Πόση αδικία και μεροληψία μπορεί να αντέξει ο άνθρωπος πριν ξεσπάσει και πάρει τον νόμο στα χέρια του;
Και συνεκδοχικά, πόση θυματοποίηση μπορεί να σηκώσει μια κοινωνική ομάδα πριν αποπειραθεί να παλέψει όπως μπορεί;
Η ιστορία των κοινωνικών αναταραχών και πλούσια είναι και περίπλοκη, καθώς τα βίαια ξεσπάσματα μερίδας του λαού καταλήγουν συνήθως σε μαύρα γεγονότα καταστροφής, ολέθρου και πλιάτσικου.
Η παγκόσμια ιστορία δονείται από κοινωνικές αναταραχές και μια βόλτα στις ειδήσεις του πλανήτη αποδεικνύει ότι πάντα υπάρχουν καλοί λόγοι για να ξεσηκωθούν οι μάζες. Κι αν οι περισσότερες αναταραχές καταλήγουν συνήθως σε περιορισμένης έκτασης και προσωρινές συνέπειες, υπάρχουν και άλλες που αλλάζουν το status quo αφήνοντας το χνάρι τους αιώνια…
Η όχι και καλύτερη στιγμή του Ουίνστον Τσόρτσιλ στο Κάρντιφ
Όσο κι αν απέσπασε την ευγνωμοσύνη και τον σεβασμό του λαού για την ηγεσία του κατά τα ταραγμένα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο πάντα αμφιλεγόμενος Τσόρτσιλ έζησε μια πολιτική καριέρα που κηλιδώθηκε από πολυάριθμα γεγονότα που επέσυραν την οργή διάφορων κοινωνικών ομάδων. Κι εδώ θα μιλήσουμε για τα έκτροπα του 1910, πολύ πριν αναλάβει δηλαδή ο Τσόρτσιλ το τιμόνι της Αγγλίας το 1940.
Τότε ήταν ένας φέρελπις υπουργός Εσωτερικών που εξουσιοδοτήθηκε από την κυβέρνησή του να χειριστεί το ευαίσθητο θέμα των ταραχών μεταξύ ανθρακωρύχων και αστυνομίας στη Νότια Ουαλία. Οι ανθρακωρύχοι αντιτάσσονταν στη δημιουργία μιας υπερένωσης των ιδιοκτητών ορυχείων που έψαχνε να ελέγξει τις τιμές και να κρατήσει τα μεροκάματα χαμηλά. Παρά τους απεργοσπάστες, οι ανθρακωρύχοι κατάφεραν να κρατήσουν κλειστά τα περισσότερα ορυχεία και στις 7 Νοεμβρίου 1910 είχαν την πρώτη βίαιη συνάντησή τους με την αστυνομία. Το ίδιο μάλιστα βράδυ επικράτησε χάος στο Κάρντιφ με τις συγκρούσεις των δύο πλευρών να είναι σφοδρές και λυσσαλέες.
Η εμπλοκή του Τσόρτσιλ στην υπόθεση μόνο πυροσβεστική δεν θα ήταν: ο υπουργός έστειλε τον στρατό στο κατόπι των διαδηλωτών και επέτρεψε τη χρήση αληθινών σφαιρών στο πλήθος, ξεπηδώντας από την ιστορία ως ο μεγάλος κακός της κυβέρνησης. Αν και μια προσεκτική ματιά στη σχετική αλληλογραφία του αποδεικνύει πια ότι τα πράγματα ίσως να μην ήταν ακριβώς έτσι, καθώς δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι έπεσαν σφαίρες στις πλατείες του Κάρντιφ, την ίδια ώρα που ο Τσόρτσιλ εμφανιζόταν αρκούντως διστακτικός να βγάλει στους δρόμους τον στρατό.
Όπως κι αν έχει, η βίαιη καταστολή των κινητοποιήσεων ήταν απλώς το κερασάκι στην τούρτα του αγώνα των ανθρακωρύχων: την επόμενη χρονιά, οι απεργίες τους παρέλυσαν τη Βρετανία, καταλήγοντας σε κατεπείγον νομοσχέδιο το 1912 που αναγνώριζε για πρώτη φορά κατώτατο μεροκάματο για όλους τους ανθρακωρύχους…
Οι αφρώδεις ταραχές της γαλλικής Καμπανίας
Την ίδια χρονιά που συνέβαιναν αυτά στην Αγγλία, οι Γάλλοι μάχονταν για κάτι εντελώς διαφορετικό: τα σταφύλια. Σήμερα η σαμπάνια είναι είδος προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης, καθώς για να πάρει ένας αφρώδης οίνος την πολυπόθητη ετικέτα της σαμπάνιας οφείλει να παραχθεί από σταφύλια συγκεκριμένων περιοχών της γαλλικής Καμπανίας και να προκύψει έπειτα από επακριβώς καθορισμένη μέθοδο. Το 1910 τα πράγματα ήταν βέβαια εντελώς διαφορετικά, μιας και οι περιορισμοί αυτοί είχαν μόλις εισαχθεί και παρέμεναν λίγο πολύ στη διακριτική ευχέρεια του οινοποιού.
Ήταν όμως και το άλλο: τα μέτρα έκλειναν το μάτι σε συγκεκριμένες επαρχίες της Καμπανίας, παραγνωρίζοντας εντελώς άλλες περιοχές της οινοποιού κομητείας. Προσθέστε εδώ και λίγα χρόνια κακής συγκομιδής και έχετε έτοιμο το σκηνικό της σύγκρουσης! Πολλοί Γάλλοι είχαν καλούς λόγους να είναι εξοργισμένοι με τους κυβερνήτες τους. Οι περισσότεροι καλλιεργητές αμπελώνων δεν έφτιαχναν τη δική τους σαμπάνια, αλλά πουλούσαν αντιθέτως τα σταφύλια τους στους οινοποιούς. Η κακή σοδειά των τελευταίων ετών και η ολοένα και αυξανόμενη ζήτηση για σαμπάνια έφερε τους οινοποιούς σε αδιέξοδο, καθώς έπρεπε τώρα να αγοράσουν από αλλού σταφύλια με τον κίνδυνο να χάσει το προϊόν τους τον χαρακτηρισμό «σαμπάνια».
Κι έτσι οι οινοποιοί συνεργάστηκαν υπογείως για να κρατήσουν, μεταξύ άλλων, τις τιμές των σταφυλιών χαμηλές, όταν και ξέσπασαν τα πρώτα έκτροπα: τον Ιανουάριο του 1911 οι παραγωγοί αναχαίτισαν την εισαγωγή σταφυλιών από άλλες περιοχές ρίχνοντας τα φορτηγά στο ποτάμι. Μετά όρμησαν σε πολλά οινοποιία και χωριά της Καμπανίας, καθώς από τη μήνη τους δεν γλίτωνε τίποτα. Η γαλλική κυβέρνηση έστειλε χιλιάδες αστυνομικούς να αντιπαρατεθούν με τους εξοργισμένους αγρότες, αν και ήξερε ότι οι οδομαχίες δεν θα έδιναν τέλος στην περιπέτεια. Κι έτσι κάθισαν και ξαναείδαν το νομοσχέδιο πιο νηφάλια, εγκαθιδρύοντας τώρα δικαιότερες «ζώνες σαμπάνιας» και αναπτύσσοντας ένα σύστημα παραγωγής και εμφιάλωσης που θα απέτρεπε μελλοντικές κινητοποιήσεις. Και τα πήγαν μάλιστα τόσο καλά που το εν λόγω σύστημα χρησιμοποιείται ως τα σήμερα.
Όχι ότι έληξαν βέβαια οι ταραχές, καθώς οι ευνοημένοι αρχικά αγρότες συγκεκριμένων περιοχών αγρίεψαν όταν έχασαν τα προνόμιά τους και νέες ταραχές ξέσπασαν τον Απρίλιο. Σύντομα βέβαια θα λάμβανε χώρα το γεγονός που θα έκανε τα εύφλεκτα πνεύματα να καταλαγιάσουν οριστικά: ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος!
Όταν το ιαπωνικό ρύζι δεν φτάνει
Ο Τεραούτσι Μασατάκε ήταν υψηλόβαθμος αξιωματούχος του Ιαπωνικού Αυτοκρατορικού Στρατού πριν μεταπηδήσει στην πολιτική και αναλάβει καθήκοντα πρωθυπουργού το 1916. Αν και η κυβέρνησή του έμελλε να είναι ιδιαιτέρως βραχύβια, μιας και έπεσε μόλις δύο χρόνια αργότερα εξαιτίας των χειρότερων ταραχών που συγκλόνισαν την πρόσφατη ιαπωνική ιστορία!
Ως παλιός στρατιωτικός επιτελάρχης και πολιτικός μετά, ο Μασατάκε ήταν συνηθισμένος στις βίαιες επιχειρήσεις του ιαπωνικού ιμπεριαλισμού που έψαχνε να αυξήσει τα εδάφη του. Πριν από τον Α’ Παγκόσμιο, είχε επιβλέψει προσωπικά την προσάρτηση της Κορέας και είχε κανονίσει ευνοϊκά δάνεια με κινέζους πολεμάρχους με αντάλλαγμα κινεζικές επαρχίες. Στον Μεγάλο Πόλεμο δε είχε συμμαχήσει με τους Βρετανούς και είχε ξαποστείλει πλοία στον Ειρηνικό και τον Ινδικό Ωκεανό καταλαμβάνοντας εχθρικές αποικίες.
Όλο αυτό το παιχνίδι στη διεθνή σκακιέρα είχε βέβαια τις επιπτώσεις στο εσωτερικό της Ιαπωνίας, καθώς ο πληθωρισμός είχε διπλασιάσει τις τιμές του ρυζιού μέσα σε λίγα χρόνια. Την ίδια ώρα, η κυβέρνηση αποθήκευε μαζικά το ρύζι για να το στέλνει στους στρατιώτες που πολεμούσαν στα μέτωπα, καταλήγοντας σε μεγάλα ελλείμματα στην τοπική αγορά. Η πρώτη ειρηνική διαμαρτυρία ξέσπασε σε ψαροχώρι της Ιαπωνίας τον Ιούλιο του 1918 και όταν δεν είχε κανένα αποτέλεσμα, οι ταραχές γενικεύτηκαν και πλέον κρατούσαν μέρες ολόκληρες βγάζοντας στους δρόμους χιλιάδες ανθρώπους.
Μέχρι τον Αύγουστο, τεράστιες διαδηλώσεις δονούσαν τη χώρα απ’ άκρη σ’ άκρη, μόνο που τώρα είχαν κλιμακωθεί σε ολομέτωπες επιθέσεις με τον νόμο. Στην επαρχία της Ναγκόγια και μόνο, το 1/3 του πληθυσμού των 430.000 κατοίκων πήρε μέρος στα επεισόδια, την ίδια στιγμή που ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που μπλέχτηκαν στα γεγονότα άγγιξε τα 10 εκατομμύρια! Πόλεις όπως το Τόκιο και η Οσάκα ρημάχτηκαν από τα βίαια γεγονότα, καθώς πλάι στους παραγωγούς ρυζιού μάχονταν τώρα πολλά ακόμα εργατικά σωματεία και επαγγελματικές ενώσεις. Η κυβέρνηση έπεσε και η κατάσταση εξομαλύνθηκε σταδιακά…
Οι αναταραχές της Τουλούζης
Το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα σηματοδότησε στη Γαλλία μια εποχή σφοδρών θρησκευτικών συγκρούσεων. Μεταξύ 1562-1598, καθολικοί και προτεστάντες επιδόθηκαν με πρωτοφανή αγριότητα σε βιαιοπραγίες μεταξύ τους, ενώ πλάι στις λαϊκές αυτές συγκρούσεις προστέθηκαν και οι στρατιωτικές επιχειρήσεις των αριστοκρατικών οίκων. Και βέβαια πρόδρομος στον ακήρυχτο αυτό εμφύλιο ήταν οι ταραχές της Τουλούζης το 1562, όταν η σπίθα του θρησκευτικού μίσους έγινε πυρκαγιά που διάρκεσε πολλές μέρες και άφησε χιλιάδες νεκρούς.
Παρά το γεγονός ότι η Γαλλία παρέμενε προσδεμένη στο άρμα του καθολικισμού, οι προτεστάντες Ουγενότοι κέρδιζαν διαρκώς έδαφος και επηρεάζονταν διαρκώς από τα κηρύγματα του Καλβίνου. Η καθολική αρχή της Τουλούζης θορυβήθηκε από τον ολοένα και αυξανόμενο αριθμό των γειτονικών πόλεων που έπεφταν σαν ντόμινο στα χέρια των καλβινιστών, την ίδια ώρα που ο πληθυσμός της Τουλούζης μετρούσε πια χιλιάδες διαμαρτυρόμενους.
Πολλά είναι τα γεγονότα που οδήγησαν στην ολομέτωπη σύγκρουση και σίγουρα η σφαγή των Ουγενότων σε άλλες πόλεις έπαιξε τον δικό της ρόλο στα ιερά έκτροπα. Το πρώτο επεισόδιο σημειώθηκε στην κηδεία μιας γυναίκας που προέρχονταν από καθολικό πλαίσιο αλλά είχε σύζυγο προτεστάντη, όταν οι συλληφθέντες της ταραχής δικάστηκαν με βάση τα θρησκευτικά τους πιστεύω: οι καθολικοί έλαβαν χάρη και επέστρεψαν στις εστίες τους και οι προτεστάντες κρεμάστηκαν!
Οι Ουγενότοι εξεγέρθηκαν, αν και το πραξικόπημά τους αναχαιτίστηκε. Οι καθολικοί αναδιπλώθηκαν και χαρακτήριζαν τώρα τους προτεστάντες προδότες. Στις 13 Μαΐου 1562 κατέφτασαν νέες καθολικές δυνάμεις στην Τουλούζη για να απαλλαγούν από τον βραχνά του καλβινισμού. Όσοι δεν δολοφονήθηκαν σαν σκυλιά στους δρόμους, ρίχτηκαν στα μπουντρούμια της φυλακής, πριν γενικευτούν οι ταραχές σε πολλές ακόμα γαλλικές πόλεις. Παρά το γεγονός ότι ο θρησκευτικός πόλεμος στη Γαλλία θα μαινόταν μέχρι τα τέλη του αιώνα, τα βίαια έκτροπα του 1562 κατέληξαν σε μια σύντομη και ιδιαίτερη εύθραυστη ανακωχή το 1563: το Έδικτο της Αμπουάζ τερμάτισε την πρώτη φάση των γαλλικών θρησκευτικών πολέμων χορηγώντας αρκετές ελευθερίες στους Ουγενότους…
Η Ματωμένη Κυριακή της Ρωσίας
Παρά το γεγονός ότι σήμερα διακρίνουμε τέσσερις Ματωμένες Κυριακές στην πρόσφατη Ιστορία και η γνωστότερη είναι ίσως τα αιματοβαμμένα γεγονότα του 1972 στη Βόρεια Ιρλανδία, όταν οι βρετανοί στρατιώτες άνοιξαν πυρ κατά μιας ειρηνικής πορείας 10.000 ιρλανδών καθολικών, αν ζούσαμε στις αρχές του 20ού αιώνα με τον ίδιο όρο θα κάναμε λόγο για τις αναταραχές που συγκλόνισαν την Αγία Πετρούπολη στις 22 Ιανουαρίου 1905, ως προάγγελος της Οκτωβριανής Επανάστασης που ερχόταν ολοταχώς.
Μετά τη χειραφέτηση των δουλοπάροικων το 1861, γεννήθηκε μια νέα εργατική τάξη για να δουλέψει στις φάμπρικες της ρωσικής εκβιομηχάνισης. Μόνο που οι καπιταλιστές ξέχασαν ότι οι εργάτες τους δεν ήταν πια σκλάβοι, γι’ αυτό και συνέχισαν να δίνουν πενιχρά μεροκάματα κάτω από εξαντλητικά ωράρια και μέσα σε επικίνδυνες συνθήκες εργασίας. Κι έτσι στις 22 Ιανουαρίου προκηρύχτηκε γενική απεργία, κατά την οποία το ειρηνικό πλήθος θα όδευε ως τα Χειμερινά Ανάκτορα του τσάρου Νικολάου Β’ στην Αγία Πετρούπολη για να επιδώσει τα αιτήματά του. Μόνο που στον δρόμο συνάντησαν τον στρατό, ο οποίος άνοιξε αναίτια πυρ κατά των διαδηλωτών σκοτώνοντας μεταξύ 100-4.000 ανθρώπους (αναλόγως την πηγή), μεταξύ των οποίων και ο ηγέτης της πορείας, ιερέας Γκεόργκι Γκαπόν.
Η Ματωμένη Κυριακή πυροδότησε γιγαντιαίες διαδηλώσεις σε κάθε γωνιά της τσαρικής Ρωσίας αλλά και εκτεταμένο αναβρασμό της εργατικής τάξης, καταλήγοντας στη φιλελεύθερη Επανάσταση του 1905. Το πρώτο αυτό επαναστατικό κίνημα έληξε μεν το 1906, σηματοδότησε ωστόσο την αρχή του τέλους της ρωσικής μοναρχίας. Την ίδια στιγμή, νέες πολιτικές καθελκύστηκαν που επέτρεπαν μεγαλύτερες ατομικές ελευθερίες αλλά και δημοκρατικές εκχωρήσεις, καταλήγοντας σε κοινωνικές και πολιτικές μεταρρυθμίσεις. Ο Νικόλαος Β’ θεωρήθηκε ωστόσο προσωπικά υπεύθυνος για τη σφαγή του 1905 και ο λαός δεν του το συγχώρεσε αυτό, βάζοντας οριστικά τέλος στην τσαρική απολυταρχία το 1917…