματα, τις μετόπες και τη ζωφόρο του Παρθενώνα θα τοποθετηθούν ο «Σκεπτόμενος», το «Φιλί», ο «Ανθρωπος που βαδίζει», «Η χάλκινη εποχή» μαζί με άλλα έργα του από το Μουσείο Ροντέν στο Παρίσι, σχέδια και μερικά μικρότερα αρχαϊκά κομμάτια που συνέλεγε, όπως θραύσματα δακτύλων, χεριών και μελών του σώματος, που πίστευε ότι ορισμένα από αυτά ίσως να είχαν προέλθει από το χέρι του ίδιου του Φειδία τον οποίο θεωρούσε τον μεγαλύτερο γλύπτη όλων των εποχών.

Ο Ροντέν επισκέφθηκε πρώτη φορά το Λονδίνο και το Βρετανικό Μουσείο στα 41 του χρόνια και από τότε έγινε κάτι περισσότερο από συχνός επισκέπτης. Οι γνώσεις του για τον Παρθενώνα, τα αγάλματα και την αρχαία ελληνική τέχνη προέρχονταν από τις σελίδες των βιβλίων που μελετούσε και από μερικά έργα που είχε δει στο Μουσείο του Λούβρου. Η επίδραση που άσκησαν στην τεχνική και στην οπτική του τα γλυπτά του Παρθενώνα όταν τα είδε από κοντά ήταν τόσο μεγάλη, που άρχισε να διαμορφώνει ανάλογα και τα δικά του έργα αφαιρώντας μέλη του σώματος, όπως στον «Ανθρωπο που βαδίζει». Η παρουσίαση των έργων θα γίνει με τέτοιο τρόπο ώστε να προσομοιάζει στις εκθέσεις που έκανε ο ίδιος ο καλλιτέχνης στο στούντιό του όπου έδειχνε την προσωπική του δουλειά μαζί με τη συλλογή του από αρχαία αγάλματα. Μάλιστα, για την υλοποίηση της έκθεσης η αίθουσα του μουσείου σχεδόν θα αδειάσει, μια ανακατάταξη που θα γίνει για πρώτη φορά από την ίδρυσή της.

Ανεκπλήρωτος έρωτας

Μπορεί η εικόνα του έργου να προκαλεί ρομαντικούς συνειρμούς, αλλά η ιστορία πίσω από το «Φιλί» είναι σκοτεινή και μακάβρια. Η έμπνευση για το γλυπτό προήλθε από τους εραστές που βρίσκονται στην «Κόλαση» του Δάντη. Στον μύθο η Φραντσέσκα και ο Πάολο συμβολίζουν τον απαγορευμένο έρωτα, καθώς ο σύζυγός της και αδελφός του Πάολο τους μαχαιρώνει μέχρι θανάτου όταν ανακαλύπτει την παράνομη σχέση τους. Οι δύο ερωτευμένοι διάβαζαν ο ένας στον άλλο ιστορίες αγάπης και γι’ αυτό από το χέρι του Πάολο γλιστρά ένα βιβλίο.

Ο Ροντέν είχε αναλάβει να κατασκευάσει μια μνημειακή πύλη για ένα νέο μουσείο στο Παρίσι και το γλυπτό θα ήταν ένα τμήμα του. Ωστόσο, οι «Πύλες της Κολάσεως», όπως ονομάστηκαν, δεν τοποθετήθηκαν ποτέ, καθώς το μουσείο έμεινε στα χαρτιά και αργότερα ο Ροντέν παρουσίασε το γλυπτό μόνο του, το οποίο αγκαλιάστηκε από το κοινό και τους ερωτευμένους. O ίδιος, ωστόσο, ποτέ δεν το αγάπησε. «Εστιάζει σε δύο προσωπικότητες αντί να ανοίγει τους ορίζοντες σε ονειροπολήσεις», είχε γράψει το 1898.

Πηγή: Σ. Ιωαννίδης, Καθημερινή

Κατά την διάρκεια επιχειρήσεων του Συριακού Αραβικού Στρατού, ανακαλύφθηκαν τρία βυζαντινά ψηφιδωτά μωσαϊκάσε έναν αρχαιολογικό χώρο, στην περιοχή γύρω από την πόλη Uqerbat της ανατολικής υπαίθρου της Hama, όπως αναφέρει το το κρατικό πρακτορείο Sana.

Μιλώντας στο Πρακτορείο, ο επικεφαλής του τμήματος Αρχαιοτήτων και Μουσείων του Hama Abdul-Qader Farzat ανέφερε ότι ο χώρος που ανακαλύφθηκε είναι ένα δάπεδο εκκλησίας, που χρονολογείται από τον 5ο αιώνα μ.Χ.. Επιπλέον, πρόσθεσε ότι οι ανασκαφές άρχισαν έπειτα από πληροφόρηση για την ύπαρξη αρχαιολογικού χώρου που βρίσκεται θαμμένος στην περιοχή Uqerbat, 85 χιλιόμετρα ανατολικά της πόλης Hama.

Η τεχνική και αρχαιολογική ομάδα ανακάλυψε τα θεμέλια μιας εκκλησίας στην περιοχή και επιπρόσθετα τις τρεις ψηφιδωτές πλάκες στις οποίες απεικονίζονταν διάφορα σχέδια πτηνών, μοτίβα λουλουδιών και επιγραφές στα ελληνικά.

Mία εξ αυτών αναφέρει με κεφαλαία γράμματα:

«Επί του Αγιωτάτου ημών Επισκόπου Αλεξάνδρου του Οσιοτάτου, του Ευλαβεστάτου Ευανγέλου ευξαμένοι».

Αλλη επιγραφή αναφέρει «η ευγενεστάτη Δόμνια,….. (κόρη) ……του μακαρίου Θεόδοτου»

Ο Αρχηγός της Αστυνομίας της Hama, Ashraf Taha, δήλωσε στη SANA ότι μια στρατιωτική μονάδα βρήκε μία ψηφιδωτή πλάκα κοντά στην πόλη Uqerbat κατά την αποναρκοθέτηση της περιοχής, ως μέρος της προετοιμασίας για την επιστροφή των οικογενειών στα χωριά.

Επισήμανε ότι οι αστυνομικές δυνάμεις παρείχαν την απαιτούμενη προστασία προκειμένου να διευκολύνουν την αρχαιολογική ομάδα στην ολοκλήρωση της ανασκαφής του πάνελ.

Τον Σεπτέμβριο, ο Συριακός Αραβικός Στρατός ανέκτησε τον έλεγχο της πόλης Uqerbat μετά την εξάλειψη των τελευταίων τρομοκρατικών συγκεντρώσεων.