Στο χωριό Χρυσαυγή Παραμυθιάς, σώζεται η αρχαία Ακρόπολη της Eλέας.
Η ιστορία της είναι τεράστια, και σήμερα, σώζεται το μεγαλύτερο μέρος του πανύψηλου τοίχους όπως και αρκετά ερείπια δημοσίων κτιρίων και ιδιωτικών κατοικιών. Πρόκειται για το σημαντικότερο ορεινό οικισμό στην αρχαία Ελεάτιδα, την περιοχή δηλαδή μεταξύ του Νεκρομαντείου Πρέβεζας (στο χωριό Μεσοπόταμος) και της Παραμυθιάς, όπου κατοικούσε το φύλο των Ελεατών Θεσπρωτών.
Η ακρόπολη της Ελέαςιδρύθηκε περίπου το 350 π.Χ. Υπήρξε πρωτεύουσα της Θεσπρωτίας και έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών. Στον 4ο αι. π.Χ. τοποθετείται και η ίδρυση των πρώτων οικισμών μεγέθους μιας πραγματικής πόλης.
Αρχαία Ελέα Θεσπρωτίας, Δυτική Πύλη
Γύρω στο 350 π.Χ. χρονολογούνται τα χάλκινα νομίσματα που άρχισαν να εκδίδουν οι Ελεαίοι ή Ελεάτες, το θεσπρωτικό φύλο που με κέντρο την Ελέα κατείχε τις εύφορες κοιλάδες του Αχέροντα και του Κωκυτού μέχρι το Νεκρομαντείοκαι τον όρμο της Αμμουδιάς (ο «Ελέας λιμήν» των αρχαίων συγγραφέων και γεωγράφων).
Την εποχή της απουσίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην εκστρατεία στην Ασία, η Ελέα ενετάχθη στο Κοινό των Ηπειρωτών (ΑΠΕΙΡΩΤΑΝ). Η περιοχή κατελήφθη από τους Ρωμαίους το 168 π.Χ.. Μετά τη Ναυμαχία του Ακτίου, οι κάτοικοι της περιοχής υποχρεώθηκαν να μετοικήσουν στήν Αρχαία Νικόπολη Πρέβεζας.
Η αρχαία Ελέα έχει ταυτιστεί από παλιά με τον οχυρωμένο οικισμό στα ανατολικά του χωριού Χρυσαυγή, 5 χιλ. ΝΑ της Παραμυθιάς. Σε ιδιαίτερα καλή κατάσταση έχει διατηρηθεί η οχύρωση της ΒΑ και Α πλευράς του αρχαίου οικισμού, όπου το πάχος της ξεπερνά τα 3,5 μ. ενώ το σωζόμενο μέγιστο ύψος της τα 7 μέτρα.
Η κατασκευή του τείχους και της πύλης στις πλευρές αυτές είναι μνημειακή. Στο εσωτερικό διατηρούνται λείψανα ιδιωτικών οικιών, δημοσίων οικοδομημάτων, στοών, αγοράς και θεάτρου. Βρίσκεται σε ανηφορικό και ευρύχωρο επίπεδο, εμβαδού 105 στρεμμάτων, στην κορυφή ενός πρόβουνου του όρους Κορίλα, σε υψόμετρο 460-525 μ. Ο πληθυσμός του εντός των τειχών οικισμού -γιατί την ελληνιστική περίοδο ο οικισμός αναπτύχθηκε και εκτός των τειχών- ανερχόταν σε 3.000 κατοίκους.
Ο συνολικός πληθυσμός εντός και εκτός των τοιχών υπολογίζεται σε 10.000 άτομα τουλάχιστον. Η κατασκευή του πολυγωνικού τείχους με «κλειδώματα» και της πύλης στη ΒΑ/Α πλευρά είναι μνημειακή. Το πάχος του ξεπερνά τα 4,5 μ και το ύψος του τα 6 μ ακόμα και σήμερα. Ο οικισμός διασχίζεται από ΒΑ προς ΝΔ από κεντρική οδική αρτηρία που πιθανόν κατέληγε στις δύο κύριες πύλες, την ανατολική και τη νοτιοδυτική.
Εντός των τειχών που διατηρούνται ακόμη, βρίσκονται οι οικίες των ευγενών, το ωδείο και άλλες δημόσιες, εκπαιδευτικές υπηρεσίες. Αριστερά και δεξιά βρισκόταν ορθογώνια οικοδομικά συγκροτήματα. Στα νότια της κεντρικής αρτηρίας ευρύτερος ορθογώνιος χώρος, πλαισιωμένος από την ανασκαφείσα στοά, το θέατρο και κάποια άλλα κτίρια, χρησίμευε ως πολιτική αγορά. Από το θέατρο διατηρούνται στη θέση τους λίγα εδώλια και λείψανα τοίχων της σκηνής. Η μεγάλη διάμετρος του κοίλου ήταν 45-50 μ, το ύψος του 8-9 μ, και η χωρητικότητά του 3-4.000 θεατές.