Ένας αρχαίος σφραγιδόλιθος που βρέθηκε στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» στην Πύλο φέρνει στο νου ιστορίες από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου.
Πριν από περίπου δύο χρόνια, μία ομάδα αρχαιολόγων που πραγματοποιούσε ανασκαφές στον αποκαλούμενο τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή», στον 'Ανω Εγκλιανό της Πύλου, δίπλα από το μυκηναϊκό ανάκτορο του Νέστορος, έφερε στο φως ένα μικροσκοπικό βρώμικο αντικείμενο, λίγο μικρότερο από 2 εκατοστά.
Αρχικά, οι αρχαιολόγοι το άφησαν στην άκρη για να επικεντρωθούν σε αυτά που θεωρούσαν ως πιο σημαντικά ευρήματα του πλούσιου ασύλητου τάφου όπως τα χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια, τα κύπελλα, οι αλυσίδες, τα σπαθιά και οι περίπου 1.000 ψήφοι από πολύτιμους λίθους.
Αργότερα, ωστόσο, όταν οι αρχαιολόγοι το καθάρισαν, διαπίστωσαν ότι επρόκειτο για έναν σφραγιδόλιθο με εγχάραξη που μπορεί να αποτυπωθεί σε πηλό ή κερί.
Η εικόνα που είναι χαραγμένη στον σφραγιδόλιθο, μία εκπληκτική αναπαράσταση της μάχης μεταξύ τριών πολεμιστών, απεικονίζεται με εξαιρετική λεπτομέρεια, ορισμένα μάλιστα χαρακτηριστικά της είναι σχεδόν αόρατα στο γυμνό μάτι. Είναι δηλαδή πολύ πιο εύκολο να εκτιμηθεί η αξία της σε σχέδιο μεγαλύτερης κλίμακας από το αυθεντικό.
«Η λεπτομέρεια είναι απίστευτη, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς το μέγεθος. Αισθητικά μιλώντας, πρόκειται για ένα αριστούργημα μικροτεχνίας» δήλωσε στους New York Times, ο John Bennet, διευθυντής της Βρετανικής Σχολής στην Αθήνα.
«Η εντυπωσιακή σκηνή μάχης που απεικονίζεται στον σφραγιδόλιθο, ένα από τα σπουδαιότερα αριστουργήματα της μυκηναϊκής Τέχνης, παρουσιάζει ομοιότητες με κάποια από τα σχέδια του Μικελάντζελο που παρουσιάζονται αυτή την περίοδο στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης» ανέφερε με τη σειρά του στην εφημερίδα ο Malcolm H. Wiener, ειδικός στην αιγαιακή προϊστορία και ομότιμος επίτροπος του Met.
Ο σφραγιδόλιθος παρουσιάζει δύο μυστήρια. Το ένα έχει να κάνει με το πως και γιατί σχεδιάστηκε με τόση λεπτομέρεια. Το άλλο αφορά το αν η σκηνή μάχης που αναπαριστά, η οποία θυμίζει έντονα τις μάχες που περιγράφονται στην Οδύσσεια και την Ιλιάδα του Ομήρου, αναπαριστά ένα γεγονός που συνεισέφερε στην προφορική παράδοση που βρίσκεται πίσω από το έργο του σπουδαίου ποιητή της αρχαιότητας.
Ένας σφραγιδόλιθος σπάνιας ομορφιάς που ανακαλύφθηκε στην Πύλο μοιάζει βγαλμένος από τα ομηρικά έπη
Φωτογραφία του σφραγιδόλιθου αμέσως μετά την ανακάλυψή του στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή».
Ο κάτοχος του σφραγιδόλιθου, πιθανότατα ο «Γρύπας πολεμιστής», θάφτηκε γύρω στο 1450 π.Χ. Έζησε κατά τη διάρκεια μίας κρίσιμης περιόδου όταν ο μινωικός πολιτισμός της Κρήτης μετακινούνταν σε πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Οι επικεφαλής της συγκεκριμένης ανασκαφής, οι αρχαιολόγοι Jack L. Davis και Sharon R. Stocker από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι υποστηρίζουν ότι ο σφραγιδόλιθος, όπως και άλλα ευρήματα του τάφου, κατασκευάστηκαν στην Κρήτη. Και αυτό γιατί δουλειά τέτοιας ποιότητας δεν γινόταν πουθενά στην ηπειρωτική Ελλάδα τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο.
Το έργο είναι τόσο λεπτομερές, στοιχείο που υποδηλώνει πως ο χαράκτης θα χρειαζόταν μεγεθυντικό φακό, όπως επίσης και οι θαυμαστές της δουλειάς του. Εντούτοις, δεν έχουν βρεθεί μεγεθυντικά εργαλεία στην Κρήτη από εκείνη την εποχή. Ίσως ο τεχνίτης να είχε κοντινή όραση, τονίζουν οι δύο αρχαιολόγοι.
Ο Fritz Blakolmer, ειδικός στην αιγαιακή τέχνη στο πανεπιστήμιο της Βιέννης, αποκλείει το γεγονός ο σφραγιδόλιθος να αποτελεί μέρος ενός μεγαλύτερου έργου, για παράδειγμα σαν τις τοιχογραφίες που στόλιζαν το παλάτι της Κνωσού. Ο ίδιος εκτιμά ότι η εικόνα πρέπει να σχεδιάστηκε από κάποιον που χρησιμοποιούσε μεγεθυντικό φακό και απέρριψε την πιθανότητα οι άνθρωποι εκείνης της εποχής να είχαν οξύτερη όραση.
Η σφραγίδα που είναι χαραγμένη πάνω σε αχάτη, απεικονίζει έναν ήρωα την ώρα που σκοτώνει έναν αντίπαλό του, ενώ ένας τρίτος πολεμιστής κείτεται νεκρός στο έδαφος. Η σφραγίδα είναι κατασκευασμένη με τέτοιο τρόπο ώστε να φοριέται στον καρπό και είναι αξιοσημείωτο πως ο ήρωας διακρίνεται να φοράει έναν τέτοιο σφραγιδόλιθο.
Ένας σφραγιδόλιθος σπάνιας ομορφιάς που ανακαλύφθηκε στην Πύλο μοιάζει βγαλμένος από τα ομηρικά έπη
Σχέδιο της εικόνας που απεικονίζεται στον σφραγιδόλιθο.
Και οι δύο ηττημένοι πολεμιστές ανήκουν στην ίδια ομάδα αφού φορούν παρόμοια διακριτικά. Η σκηνή αναπαριστά κατά πάσα πιθανότητα κάποιο γεγονός που ήταν οικείο στους Μινωίτες που έφτιαξαν τον σφραγιδόλιθο και φυσικά στην κοινότητα όπου ζούσε ο «Γρύπας πολεμιστής».
Η πιθανή σχέση της εικόνας του σφραγιδόλιθου με τα ομηρικά έπη ιντριγκάρει αλλά παραμένει κάπως συγκεχυμένη.
Παλαιότερα, αρχαιολόγοι όπως ο Ερρίκος Σλήμαν, ο οποίος ήταν ο πρώτος που έκανε ανασκαφές στην Τροία και τις Μυκήνες, πίστευαν ότι η Ιλιάδα βασιζόταν σε ιστορικά γεγονότα και βιάστηκαν να οδηγηθούν σε συγκεκριμένα συμπεράσματα, βασιζόμενοι στα ευρήματα που ανακάλυπταν.
Μεταγενέστεροι αρχαιολόγοι εξέφραζαν περισσότερες αμφιβολίες για την «ιστορικότητα» των ομηρικών επών αλλά δεν απέκλειαν την πιθανότητα η καταστροφή της Τροίας τον 1200 π.Χ. να μνημονευόταν στην προφορική ποίηση για πάνω από 500 χρόνια, δηλαδή μέχρι την εποχή που γράφτηκαν τα έργα του Ομήρου, γύρω στο 700 π.Χ.
Ο «Γρύπας πολεμιστής» θάφτηκε το 1450 π.Χ, γεγονός που τον απομακρύνει ακόμη περισσότερο από την εποχή του Ομήρου. Μολαταύτα, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις σύμφωνα με τις οποίες η προφορική παράδοση που βρίσκεται πίσω από τα ομηρικά έπη απλώνεται ως την εποχή της Γραμμικής Β', της πρώτης γραφής της ελληνικής γλώσσας.
«Δεν λέμε ότι αποτελεί αναπαράσταση (σ.σ. η εικόνα) από τον Όμηρο» εξήγησε η δρ. Στόκερ στους Times. Ωστόσο, παραδέχτηκε ότι θα είχε πλάκα ο ήρωας να ήταν ο Αχιλλέας. Εντούτοις, καταλήγει πως η εικόνα αποτελεί κομμάτι «μιας σειράς ιστοριών οικείων τόσο στους Μινωίτες όσο και στους Μυκηναίους».
Ο δρ. Blakolmer βρίσκει επίσης αρκετά δελεαστικό το να δει κανείς τις μορφές στον σφραγιδόλιθο ως ήρωες του Ομήρου όπως ο Έκτορας ή ο Νέστορας, αλλά εκτιμά ότι ο πειρασμός αυτός θα πρέπει να τιθασευτεί.
Οι ανασκαφείς του τάφου του πολεμιστή στην Πύλο μιλούν για τον εντυπωσιακό σφραγιδόλιθο που ήρθε στο φως
Πριν από δύο χρόνια, οι Αμερικανοί αρχαιολόγοι Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ από το Πανεπιστήμιο του Σινσινάτι ανακάλυψαν στον τάφο του «Γρύπα Πολεμιστή» στην Πύλο ένα μικροσκοπικό αντικείμενο, μεγέθους περίπου 3,5 εκατοστών.
Στην αρχή πίστεψαν ότι ήταν ένα είδος μεγάλης χάντρας και το έβαλαν στην άκρη για να επικεντρωθούν σε άλλα, πιο εντυπωσιακά αντικείμενα, όπως χρυσά δαχτυλίδια, τα οποία βρέθηκαν σε τάφο του 1500 π. Χ. με πλούσια κτερίσματα.
Όταν όμως στη συνέχεια ο συντηρητής του αντικειμένου απομάκρυνε όλες τις προσμίξεις από την επιφάνεια της «χάντρας», αυτό που αποκαλύφθηκε άφησε εμβρόντητους ειδικούς και μη: Ένας σφραγιδόλιθος από αχάτη με εγχάρακτο σχέδιο εκπληκτικής τέχνης και λεπτομέρειας, που απεικονίζει μια εντυπωσιακή σκηνή μάχης, όπου «πρωταγωνιστεί» ένας πολεμιστής-ήρωας, γυμνός και με μακριά μαλλιά. Ο ένας από τους δυο εχθρούς του κείτεται νεκρός κάτω από τα πόδια του, ενώ ο δεύτερος απεικονίζεται λίγα δευτερόλεπτα πριν τον θάνατό του, όταν δηλαδή ο ήρωας, που τον έχει ακινητοποιήσει πιάνοντάς τον από την περικεφαλαία, βυθίζει το ξίφος στο στέρνο του.
Οι δύο ανασκαφείς μίλησαν στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για το ανεπανάληπτο εύρημα που, σύμφωνα με το αμερικανικό δημοσίευμα το οποίο επικαλείται δήλωση του Malcolm H. Wiener, ειδικού στην αιγαιακή προϊστορία, πρόκειται για «ένα από τα σπουδαιότερα αριστουργήματα τέχνης στο Αιγαίο που μπορεί να συγκριθεί με μερικά σχέδια του Μιχαήλ Αγγέλου στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης».
Ακολουθεί η συνέντευξη με τους δύο ανασκαφείς:
Ερ. Μιλήστε μας για τον σφραγιδόλιθο, την απεικόνιση και τη σημασία του. Γιατί το αμερικανικό άρθρο μιλάει για σχέση με ομηρικές σκηνές;
Απ. Η σκηνή απεικονίζει μια μάχη μεταξύ τριών πολεμιστών. Ο ήρωας, που δεν φέρει ασπίδα και φοράει βραχύ περίζωμα, έχει ήδη νικήσει έναν αντίπαλο και είναι έτοιμος να σκοτώσει έναν άλλο. Αν και δεν έχουμε ισχυριστεί ότι η σκηνή σχετίζεται άμεσα με τα έπη του Ομήρου, παραπέμπει σε κάποιες σκηνές μάχης στην Ιλιάδα. Ο σφραγιδόλιθος είναι το πιο έξοχο δείγμα γλυπτικής της Εποχής του Χαλκού που έχει βρεθεί.
Ερ. Γιατί πιστεύετε, σύμφωνα με το άρθρο, ότι ο καλλιτέχνης ήταν μύωπας;
Απ. Ο δημοσιογράφος των Times New York έκανε αυτή την εκτίμηση, επειδή το αντικείμενο είναι τόσο μικρό και με τόση λεπτομέρεια επεξεργασμένη. Ο σφραγιδόλιθος έχει μήκος μόλις 3,5 εκατοστά και θα ήταν τρομερά δύσκολο να δημιουργήσεις ένα έργο με τόση λεπτομέρεια πάνω σε τόσο μικρή και σκληρή επιφάνεια. Ερ. Γνωρίζετε με ποιον τρόπο έγινε η χάραξή του κι αν χρησιμοποιήθηκαν μεγεθυντικοί φακοί; Απ. Το πρόβλημα είναι ότι δεν ξέρουμε πώς χαράχθηκαν αυτοί οι σφραγιδόλιθοι. Δεν έχουν βρεθεί μεγεθυντικοί φακοί ως τώρα, ούτε στην Κρήτη ούτε στην ηπειρωτική Ελλάδα. Όμως είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε κάποιος να χάραξε κάτι με τόση λεπτομέρεια με γυμνό μάτι.
Ερ. Ποιος ήταν ο τόπος προέλευσης του σφραγιδόλιθου;
Απ. Πιστεύουμε ότι δημιουργήθηκε στη Νεοανακτορική εποχή στην Κρήτη και όχι στην ηπειρωτική Ελλάδα. Από όσο γνωρίζουμε, οι Μυκηναίοι δεν κατείχαν την τεχνολογία για να παράγουν τέτοια αριστουργήματα.
Ερ. Τι άλλο περιμένουμε από τους θησαυρούς του τάφου στην Πύλο;
Απ. Υπάρχουν πολλοί θησαυροί που ετοιμάζουμε για δημοσίευση, συμπεριλαμβανομένων δυο χρυσά κύπελλα κι ένα ξίφος με χρυσό χείλος. Υπάρχουν πάρα πολλά αντικείμενα που χρειάζονται συντήρηση, η οποία είναι μια πολύ χρονοβόρα και δαπανηρή διαδικασία. Έχουμε μερικούς από τους καλύτερους Έλληνες συντηρητές που μας βοηθούν σε αυτό το τεράστιο έργο.
Ερ. Πόσα σφραγιδόλιθοι βρέθηκαν συνολικά;
Απ. Ήταν πάνω από 50, αλλά αυτός είναι μακράν ο καλύτερος. Δεν υπάρχει όμοιός του.
Υπενθυμίζεται ότι το καλοκαίρι του 2015 η σκαπάνη των Τζακ Ντέιβις και Σάρον Στόκερ έφερε στο φως έναν ασύλητο, πλούσια κτερισμένο, λακκοειδή τάφο, πλησίον του μυκηναϊκού ανακτόρου του Νέστορα, στον 'Ανω Εγκλιανό, στη Χώρα του Δήμου Πύλου-Νέστορος. Όπως είχε αναφέρει τότε το ΥΠΠΟΑ, ο τάφος, ο οποίος ανήκε σε πολεμιστή, χρονολογείται περίπου το 1500 π. Χ. (Υστεροελλαδική ΙΙ περίοδος) και αποτελεί την πιο εντυπωσιακή περίπτωση επίδειξης προϊστορικού πλούτου σε ταφικά μνημεία της ηπειρωτικής Ελλάδας, που έχει έρθει στο φως τα τελευταία 65 χρόνια.
Ένα χρόνο πριν, τον Οκτώβριο του 2016, οι ανασκαφείς δημιούργησαν πάλι αίσθηση, όταν κατά τη διάλεξή τους στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών της Αθήνας είχαν παρουσιάσει το πρόσωπο του «ενοίκου» του τάφου, όπως είχε ανασυσταθεί από τα οστά του κρανίου του: Ένας όμορφος άνδρας, με μακριά μαύρα μαλλιά, περίπου 30-35 ετών. «Τον έχουμε αποκαταστήσει με μακριά μαύρα μαλλιά, με βάση την αναπαράσταση πολεμιστή που βρέθηκε σε μία σφραγίδα στον τάφο και η οποία θα δημοσιευτεί του χρόνου», είχε αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ τότε η κ. Στόκερ, προαναγγέλλοντας την εντυπωσιακή ανακάλυψη.
Το ανασκαφικό πρόγραμμα στην Πύλο, υπό τους δυο ανασκαφείς, διεξήχθη από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών κατόπιν άδειας του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Όλες οι εργασίες διενεργήθηκαν υπό την άμεση εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν 45 αρχαιολόγοι, εξειδικευμένοι επιστήμονες και φοιτητές διαφόρων εθνικοτήτων από πολλά πανεπιστήμια του εξωτερικού.
Πηγή: LiFO