Ψάχνει και εντοπίζει τις παράνομες αρχαιότητες σε ολόκληρο τον κόσμο τινάζοντας στον αέρα δημοπρασίες. Η επίμονη δουλειά του, συχνά αθόρυβη και στο παρασκήνιο των αστυνομικών ερευνών.

Της Μαργαρίτας Τζαγκαράκη

Ο Χρήστος Τσιρογιάννης λάτρεψε την Αρχαιολογία από μικρός και πολύ γρήγορα αποφάσισε ότι αυτό που θέλει να κάνει στη ζωή του είναι να μάθει ο κόσμος την ανεπανόρθωτη ζημιά που προκαλούν οι αρχαιοκάπηλοι στην πολιτιστική κληρονομιά.

(Αριστερά) Δύο ελληνικοί κρατήρες της Νοτίου Ιταλίας που ταύτισε ο Δρ. Τσιρογιάννης στους Christie's της Νέας Υόρκης τον Ιούνιο του 2012 και επαναπατρίστηκαν στην Ιταλία τον Σεπτέμβριο του 2012 (Δεξιά) Ο Δρ. Τσιρογιάννης στο ετρουσκικό νεκροταφείο του Orvieto στην Τοσκάνη της Ιταλίας. Ορισμένες από τις ελληνικές αρχαιότητες που έχει ταυτίσει αποτελούν προϊόντα λαθρανασκαφής από το συγκεκριμένο αρχαίο ετρουσκικό νεκροταφείο

Σπούδασε Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Έλαβε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο του Cambridge με τη μελέτη του για το Διεθνές Κύκλωμα Αρχαιοκαπηλίας. Εργάστηκε στα υπουργεία Πολιτισμού και Δικαιοσύνης από το 1994 έως το 2008, συμμετέχοντας σε ανασκαφές σε όλη την Ελλάδα αλλά και στην καταγραφή των αρχαιοτήτων που βρίσκονταν σε ιδιωτικά χέρια. Από τον Αύγουστο του 2004 έως τον Οκτώβριο του 2008 συνεργάστηκε εθελοντικά με το Τμήμα Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας της Ελληνικής Αστυνομίας στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη.

Σήμερα, ο Χρήστος Τσιρογιάννης είναι αρχαιολόγος και ερευνητής παράνομων αρχαιοτήτων και διεθνών αρχαιοκαπηλικών κυκλωμάτων στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης. Παράλληλα είναι επισκέπτης ερευνητής του πανεπιστήμιου του Ipswich στο Suffolk στην Αγγλία και διδάσκει στο πανεπιστήμιο του Cambridge και στο μοναδικό τμήμα για εγκλήματα εναντίον της τέχνης στο ARCA (Association for Research into Crimes against Art) στην Ιταλία διαβιβάζοντας τις γνώσεις του πάνω στα παράνομα αρχαιοκαπηλικά δίκτυα και τη μελέτη του φαινομένου της αρχαιοκαπηλίας στους μεταπτυχιακούς φοιτητές.

- Πώς ασχοληθήκατε με την αρχαιολογία;

«Οι γονείς μου είναι "υπεύθυνοι"για αυτό, διότι όταν ήμουν 4 ετών, γεννήθηκα το 1973, μου δείξανε στον Τύπο τις πρώτες φωτογραφίες από τα ευρήματα της Βεργίνας, του αείμνηστου καθηγητή Μανώλη Ανδρόνικου, και άρχισαν να μου λένε ότι είναι πολύ ωραίο και για την πατρίδα μας να ανασκάπτεται και να αποκαλύπτεται η πολιτιστική κληρονομιά της, να συντηρείται και να εκτίθεται στα μουσεία μας από όπου θα μπορούμε να τα θαυμάζουμε. Από τότε είπα ότι θα ήθελα να γίνω αρχαιολόγος.

Ξεκίνησα σπουδάζοντας στην Αθήνα Αρχαιολογία και Ιστορία της Τέχνης στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, και από το πρώτο καλοκαίρι, από το τέλος του πρώτου έτους πήγαινα εθελοντικά και αργότερα ως αμειβόμενος εργάτης σε αρχαιολογικές ανασκαφές των κατά τόπους αρχαιολογικών εφορειών αρχαιοτήτων».

- Έχω διαβάσει διάφορους τίτλους για εσάς. Ο κυνηγός κλεμμένων αρχαιοτήτων, ο Έλληνας Ιντιάνα Τζόουνς. Τι είστε τελικά;

«Ειδικά το Ιντιάνα Τζόουνς, μου φαίνεται πολύ άσχημο. Διότι ο κόσμος πρέπει να καταλάβει ότι ως ήρωας ο Ιντιάνα Τζόουνς είναι αρχαιοκάπηλος, δεν είναι αρχαιολόγος. Είναι ένας αρχαιοκάπηλος που παρουσιάζεται κινηματογραφικά ως αρχαιολόγος και μάλιστα καθηγητής αρχαιολογίας σε αμερικάνικο πανεπιστήμιο. Στην ουσία όμως αυτό που βλέπουμε ήδη από την πρώτη ταινία και μάλιστα από τις πρώτες σκηνές της πρώτης ταινίας είναι ότι μπαίνει μέσα σε ένα ιερό, σε μια σπηλιά που χρησιμοποιείται ως ιερό, κλέβει ένα χρυσό ειδώλιο και δραπετεύει με ένα υδροπλάνο και προσγειώνεται στις Ηνωμένες Πολιτείες όπου το παραδίδει σε ένα -πανεπιστημιακό μάλιστα- μουσείο λέγοντας ότι εδώ ανήκει. Αυτό είναι ένα εντελώς λανθασμένο μήνυμα πρόκειται ουσιαστικά για κλοπή ενός αντικειμένου και λαθραία εξαγωγή, κλοπή από το λαό στον οποίο ανήκει και λαθραία εξαγωγή από το κράτος στο οποίο βρισκόταν και το δημιούργησε για συγκεκριμένο σκοπό και για συγκεκριμένη χρήση και πηγαίνει σε ένα ξένο μουσείο το οποίο το κατέχει παρανόμως. Αυτό είναι το μήνυμα που περνάει υποδορίως μέσω αυτής της ταινίας που είναι εντελώς αντίθετο και ακριβώς ό,τι εγώ καταπολεμώ. Συνεπώς, ο τίτλος "Ιντιάνα Τζόουνς"που μου αποδίδεται είναι τουλάχιστον ατυχής...

- Τι είναι λοιπόν ακριβώς αυτό που κάνετε;

«Με ενδιαφέρει το έγκλημα της αρχαιοκαπηλίας σε όποια περιοχή κι αν λαμβάνει χώρα ανά τον κόσμο και η εις βάθος έρευνά του, ακαδημαϊκή έρευνά του ώστε να γίνει κατανοητό το φαινόμενο αυτό, οι λόγοι που το προκαλούν, οι άνθρωποι και οι εταιρείες, οι οργανισμοί που συμμετέχουν και ο τρόπος αντιμετώπισής του καθώς και η ταύτιση και ο επαναπατρισμός των κλοπιμαίων».

Ελληνικός αθηναϊκός αμφορέας που ταύτισε o Δρ. Τσιρογιάννης τον Φεβρουάριο του 2017 σε γκαλερί της Νέας Υόρκης και επαναπατρίστηκε στην Ιταλία τον Μάρτιο του 2017. Εδώ, το αγγείο όπως παρουσιαζόταν προς πώληση στη γκαλερί (Royal-Athena Galleries)

- Πόσα αρχαία αντικείμενα έχετε εντοπίσει;

«Αυτή τη στιγμή έχω ξεπεράσει τα 1.100 αντικείμενα. Έχω δημοσιεύσει πολύ λιγότερα γιατί δεν έχω το χρόνο. Αυτό που κάνω εγώ στις δημοσιεύσεις μου είναι να αναλύω κάθε υπόθεση. Κάθε αντικείμενο λαμβάνει την έκταση ενός συγκεκριμένου ακαδημαϊκού ερευνητικού άρθρου γιατί επιθυμώ να δώσω όλο το ιστορικό του αντικειμένου και να δείξω σε αυτούς που το κατέχουν παράνομα ότι υπάρχουν όλα τα απαραίτητα στοιχεία για τα οποία δεν μπορούν να αδιαφορήσουν οι ίδιοι πλέον γιατί είναι και δημοσιευμένα. Επομένως αυτό αποτελεί έναν έξτρα μοχλό πίεσης για τον επαναπατρισμό».

- Πόσα από αυτά τα αντικείμενα τα οποία έχετε εντοπίσει είναι Ελληνικά;

«Εδώ θα πρέπει να γίνει κάποιος διαχωρισμός που θα πρέπει να γίνει κατανοητός από όλους. Ένα αντικείμενο είναι ελληνικό εφόσον έχει παραχθεί στην Ελλάδα, είναι όμως και ελληνικό εφόσον έχει βρεθεί και από λαθρανασκαφή από την Ελλάδα.

Αυτά τα δύο μπορεί να συμπίπτουν μπορεί και όχι. Άρα, η Ελλάδα μπορεί να διεκδικήσει ένα αντικείμενο μόνο εφόσον αποδείξει ότι προέρχεται λαθρανασκαφικά από το έδαφός της. Είτε έχει δημιουργηθεί στην Ελλάδα είτε όχι.

Το λέω αυτό διότι υπάρχουν ελληνικά αντικείμενα που έχουν παραχθεί στην Ελλάδα κατά την αρχαιότητα αλλά έχουν εξαχθεί κατά την αρχαιότητα από την Ελλάδα και έχουν λαθρανασκαφεί προσφάτως από άλλες χώρες, όπως για παράδειγμα κυρίως από την Ιταλία.

Για παράδειγμα, στην Ιταλία οι ετρουσκικοί τάφοι στη σημερινή Τοσκάνη, τα διάφορα ετρουσκικά νεκροταφεία αποτελούν το σημαντικότερο τόπο παγκοσμίως θα έλεγα, ακόμη περισσότερο και από την ίδια την Ελλάδα, ανεύρεσής αρχαίων ελληνικών αγγείων, αρχαίας ελληνικής κεραμικής. Και αυτό γιατί οι αρχαίοι Έλληνες καλλιτέχνες δημιουργούσαν κατά παραγγελία αγγεία και τα διακοσμούσαν στους πελάτες τους.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο περίφημος κρατήρας του Σαρπηδόνος που έχει ζωγραφιστεί από τον μεγαλύτερο σήμερα θεωρούμενο καλλιτέχνη ζωγράφο, Έλληνα της αρχαιότητας τον Ευφρόνιο και αποτελεί το πιο γνωστό αρχαιοκαπηλικό αντικείμενο, που έσπασε το ρεκόρ το φράγμα του 1 εκατ. δολαρίου για μία αρχαιότητα που ποτέ πουλήθηκε στο εμπόριο και είχε αγοραστεί από το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης και επί περίπου 35 χρόνια οι Ιταλοί δεν μπορούσαν να αποδείξουν ότι είχε λαθρανασκαφεί από ετρουσκικό τάφο στην Τοσκάνη το 1971 και ότι τους ανήκε. Τελικά αυτό αποδείχθηκε με την ανεύρεση των αρχαιοκαπηλικών αρχείων που έχουμε πλέον στη διάθεσή μας.

Κατά συνέπεια τα αρχαία ελληνικά αγγεία που ανασκάπτονται στην Ιταλία, που λαθρανασκάπτονται, είναι ιταλική πολιτιστική κληρονομιά παρά το ότι δημιουργήθηκαν κατά την αρχαιότητα από Έλληνες καλλιτέχνες στην Ελλάδα».

- Υπάρχουν κάποιες μεγάλες υποθέσεις που έχετε συνεργαστεί με τις ελληνικές αρχές;

«Έχω συνεργαστεί με τις ελληνικές αρχές ως μέλος των αρχών όσο διέμενα και εργαζόμουν στην Ελλάδα. Ως αρχαιολόγος στο υπουργείο Πολιτισμού συνεργάστηκα τόσο με το τμήμα Δίωξης της ελληνικής αστυνομίας εθελοντικά για 4,5 χρόνια, από τον Αύγουστο το 2004 έως τον Δεκέμβριο του 2008 οπότε και έφυγα για την Αγγλία. Κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος είχα την τύχη να προσκληθώ να είναι μέλος μίας ολιγομελούς ομάδας που δημιουργήθηκε στο υπουργείο Πολιτισμού για 1,5 χρόνο περίπου και αποτελείτο από εμένα ως αρχαιολόγο κυρίως όμως από τον εξαίρετο συνάδελφό σας τον Νικόλα τον Ζηργάνο, τον τότε διοικητή του τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας Ελληνικής Αστυνομίας τον εκλιπόντα Γεώργιο Γληγόρη και δύο δικηγόρους τον Κώστα Κυριόπουλο και τη Ρένια τη Σταματούδη που τώρα είναι διευθύντρια του Οργανισμού Πνευματικών Δικαιωμάτων και τον εισαγγελέα τότε Ιωάννη Διώτη. Αυτοί οι έξι αναλάβαμε να ερευνήσουμε τις μεγάλες υποθέσεις που εκκρεμούσαν για λογαριασμό του ελληνικού κράτους, υποθέσεις αρχαιοτήτων διεκδικήσεων, αλλά και να βρει και νέες υποθέσεις. Και αυτό πράξαμε και μέσα σε 1,5 χρόνο ολοκληρώθηκαν με 100% επιτυχία μεγάλες αυτές υποθέσεις που εκκρεμούσαν, όπως το χρυσό στεφάνι και άλλες τρεις σημαντικές αρχαιότητες από το μουσείο Getty».

Χρυσό βασιλικό Μακεδονικό στεφάνι. Η υπόθεση εκκρεμούσε από το 1993. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 2007 μαζί με άλλες τρεις αρχαιότητες από το μουσείο Getty στην Καλιφόρνια

«Κατόπιν ασχοληθήκαμε με υποθέσεις των μεγαλύτερων ιδιωτικών συλλογών του εξωτερικού, όπως της μεγαλύτερης συλλογής στον κόσμο, αυτής που ανήκει στην Shelby White και τον Leon Levy, απ'όπου επαναπατρίσαμε το ανώτερο τμήμα μίας μαρμάρινης επιτύμβιας στήλης κι ένα ταφικό χάλκινο αγγείο, ένα κρατήρα ελληνιστικών χρόνων που είχε λαθρανασκαφεί από την Μακεδονία.

Κατά τη διάρκεια αυτού του 1,5 έτους ξεκίνησε και μία άλλη διεκδίκηση, ταύτισα τρεις αρχαιότητες στο μουσείο Michael C. Carlos στην Ατλάντα των Ηνωμένων Πολιτειών και ήδη από τον Ιούνιο του 2007 έχω ενημερώσει το υπουργείο Πολιτισμού με έγγραφα, του οποίου έχω αντίγραφο και αριθμό πρωτοκόλλου, έχει ξεκινήσει η διεκδίκηση αλλά έκτοτε εκκρεμεί για άγνωστο σε μένα λόγο και δεν γνωρίζω και σε ποιο στάδιο βρίσκεται γιατί δεν έχει προχωρήσει.

Το ίδιο χρονικό διάστημα ενημέρωνα συχνά την ηγεσία τότε του υπουργείου Πολιτισμού για όποιες αιτήσεις είχα κάνει σε οίκους δημοπρασιών, είτε αφορούσαν την Ελλάδα είτε αφορούσαν άλλες χώρες.

Έκτοτε με τις ελληνικές αρχές απευθείας δεν έχω συνεργαστεί, γιατί ουδέποτε μου είχε ζητηθεί. Αντίθετα όποτε εγώ ανακαλύπτω αντικείμενα παράνομα που προέρχονται από την Ελλάδα αμέσως ειδοποιώ το Τμήμα Δίωξης της αρχαιοκαπηλίας της Ελληνικής αστυνομίας».

- Και εκείνοι έρχονται σε επαφή μαζί σας στη συνέχεια;

«Εκείνοι με ενημερώνουν ότι έλαβαν τις πληροφορίες, το αποδεικτικό υλικό που τους στέλνω και προωθούν τις υποθέσεις στο υπουργείο Πολιτισμού. Από το υπουργείο Πολιτισμού δεν έχω ακούσει ποτέ το παραμικρό.

Παραδειγματικά μόνο θα σας αναφέρω την τελευταία χρονικά περίπτωση, της ταύτισης του μαρμάρινου τμήματος της σαρκοφάγου που έκανα στη Royal-Athena Galleries τη δεύτερη μεγαλύτερη γκαλερί στον κόσμο, στην Νέα Υόρκη τον Ιανουάριο είχα όλο το αποδεικτικό υλικό, τις φωτογραφίες, τα έγγραφα, τα χειρόγραφα σημειώματα, ονόματα, χρονολογίες τα πάντα, τα ονόματα των Ελλήνων εμπλεκομένων, του μεσάζοντος, του συντηρητή, την πορεία που ακολούθησε το αντικείμενο από την παράνομη εξαγωγή του από την Ελλάδα και στο εξής μέχρι να φτάσει στη Νέα Υόρκη, ενημέρωσα το τμήμα Δίωξης της Ελληνικής Αστυνομίας με ευχαρίστησαν, προώθησα την υπόθεση στο υπουργείο Πολιτισμού. Συνεργάστηκα επί 4 μέρες με τον βοηθό εισαγγελέα της Νέας Υόρκης για την υπόθεση του έστειλα όλο το αποδεικτικό υλικό αμέσως έκαναν έφοδο στην γκαλερί, κατέσχεσαν το αντικείμενο και με ενημέρωσε ότι θα γίνει η τελετή μετά από τρεις βδομάδες για την παράδοσή του στις ελληνικές αρχές. Έγινε η τελετή παραδόθηκε στον Έλληνα πρόξενο της Νέας Υόρκης και διάβασα από τον Τύπο ότι επίκειται ο επαναπατρισμός και η έκθεσή του στο ελληνικό αρχαιολογικό μουσείο. Σε όλη αυτή τη διαδικασία δεν εμφανίστηκε καμία ελληνική αρχή για να βοηθήσει».

Τμήμα μαρμάρινης σαρκοφάγου που ταύτισε ο Δρ. Τσιρογιάννης στην ίδια γκαλερί της Νέας Υόρκης τον Ιανουάριο του 2017 και επαναπατρίζεται στην Ελλάδα σε λίγες ημέρες. Εδώ, το τμήμα της σαρκοφάγου όπως παρουσιαζόταν προς πώληση στη γκαλερί (Royal-Athena Galleries)

- Η άποψή σας για τα Γλυπτά του Παρθενώνα;

«Όταν μία χώρα αδυνατεί να προστατεύσει την πολιτιστική της κληρονομία ή ταυτόχρονα αδυνατεί και να διεκδικήσει όσα με αποδείξεις έχει και σε νομική βάση έχει να διεκδικήσει και δεν το κάνει, είναι πολύ λογικό να αδυνατεί να διεκδικήσει υποθέσεις άλλες οι οποίες δεν έχουν νομική βάση τέτοια που να μπορεί να κάνει πιο εύκολη την υπόθεση.

Όσον αφορά στα Γλυπτά του Παρθενώνα, πώς θα κάνουμε μία διεκδίκηση που δεν έχει δυστυχώς νομική βάση μιας και το ελληνικό κράτος δεν υπήρχε και δεν υπήρχε και νομικό πλαίσιο για την προστασία των αρχαιοτήτων όταν αφαιρέθηκαν τα Γλυπτά. Το θέμα είναι αρχαιολογικό, είναι ηθικό, είναι επιστημονικό είναι ιστορικό αλλά δεν είναι νομικό.

Εάν γίνει σε βάθος έρευνα στη  υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα και ανακαλυφθούν οι λεπτομέρειες που έχουν και νομική βαρύτητα που μπορεί να έχουν αναδυθεί στο ιστορικό των Γλυπτών μετά την αφαίρεσή τους και ανακαλυφθεί ότι ίσως μπορεί να υπάρξει και νομική βάση σε μία διεκδίκηση και αυτή η περίπτωση θα πρέπει να εξαντληθεί. Για αυτό όμως χρειάζεται ένα οργανωμένο κράτος, που δεν αλλάζει πολιτικές στο χώρο του πολιτισμού και στο χώρο των διεκδικήσεων. Που δεν αποφασίζει ένας υπουργός διαφορετικά από τον άλλο που θα έρθει. Που έχει μία σταθερή και οργανωμένη πολιτική ανεξαρτήτως κομματικών παρωπίδων και προσωπικών επιλογών του καθενός που αναλαμβάνει την ηγεσία του υπουργείου.

Δεν θα πρέπει να εναποθέτουμε τις ελπίδες μας σε όσους κατέχουν παρανόμως ή ανηθίκως την κλεμμένη πολιτιστική μας κληρονομιά. Αντιθέτως θα πρέπει να ξεκινάμε από τις δικές μας δυνάμεις, να εξαντλήσουμε όλα τα μέσα που εμείς έχουμε κι αν στην πορεία κάποιος που κατέχει ένα κλεμμένο αντικείμενό μας φανεί πιο συνεργάσιμος αυτό θα είναι ένα πρόσθετο στοιχείο. Εδώ τι συμβαίνει… Δεν συνεργαζόμαστε μεταξύ μας, δεν εξαντλούμε όλα τα μέσα που έχουμε…

Δεν μιλάω μόνο για τα Γλυπτά του Παρθενώνα μιλάω γενικώς. Σας ανέφερα παραδειγματικά την τελευταία υπόθεση που έβγαλα. Εάν δείτε την ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού για το αντικείμενο που ταύτισα και επαναπατρίζεται τώρα, θα δείτε ότι αναφέρεται ότι αυτό είναι αποτέλεσμα της συνεργασίας του υπουργείου Πολιτισμού με την εισαγγελία της Νέας Υόρκης. Δηλαδή μιλάμε για ένα Υπουργείο Πολιτισμού που καπηλεύεται τη δουλειά άλλων ερευνητών σε θέματα αρχαιοκαπηλίας. Όταν δεν μπορούμε να συνεργαστούμε σε απλούστερες υποθέσεις, μπορούμε να έχουμε ελπίδες μακροπρόθεσμα για επιτυχή διεκδίκηση άλλων πιο περίπλοκων υποθέσεων, όπως των Γλυπτών του Παρθενώνα;»

- Πώς είδατε την ιστορία με την Αμφίπολη;

«Απέφυγα εντελώς, παρότι ρωτήθηκα πολλές φορές, να σχολιάσω το θέμα της Αμφίπολης διότι θεωρώ ότι ένας αρχαιολόγος και ο οποιοσδήποτε πολίτης θα πρέπει να διαμορφώνει άποψη και να κρίνει εφόσον έχει πρόσβαση στο δημοσιευμένο ανασκαφικό υλικό. Αναμένω λοιπόν την επίσημη, συνολική αρχαιολογική δημοσίευση όλου του ευρήματος, προτού διαμορφώσω ιδία άποψη».

- Στην Ελλάδα θα επιστρέφατε;

«Επιστρέφω συνεχώς για διακοπές, για να δω φίλους και για διάφορες δίκες στις οποίες είμαι βασικός κατήγορος σε δίκες αρχαιοκαπηλίες που εκκρεμούν, πριν φύγω για την Αγγλία στα τέλη του 2008.

Για παράδειγμα η περίφημη δίκη της Σχοινούσας όπου βρέθηκε και το περίφημο αρχείο των Σάιμς-Μιχαηλίδη όπου απεικονίζονται παράνομες αρχαιότητες προς πώληση εκκρεμεί εδώ και 11 χρόνια. Αυτό λέει πολλά για την υπόθεση».

- Είχατε ενεργή συμμετοχή σε αυτήν την υπόθεση;

«Ήμουν ένας από τους τρεις αρχαιολόγους που έστειλε το Υπουργείο Πολιτισμού για την καταγραφή των αντικειμένων ενώ συμμετείχα και σε μία από τις δύο εφόδους της Ελληνικής Αστυνομίας του τμήματος Δίωξης Αρχαιοκαπηλίας».

- Δεν θα μπορούσατε να βοηθήσετε σε επαγγελματικό επίπεδο ερχόμενος στην Ελλάδα;

«Πρώτα από όλα έχω ήδη ξεκαθαρίσει και στο παρελθόν ότι οτιδήποτε κάνω για την Ελλάδα θα είναι δωρεάν. Και ό,τι έχω κάνει, όπως και η τελευταία υπόθεση, την προσέφερα δωρεάν στην Ελλάδα.

Είμαι Έλληνας και αισθάνομαι έτσι. Το δεύτερο είναι ότι και κατά το διάστημα που ασχολούμουν με τη μελέτη του φαινομένου της αρχαιοκαπηλίας και τη δίωξή του όσο εργαζόμουν στην Ελλάδα, έβρισκα πάρα πολλά εμπόδια στη έρευνά μου και από τη στιγμή που έφυγα από την Ελλάδα και συνεχίζω και στέλνω υποθέσεις στην Ελλάδα βλέπω μία τέλεια αδιαφορία από την πλευρά των περισσοτέρων, όχι όλων, υπηρεσιών η οποία μου δείχνει πως δεν υπάρχει λόγος να επιστρέψω.

Από τη στιγμή που η έρευνά μου και τα αποτελέσματά της που είναι απτά επιτυγχάνονται στον καλύτερο βαθμό για την πατρίδα μου και για άλλες χώρες με το να είμαι στο εξωτερικό θα παραμείνω στο εξωτερικό».

Τα Ηλύσια πεδίακαι τα νησιά των Μακάρων στη φαντασία των αρχαίων ταυτίζονταν, με τη διαφορά ότι στη πρώτη περίπτωση πρόκειται για κάμπους και στη δεύτερη για ευλογημένα νησιά (ή για ένα μόνο νησί)....

Ήταν παραδεισένιοι τόποι που βρίσκονταν στα πέρατα της γης, δυτικά, κοντά στο Ωκεανό, που τους χάιδευαν οι αύρες, ή τους δρόσιζαν οι απαλές πνοές του Ζέφυρου που έφθαναν από τον Ωκεανό, χωρίς μήτε να τους παγώνουν μήτε να τους ζεσταίνουν πολύ. Τα νησιά αυτά τα κυβερνούσε ο Ραδάμανθυς που εκτελούσε τις εντολές του Κρόνου.

Στους παραδεισένιουςαυτούς τόπους, πήγαιναν οι αγαπημένοι ήρωες των αρχαίων Ελλήνων, όταν πέθαιναν. Εκεί οι "θεοί"τους χάριζαν την αθανασία και περνούσαν μια ζωή ξένοιαστη, χωρίς να τους ταλαιπωρούν ούτε χιόνια, ούτε βαρυχειμωνιές, ούτε νεροποντές. Οι εκλεκτοί που πήγαιναν εκεί χαίρονταν όσα δεν μπορούν να χαρούν οι κοινοί άνθρωποι πάνω στη γη.

Περνούσαν τις ώρες τους χωρίς καμιά βιοτική έγνοια, γυμνάζονται, τρέχουν πάνω στα άλογά τους, παίζουν πεσσούς, συνοδεύουν τα τραγούδια τους με την κιθάρα και φυσικά τρωνε όλοι μαζί στεφανωμένοι. Κάθονται παρέες - παρέες και κουβεντιάζουν ώρες πολύ, μέσα σε μια ατμόσφαιρα που μοσκοβολάει από το θυμίαμα που καιει πάνω από τους βωμούς των θεών.

Από τις πηγές που ξέρουμε μαθαίνουμε ότι τα Ηλύσιαφιλοξενούσαν τον Μενέλαο, τον Κάδμο, τον Πηλέα, τον Διομήδη, τον Λύκο (που ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Πλειάδας Κελαινώς) και τον Αχιλλέα.

Στον ευλογημένο εκείνο τόπο ο Ήλιος λάμπει μέρα και νύχτα χωρίς να σκοτεινιάζει. Η γη χαρίζει εδώ τρεις φορές το χρόνο τους καρπούς της. Ολόγυρα από την πολιτεία παντού λιβάδια και δάση από πανύψηλους κέδρους και δέντρα με χρυσούς καρπούς. Τα ποτάμια κυλούν χειμώνα καλοκαίρι ήσυχα χωρίς να ξεχειλούν και να ρημάζουν τις καλλιέργειες, ούτε πάλι να ξεραίνονται...

Φανταστικός και πανέμορφος τόπος, τον οποίο οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετούν στη δυτική άκρη της Γης.

Το όνομα Ηλύσια για πρώτη φορά συναντάται στην Οδύσσεια (δ 563), όπου κατά τον Όμηρο:

Εκεί οι ημέρες των θνητών ανάλαφρες διαβαίνουν, δεν έχει ούτε χειμώνα εκεί, μήτε βροχή και χιόνα, μόνον τον Ζέφυρο, τον αέρα τον γλυκό, ανεβάζει παντοτινά ο Ωκεανός και τους εκεί θνητούς δροσίζει.

Κατά τους μεταγενέστερους επίσης ποιητές, και ιδίως κατά τον Πίνδαρο, τα Ηλύσια ή Νήσοι των Μακάρων είναι η κατοικία όπου είχαν το προνόμιο να κατοικούν τα θνητά τέκνα των θεών και οι ένδοξοι ήρωες.

Έτσι κατά τον Ίβυκο, ο Αχιλλεύς, όταν μετά το θάνατό του ανήλθε στα Ηλύσια, συζεύχθηκε την Μήδεια (κατά την Οδύσσεια όμως αυτός βρισκόταν στον Κάτω Κόσμο).

Άλλοι ήρωες που αναφέρεται ότι κατοικούσαν εκεί ήταν:

■ ο Πηλεύς

■ ο Διομήδης,

■ ο Κάδμος,

■ Αρκετοί ήρωες του Τρωικού και του Θηβαϊκού πολέμου.

Αργότερα όμως, όταν τα Ελευσίνια Μυστήρια έγιναν εξαπλώθηκαν, η ευτυχία των Ηλυσίωνέπαψε να ανήκει πλέον αποκλειστικά στην τάξη των ευγενών και επεκτάθηκε και σε μύστες των μυστηρίων.

Ο Βιργίλιος αναφέρει ότι την χώρα αυτή τη λούζει καθαρό και λαμπρό φως και σε αυτήν οι άνθρωποι επανευρίσκουν τις απολαύσεις της Γης, μέσα στην τέλεια ευδαιμονία, εφόσον βέβαια υπήρξαν αγαθοί κατά την επίγεια ζωή τους.

Η έννοια της λογικής ενώνει τις δύο επιστήμες

Έχοντας αμέτρητα πράγματα να «χωρίσουν», οι θεωρητικές και οι θετικές επιστήμες αποτελούν ξεχωριστή επιλογή κάθε μαθητή του λυκείου που έρχεται στην δύσκολη θέση να διαλέξει μεταξύ... δύο βασικών κλάδων της επιστήμης.

Το ταλέντο στα μαθηματικά, ή η έφεση στα αρχαία είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που θα οδηγήσουν τους μαθητές στην επιλογή της κατεύθυνσης τους. Μια επιλογή που έρχεται να αποκλείσει σε τεράστιο βαθμό κάθε επαφή με την... θεωρητικά αντίθετη επιστήμη. Γιατί όμως στηρίζουμε αυτό το ξεκάθαρο διαχωρισμό μεταξύ θετικών και θεωρητικών επιστημών;

Αδιαμφισβήτητα, μαθηματικά και φιλοσοφία είναι δυο διαφορετικές επιστήμες. Ειδικότερα στην εποχή μας, όπου κάθε επιστήμη εμβαθύνει όσο το δυνατόν παραπάνω στην εξειδίκευση, όπου κάθε σχολή έχει τη τάση να διαφοροποιείται από τις διπλανές της, η βαθιά και σημαντική σχέση που διατηρούσαν οι θεωρητικές και οι θετικές επιστήμες έχει αποδυναμωθεί εμφανώς.

Προφανώς και οι ανάγκες που έχουν δημιουργηθεί στη σημερινή εποχή, ως ένα σημείο «εμποδίζουν» τη συστηματική ενασχόληση με θεματικούς κύκλους που ξεφεύγουν από το καθαρό γνωστικό αντικείμενο κάθε επιστήμονα.

Η τεχνολογική ανάπτυξη σίγουρα έχει «βοηθήσει» στο διαχωρισμό κάθε επιστήμης. Η πλήρης αφοσίωση κάθε επιστήμονα στα... γνωστά μονοπάτια του αντικειμένου του όμως ήδη εμφανίσει αρνητικά στοιχεία.

Όταν ο Πλάτωνας δημιουργούσε τη φημισμένη σχολή του το 387 π.Χ, φρόντισε με μια επιγραφή σε κεντρικό κτίριο να περάσει ένα σημαντικότατο μήνυμα. Το ρητό «Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω μου την στέγην» εξηγούσε ακριβώς τη στάση που κρατούσε ο αρχαίος φιλόσοφος απέναντι στα μαθηματικά, την επιστήμη που πλέον κανένας θεωρητικός επιστήμονας δεν... παίρνει στα σοβαρά.

Σε όλες τις εποχές της κουλτούρας και της μάθησης υπήρξαν φιλόσοφοι-μαθηματικοί και μαθηματικοί – φιλόσοφοι. Ο γνωστός μαθηματικος Μπερνάντ Μπολζάνο, το 19ο αιώνα είχε δηλώσει πως: «Ένας αδύνατος μαθηματικός δεν θα γίνει ποτέ δυνατός φιλόσοφος.» Η σχέση που συνδέει μαθηματικά και φιλοσοφία, αλλά και γενικότερα θεωρητικές και θετικές επιστήμες, είναι τόσο δυνατή που δεν μπορεί να περνά ανυπολόγιστη από όσους επιστήμονες θέλουν να διακριθούν.

Ο βασικός συνδετικός κρίκος μεταξύ των δυο επιστήμων είναι η έννοια της λογικής.

Όποιος έχει εμβαθύνει έστω και λίγο σε κάποια θεωρητική ή θετική επιστήμη, γνωρίζει τη βασική τους λογική. Είτε μαθηματικά είτε φιλοσοφία όμως, ο τρόπος σκέψης είναι κατά βάση ίδιος.

Η λογική της απόδειξης, της πλήρους τεκμηρίωσης κάθε δεδομένου που προκύπτει, είναι κοινή και για τις δύο επιστήμες. Τα λογικά βήματα που ακολουθούνται, είναι σε μεγάλο βαθμό κοινά.

Φιλοσοφία και μαθηματικά είναι δυο επιστήμες που αναπτύσσονται ταυτόχρονα. Το εντυπωσιακό χαρακτηριστικό τους όμως είναι πως και όσο διαφορετικά και να δείχνουν, αλληλοστηρίζονται ώστε να αναπτυχθούν.

Το πρακτικό στοιχείο των μαθηματικών βοηθά την εξέλιξη της φιλοσοφίας και αντίστοιχα το θεωρητικό κομμάτι της φιλοσοφίας αποτελεί πηγή έμπνευσης νεοφώτιστων μαθηματικών. Έχοντας κοινή λογική, εφαρμόζοντας τους ίδιους νοηματικούς κανόνες, οι δύο επιστήμες συμπλέουν αρμονικά.

Άλλωστε, κάθε μαθηματική ανακάλυψη αποτελεί αντικείμενο φιλοσοφικών αναζητήσεων. Κάθε μαθηματικό μοντέλο χρειάζεται τη συμβολή της φιλοσοφίας ώστε να αναδειχθεί και να μετατραπεί σε πρακτική εφαρμογή μέσα στη κοινωνία.

Με την ίδια λογική, κάθε φιλοσοφική ρήση αποτελεί πηγή ιδεών για τους θετικούς επιστήμονες, δίνοντας τους την ευκαιρία να ανακαλύψουν νέες πτυχές του αντικειμένου τους,

Λαμβάνοντας υπόψιν τα σημαντικά κοινά χαρακτηριστικά δύο τόσο... διαφορετικών επιστημών, είναι απορίας άξιο πως μαθηματικά και φιλοσοφία έχουν καταλήξει να είναι δυο εκ διαμέτρου αντίθετα γνωστικά αντικείμενα.

Με βάση την... ερωτική σχέση που διατηρούν εδώ και τόσους αιώνες, θα έπρεπε κάθε φιλόσοφος και κάθε μαθηματικός να «αγαπούν» εξίσου και τις δύο επιστήμες. Ίσως αυτό αποτελέσει μια λύση στη μονοδιάστατη λογική που τείνει να αφομοιώσει η σημερινή κοινωνία.

Ο πιο σημαντικός ίσως χορός των Ελλήνων Ποντίων είναι ο χορός Σέρρα ή Πυρρίχιος. Όχι γιατί είναι ο πιο διαδεδομένος, αλλά γιατί είναι ο πιο γνωστός ακόμη και σε άτομα μη ποντιακής καταγωγής.

Οι πληροφορίες που μπορεί να πάρει κάποιος για το χορό από διάφορα site στο διαδίκτυο είναι πολλές και συγκεχυμένες. Αναφέρεται ο Πύρρος ή Νεοπτόλεμος ως το πρόσωπο από το οποίο πήρε το όνομα του ο χορός (Πίνδαρος, Λουκιανός). Επίσης πως ο Αθήναιος στους Δειπνοσοφιστές λέει ότι προέρχεται από τον Λάκωνα Πύρριχο, ενώ ο Στράβων και ο Πολυδεύκης τον συνδέουν με τον Κρητικό Πύρριχο.

Εδώ λοιπόν υπάρχει μια σύγχυση πολύ συχνή. Γιατί τα παραπάνω δεν αφορούν την προέλευση του χορού. Αφορούν μόνο την ετυμολογία του.

Αυτός είναι ο λόγος που κάποιοι υποστηρίζουν πως ο χορός έχει κρατήσει μόνο το αρχαίο όνομα χωρίς να έχει ουσιαστικές καταβολές από την Αρχαιότητα. Ας δούμε όμως –μακριά από οποιοδήποτε site– τι υποστηρίζουν οι ίδιοι οι αρχαίοι συγγραφείς για τη δημιουργία του χορού:

Οι αρχαίοι συγγραφείς θεωρούν δημιουργό του τη θεά Αθηνά (Διονύσιος Αλικαρνασσεύς, Λουκιανός, Όμηρος). Σύμφωνα με τη μυθολογία η θεά Αθηνά ήταν η πρώτη που χόρεψε τον πυρρίχιο τη στιγμή που ξεπήδησε από το κεφάλι του Δία (δεν γεννήθηκε), με πλήρη πολεμικό εξοπλισμό. Από τον Πλάτωνα μάλιστα πληροφορούμαστε την προέλευση του ονόματος της θεάς: «Παλλάδα» επειδή αυτή κατά την εκτέλεση του χορού «πάλλεται». Η Αθηνά τον χόρεψε επίσης μετά τη νίκη επί των Τιτάνων, και εκείνη τη στιγμή τον δίδαξε η ίδια στους ανθρώπους.

Ερυθρόμορφη λήκυθος: Παραστάσεις με πυρριχίστρια και αυλητρίδα

Επειδή όμως ο πυρρίχιος δεν είναι μόνο χορός αλλά και μουσική, πρέπει να κοιτάξουμε αν τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από τη Θεωρία της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής. Όπως είναι γνωστό, η θεωρία της αρχαίας ελληνικής μουσικής έχει σωθεί και μάλιστα υπάρχουν αρκετά συγγράμματα, π.χ. Αριστόξενος, Ευκλείδης, Αλύπιος και πολλοί άλλοι…
Σύμφωνα με αυτήν, πυρρίχιος είναι οποιοσδήποτε χορός σε 7 χρόνους. Οι χοροί αυτοί, οι πυρρίχιοι, είναι το γένος το λεγόμενο «επίτριτον» ή «επί τρίτων». Το γένος αυτό είναι αφιερωμένο στη θεά Αθηνά –ο ιερός αριθμός 7, ο οποίος δεν γεννάει και δεν γεννιέται αρμόζει μόνο σε αυτήν που δεν γεννήθηκε και δεν γέννησε ποτέ–, όπως οι χοροί σε πέντε χρόνους (παιάνες) είναι αφιερωμένοι στον Απόλλωνα, οι χοροί σε εννιά χρόνους είναι αφιερωμένοι στον Δία κλπ.

Ο πυρρίχιος ως πολεμικός χορός δεν ήταν ο μόνος. Αυτή είναι μια άλλη σύγχυση που πρέπει να ξεκαθαριστεί.

Πολεμικοί χοροί ήταν πολλοί, όπως οι παιάνες (πανελλήνια), ο καλαβρυσμός (Θράκη και Καρία Μικράς Ασίας), ο τελεσίας (Μακεδονία), η καρπαία (Θεσσαλία) κ.ά. Κανένας όμως από αυτούς δεν ονομάζεται πυρρίχιος, παρότι όλοι είναι πολεμικοί. Αυτό πρέπει να γίνει ξεκάθαρο γιατί πολλοί οι οποίοι δεν έχουν μελετήσει τη θεωρία της αρχαίας ελληνικής μουσικής ονομάζουν σωρηδόν τους πολεμικούς χορούς πυρρίχιους, ώστε να ονομάζεται πυρρίχιος μέχρι και ο τσάμικος – κάτι που για τους αρχαίους θα ήταν τουλάχιστον αστείο!

Σημαντικός ήταν ο πυρρίχιος στη λατρεία της Άρτεμης, κατά την οποία οι χορευτές ήταν γυναίκες (ο Καλλίμαχος ονομάζει αυτόν τον πυρρίχιο «πρύλις»). Η Άρτεμις όπως είναι γνωστό ήταν η προστάτιδα των Αμαζόνων. Οι Αμαζόνες όμως ζούσαν στον Εύξεινο Πόντο και ήταν κόρες του Άρη (πολεμικός θεός). Όλα αυτά μόνο τυχαία δεν μπορούν να είναι…

Πυρριχίστρια σε ναό με άγαλμα της Αρτέμιδος. Όπως φανερώνει ο βωμός και η πρόσοψη ναού, πρόκειται για ιερό. Η χορεύτρια αναπαριστά θέση άμυνας και ετοιμασίας για επίθεση.

Τέλος δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε τα μουσικά όργανα τα οποία συνόδευαν τον πυρρίχιο. Από την Αρχαιότητα ο πυρρίχιος εκτελούνταν μόνο με πνευστά όργανα. Ο λόγος είναι ότι τα πνευστά όργανα είναι κατεξοχήν πολεμικά (Άρης), σε αντιδιαστολή με τα έγχορδα τα οποία θεωρούνταν όργανα του Απόλλωνα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης πως τη στιγμή του πολέμου οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πνευστά όργανα του τύπου του ζουρνά στην οπισθοφυλακή του στρατεύματος.

Συμπερασματικά, για να ονομαστεί κάποιος σύγχρονος χορός ως συνέχεια του αρχαίου πυρρίχιου πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: 1ον να είναι σε 7 χρόνους, 2ον να είναι πολεμικός, 3ον να παίζεται με πνευστά όργανα.

Για παράδειγμα: Ο συρτός καλαματιανός (όπως και πολλοί άλλοι ελληνικοί χοροί) είναι σε 7 χρόνους αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση πολεμικός χορός· ο τσάμικος είναι πολεμικός χορός αλλά δεν είναι σε 7 χρόνους, κ.ο.κ. Συνεπώς μόνο ο πυρρίχιος των Ελλήνων Ποντίων μπορούμε να πούμε πως είναι η συνέχεια του αρχαίου πύρριχου, στη μορφή που διασώζεται με αγγείον ή ζουρνά.

Ροζαλία Ελευθεριάδου, ellaniapili

Ο κόσμος μας θα φαινόταν πολύ παράξενα διαφορετικός σε έναν αρχαίο Έλληνα, το ίδιο όμως και ο τρόπος με τον οποίο μιλάμε.

Ένα από τα σημεία στα οποία θα "στεκόταν", είναι αναμφίβολα ο πληθυντικός ευγενείας!

Οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν τον ενικό αριθμό για΄να μιλήσουν για ένα πράγμα, τον δυϊκό αριθμό για να μιλήσουν για δύο πράγματα που από τη φύση τους ήταν ζευγάρι (π.χ. τὼ ὀφθαλμὼ) ή που απλά ήταν δύο (π.χ. τὼ Διοσκούρω) και τον πληθυντικό αριθμό για να μιλήσουν για ένα πλήθος πραγμάτων.

Στις προσωπικές αντωνυμίες της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, οι οποίες εντάσσονται στα πτωτικά, δεν συναντούμε τον πληθυντικό ευγενείας που υπάρχει στη δική μας γλώσσα σήμερα.

Και πραγματικά, δεν προκαλεί καμία εντύπωση στον σημερινό αναγνώστη ο ενικός αριθμός των αρχαίων κειμένων. Δεν μας φαίνεται περίεργο, για παράδειγμα, που διαβάζουμε από τον Διογένη τον Λαέρτιο, ότι ο Μέγας Αλέξανδρος απευθυνόταν σε έναν μεγάλο σε ηλικία φιλόσοφο, τον Διογένη τον Κυνικό, στον ενικό αριθμό αλλά και ο ίδιος του απαντούσε επίσης στον ενικό παρά το γεγονός ότι απέναντί του είχε έναν βασιλιά!

Επίσης, στα αρχαία κείμενα παρατηρούμε ότι οι διάφορες προσφωνήσεις κατευθύνονται σε πολλά άτομα και όχι σε ένα. Δεν βλέπουμε κείμενα στα οποία προηγείται η προσφώνηση "κύριε"και το όνομα κάποιου, αλλά το γενικό και αόριστο "κύριοι" (δικαστές για παράδειγμα).

Επιπροσθέτως, συναντούμε σπάνια τη λέξη "συγγνώμη" (οι αρχαίοι έλεγαν συγκεκριμένα: "συγγνώμην ἔχε") ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι χρησιμοποιούσαν αρκετά την προστακτική. Αυτό σημαίνει πως ήταν αγενείς; Φυσικά και όχι! Απλώς οι σχέσεις τους διέπονταν από απλότητα και η κοινωνία τους ήταν με διαφορετικό τρόπο δομημένη απ'ότι η δική μας.

Στην αρχαία ελληνική γλώσσα υπήρχαν, λοιπόν, μόνο Τ-τύποι (ανεπίσημοι) και όχι V-τύποι (επίσημοι), όροι που χρησιμοποιούνται στη γλωσσολογία και συγκεκριμένα στην κοινωνιογλωσσολογία η οποία εξετάζει την επίδραση της κοινωνίας στη γλώσσα.

Οι ονομασίες τους προέρχονται από τα  αρχικά γράμματα των τύπων Τu «εσύ» και Vos «εσείς» τής λατινικής γλώσσας. Έλεγαν, λοιπόν, οι αρχαίοι σύ στον ενικό και ὑμεῖς στον πληθυντικό, χωρίς να υπάρχει καμία διάκριση: τιμητική ή μη οικεία.

Oι Τ-τύποι είναι αυτοί που χρησιμοποιούνται για φίλους, συγγενείς και παιδιά, ενώ οι V-τύποι χρησιμοποιούνται για ηλικιωμένους, ξένους ή σε περιβάλλοντα όπως είναι η δουλειά, το πανεπιστήμιο και άλλα. Έχουν καθιερωθεί καθώς δηλώνουν τον τρόπο με τον οποίο δείχνει κανείς σεβασμό που δεν έχει να κάνει μόνο με την ηλικία αλλά και με την ιδιότητα.

Αντικατοπτρίζει, στην ουσία, την πολυπλοκότητα των σχέσεων, τη δομής της κοινωνίας μας αλλά φανερώνει και τη σχέση μας με τους άλλους ανθρώπους.

Το φαινόμενο αυτό, που αποτελεί μια καθαρά κοινωνική κατασκευή, συναντάται σε πολλές γλώσσες, όπως για παράδειγμα στην ισπανική, στη γερμανική, στη γαλλική, στη ρωσική και σε άλλες, εκεί όμως που τηρούνται αυστηρά οι τύποι και παρατηρείται πραγματικά μεγάλη χρήση τίτλων ευγενείας είναι στην ιαπωνική γλώσσα.

Από την άλλη πλευρά, δεν χρησιμοποιείται σε άλλες γλώσσες και σε ορισμένες δεν βρίσκεται πια σε χρήση. Ένα τέτοιο παράδειγμα γλώσσας είναι η σουηδική, που με το Du-reformen στα τέλη της δεκαετίας του '60, καταργήθηκε ο πληθυντικός ευγενείας, όπως και διάφοροι τίτλοι ευγενείας (π.χ τα "κύριε", "κυρία") σε μια προσπάθεια οικοδόμησης μιας περισσότερο ισότιμης κοινωνίας.

Αυτή η διάκριση υπήρχε και καταργήθηκε και στην αγγλική γλώσσα: σε σαιξπηρικά κείμενα συναντούμε το "thou"με το οποίο απευθυνόταν κανείς σε οικείο πρόσωπο και το "you"που ήταν πιο επίσημο. Τελικά το πρώτο περιέπεσε σε αχρηστία περίπου στα μέσα του 17ου αιώνα.

Για άλλους, τούτος ο πληθυντικός θεωρείται καθωσπρεπισμός και τονίζει μέσω της γλώσσας τις ήδη υπάρχουσες ανισότητες και διαφορές που υπάρχουν στις σχέσεις μας, καθώς μπορούμε να είμαστε ευγενικοί με πολλούς άλλους τρόπους είτε μέσα από τη γλώσσα είτε μέσα από τη στάση και το ύφος μας, ενώ σε άλλους ανθρώπους αρέσει να κρατούν τους τύπους, όπως και κάποια απόσταση με ορισμένα από τα πρόσωπα με τα οποία συνδιαλέγονται, ορίζοντας με αυτόν τον τρόπο το είδος των σχέσεων μεταξύ τους.

Όπως και να 'χει, είναι γεγονός ότι επιλέγοντας κανείς την ευγένεια παραβιάζει τη λογική και τις αισθήσεις: έχουμε μπροστά μας ένα άτομο και μιλάμε σαν να απευθυνόμαστε σε δύο. Προτιμητέο ή μη, είναι σίγουρα κάτι που πέρασε στις διάφορες γλώσσες σε ένα μεταγενέστερο στάδιο και είχε να κάνει καθαρά με εξωτερικούς παράγοντες και κοινωνικές αλλαγές.

Κείμενο: Σοφία Τατίδου, Φιλόλογος

Σύμβολο του Θεού της θάλασσας Ποσειδώνα είναι η τρίαινα, την οποία σύμφωνα με τον μύθο χάρισαν στον Ποσειδώνα οι  μυθικοί Τελχίνες.

Τι συμβολίζει όμως η Τρίαινα; Η Τρίαινα συμβολίζει την τρισυπόστατη Θεϊκή αρχή, όπως αυτή εκφράζεται στο Ολύμπιο πάνθεο, από τους τρεις Θεϊκούς αδελφούς Δία –Ποσειδώνα- Πλούτωνα, και των αντίστοιχων συμπαντικών και πλανητικών διαστάσεων που αυτοί εποπτεύουν.

Πιο συγκεκριμένα σύμφωνα με τον Πλάτωνα και τον Πρόκλο, ο Ζεύς εποπτεύει το ένα από τα τρία μέρη του "παντός", καθώς “τα πάντα έχουν μοιραστεί στα τρία”. Ο Δίας είναι ο κορυφαίος των τριών και ομώνυμος καλείται ως μονάδα Ζευς, ο δεύτερος καλείται δυαδικός Ζεύς ενάλιος και Ποσειδώνας. Ο τρίτος καλείται τριαδικός Ζεύς καταχθόνιος και Πλούτων και Άδης.

Ο Ζευς κατέχει την κορυφή των όντων που γεννιούνται και κυβερνά την σφαίρα του πυρός και τον αιθέρα (νόηση). Ο Ποσειδώναςκινεί με όλους τους τρόπους τα ενδιάμεσα και τα μεταβαλλόμενα στοιχεία, και είναι επόπτης κάθε υγρής ουσίας η οποία παρατηρείται στον αήρ και στο ύδωρ (ψυχή - εμψυχωτής), ενώ ο Πλούτων ασκεί την πρόνοια του στην γη και στα μέσα στην γη, και για αυτό αποκαλείται “Χθόνιος Ζεύς” (ύλη) .

Ο Ποσειδώνας κατέχει τα «κοίλα και τα ύπαντρα» της μέρη, στα οποία προκαλείται η γένεσις και η κίνηση και η πρόκληση των σεισμών, και για αυτό τον αποκαλούν “χθονοσείστη” θεό.  Ο Πλούτωνας κατέχει τα υπό γη, τα ποικίλα ρεύματα και τα ίδια τα Τάρταρα και γενικά τα  δικαστήρια  των ψυχών.

Για αυτό λένε ότι όσες ψυχές δεν κατέβουν “εἰς γένεσιν”, αλλά παραμένουν “ἐν τῷ νοητῷ”, ανήκουν στη δικαιοδοσία του Διός, όσες “ἐν γενέσει” ζουν ανήκουν στην δικαιοδοσία του Ποσειδώνα, όσες μετά την γένεση   καθαίρονται ή τιμωρούνται και περιπλανιούνται “υπό τη γη κατά τη χιλιετή πορεία”, ανήκουν στην δικαιοδοσία του Πλούτωνα.

Ο Ποσειδώνας ως ο μέσος κυβερνήτης των φανερών στους ανθρώπους πραγμάτων και φαινομένων, φέρει ως σύμβολο την Τρίαινα, ώστε να υποδεικνύει   σε αυτούς τόσο την άρρηκτη σχέση των ορατών και των αοράτων, όσο και την ανεξερεύνητη και τρομακτική φύση των υδάτων,  που ομοιάζουν προς τα ανεξέλεγκτα ανθρώπινα συναισθήματα..

Η τρίαινα συμβόλιζε τα τέσσερα στοιχεία, έκαστο με κάθε άκρο-αιχμή της κατασκευής της. Το Ύδωρ, το Πυρ και ο Αήρ συμβολίζονται με τις τρεις αιχμές, η Γη συμβολιζόταν με το στέλεχος της Τρίαινας. Τα τρία άκρα αιχμές της Τρίαινας ενώνονται σε ένα σταυρό. Ας εξετάσουμε αναλυτικότερα τα στοιχεία αυτά:

1. ΓΗ = Στερεή Κατάσταση = Ψυχολογική Λειτουργία Αίσθησης

2. ΥΔΩΡ = Υγρή Κατάσταση = Ψυχολογική Κατάσταση Συναισθήματος

3. ΑΗΡ = Αέρια Κατάσταση = Ψυχολογική Λειτουργία Σκέψης και Διανόησης

4. ΠΥΡ = Ενεργειακή Κατάσταση = Ψυχολογική Κατάσταση Διαισθήσεως και Θείων Ιδεών

H Tρίαινα δεν είναι απλά το όπλο του Ποσειδώνα, που το κρατά αντί για σκήπτρο, είναι και το κατεξοχήν σύμβολό του, που η παρουσία του είναι κυρίαρχη σε κάθε εκδήλωση προς τιμήν του Θεού και κυρίως στην εορτή των Ισθμίων και των Ποσειδέων.

Τα Ίσθμια ήταν οι αγώνες, που γίνονταν προς τιμήν του Ποσειδώνος στον Ισθμό της Κορίνθου. Μπορεί να μην είναι τόσο γνωστοί σήμερα όσο οι Ολυμπιακοί Αγώνες, αλλά οι αγώνες αυτοί είχαν μεγάλη απήχηση κατά την Αρχαιότητα και έναν πολύ ιδιαίτερο χαρακτήρα, αφού τους νικητές στεφάνωναν με στεφάνι από σέλινο (ένα καθαρά νεκρικό σύμβολο -αφού στεφάνι από σέλινο φορούσαν στις κηδείες- που ερχόταν να υπενθυμίσει στον αθλητή ότι παρά τη νίκη του δεν έπαυε να είναι θνητός).

Παράλληλα, όμως, έδιναν στους νικητές ως βραβείο και ένα κλαδί από έλατο, δηλαδή κλαδί από δένδρο αειθαλές, θέλοντας έτσι να τονίσουν ότι ο ίδιος ο αθλητής μπορεί να έφευγε από αυτόν τον κόσμο, αλλά η νίκη του θα ήταν αθάνατη. Βέβαια, οι περισσότεροι μελετητές λένε πως το έλατο (χριστουγεννιάτικο δένδρο) είναι «δάνειο» από τη Δυτική παράδοση, όμως τα πράγματα μάλλον δεν είναι έτσι.

Ο μήνας Ποσειδεών (αφιερωμένος στον Ποσειδώνα) είναι ο Δεκέμβρης και είδαμε πως το έλατο ήταν αφιερωμένο στον Θεό του Πόντου, επειδή ακριβώς με την αθάνατη ορμή του ο Θεός προτρέπει τους ανθρώπους να αφήσουν πίσω τους αθάνατα έργα.

Επιπλέον, τον Αττικό μήνα Ποσειδεώνα, οι Αθηναίοι εόρταζαν τα Ποσείδεα, προς τιμήν του Φυτάλμιου Ποσειδώνα, δηλαδή του Ποσειδώνα που μέσω του υγρού στοιχείου του ύδατος γονιμοποιεί τη φυτική ζωή. Οπότε, ενισχύεται η άποψη ότι το έλατο δεν είναι δυτική «παραγωγή», αλλά αρχαία ελληνική τελικά, αφού στο φυτικό βασίλειο το δένδρο αυτό είναι ο αναμφισβήτητος βασιλιάς της διατήρησης της ζωής, χάρη στη διατήρηση του επιβλητικού φυλλώματός του όλο το χρόνο. Λέμε ακόμη ότι κάθε τέσσερα χρόνια, οι Αθηναίοι τελούσαν τη συγκεκριμένη εορτή στον επιβλητικό Ναό του Ποσειδώνος στο Σούνιο, μεταφέροντας κλάδους ελάτης (πίτυς, στην αρχαία ελληνική), πιθανόν από την Πάρνηθα. Χαρακτηριστικό είναι το θέμα που είχε η ζωφόρος του Ναού (φτιαγμένου από τον λεγόμενο «αρχιτέκτονα του Θησείου»), όπου απεικονιζόταν τον τέλος του ευνοούμενου του Θεού Ποσειδώνα, του Καινέα. Κατά τη μάχη των Κενταύρων με τους Λαπίθες, οι Κένταυροι, επειδή δεν μπορούσαν να σκοτώσουν τον Καινέα, που τον είχε κάνει αθάνατο ο Ποσειδών, τον έχωσαν στο χώμα χτυπώντας τον με κορμούς ελάτης, επειδή ακριβώς μόνο με το ιερό δένδρο του Θεού μπορούσαν να νικήσουν τη δύναμη του ευνοουμένου του και να τον θανατώσουν.

Η εκδοχή ότι η Τρίαινα συμβολίζει τα τέσσερα στοιχεία (τα τρία στοιχεία με τις τρεις αιχμές και το τέταρτο στο στέλεχος, που αντιπροσωπεύει τη Γη επειδή ακριβώς ακουμπά στη γη) δε με βρίσκει σύμφωνο. Η Τρίαινα είναι μια έκφραση της τριπλής ποσειδωνίας δύναμης –όπως το λέει και το όνομά της- και όχι των τεσσάρων στοιχείων. Είναι η δύναμη του Θεού του υγρού στοιχείου στη θάλασσα (πόντος), στη στεριά (σεισμοί – πηγές – ποταμοί – λίμνες κ.λ.π.), αλλά και εντός των εμβίων όντων και του ανθρώπου. Ας μην ξεχνάμε ότι είμαστε 70% νερό.

Άρα, το σύμβολο του Ποσειδώνος, του αδελφού του Διός, του Διός του Πόντου, είναι η απόλυτη έκφραση της τριπλής δύναμής του, που άλλοτε ταράζει, κι άλλοτε κατευνάζει την αναταραχή που ο ίδιος προκαλεί. Και πιο συγκεκριμένα, η Τρίαινα εντός των εμβίων όντων και εντός του ανθρώπου είναι αυτή που κυβερνά το συναίσθημα. Η εσωτερική αυτή Τρίαινα άλλοτε ταράζει τα εσωτερικά μας ύδατα και έχουμε συναισθηματική… θύελλα, κι άλλοτε τα γαληνεύει,οπότε αισθανόμαστε όμορφα και ήρεμα. Ο άνθρωπος είναι συναισθηματικό ον, επειδή ακριβώς κυριαρχείται από το νερό. Είναι, όμως, και ενορατικό ον, εξαιτίας αυτής ακριβώς της συναισθηματικής – αισθαντικής του φύσης. Γι’ αυτό, οι Ινδοί συμβολοποιούν την Τρίαινα (trishula στα σανσκριτικά, που σημαίνει «τρεις λόγχες») επί των τριών οφθαλμών: τα δυο μας μάτια και το τρίτο μάτι ανάμεσα στα άλλα δύο. Και αποδίδουν την Τρίαινα στον Θεό Σίβα, ενώ επιμένουν ότι η Τρίαινα αυτή είναι όπλο ενάντια στο κακό. Και βεβαίως, η ενόραση, η διαίσθηση είναι το απόλυτο όπλο που μας προστατεύει από τις κακόβουλες ενέργειες και τις επιβουλές. Όταν κάτι το αντιλαμβανόμαστε, μπορούμε και να το αποφύγουμε.

Οι αρχαίοι γνώριζαν καλά τις ιδιότητες του ποσειδωνίου τριπλού συμβόλου. Πολλοί, βέβαια, ερμηνεύουν λάθος (δηλαδή, το ταυτίζουν με την Τρίαινα) αυτό που αναφέρει ο Ορφέας στον ύμνο που αφιερώνει στον Θεό Ποσειδώνα: «ος τριτάτης έλαχες μοίρης», δηλαδή: σου έλαχε η Τρίτη μοίρα, το τρίτο μερίδιο. Γιατί αυτό σημαίνει «μοίρα» για τους Αρχαίους Έλληνες, το μερίδιο που αναλογεί στον καθένα, η «νόμιμη μοίρα», που λέμε και σήμερα –και όχι η έννοια του ανατολίτικου «κισμέτ», όπου όλα είναι εκ των προτέρων γραμμένα και άρα, αναπόφευκτα. Όμως, με την έννοια της εδώ αναφερομένης «μοίρας» δεν εννοείται η τριπλή δύναμη του Θεού (Τρίαινα), αλλά η Τρίτη διαδοχή (νόμιμη μοίρα), όπως θα το διαπιστώσουμε και αμέσως μετά κατά την ανάλυση του Σκήπτρου του Άδη.

Την Τρίαινα χάρισαν στον Ποσειδώνα οι Τελχίνες, που τον ανέθρεψαν κιόλας, σύμφωνα με ένα μύθο. Οι Τελχίνες ήταν αμφίβια όντα, τα οποία έκαναν πολλές εφευρέσεις, γνώριζαν τις επιστήμες και έζησαν πριν τον Κατακλυσμό του Ωγύγου. Ο μύθος μάς δείχνει, λοιπόν, πόσο αρχαία είναι η λατρεία του Ποσειδώνα, αλλά και το ίδιο το σύμβολο της Τρίαινας, το οποίο, σύμφωνα με κάποιους μελετητές, ανάγεται στον καιρό της… Ατλαντίδας, αφού οι Άτλαντες στην πρωτεύουσά τους, την Ποσειδωνία, τιμούσαν τον Ποσειδώνα και είχαν ως σύμβολό τους την Τρίαινα. Άλλωστε, υπάρχει και η περίφημη γιγάντια Τρίαινα των Άνδεων σε παραθαλάσσια απότομη περιοχή του Περού, που είναι γνωστή και ως Κηροπήγιο των Άνδεων (Καντελάμπρο ντε λος Άντες). Όταν τα ίδια σύμβολα εμφανίζονται ένθεν και ένθεν του Ατλαντικού δεν μπορεί παρά να σημαίνουν μια πανάρχαια κοινή προέλευση…

Στη διάρκεια του χειμώνα του 343/2 ο Αριστοτέληςβρισκόταν στη Μυτιλήνη, διδάσκοντας, ερευνώντας και παρακολουθώντας τις περσικές δραστηριότητες στην Τρωάδα, όταν έφτασε η πρόσκληση του Φιλίππου.

Θα δεχόταν – με αντάλλαγμα μια δεόντως υψηλή αμοιβή – να επιστρέψει στη Μακεδονία και να αναλάβει τη θέση του προσωπικού παιδαγωγού του Αλεξάνδρου; Το αγόρι ήταν πλέον 13 ετών και χρειαζόταν έναν κορυφαίο δάσκαλο που θα επέβλεπε τις σπουδές του. Ο Φίλιππος άφηνε να φανεί διακριτικά ότι ο γιος του εξελίσσεται σε απείθαρχο παιδί.

Ως επιπλέον δέλεαρ, ο Φίλιππος υποσχέθηκε να αναστηλώσει τη γενέθλια πόλη του Αριστοτέλη, τα Στάγειρα και να ανακαλέσει «όσους πολίτες της ήταν εξόριστοι ή σκλάβοι». Αυτή δεν έμελλε να είναι μια συνηθισμένη διδασκαλική αποστολή. Θα συνεπαγόταν πολύ ιδιαίτερες προσωπικές και πολιτικές ευθύνες. Δεν υπήρχε καμία αμφιβολία για την απόφαση του φιλοσόφου.

Η αρχαία Μίεζα, εκεί όπου είχε δημιουργηθεί η Σχολή του Αριστοτέλη

Η ανώτερη εκπαίδευση απαιτούσε απομόνωση στην ύπαιθρο. Ο Φίλιππος παραχώρησε στον Αριστοτέλη το αποκαλούμενο άλσος των Νυμφών στη Μίεζα, ένα χωριό στους ανατολικούς πρόποδες της οροσειράς του Βερμίου, βόρεια της Βέροιας. Αυτή η περιοχή μάλλον αποτελούσε τμήμα των φημισμένων Κήπων του Μίδα, που περιλάμβανε τη σημερινή περιοχή της Βέροιας, Νάουσας και Έδεσσας.

Ο Αλέξανδρος δεν ήταν ο μοναδικός μαθητής του Αριστοτέλη και αυτό δείχνει σύνεση εκ μέρους του Φιλίππου. Μία επίλεκτη ομάδα συνομηλίκων του νεαρού πρίγκιπα βρισκόταν μαζί του στη Μίεζα.

Πάντα να αγωνίζεσαι να γίνεις καλύτερος: αυτό το ομηρικό ιδεώδες αποτελούσε το  επαναλαμβανόμενο μοτίβο που κυριαρχούσε σε κάθε τομέα των πολυποίκιλων δραστηριοτήτων του Αλεξάνδρου. Και μάλιστα ούτε οι πολιτικές απόψεις του Αριστοτέλη ήταν πιθανόν να περιορίσουν την ιδέα που είχε ο διάδοχος για τον εαυτό του.

Ο Αριστοτέλης ενώ οίκτιρε τη μοναρχία γενικά ως θεσμό, παρ’ όλα αυτά αποδεχόταν μια και μόνο μία αιτιολόγησή της: την ξεχωριστή προσωπική αρετή. Μόνο σε μία περίπτωση η μοναρχία ήταν ορθή: «Όταν η αρετή του βασιλιά ή της οικογενείας του ήταν τόσο ανώτερη ώστε να υπερτερεί της αρετής όλων των πολιτών μαζί».

Ο Αριστοτέλης δεν άργησε να βρει επιχειρήματα για να στηρίξει την επιθυμία του Αλεξάνδρου να εισβάλλει στην Περσία. Πίστευε ότι η δουλεία είναι φυσικός θεσμός και ότι όλοι ο βάρβαροι, δηλαδή οι μη Έλληνες ήταν σκλάβοι εκ φύσεως.

Ήταν, συνεπώς σωστό και αρμόζον οι Έλληνες να εξουσιάζουν τους βαρβάρους. Ο Αριστοτέλης βρήκε στήριξη της θεωρίας του σε δεδομένα βγαλμένα από τη γεωπολιτική ή το «φυσικό δίκαιο». Η Ελληνική υπεροχή έπρεπε να αποδειχτεί εμφανώς εγγενής,ένα δώρο της φύσης. Σε ένα απόσπασμα συμβουλεύει τον Αλέξανδρο να γίνει «ηγεμόνας των Ελλήνων και τύραννος των βαρβάρων, να φροντίζει τους πρώτους ως συγγενείς και φίλους και να μεταχειρίζεται τους δεύτερους σαν ζώα ή φυτά».

Θεωρείται πάντως ότι ο Αλέξανδρος διαφωνούσε πλήρως με την ξενοφοβία του δασκάλου του: ότι ήδη ο μετέπειτα κατακτητής του κόσμου, είχε στρέψει το βλέμμα του σε ευρύτερους πολιτικούς ορίζοντες από εκείνους της πόλεως.

Ένας λόγιος φτάνει ακόμα και στο σημείο να υποστηρίξει ότι «η συνάντηση της ιδιοφυΐας με την ιδιοφυΐα … παραμένει χωρίς  βαθύτερο νόημα και χωρίς αποτέλεσμα».

Για τον Αριστοτέλη, ωστόσο, η ζωική ή φυτική φύση των βαρβάρων είχε μια ιδιαίτερη ποιότητα, που πρέπει να χτύπησε κάποια δεκτική χορδή του μαθητή του. «Κανείς», έγραφε, «δεν θα εκτιμούσε την ύπαρξη για τη χαρά του να τρώει μόνος, ή εκείνη του σεξ… εκτός και αν ήταν εντελώς δουλοπρεπής».

Ο Αλέξανδρος ακούει προσεκτικά τις διδαχές του Αριστοτέλη

Η καθαρά ηδονιστική ζωή ήταν κάτι που ο Αριστοτέλης δίδασκε στους μαθητές του να αντιμετωπίζουν ως ανάξιο ακόμη και της περιφρόνησής τους. Η διδασκαλία σίγουρα διαμόρφωσε το χαρακτήρα του  καθώς διέθετε αυτοέλεγχο σε μεγάλο βαθμό,ειδικά τα χρόνια της ανόδου και πριν οι μεγάλες νίκες και ο θαυμασμός του πλήθους επηρεάσουν την κρίση του.

Ο Αλέξανδρος που έτρωγε τόσο λιτά, που μοίραζε τα λάφυρα του πολέμου με τόση περιφρονητική γενναιοδωρία, κρατώντας ελάχιστα για τον εαυτό του και που έλεγε ότι δεν είχε μεγαλύτερη επίγνωση της θνητότητάς του από όσο «όταν ξάπλωνε με μία γυναίκα, ή κοιμόταν». Αυτός σίγουρα, ήταν ένας άνθρωπος του οποίου το χρέος στη διδασκαλία και την επιρροή του Αριστοτέλη ήταν ουσιαστικό. Καλώς ή κακώς, τα χρόνια στη Μίεζα του άφησαν μόνιμο σημάδι.

Επίσης, απορρόφησε μεγάλη ποσότητα από την παμφάγα επιστημονική περιέργεια του δασκάλου του και το κοφτερά εμπειρικό πνεύμα που τη συνόδευε. Κάποτε, όταν ρωτήθηκε, στο πλαίσιο της εξέτασης του μαθήματος, τι θα έπραττε σε συγκεκριμένες περιστάσεις, απάντησε ότι δεν μπορούσε να ξέρει μέχρι να εμφανιστούν αυτές οι περιστάσεις – μια απάντηση που πρέπει, σίγουρα, να κέρδισε την επιδοκιμασία του Αριστοτέλη.

Επιπλέον, ο Αλέξανδρος ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον για την ιατρική και τη βιολογία που ήταν ακόμη δύο αγαπημένοι τομείς του Αριστοτέλη. Σε ολόκληρη τη ζωή του, λέει ο Πλούταρχος, «δεν αγαπούσε μόνο τη θεωρία της Ιατρικής, αλλά συνέτρεχε τους φίλους του όταν ήταν ασθενείς και τους όριζε συγκεκριμένες θεραπείες και αγωγές».

Ο Φίλιππος παραχώρησε στον Αριστοτέλη το αποκαλούμενο άλσος των Νυμφών στη Μίεζα, ένα χωριό στους ανατολικούς πρόποδες της οροσειράς του Βερμίου, βόρεια της Βέροιας

Ο Αλέξανδρος, διάβαζε και συζητούσε ποίηση και πρωτίστως Όμηρο. Ενθουσιαζόταν με την Ιλιάδα. Έλαβε τις βάσεις της γεωμετρίας, της αστρονομίας και της ρητορικής, ειδικά εκείνου του τομέα της ρητορικής που είναι γνωστή ως εριστική, το οποίο σήμαινε την επιχειρηματολογία επί ενός θέματος εκ μέρους και των δύο αντίθετων πλευρών με την ίδια ευκολία.

Ο Αλέξανδρος ανέπτυξε μεγάλη προτίμηση στην εριστική: ήταν μια σφαίρα στην οποία η εκπαίδευση του Αριστοτέλη είχε καταστροφικές συνέπειες αργότερα. Για τους αγνούς Μακεδόνες «ένας απλός άνθρωπος έτοιμος να μιλήσει υπέρ και κατά ήταν σαφώς δόλιο άτομο που αποδείκνυε ότι ήταν καλός ψεύτης». Η διαμονή του Αλεξάνδρου στους Κήπους του Μίδα διήρκεσε τρία χρόνια. Τα μαθητικά χρόνια του Αλεξάνδρου τελείωσαν εκεί.

Πηγή: «Αλέξανδρος ο Μακεδόνας. Ο Μεγάλος Στρατηλάτης της Ιστορίας 356 -323 π.Χ.», του Peter Green, Εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ.

Ο Ίναχος, γενάρχης της βασιλικής δυναστείας των Ιναχιδών, που πρώτη εγκαθίδρυσε την βασιλεία στο Άργος και από αυτόν ξεκινά η μυθολογία του Άργους.

Από τον Ίναχο αρχίζει η μυθολογική παράδοση, αλλά και η πανάρχαια ιστορική διαδρομή της Ιναχίας γης, όπως ήταν η αρχική ονομασία του τόπου, αλλά και όλης της Πελοποννήσου.

Παιδί του Ωκεανού και της Τιτανίδας Τηθύος μητέρας των ποτάμιων θεών, ήταν και ο Ίναχος, από τον οποίο πήρε το όνομά του ο ποταμός του Άργους. Κατά τους αρχαίους ιστορικούς εγκατέστησε την βασιλεία του στο Άργος πολλές γενεές προ του κατακλυσμού του Δευκαλίωνος.

Ένας παλαιότερος κατακλυσμός που συνέβη στα χρόνια του, πλημμύρισε την αργολική πεδιάδα, μετατρέποντάς την σε μιαν απέραντη λίμνη, καθώς τα νερά της ενώθηκαν με αυτά του γειτονικού Αργολικού κόλπου.

Η Λάρισα, η κατοπινή ακρόπολη του Άργους, ο γιγάντιος βράχος που ορθωνόταν νότια (το Παλαμήδι), η Τίρυνθα, και πιο απόμακρα οι Μυκήνες, πρόβαλαν μοναχικά βραχονήσια μέσα στο θολό, απέραντο, υγρό στοιχείο. Οι λιγοστοί κάτοικοι τρομαγμένοι, άφησαν τον κάμπο και ζήτησαν σωτηρία ψηλά, στα σπήλαια των γύρω βουνών.

Όταν σταμάτησε ο κατακλυσμός κι άρχισαν να αποτραβιούνται τα νερά, πρόβαλαν λίγες οάσεις στεριάς, ανάμεσα σε αμέτρητα μικρά και μεγάλα ποτάμια. Ο Ίναχος κατέβασε τους ανθρώπους στα πεδινά και τους οδήγησε να μαζέψουν τα νερά των μικρών ποταμών στην κοίτη του μεγαλύτερου, που είχε βρει διέξοδο στη θάλασσα.

Η πεδιάδα ξανάπαιρνε σιγά σιγά ζωή. Για να τιμήσουν οι Αργείοι τον ευεργέτη τους Ίναχο, έδωσαν το όνομά του σ’ αυτό το ποτάμι που συγκέντρωσε όλα τα νερά και τα έστρεψε στον Αργολικό κόλπο.

Προηγουμένως – γράφει ο Απολλόδωρος – ονομαζόταν Καρμάνωρ και κατόπιν Αλιάκμων, ονομασίες που κατά την τοπική παράδοση σήμαιναν «ο ακαταπονήτως και μετά σπουδής ρέων προς την θάλασσαν».

Ο ποταμός Ίναχος υπήρξε αντικείμενο λατρείας για τους πανάρχαιους κατοίκους της περιοχής και καθιερώθηκε ως ποτάμια θεότητα, γιατί σ’ αυτόν οφειλόταν όχι μόνο η ευφορία αλλά και η δημιουργία της ποταμογενούς αργολικής πεδιάδας, που ο Όμηρος ονομάζει «ούθαρ αρούρης», μαστάρι της γης. Καθώς έρεε αδιάκοπα από τα κατάφυτα και χιονοσκεπή αρκαδικά όρη και γονιμοποιούσε την πεδιάδα, της έδινε μια μεγαλοπρεπή και μαγευτική εικόνα.

Μετά από εξήντα χρόνια βασιλείας του Ινάχου, του οποίου η επικράτεια εκτεινόταν σε όλη σχεδόν την Βαλκανική χερσόνησο, ακολούθησαν άλλοι οκτώ Ιναχίδαι με πρώτο τον γιο του Φορωνέα που τον διαδέχθηκε.

Ήταν ειδικό σώμα του πεζικού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που ονομάστηκε έτσι επειδή οι επαργυρωμένες ασπίδες τους ήταν διακοσμημένες και με ασημένια ελάσματα. Στην ουσία πρόκειται για την μετεξέλιξη του σώματος των «Υπασπιστών», που είχε οργανώσει ο Μ. Αλέξανδρος ως προσωπική του φρουρά, η οποία τον περιστοίχιζε στις μάχες και όχι μόνον.

Όπως αναφέρει μάλιστα ο Αμερικανός καθηγητής Homayun Sidky στο βιβλίο του «The Greek Kingdom of Bactria» (Το ελληνικό Βασίλειο της Βακτρίας), οι Αργυράσπιδες ήσαν απόλυτα αφοσιωμένοι στον Μ. Αλέξανδρο και οι πολεμιστές αυτού του σώματος αποτελούσαν τις επίλεκτες «ειδικές δυνάμεις» του, υπήρξαν δε χωρίς αμφιβολία οι πλέον θανατηφόροι πεζικάριοι της Ιστορίας. Πρώτος διοικητής τους διετέλεσε ο Νικάνωρ, γιος του στρατηγού Παρμενίωνος και στην συνέχεια, ο Αντιγένης, ο οποίος ανέλαβε επίσης και κυβερνήτης της Σουσιανής με την συμφωνία του Τριπαράδεισου (320 π.Χ.).

Σύμφωνα με τους ιστορικούς η ονομασία «Αργυράσπιδες» για το ειδικό αυτό σώμα, χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον ίδιο τον Μακεδόνα στρατηλάτη πριν από την εκστρατεία στις Ινδίες. Συχνά, αναφέρεται λανθασμένα ότι πρωτοεμφανίστηκαν στη μάχη των Γαυγαμήλων. Πηγή αυτού του λάθους είναι ο αρχαίος ιστορικός Διόδωρος ο Σικελιώτης, ο οποίος, στο 18ο βιβλίο της Ιστορίας του και στην περιγραφή της μάχης των Γαυγαμήλων, αναφέρει τους «Αργυράσπιδες». Όπως προαναφέρθηκε, η ιστορική έρευνα απέδειξε ότι η αναφορά αυτή του Διοδώρου ήταν πρωθύστερη.

Οι Αργυράσπιδεςπολέμησαν αργότερα με τον Ευμένη τον Καρδιανό εναντίον του Αντιγόνου Α΄ του Μονόφθαλμου, πατέρα του Δημητρίου Α΄ Πολιορκητή και πάππο του μετέπειτα βασιλέα της Μακεδονίας Αντιγόνου Β΄ Γονατά) στις μάχες της Παραιτακηνής (316 π.Χ.) και της Γαβιηνής (315 π.Χ.), περιοχές στο σημερινό Β. Ιράκ. Όταν αναγκάστηκαν να αυτομολήσουν στον Αντίγονο (ο οποίος με μια ευφυή κίνηση αιχμαλώτισε τα γυναικόπαιδά τους που τους ακολουθούσαν στις εκστρατείες τους), εκείνος, μετά την μεγάλη νίκη του εναντίον του Ευμένη, διέταξε να συλληφθεί ο Αντιγένης και τον έκαψε ζωντανό για παραδειγματισμό.

Αργότερα τους έστειλε στον κυβερνήτη της Αραχωσίας (σημερινό Αφγανιστάν) Σιβύρτιο με οδηγίες να τους στέλνει σε επικίνδυνες αποστολές με σκοπό την βαθμιαία εξολόθρευσή τους, διότι εξακολουθούσε να τους φοβάται. Πραγματικά, σύντομα οι Αργυράσπιδες εξαφανίσθηκαν πολεμώντας στις αχανείς εκτάσεις του σημερινού Αφγανιστάν και δεν ξανακούστηκε ξανά κάτι γι’ αυτούς. Υπολογίζεται ότι αριθμούσαν περίπου 3.000 στρατιώτες.

Δεν πρέπει να συγχέονται με το ομώνυμο σώμα που δημιούργησαν αργότερα οι Σελευκίδες βασιλείς. Στην μάχη της Ραφία (κοντά στην σημερ. Γάζα) στις 22 Ιουνίου 217 π.Χ. (μια από τις μεγαλύτερες μάχες μεταξύ των ελληνιστικών βασιλείων που έκρινε την τύχη της Κοίλης Συρίας), οι Αργυράσπιδες του Σελευκίδη Αντιόχου Γ΄ Μέγα πολέμησαν με την αιγυπτιακή Φάλαγγα του Πτολεμαίου Δ΄ Φιλοπάτορος.

Για αυτούς τους Αργυράσπιδες έχουμε αναφορές από τον Έλληνα Ιστορικό Πολύβιο (203-120 π.Χ.), ο οποίος τους περιγράφει (Ιστορίες, 5.79.4, 82.2) ως έχοντες εξοπλισμό σύμφωνα με τον μακεδονικό τρόπο. Η τοποθέτησή τους στην μάχη της Μαγνησίας (Μ. Ασία) δίπλα στον βασιλιά υποδεικνύει ότι αποτελούσαν την κύρια μονάδα πεζικού στον στρατό των Σελευκιδών. Ο ίδιος Ιστορικός αναφέρει επίσης (Ιστορίες, 5.79.4) ότι στρατολογούνταν από ολόκληρη την επικράτεια του σελευκιδικού βασιλείου και ότι στην προαναφερθείσα μάχη της Ραφίας αριθμούσαν 10.000 άνδρες.

Ως ένας εικαστικός φόρος τιμής στο μεγαλείο του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, η φωτογραφική έκθεση του Ιταλού ιστορικού φωτογραφίας, φωτογράφου, συγγραφέα και εκδότη Paolo Morello, με τίτλο «Περιήγηση στην τελειότητα», εγκαινιάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών, την Τετάρτη 1 Νοεμβρίου, στις 12 το μεσημέρι, και θα διαρκέσει έως τις 3 Δεκεμβρίου.

Η έκθεση, την οποία επιμελείται η Αφροδίτη Οικονομίδου, διοργανώνεται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Φωκίδος και το Ιταλικό Μορφωτικό Ινστιτούτο Αθηνών, σε συνεργασία με το Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (ΚΑΜ).

Σούνιο

Μεγαλωμένος με τα έπη του Ομήρου

Γεννημένος στο Παλέρμο της Σικελίας και μεγαλωμένος - όπως αφηγείται ο ίδιος - με τα έπη του Ομήρου στη σκιά των αρχαίων ναών της Μεγάλης Ελλάδας, ο Paolo Morello αποφάσισε, το 2014, να αφιερώσει ένα μεγάλο κεφάλαιο της φωτογραφικής δουλειάς του στην τεκμηρίωση των σημαντικότερων ελληνικών αρχαιολογικών χώρων. Ξεκίνησε την έρευνά του με την πρόθεση να επανεξετάσει τις μυθικές, τις θεμελιώδεις γι’ αυτόν τοποθεσίες του ευρωπαϊκού πολιτισμού και, ως ιστορικός τέχνης, επέλεξε σαν συντρόφους του ταξιδιού του τον Όμηρο και τον Παυσανία.

Ακράγας

Φυσικά, σαν καλός γνώστης της Ιστορίας, δεν θα μπορούσε να παραλείψει να αποτίσει φόρο τιμής και στα υπέροχα αρχαία μνημεία της Μεγάλης Ελλάδας που βρίσκονται σε Ιταλικό έδαφος. Δημιουργήθηκε έτσι μια σειρά 200 φωτογραφιών, από τις οποίες 30 επιλεγμένες εικόνες παρουσιάστηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Χανίων και, κατόπιν, στην Αθήνα, στο Επιγραφικό Μουσείο. Στη συνέχεια, η έκθεση θα μεταφερθεί στη Θεσσαλονίκη, στον εκθεσιακό χώρο του βιβλιοπωλείου του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ).

Μεταπόντιο

Τα μνημεία αυτά είναι: Ελλάδα: Αθήνα, Ολυμπία, Δελφοί, Κόρινθος, Νεμέα, Μυκήνες, Άργος, Τίρυνθα, Αρκαδικό (μυκηναϊκή γέφυρα), Επίδαυρος, Αίγινα (Αφαία), Σούνιο, Βραυρώνα, Μέγαρα. Ιταλία (Μεγάλη Ελλάδα): Ποσειδωνία, Κρότων, Μεταπόντιο, Σελινούς, Έγεστα, Ακράγας.

Ακόμη και σήμερα, μας προκαλούν κατάπληξη και δέος

Μιλώντας για τη δουλειά του, ο Paolo Morello σημειώνει: «Η φωτογράφιση ενός αρχαιολογικού χώρου ενέχει πάντα μια σύγκρουση. Ανάμεσα σε αυτό που έχουμε μελετήσει και αυτό που βλέπουμε. Ανάμεσα στις επιστημονικές μας γνώσεις, την ορθολογιστική μας αντίληψη και τα υπάρχοντα ερείπια, μερικές φορές πολύ φτωχά, που προσφέρονται μπροστά από τον φακό μας. Ανάμεσα στην έντονη συγκίνηση που μας προκαλεί καρδιοχτύπι, τη μαγεία που μας κατακλύζει και την επιθυμία να τα αποτυπώσουμε όλα αυτά σε μια εικόνα. Αυτή η σύγκρουση είναι ένα είδος πρόκλησης και αυτό ακριβώς αναμένεται να αντιπροσωπεύσει ένας φωτογράφος.

Επίδαυρος

Υπάρχουν τόποι, των οποίων το “μέγεθος” υπερβαίνει τον χώρο που καταλαμβάνουν στην πραγματικότητα. Είναι τόποι που αποτελούν σύμβολα, πνευματικές προεκτάσεις, εικόνες που η συλλογική μνήμη επεξεργάστηκε εδώ και αιώνες, καταστάλαγμα ιστορικών αναφορών, τολμηρών περιηγήσεων και ακούραστων αρχαιολογικών ερευνών. Γύρω από μια πέτρα, γύρω από μια άμορφη σωρό ερειπίων, συγκεντρώνονται συχνά συμβολικές αξίες τόσο ισχυρές, ώστε να καθιστούν αυτά τα αρχαία ίχνη, που, μόλις μετά βίας, είναι ορατά, ένα εξαίσιο μνημείο.

Ακράγας

Η Αρχαία Ελλάδα είναι το κατ’ εξοχήν έμβλημα αυτού του φαινομένου. Ήδη για τους Ρωμαίους, η Ελλάδα δεν ήταν απλά μια χώρα προς κατάκτηση, μια επαρχία, μεταξύ άλλων, που έπρεπε να ενσωματωθεί στο πλαίσιο της Αυτοκρατορίας. Ήταν αντικείμενο θαυμασμού τόσο μεγάλου, ώστε να δικαιολογεί την περίφημη φράση του Οράτιου: “Graecia capta ferum victorem cepit” - “Η κατακτημένη Ελλάδα κατέκτησε τον βάρβαρο νικητή”.

Από τότε, αυτό το συναίσθημα θαυμασμού για τον ελληνικό πολιτισμό δεν έχει ατονήσει. Σήμερα, σώζονται ελάχιστα απομεινάρια από το μεγαλείο της Αρχαίας Ελλάδας. Από τους χιλιάδες ναούς, τα θέατρα, τα δημόσια κτήρια, παραμένουν όρθια μόνο μερικές δεκάδες μνημεία, συχνά κατεστραμμένα και συμβιβασμένα με τον χρόνο. Και όμως, αυτά τα λίγα απομεινάρια που επιβίωσαν αποτέλεσαν, κατά τη διάρκεια των αιώνων, επίλεκτους προορισμούς για περιπετειώδη ταξίδια, αντικείμενο περιηγήσεων που, με την έμπνευση και το πάθος τους, συνεχίζουν ακόμη και σήμερα να μας προκαλούν κατάπληξη και δέος.

Δελφοί

Στην Αρχαία Ελλάδα, βυθίζονται οι πολιτιστικές και πολιτικές ρίζες της Δύσης. Με αίσθηση ευγνωμοσύνης και σεβασμού, συνεχίζουμε να θυμόμαστε ότι ο πολιτισμός μας οφείλει στην Ελλάδα τα δώρα της Δημοκρατίας και της Φιλοσοφίας».

Πληροφορίες

Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών: Δελφοί - Φωκίδα, τηλ.: 2265 082312. Ωράριο λειτουργίας: 9.00 - 16.00 (πλην Τρίτης).

Οι ανασκαφικές τομές επικεντρώθηκαν κυρίως πέριξ του δίχωρου υπέργειου ταφικού μνημείου ρωμαϊκών χρόνων που αποκαλύφθηκε το 2016 και επιβεβαίωσαν την διαχρονική χρήση του χώρου από τους αρχαϊκούς μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους

Ολοκληρώθηκε, στις 10 Οκτωβρίου 2017, στο Χιλιομόδι Κορινθίας, η συστηματική αρχαιολογική έρευνα της Αρχαίας Τενέας από τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η αρχαιολογική έρευνα πραγματοποιείται, για πέμπτη συνεχή χρονιά, υπό την διεύθυνση της Δρ. Έλενας Κόρκα και την συμμετοχή διεπιστημονικής ομάδας τόσο του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού όσο και Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων.

Οι ανασκαφικές τομές επικεντρώθηκαν κυρίως πέριξ του δίχωρου υπέργειου ταφικού μνημείου ρωμαϊκών χρόνων που αποκαλύφθηκε το 2016 και επιβεβαίωσαν την διαχρονική χρήση του χώρου από τους αρχαϊκούς μέχρι και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Αρχικά στα επιφανειακά στρώματα, βόρεια και ανατολικά του ρωμαϊκού ταφικού μνημείου, αποκαλύφθηκε η συνέχεια οργανωμένου νεκροταφείου ρωμαϊκών χρόνων, το οποίο ορίζονταν από ταφικούς περιβόλους.

Ανασκάφηκαν δεκατέσσερις καλυβήτες κεραμοσκεπείς τάφοι, πολλοί από τους οποίους στο εσωτερικό τους περιέκλειαν περισσότερες από μια ταφές, κτερισμένες με λύχνους, αγγεία και νομίσματα από τον 1ο μέχρι και τον 4ο αι. μ.Χ. Μεταξύ αυτών ξεχωρίζει ενυπόγραφος λύχνος κορινθιακού εργαστηρίου του 1ου αι. μ.Χ., που στο δίσκο του φέρει παράσταση Αφροδίτης με δύο ερωτιδείς.

Σε μεγαλύτερο βάθος εντοπίστηκαν ισχυρές κατασκευές που πιθανότατα ανήκουν σε σύμπλεγμα κτιριακών εγκαταστάσεων, οι οποίες εκτείνονται στον άξονα βορρά νότου κάτω από το ρωμαϊκό μνημείο και το νεκροταφείο των ρωμαϊκών τάφων. Συγκεκριμένα, κάτω και εξωτερικά της νοτιοδυτικής πλευράς του ρωμαϊκού ταφικού μνημείου και κάτω από τον προθάλαμο αυτού, ανασκάφηκε ορθογώνιος υπόγειος χώρος ελληνιστικών χρόνων, κατασκευασμένος από ισόδομους πωρόλιθους, επιχρισμένος εσωτερικά σε όλη την επιφάνειά του και στο δάπεδό του με ιδιαίτερα επιμελημένο και παχύ στρώμα κονιάματος.

Στη βορειοανατολική εσωτερική γωνία του, αποκαλύφθηκε in situ στο δάπεδο ορθογώνιος πώρινος δόμος επιχρισμένος με το ίδιο κονίαμα και έμπροσθεν αυτού επικονιασμένη κοιλότητα. Από το εσωτερικό του χώρου περισυνελέγη μεγάλη ποσότητα οστεολογικού υλικού, πλήθος επιζωγραφισμένων κεράμων, κεραμική ταφικών και τελετουργικών κυρίως αγγείων, χρονολογούμενη από τους αρχαϊκούς έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Από τον ίδιο χώρο προήλθε επίσης κεφαλή από ειδώλιο ταύρου. Εντυπωσιακή υπήρξε η μεγάλη συγκέντρωση καύσεων στο εσωτερικό του χώρου. Επίσης, σε καύση που διερευνήθηκε εξωτερικά της βορειοδυτικής γωνίας του, βρέθηκε συγκέντρωση από έντεκα ακέραια μικκύλα αγγεία ελληνιστικών χρόνων και συνανήκοντα τμήματα πολλών άλλων.

Βόρεια του υπόγειου χώρου και παράλληλα με αυτόν αποκαλύφθηκε τοίχος επίσης ελληνιστικών χρόνων με στιβαρή θεμελίωση, που στη συνέχεια υπερκαλύφθηκε μερικώς από τον κεντρικό θάλαμο του ρωμαϊκού ταφικού μνημείου. Δύο ακόμη τοίχοι ίδιας εποχής, παράλληλοι μεταξύ τους, κατασκευάστηκαν κάθετα στον πρώτο τοίχο. Από τις επιχώσεις στους χώρους μεταξύ των τοίχων αυτών περισυνελλέγη κεραμική ελληνιστικών κυρίως χρόνων μεταξύ των οποίων και ειδώλιο περιστεριού. Σε μια τρίτη, ακόμη μεταγενέστερη ελληνιστική φάση, οι τοίχοι απολαξεύθηκαν σε σημεία τους προκειμένου στο εσωτερικό τους να εγκιβωτιστούν τάφοι ελληνιστικών χρόνων.

Αποκαλύφθηκαν πέντε τάφοι (μονολιθικές σαρκοφάγοι, κιβωτιόσχημοι και λακκοειδείς τάφοι), που έφεραν όλοι επικάλυψη από πώρινες καλυπτήριες πλάκες. Όλες οι ταφές ήταν πλούσια κτερισμένες. Ξεχωρίζει ταφή, η οποία συνοδεύονταν από επιχρυσωμένο χάλκινο στεφάνι με φύλλα και καρπούς μυρτιάς, χρυσό δακτυλίδι, χρωστικές ουσίες-ψιμμύθια ερυθρού χρώματος, οστέινο αυλό, οστέινα ατρακτοειδή πλακίδια κι ένα χάλκινο κάτοπτρο με επίθετη ανάγλυφη διακόσμηση έρωτα, καθώς και χρυσή δανάκη από νόμισμα Σικυώνας.

Στα κτερίσματα των υπόλοιπων τάφων συγκαταλέγονται κυρίως μυροδοχεία, οστέινες περόνες, μεγάλος αριθμός από οστέινα κοχλιάρια, κέλυφος αβγού, τμήμα ξύλου, λύχνοι, μικκύλα αγγεία, λάγηνοι, σκύφοι, σιδερένιες στλεγγίδες, χρυσές δανάκες και χάλκινα νομίσματα, καθώς και ανάγλυφο χρυσό έλασμα. Μεταξύ των ελληνιστικών ταφών εντοπίστηκε και ταφή του 1ου αι. μ.Χ. μέσα σε σαρκοφάγο ελληνιστικών χρόνων, η οποία συμπληρώθηκε στη δυτική πλευρά της με μικρή προσθήκη κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η εν λόγω ταφή απέδωσε ακέραιη περίτεχνη γυάλινη καλυκωτή φιάλη, χάλκινη οινοχόη, σιδερένια στλεγγίδα με περίτεχνη λαβή, βολβόσχημα μυροδοχεία, λάγηνο, μικκύλα αγγεία, χάλκινο νόμισμα και χάλκινους ήλους με ημισφαιρική κεφαλή από καττύματα υποδημάτων.

Επιπλέον, νότια του ρωμαϊκού ταφικού μνημείου και ανατολικά του υπόγειου χώρου, στο βάθος έδρασης της θεμελίωσής του, εντοπίστηκαν δύο μονολιθικές σαρκοφάγοι ελληνιστικών χρόνων. Στο εσωτερικό τους εσωκλείονταν περισσότερες από μια ταφές. Στη μια εξ αυτών βρέθηκε ταφική κάλπη και μεγάλη συγκέντρωση μυροδοχείων των ελληνιστικών χρόνων.

Από τον ενδελεχή καθαρισμό του ρωμαϊκού ταφικού μνημείου εντοπίστηκαν  αρχαϊκό κιονόκρανο και πολλά ελληνιστικά αρχιτεκτονικά μέλη όπως πεσσοί, λιθόπλινοι με διαφόρων ειδών εντορμίες (συνδέσμους, γόμφους κ.α.), ιωνικό επιστήλιο με συμφυές γείσο, σπόνδυλος ιωνικού κίονα, μέλος τοιχοβάτη με κυμάτια, καθώς και άλλα αρχιτεκτονικά μέλη, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν σε δεύτερη χρήση για την θεμελίωση του ρωμαϊκού μνημείου.

Οι υποκείμενοι ελληνιστικοί χώροι του ρωμαϊκού ταφικού μνημείου, όπως ο υπόγειος θάλαμος, παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς οι χώροι αυτοί και τα σχετικά ευρήματά τους  μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι συνδέονταν με τελετουργίες.

Η επιφανειακή έρευνα και η γεωφυσική διασκόπηση με γεωραντάρ συνεχίστηκαν και φέτος προσδίδοντας συμπληρωματικά στοιχεία στην έρευνα για την κατοίκηση της αρχαίας Τενέας.
Στο πρόγραμμα συμμετείχαν φοιτητές από πανεπιστημιακές σχολές του εσωτερικού και του εξωτερικού, οι οποίοι εργάστηκαν και μαθήτευσαν στο πλαίσιο των ερευνητικών εργασιών. Ταυτόχρονα διεξήχθησαν εκπαιδευτικά προγράμματα σε μαθητές της περιοχής.

Κάτι έχει αλλάξει στη νότια πλαγιά της Ακρόπολης. Οι πολυάριθμοι ξένοι τουρίστες μαγνητίζονται από το μνημείο που «εμφανίστηκε» απρόσμενα στο στόμιο του μεγαλύτερου σπηλαίου που συναντάμε σε αυτή την πλευρά του Ιερού Βράχου και το απαθανατίζουν. Μαζί με το μνημείο της αρχαιότητας συντηρήθηκε και η Παναγία η Σπηλιώτισσα, που διαμορφώθηκε πίσω από την πρόσοψή του την περίοδο της Τουρκοκρατίας.

«Η δουλειά που έγινε στο χορηγικό μνημείο του Θρασύλλουείναι εξαιρετική», λέει στον Ελεύθερο Τύπο της Κυριακής η διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών, δρ Ελένη Μπάνου και μας επισημαίνει τις αισθητικές αλλαγές που επέφερε η αναστήλωση του μνημείου στη θέαση του Ιερού Βράχου. «Σήμερα έχουμε μια άλλη εικόνα όταν κοιτάζουμε προς τη νότια κλιτύ της Ακρόπολης», σημειώνει. Πράγματι. Η ανάκτηση του «χαμένου» μνημείου εντυπωσιάζει.

«Το Θρασύλλειοαπουσίαζε από τη θέση του εκατόν ενενήντα χρόνια, ενώ κοσμούσε το Βράχο της Ακρόπολης για περισσότερους από 23 αιώνες», υπογραμμίζει ο δρ Κωνσταντίνος Μπολέτης. Πρόκειται για τον αρχιτέκτονα αναστηλωτή, τέως πρόεδρο της Επιστημονικής Επιτροπής Μνημείων Νότιας Κλιτύος Ακροπόλεως, ο οποίος εκπόνησε τη μελέτη για την αποκατάσταση του μνημείου και επέβλεψε την εφαρμογή της.

Το χορηγικό μνημείο δημιουργήθηκε περί το 320 π.Χ. από τον Θράσυλλο, αγωνοθέτη των Μεγάλων Διονυσίων, και έφερε μορφή ναΐσκου στο πρότυπο των χορηγικών μνημείων. Το 271 π.Χ. αναμορφώθηκε από τον γιο του, Θρασυκλή. Σήμερα η όψη του δεν θυμίζει σε τίποτα τη μορφή που είχε πριν ξεκινήσουν οι αναστηλωτικές εργασίες. Τρία μόνο δομικά μέρη του σώζονταν στη θέση τους και τα υπόλοιπα ήταν πεσμένα στο έδαφος. «Το μνημείο κατέρρευσε μετά από κανονιοβολισμό το 1827, κατά την πολιορκία της Ακρόπολης από τους Τούρκους, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν ή να τραυματιστούν πολλοί από τους αγωνιστές που είχαν αναλάβει την υπεράσπισή του…», λέει ο κ. Μπολέτης.

Ο ίδιος μας ξενάγησε το χώρο. Παρασκευή πρωί και οι τουρίστες σχημάτιζαν μεγάλες ουρές στην είσοδο του Διονυσιακού Θεάτρου για να προμηθευτούν το εισιτήριό τους. Μια μεγάλη ταλαιπωρία αναμονής κάτω από τον ήλιο, που θα είχε αποφευχθεί αν είχε θεσπιστεί το ηλεκτρονικό εισιτήριο. Αυτή είναι όμως μια άλλη πονεμένη ιστορία…

Πρόσβαση

Οι πολυάριθμοι επισκέπτες του αρχαιολογικού χώρου δεν περιορίζονταν στο να κοιτάζουν ψηλά προς το μνημείο. Πολλοί ανέβαιναν μέχρι το πλάτωμα, ακριβώς κάτω από το Θρασύλλειο, όπου οι ενημερωτικές πινακίδες πληροφορούν το κοινό για την ιστορία του. Ο ίδιος ο χώρος δεν είναι ακόμα επισκέψιμος λόγω του βραχώδους εδάφους. «Η αναστήλωση του μνημείου συνδέεται με την αποκατάσταση του Διονυσιακού Θεάτρου», επισημαίνει η κ. Μπάνου. «Η προσέγγισή του θα μπορεί να γίνεται είτε από τις κλίμακες του θεάτρου, όταν ολοκληρωθεί η αποκατάσταση τους, είτε από τον Περίπατο», προσθέτει. Αλλά και στον Περίπατο, την περιφερειακή δηλαδή οδό των υπωρειών της Ακρόπολης, απαιτούνται εργασίες αποκατάστασης. Το θέμα απασχολεί σοβαρά την εφορεία, καθώς συνδέεται και με άλλες αθέατες, αυτή τη στιγμή, πτυχές της Ακρόπολης. Η κ. Μπάνου μας επισημαίνει, για παράδειγμα, «τα πολύ ενδιαφέροντα λαξεύματα του Βράχου, όπως αυτά που εντοπίζονται ένθεν κι ένθεν του χορηγικού μνημείου».

Αναστήλωση-πρότυπο

Σήμερα η πρόσοψη του μνημείου έχει αναστηλωθεί με μεγάλη φροντίδα. Μαζί με τα συντηρημένα αυθεντικά αρχιτεκτονικά μέλη χρησιμοποιήθηκε και νέο μάρμαρο. «Η όψη του», σύμφωνα με τον αρχιτέκτονα-αναστηλωτή, «αποτελεί σχεδόν αντίγραφο της δυτικής όψης της νότιας πτέρυγας των Προπυλαίων της Ακρόπολης». Έχει δηλαδή τη μορφή δίθυρου πυλώνα με παραστάδες, κεντρικό πεσσό, θυρώματα, επιστύλιο με συνεχή σειρά διακοσμητικών σταγόνων, ζωφόρο και γείσο. Το μνημείο ήταν σμιλεμένο σε μάρμαρο από την Πεντέλη και τον Υμηττό κατά κύριο λόγο. Ιδιαίτερη μορφή είχε η ζωφόρος του, η οποία έφερε γλυπτή διακόσμηση από πέντε στεφάνια ελιάς στις δύο πλευρές και ένα με φύλλα κισσού στο κέντρο. Τέσσερα από αυτά τα εμβληματικά στεφάνια κατασκευάστηκαν σε νέο μάρμαρο με την ευγενική χορηγία του Ιδρύματος Ιωάννη Φ. Κωστοπούλου. «Η άμεση ανταπόκριση του Ιδρύματος συνιστά σημασιολογική δικαίωση του θεσμού της χορηγίας σήμερα και προβάλλει τη διαχρονικότητά του: Ένας σύγχρονος χορηγός συνεισφέρει για την αναστήλωση του μνημείου του αρχαίου ομολόγου του», υπογραμμίζει ο αναστηλωτής.

Μετά την απομάκρυνση του εργοταξιακού εξοπλισμού από την περιοχή καθαρίστηκαν επιμελώς τα βράχια σε μια έκταση 200 τετραγωνικών μέτρων. Η θέση προσφέρει πανοραμική θέα προς το Θέατρο του Διονύσου, αλλά και ένα μεγάλο κομμάτι της πόλης. Από τις ίδιες μακρινές αποστάσεις μπορεί κανείς σήμερα να διακρίνει και το Θρασύλλειο, που πλέον μας δίνει τη σαφή εικόνα ενός μεγάλου χορηγικού μνημείου της αρχαιότητας.

Η Παναγία της Ακρόπολης

Το σπήλαιο, στο εσωτερικό του μνημείου, είχε διαμορφωθεί σε εκκλησία. Η εγκατάστασή του τοποθετείται στους μεσοβυζαντινούς χρόνους, ενώ η ύπαρξη της Παναγίας της Σπηλιώτισσας, στη μορφή που διατηρείται σήμερα, διαμορφώθηκε κατά την περίοδο της οθωμανικής κυριαρχίας. Η επανατοποθέτηση στο εσωτερικό του ναΐσκου, πριν από λίγες ημέρες, της συντηρημένης μεγάλης μαρμάρινης εικόνας με θέμα την Κοίμηση της Θεοτόκου σηματοδοτεί και τυπικά την ολοκλήρωση των εργασιών αναστήλωσης του μνημείου. Κατά μια επιστημονική προσέγγιση η αφιέρωση του ναού στην ίδια την Παναγία «μπορεί να σχετίζεται με το ακέφαλο άγαλμα Διονύσου που δέσποζε επί του αρχαίου μνημείου και συνήθως εκλαμβανόταν λόγω της στάσης του ως γυναικείο». Σύμφωνα με την επικεφαλής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών κ. Μπάνου, «το άγαλμα αυτό αποσπάστηκε για λογαριασμό του Λόρδου Ελγιν το 1802 και εκτίθεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο».

Δύο τοίχοι συμβάλλουν στην υποτυπώδη εσωτερική οργάνωση της εκκλησίας, οι οποίοι διακοσμούνται από σπαράγματα τοιχογραφιών. Με θέμα έναν ιεράρχη, πιθανά τον Μέγα Βασίλειο, τον Αγιο Σπυρίδωνα, τη Φιλοξενία του Αβραάμ και παράσταση του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου. Στο δεύτερο τοίχο διαμορφώνεται τοξωτό άνοιγμα, μέσω του οποίου χτιστή κλίμακα οδηγούσε στο υπερώο. Οι ενημερωτικές πινακίδες μάς πληροφορούν πως «στην εκκλησία προσέρχονταν την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι Αθηναίες μητέρες για να προσευχηθούν για τα άρρωστα παιδιά τους, ενώ σύμφωνα με άλλη παράδοση στην περιοχή του σπηλαίου διαπόμπευαν τις μοιχαλίδες».

Η ταυτότητα του έργου

Η εκτενής έρευνα για τα αρχιτεκτονικά, δομικά και μορφολογικά ζητήματα του μνημείου του Θρασύλλου ξεκίνησε το 2002. Οι αναστηλωτικές εργασίες επανεκκίνησαν το 2011. Η αναστήλωση έγινε μέσω των Κοινοτικών Προγραμμάτων και του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Το έργο ολοκληρώθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών. Στο πρόγραμμα αποκατάστασης εργάστηκαν επίσης η πολιτικός μηχανικός MSc Ευφροσύνη Σαμπά και οι τεχνίτες Π. Καλογερόπουλος, Β. Σαρρής, Α. Σκοτώρης και Γ. Κρικέλας. Η συντήρηση του τοιχογραφικού διακόσμου της εκκλησίας έγινε από το τμήμα Συντήρησης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Αθηνών με υπεύθυνο Τμηματάρχη –συντηρητή Στέλιο Δασκαλάκη.

Πηγή: Α. Καρατζαφέρης, Ελεύθερος Τύπος

Είναι φορές που και η τυραννία γίνεται ακόμη και για τους τυράννους σκέτη τυραννία. Ο Ιέρων λόγου χάρη. Τύραννος των Συρακουσών, δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν. Ο πρώτος που εφάρμοσε δίκτυο κατασκοπείας. Μίσθωνε τακτικά κατασκόπους και πληροφοριοδότες χρησιμοποιώντας τους λεγόμενους “ωτακουστές”….

Ο Αριστοτέλης μας λέει ότι ο Ιέρων έστελνε για να ακούσουν τις ομιλίες και τις απόψεις των ανθρώπων στην πόλη («και ους ωτακουστάς εξέπεμπεν Ιέρων»: Πολιτικά Ε’, 1313β11). Ο Αριστοτέλης γνώριζε ότι ίσως ο Ιέρων είχε δανειστεί το πρότυπο των ωτακουστών από την Περσία.

Ας πάμε να διαβάσουμε ένα απόσπασμα από τον Ξενοφώντααπό το έργο του “Ιέρων” ή Τυραννικός, που αναλύει εξαιρετικά απλά και ουσιαστικά τον λόγο που κυβερνούν οι άδικοι και διώκονται οι δίκαιοι…

“Θα σου πω κι ένα άλλο από τα δυσάρεστα που παθαίνουν οι τύραννοι, Σιμωνίδη. Αυτοί, παρ’ όλο που αναγνωρίζουν τους γενναίους, τους σοφούς και τους δίκαιους όχι λιγότερο απ’ ότι οι ιδιώτες, τους φοβούνται μάλλον παρά τους θαυμάζουν.

Τους ανδρείους, μήπως και τολμήσουν κάτι για χάρη της ελευθερίας· τους σοφούς μήπως και μηχανευτούν κάτι· τους δίκαιους, μήπως τους θελήσει το πλήθος για κυβερνήτες του. Κι όταν οι τύραννοι από το φόβο τους τούς ξεπαστρέψουν αυτούς, ποιοι άλλοι θα τους μείνουν για να τους χρησιμοποιούν εκτός από τους άδικους, τους έκλυτους και τους δουλοπρεπείς;

Τους άδικους τους εμπιστεύονται, γιατί κι αυτοί φοβούνται, όπως οι τύραννοι, μήπως η πόλη κάποια μέρα γίνει ελεύθερη και ασκήσει πάνω τους την εξουσία της· τους έκλυτους εξαιτίας της ελευθερίας δράσης που έχουν προς το παρόν και τους δουλοπρεπείς, επειδή αυτοί δεν έχουν καμιά αξίωση να είναι ελεύθεροι.

Μου φαίνεται λοιπόν δυσάρεστο κι αυτό το πάθημα: άλλους να θεωρείς χρηστούς άνδρες κι άλλους να είσαι αναγκασμένος να χρησιμοποιείς.

Επιπλέον, ο τύραννος είναι αναγκασμένος να αγαπά την πόλη του· γιατί χωρίς αυτή δεν μπορεί ούτε να υπάρχει ούτε να ευτυχεί· η τυραννία όμως αναγκάζει τους τυράννους να εγκαλούν την ίδια την πατρίδα τους. Γιατί, δεν χαίρονται κάνοντας τους πολίτες πιο γενναίους ή εξοπλίζοντας τους καλύτερα αλλά ευχαριστιούνται περισσότερο καθιστώντας τους ξένους ισχυρότερους για να τους χρησιμοποιούν μετά ως φρουρούς τους.

Ακόμη κι όταν έρχονται καλές χρονιές για τις σοδειές και υπάρχει αφθονία αγαθών, ούτε τότε χαίρεται ο τύραννος· γιατί πιστεύει πως όσο πιο φτωχοί είναι οι άνθρωποι τόσο πιο υποταγμένοι είναι ώστε να τους χρησιμοποιεί.”

Χαλεπὸν δ’ ἐρῶ σοι καὶ ἄλλο πάθημα, ὦ Σιμωνίδη, τῶν τυράννων. γιγνώσκουσι μὲν γὰρ οὐδὲν ἧττον τῶν ἰδιωτῶν τοὺς ἀλκίμους τε καὶ σοφοὺς καὶ δικαίους. τούτους δ’ ἀντὶ τοῦ ἄγασθαι φοβοῦνται, τοὺς μὲν ἀνδρείους, μή τι τολμήσωσι τῆς ἐλευθερίας ἕνεκεν, τοὺς δὲ σοφούς, μή τι μηχανήσωνται, τοὺς δὲ δικαίους, μὴ ἐπιθυμήσῃ τὸ πλῆθος ὑπ’ αὐτῶν προστατεῖσθαι. ὅταν δὲ τοὺς τοιούτους διὰ τὸν φόβον ὑπεξαιρῶνται, τίνες ἄλλοι αὐτοῖς καταλείπονται χρῆσθαι ἀλλ’ ἢ οἱ ἄδικοί τε καὶ ἀκρατεῖς καὶ ἀνδραποδώδεις; οἱ μὲν ἄδικοι πιστευόμενοι, διότι φοβοῦνται ὥσπερ οἱ τύραννοι τὰς πόλεις μήποτε ἐλεύθεραι γενόμεναι ἐγκρατεῖς αὐτῶν γένωνται, οἱ δ’ἀκρατεῖς τῆς εἰς τὸ παρὸν ἐξουσίας ἕνεκα, οἱ δ’ ἀνδραποδώδεις, διότι οὐδ’ αὐτοὶ ἀξιοῦσιν ἐλεύθεροι εἶναι. χαλεπὸν οὖν καὶ τοῦτο τὸ πάθημα ἔμοιγε δοκεῖ εἶναι, τὸ ἄλλους μὲν ἡγεῖσθαι ἀγαθοὺς ἄνδρας, ἄλλοις δὲ χρῆσθαι ἀναγκάζεσθαι. ἔτι δὲ φιλόπολιν μὲν ἀνάγκη καὶ τὸν τύραννον εἶναι· ἄνευ γὰρ τῆς πόλεως οὔτ’ ἂν σῴζεσθαι δύναιτο οὔτ’ εὐδαιμονεῖν· ἡ δὲ τυραννὶς ἀναγκάζει καὶ ταῖς ἑαυτῶν πατρίσιν ἐνοχλεῖν. οὔτε γὰρ ἀλκίμους οὔτ’ εὐόπλους χαίρουσι τοὺς πολίτας παρασκευάζοντες, ἀλλὰ τοὺς ξένους δεινοτέρους τῶν πολιτῶν ποιοῦντες ἥδονται μᾶλλον καὶ τούτοις χρῶνται δορυφόροις. ἀλλὰ μὴν οὐδ’ ἂν εὐετηριῶν γενομένων ἀφθονία τῶν ἀγαθῶν γίγνηται, οὐδὲ τότε συγχαίρει ὁ τύραννος. ἐνδεεστέροις γὰρ οὖσι ταπεινοτέροις αὐτοῖς οἴονται χρῆσθαι.

Μτφρ. Λ. Τρουλινού

Πηγές: elhalflashbacks, greek-language, uchicago.edu, tilestwra, apocalypsejohn

Να γίνεις σπουδαίος, να διαπρέψεις, να είσαι ο καλύτερος. Αυτή η ανταγωνιστική διάθεση ήταν η κινητήρια δύναμη της αρχαίας Ελλάδας σε όλους τους τομείς, αυτή είναι και στον σύγχρονο κόσμο, τουλάχιστον στις χώρες που έχουν να επιδείξουν σημαντικά επιτεύγματα. «Πάντα να αριστεύεις και να γίνεσαι καλύτερος απ’όλους» ήταν η πρώτη προτροπή προς τους νέους, από την εποχή του Ομήρου. Τίποτα δεν πρόσφερε μεγαλύτερη ικανοποίηση από την αριστεία!

Ποιος είναι ο άριστος

Άριστος ήταν ο Αχιλλέας. Αυτός ο οξύθυμος, κακομαθημένος βασιλιάς που δεν σήκωνε μύγα στο σπαθί του. Ήταν όμως ανίκητος στη μάχη! Ήταν η εγγύηση της επιτυχίας για αυτούς που τον είχαν στο πλευρό τους.

Άριστος ήταν ο Οδυσσέας, ο πολυμήχανος και πονηρός Ιθακιώτης, ο οποίος, χωρίς να υστερεί σε γενναιότητα, κέρδιζε τις περισσότερες μάχες με τα λόγια και τις ιδέες του.

Άριστος ήταν ο Θαλής από τη Μίλητο, ένας από τους «φυσικούς φιλοσόφους», τους γεννήτορες της φιλοσοφικής σκέψης. Αρίστευσε στο πνεύμα, γιατί κατάφερε να το χρησιμοποιήσει μ’ έναν τρόπο πρωτόγνωρο για την εποχή του: αντί να παραμείνει προσκολλημένος στην εικόνα που έδιναν οι μυθολογικές αφηγήσεις για τον κόσμο, έψαξε μέσα στον κόσμο να βρει τις απαντήσεις.

Άριστος ήταν ο Θεμιστοκλής, ο καπάτσος και εύστροφος στρατηγός, που ήξερε να πείθει και τους πιο στενοκέφαλους. Η δική του ξεχωριστή ευφυία έσωσε όλον τον πληθυσμό της Αθήνας, τότε που μπήκαν οι Πέρσες και ρήμαξαν τα πάντα.

Άριστος ήταν ο Περικλής, ο ψυχρός κι απόμακρος στρατηγός, που χωρίς ποτέ να χαϊδέψει τ’ αυτιά κανενός, οι Αθηναίοι τον ψήφιζαν για 14 χρόνια. Γιατί ήταν ο καλύτερος ομιλητής, ο καλύτερος στη διαχείριση κρίσεων και τόσο ψύχραιμος που τον αποκαλούσαν Ολύμπιο. Άριστος και στην αντοχή, γιατί παρά το σφυροκόπημα που δέχτηκε από την αντιπολίτευση, εκείνος έπραξε αυτό που θεωρούσε σωστό για την πόλη του. Και από τα δημιουργήματα αυτού του άριστου άνδρα, αντλούμε ακόμα ηθικό και υλικό όφελος.

Άριστος ήταν και ο Αλέξανδρος, ο τόσο ξεχωριστός που ονομάστηκε Μέγας. Άριστος στη δύναμη ψυχής, στην αποφασιστικότητα, στη στρατηγική σκέψη, στην επίτευξη στόχων. Σε αυτόν τον σκληρό πεισματάρη οφείλει η Ελλάδα τη δόξα που μέχρι σήμερα συνοδεύει το όνομά της.

Άριστοι, ο καθένας στον τομέα του, ήταν πολλοί ακόμα, που είχαν την τύχη να ζήσουν σε ένα περιβάλλον που ενθάρρυνε την αριστεία και την επιβράβευε με τιμές εν ζωή και υστεροφημία κατόπιν. Γλύπτες, ποιητές, ρήτορες, φιλόσοφοι, στρατιωτικοί, πολιτικοί, επιστήμονες, αθλητές, άφησαν πίσω τους μια ανεκτίμητη περιουσία – από την οποία ακόμα τρεφόμαστε – επειδή ήθελαν και μπορούσαν να γίνουν άριστοι στο είδος τους. Μπορούσε βέβαια ν’ αριστεύσει κάποιος και στο εμπόριο, αν ενδιαφερόταν μόνο για οφέλη υλικά. Αλλά, οπουδήποτε και αν δοκίμαζε την τύχη του, ήξερε πως υπάρχουν όρια, τα οποία δεν επιτρεπόταν να ξεπεράσει.

Μέτρον άριστον

Οι αρχαίοι λάτρευαν την ισονομία, αλλά δεν έβλεπαν με καλό μάτι την εξίσωση. Αυτός που είχε ένα ιδιαίτερο ταλέντο, όχι μόνο μπορούσε, αλλά και όφειλε να το αναπτύξει και να γίνει σπουδαίος, τιμώντας έτσι τον εαυτό του, την οικογένειά του και την πατρίδα του. Ωστόσο, δεν ήταν αφελείς. Γνώριζαν ότι η ανθρώπινη φιλοδοξία εύκολα οδηγεί στην υπερβολή και τίποτα δεν απεχθάνονταν περισσότερο από την έλλειψη μέτρου. Ο ανταγωνισμός είχε όρια, τα οποία όλοι γνώριζαν από την ημέρα που γεννήθηκαν.

Μπορούμε να τα συνοψίσουμε σε πέντε δελφικά παραγγέλματα:

ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ, τίποτα σε υπερβολή. Ο καθένας οφείλει να συγκρατεί τον εαυτό του μέσα στα όρια που έχει θέσει η κοινωνία που τον ανέθρεψε.

ΥΒΡΙΝ ΜΙΣΕΙ. Η υπέρβαση των ανθρώπινων μέτρων, η υπέρμετρη αλαζονεία δεν μένει ατιμώρητη. Εκείνος που θα πιστέψει πως, επειδή είναι σπουδαίος στον τομέα του, μπορεί να περνιέται για θεός, σύντομα θα χάσει το μυαλό του και θα οδηγηθεί σε παράκρουση. Τότε επεμβαίνει η Νέμεσις, η ύψιστη τιμωρία.

ΥΦΟΡΩ ΜΗΔΕΝΑ, να μην υποβλέπεις κανέναν, όσο ψηλά κι αν φτάσεις. Ο σπουδαίος άνθρωπος οφείλει να είναι ευγενικός και ευπροσήγορος με όλους. Έτσι προστατεύει τον εαυτό του από την αλαζονεία και ωφελεί όλους τους άλλους γύρω του.

ΠΡΑΤΤΕ ΔΙΚΑΙΑ. Να δίνεις στον καθένα αυτό που του αξίζει, έτσι όρισε τη δικαιοσύνη ο Αριστοτέλης. Ούτε να χαρίζεσαι σε αυτόν που δεν αξίζει ούτε να στερείς από αυτόν που δεν αξίζει. Όσο ψηλά κι αν φτάσεις, ποτέ δεν φτάνεις ψηλότερα από τη δικαιοσύνη.

ΠΛΟΥΤΕΙ ΔΙΚΑΙΩΣ. Ο πλούτος δεν ήταν δαιμονοποιημένος στην αρχαία Ελλάδα. Ο άδικος πλούτος ήταν. Μπορούσε κανείς να κυνηγήσει το κέρδος, αν ήθελε, αλλά έπρεπε να το κάνει νόμιμα και να συνεισφέρει το μερίδιο που του αναλογούσε στην πολιτεία.

Γιατί να αριστεύει κάποιος;

Ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί κανείς να κατανοήσει τη ζωή στην ολότητά της και να τη ζήσει όσο το δυνατόν πληρέστερα, είναι η επιδίωξη της αριστείας. Έτσι γεννήθηκε ο πολιτισμός, επειδή ο κάθε άνθρωπος θέλει να γίνεται ικανότερος, να ξεχωρίζει από τους άλλους, να κάνει πράγματα για τα οποία θα τον θαυμάζουν, να ωφελήσει τον εαυτό του και τον κόσμο. Έτσι εξελίχθηκε η σκέψη, η επιστήμη, η τεχνολογία. Κάποιοι άριστοι έκαναν το μεγάλο βήμα και έλυσαν προβλήματα που απασχολούσαν και τους μη άριστους.

Σ’ έναν κόσμο που ο λιγότερο ικανός έχει τις ίδιες απολαβές με τον άριστο, τι θα κινητοποιεί την επιθυμία να γίνει κάποιος καλύτερος; Και τι νόημα έχει να προσπαθεί κανείς να κατακτήσει μια κορυφή, αν φτάνοντας κατάκοπος εκεί πάνω έχουν ήδη φτάσει εκεί οι μέτριοι με ελικόπτερο;

Η επιθυμία να ξεχωρίσουμε, να γίνουμε καλύτεροι και να κάνουμε τη διαφορά, είναι εγγενής. Η επιβράβευση είναι το κίνητρο. Αν δεν υπάρχει το κίνητρο, τότε η επιθυμία είτε θα μαραζώσει κι ένα μεγάλο ταλέντο θα αδρανοποιηθεί είτε θα στραφεί στο περιθώριο της κοινωνίας, αναζητώντας χώρο να εξελιχθεί και να επιβραβευτεί. Αν τον βρει, τότε ο ταλαντούχος άνθρωπος θα στραφεί εναντίον της κοινωνίας την οποία κανονικά θα είχε ωφελήσει.

Ο Μακεδόνας στρατηγός, ο σπουδαίος ηγεμόνας, πέρασε στην Ιστορία και κέρδισε μία θέση στην αιωνιότητα καθώς κατάφερε να κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος του τότε γνωστού κόσμου. Αφού επικράτησε στην Ελλάδα, εκστράτευσε κατά των Περσών, πέρασε στη Μικρά Ασία και έφτασε μέχρι τις Ινδίες, υποτάσσοντας τους λαούς που βρέθηκαν στο δρόμο του.

Αυτό που τον έκανε όμως να ξεχωρίσει από άλλους μεγάλους στρατηγούς της αρχαιότητας ήταν πως οι κατακτήσεις του δεν άφησαν γεύση καταστροφής, αλλά δημιουργίας, μιας και ο ίδιος επέλεγε να σέβεται τις παραδόσεις και τα ήθη των λαών που κατακτούσε, ενώ τεράστιο ήταν και το πολιτιστικό έργο που άφησε πίσω του.

Η πορεία του έφτασε σε εμάς μέσω των βιογράφων του αλλά και ιστορικών, είτε της εποχής του είτε μεταγενέστερων. Μεταξύ αυτών ο Παυσανίας, ο Σκύλακας, ο Αρριανός, ο Στράβωνας, αλλά και κάποιοι διφορούμενοι όπως ο Ψευδο-Καλλισθένης.

Σύγχρονοι μελετητές του βίου του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποκάλυψαν μια νέα ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα πτυχή της Ιστορίας, που ντύνει την πορεία του στρατηλάτη με ένα… μεταφυσικό μανδύα. Από τις εκστρατείες του μας έρχονται μια από τις πρώτες καταγεγραμμένες αναφορές για θέαση ΑΤΙΑ (Ιπτάμενων Δίσκων) και πλήθος άλλων περιπτώσεων, όπως στενές επαφές με κυνοκέφαλους, ερπετοειδή, υποχθόνια πλάσματα και γίγαντες.

Επειδή κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για την ακριβή φύση των παράξενων αυτών περιγραφών, αποφασίσαμε να αφιερώσουμε μερικές γραμμές, στην παρουσίαση των περιπτώσεων αυτών, αφήνοντας τον αναγνώστη να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.

Άγνωστα ιπτάμενα αντικείμενα

Στο έργο «Αλεξάνδρου Ανάβασις» του Αρριανού, υπάρχει η καταγραφή ενός παράξενου συμβάντος στο οποίο δεν δόθηκε μεγάλη σημασία, πιθανότητα επειδή θεωρήθηκε προϊόν μυθοπλασίας. Συνέβη κατά την πολιορκία της Τύρου και, σύμφωνα με το κείμενο, «ιπτάμενες ασπίδες σε τριγωνικό σχηματισμό έκαναν την εμφάνισή τους στον ουρανό, πάνω από τα κεφάλια των Μακεδόνων στρατιωτών».

Στη συνέχεια οι ασπίδες αυτές κατευθύνθηκαν κάνοντας γύρους πάνω από την Τύρο, ενώ μια από αυτές εξαπέλυσε μια φωτεινή πύρινη ακτίνα. Ακολούθησαν και οι υπόλοιπες, μπροστά στα μάτια των έκπληκτων στρατιωτών, μέχρι που ένα τμήμα από τα πέτρινα τείχη της Τύρου σωριάστηκε, επιτρέποντας στους Μακεδόνες να εισβάλουν στην πόλη.

Για πολλά χρόνια δεν είχε δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα σε αυτό το απόσπασμα, ίσως γιατί μεταφράστηκε ως η απόπειρα του Αρριανού να καταδείξει πως ο Αλέξανδρος είχε στο πλευρό του τη βοήθεια των θεών κατά τη διάρκεια της εκστρατείας του. Αυτή η θεϊκή αρωγή ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένη και στους ακολούθους στου στρατηλάτη που πίστευαν ότι οι θεοί προστάτευαν τον ηγέτη τους.

Ένας ακόμα πιθανός λόγος για τον παραγκωνισμό του αποσπάσματος είναι και το γεγονός ότι σε όλο το έργο του Αρριανού συναντάμε πολύ συχνά αναφορές σε απότομες αλλαγές του καιρού, συνεπώς θα μπορούσε το περιστατικό να έχει ερμηνευτεί ως τέτοιο.

Ξένοι μελετητές εξωγήινων φαινομένων έχουν βασίσει τη σύνδεση της εκστρατείας με άγνωστα ιπτάμενα αντικείμενα σε περιστατικά όπως αυτό που καταγράφει ο Αρριανός, αλλά και πιθανόν σε αποσπάσματα από τον Μεγασθένη και τον Πτολεμαίο. Ανάμεσα σε αυτούς ο Frank Edwards και ο W. Raymond Drake, που έχει δώσει μεγάλη έκταση στο θέμα στο βιβλίο του «Θεοί και Αστροναύτες στην Ελλάδα και τη Ρώμη», που γράφτηκε το 1976. Στην ίδια κατεύθυνση έχουν κινηθεί και άλλοι μελετητές της σχολής του Erich von Daniken.

Ο Drake, δίνοντας τη δική του ανάλυση στα γραφόμενα, υποστηρίζει στο βιβλίο του πως ακόμα ένα περιστατικό με ΑΤΙΑ καταγράφηκε κατά την πορεία του μακεδονικού στρατού προς τις Ινδίες.

Σύμφωνα με το κείμενό του, τις πηγές του οποίου βέβαια δεν αποκαλύπτει, κοντά σε έναν ποταμό εμφανίστηκαν δύο ιπτάμενα σκάφη, που περιγράφονται όπως οι ασπίδες της Τύρου, τα οποία εφόρμησαν κατά των στρατιωτών. Το αποτέλεσμα ήταν να πανικοβληθούν στρατιώτες, άλογα και ελέφαντες και να μη διασχίσουν τον ποταμό. Μάλιστα, ο ίδιος αναφέρεται σε αυτά ως «πράγματα θεόσταλτα από άγνωστους θεούς».

Κυνοκέφαλοι άνθρωποι

Ακόμα μία αναφορά σε παράξενα πλάσματα τα οποία είχαν πρόσωπο σκύλου και σώμα ανθρώπου συναντάμε στο έργο του Ψευδοκαλλισθένη «Το μυθιστόρημα του Αλεξάνδρου» ή αλλιώς «Η Φυλλάδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου». Αξίζει να αναφέρουμε πως το συγκεκριμένο κείμενο θεωρείται το πρώτο μυθιστόρημα του δυτικού κόσμου και άρα τα όσα καταγράφονται σε αυτό αντιμετωπίζονται από τους περισσότερους ως φανταστικές ιστορίες.

Σύμφωνα με το μυθιστόρημα, ο Αλέξανδρος συνάντησε στις Ινδίες τη φυλή των Σκυλοκέφαλων. Αυτοί είχαν ανθρώπινο σώμα με κεφάλι σκύλου, περπατούσαν όπως τα σκυλιά αλλά μιλούσαν όπως οι άνθρωποι. Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Ψευδοκαλλισθένης, «Εσκότωσεν ο Αλέξανδρος πολλούς και από εκείνους, και μετά δέκα ημέρας, αφήνοντας τον τόπον του, επήγε εις ένα χωρίον…».

Βέβαια ο συγγραφέας της «Φυλλάδας» απέκτησε αυτό το ψευδώνυμο γιατί βάσισε το έργο του στα κείμενα του Καλλισθένη από την Όλυνθο, του ιστορικού που ακολουθούσε το στρατηλάτη στις εκστρατείες του, αλλά και στις «Βασιλείους Εφημερίδες» που ήταν στην ουσία το ημερολόγιο της εκστρατείας και συντασσόταν από το γραμματέα της αυλής. Έτσι, κάποιοι μεταγενέστεροι μελετητές έχουν διερωτηθεί για το κατά πόσο είναι εντελώς φανταστικά τα όσα αναφέρει.

Η δημιουργία ενός θρύλου

Στον Μέγα Αλέξανδρο έχουν αποδοθεί από σύγχρονους και μεταγενέστερους μελετητές ιδιότητες που αγγίζουν τα όρια του θρύλου. Θεϊκές δυνάμεις, μάχες με παράξενα πλάσματα, αναμετρήσεις με γίγαντες και τέρατα από τα οποία έβγαινε πάντα νικητής εξαιτίας της ρώμης και της εξυπνάδας του.

Οι καταγραφές αρκετών βιογράφων και ιστορικών της εποχής μπορούν να αντιμετωπιστούν σήμερα ως αρκετά αξιόπιστες πηγές. Τα υπόλοιπα, κυρίως όσα γράφτηκαν μεταγενέστερα, βασιζόμενα στις καταγραφές αυτές, εκτιμώνται ως επι το πλείστον ως μυθιστορηματικά κείμενα που στόχευαν στον εξωραϊσμό του ηγεμόνα και των ανδραγαθημάτων του. Οι ερμηνείες που επιδέχονται, όπως είδαμε, είναι πολλές και ποικίλλουν. Η επιλογή δική σας….

Από: περιοδικό Φαινόμενα – Τεύχος 100

diadrastika

Θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά, αινιγματικά και όμορφα, λόγω τοποθεσίας, μνημεία της χώρας. Το ιερό των Αμυκλών, περίπου 5 χλμ. νοτιοδυτικά της Σπάρτης, δεσπόζει στον λόφο της Αγίας Κυριακής, κοντά στον ομώνυμο οικισμό, μέσα σε ένα τοπίο που κόβει την ανάσα.

Στα δυτικά ο επιβλητικός όγκος του Ταΰγετου και ολόγυρα η πανοραμική άποψη της πεδιάδας του, προτείνουν με εύγλωττο τρόπο κάποιους από τους λόγους που η τοποθεσία επιλέχθηκε ήδη από την πρωτοελλαδική εποχή (περίπου 2200 π. Χ.) για οικισμό και μετά τον 12ο αι. π. Χ. για την ίδρυση του πιο σημαντικού λακωνικού ιερού της αρχαιότητας. Σημασία που, όπως δείχνουν οι νεότερες έρευνες, διατήρησε και την ύστερη αρχαιότητα.

«Με τα νέα δεδομένα των ερευνών, αποκαλύπτεται ότι τον 4ο αι. μ.Χ. το ιερό όχι μόνο υπήρχε αλλά άκμαζε. Αποκαλύψαμε όλη τη δυτική πλευρά του, που ήταν άγνωστη ως σήμερα, καθώς όλοι θεωρούσαν ότι η πλευρά αυτή ήταν απλώς ένα ανοιχτό πέρασμα προς το ιερό. Εκεί εντοπίστηκε η συνέχεια του περιβόλου και εντός του οικοδομήματα» αναφέρει ο αρχαιολόγος Δρ. Σταύρος Βλίζος, επίκουρος καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο και συνυπεύθυνος, μαζί με τον καθηγητή Άγγελο Δεληβορριά, του ερευνητικού προγράμματος Αμυκλών που λαμβάνει χώρα στην περιοχή από το 2005.

Όμως τι είδους οικοδομήματα; «Οικοδομήματα όπως υπάρχουν σε όλα τα ιερά, κυρίως κατά τη ρωμαϊκή εποχή», απαντά ο καθηγητής, συμπληρώνοντας ότι «όλα αυτά αναδεικνύουν ακόμα περισσότερο τη μνημειακότητα του χώρου κατά τα ρωμαϊκά και υστερορωμαϊκά χρόνια, την οποία επιβεβαιώνουν και οι αρχαίες πηγές. Όπως για παράδειγμα ο Ημέριος, ο οποίος τον 4ο αι. μ.Χ. αναφέρει ότι θέλει να επισκεφτεί τη Σπάρτη, που είχε οικοδομηθεί με λαμπρά κτίρια, και να προσκυνήσει τον θεό στο Αμύκλαιο.

Τα οικοδομήματα αυτά της ύστερης αρχαιότητας, που ανακαλύφθηκαν τη διετία 2015-2016 και βέβαια πατάνε πάνω στην αρχαϊκή εποχή, αποδεικνύουν ότι, ως το τέλος της αρχαιότητας, η ζωή στην περιοχή ήταν σε ακμάζουσα μορφή, κάτι που προϋποθέτει και μια ευημερία γενικότερα της Σπάρτης και της Λακωνίας» τονίζει ο κ. Βλίζος.

Με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ

Πως φορτοεκφόρτωναν τα πλοία των αρχαϊκών και βυζαντινών χρόνων; Τι υποδηλώνουν τα ευρήματα κεραμεικής; Η ενάλια ανασκαφή στη Νάξοκαι τα μυστικά της.

Πως οι απομακρυσμένες περιοχές χωρίς προφανείς παράκτιες εγκαταστάσεις συνδέονταν με τη θάλασσα και κατά προέκταση με το Μεσογειακό κόσμο; Υπήρχαν κατά τους αρχαίους και βυζαντινούς χρόνους άγνωστες παραθαλάσσιες θέσεις που χρησιμοποιούνταν σαν σύνδεσμοι μεταξύ των οικισμών της ενδοχώρας του νησιού και της θάλασσας;

Ο βυθός κατά μήκος των νοτίων ακτών της Νάξου αποκαλύπτει σπουδαία μυστικά σε σχέση με τη συγκεκριμένη εποχή. Η έρευνα στον υποθαλάσσιο χώρο από το Αλυκό μέχρι τον Πάνορμο που γίνεται για πρώτη φορά συστηματικά, φέρνει στο φως ευρήματα και δίνει σημαντικές απαντήσεις.

Όρμος Αγ. Σώζος. Λίθινες άγκυρες

Πέντε λίθινες άγκυρες και διαγνωστικά δείγματα κεραμικής, όπως αμφορέας υστεροκλασικών χρόνων, χρηστικά αγγεία κλασικής εποχής, ακέραιο τμήμα πήλινου αγωγού υστερο-ρωμαϊκών/βυζαντινών χρόνων κ.ά. που ανελκύστηκαν από τον όρμο του Αγ. Σώζοντος, ΝΑ του Ακρωτηρίου Μονή,υποδηλώνουν ότι το φυσικό λιμάνι χρησιμοποιούνταν από την αρχαϊκή έως τη βυζαντινή περίοδο ως αγκυροβόλιο.Στον ίδιο όρμο βρέθηκαν επίσης σιδερένιες άγκυρες και εξαρτήματα αγκυρών (στύποι). 

Η φετινή έρευνα πραγματοποιήθηκε από τις 18 μέχρι 29 Σεπτεμβρίου 2017 και με βάση τα αποτελέσματα της προηγούμενης ερευνητικής περιόδου (2016), επικεντρώθηκε σε θέσεις αυξημένου ενδιαφέροντος. Η έρευνα διοργανώθηκε από την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων σε συνεργασία με το Νορβηγικό Ινστιτούτο Αθηνών, στο πλαίσιο τριετούς συνεργατικού προγράμματος.             

Αγ. Σώζος, σιδερένια άγκυρα

Βασικός στόχος του προγράμματος αποτελεί η καταγραφή και χαρτογράφηση των θέσεων αγκυροβολίας κατά τους αρχαίους και βυζαντινούς χρόνους σε μια απομονωμένη περιοχή ιδανική για την έρευνα λιμένων, που παραμένουν κατά κύριο λόγο  αλώβητοι από τις σύγχρονες επεμβάσεις.

Επιπλέον σημαντικά ευρήματα

Στον όρμο Αντριός βρέθηκαν έρματα και θραύσματα κεραμικής, που μαρτυρούν δραστηριότητα από τους ρωμαϊκούς και υστερο–ρωμαϊκούς χρόνους.

·     Στον όρμο Πάνορμος υπάρχουν 15 λιθοσωροί ερμάτων, που αποδεικνύουν την φορτοεκφόρτωση των πλοίων στην περιοχή. Τα ευρήματα της κεραμικής υποδηλώνουν τη χρήση της θέσης κατά κύριο λόγο  κατά τη ρωμαϊκή και υστερο-ρωμαϊκή περίοδο.

·     Στην Τουρκοσπηλιά δυτικά του Ακρωτηρίου Πάνορμος διαπιστώθηκε μια νέα θέση με πλούσια συγκέντρωση κεραμικής. Τα αντικείμενα που ανελκύστηκαν (κυρίως αμφορείς) χρονολογούνται από τον 1ο  αι. π.Χ. μέχρι τα υστερο-ρωμαϊκά και τα  βυζαντινά χρόνια.

Ακρωτήριο - Μονή. Προετοιμασία ανέλκυσης λίθινης άγκυρας

Τι περιμένουμε από τη μελέτη

Από τη μελέτη θα προκύψει αν αυτά τα φυσικά λιμάνια χρησιμοποιούνταν μόνο από συγκεκριμένα οικιστικά κέντρα σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους ή αν παρέμεναν ανεπηρέαστα από τις αλλαγές της κατοίκησης στους οικισμούς της ενδοχώρας.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε  υπό τη Διεύθυνση της Προϊσταμένης  της Ε.Ε.Α. δρ. Αγγελικής Σίμωσι, ενώ  επιστημονικά υπεύθυνη και διεξάγουσα στο πεδίο ήταν η καταδυόμενη  αρχιτέκτονας μηχανικός Αικατερίνη  Ταγωνίδου. Από την πλευρά των Νορβηγών διευθυντής της έρευνας ήταν ο αρχαιολόγος dr. Sven Ahrens, Επιμελητής του Ναυτικού Μουσείου του Όσλο. Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλονται στους κ.κ. Μανώλη και Γιάννη Μπαρδάνη, για τη βοήθεια και τις υποδείξεις που προσέφεραν κατά τη διεξαγωγή της έρευνας.

Πηγές: The TOC, ΥΠΠΟΑ

Ως θεός της θάλασσας, o Ποσειδώναςήταν από τους σημαντικότερους θεούς της αρχαιότητας. Άνοιγε τα κύματα με την τρίαινά του σαν περνούσε και, όταν θύμωνε, προκαλούσε θύελλες, σεισμούς, εκρήξεις ηφαιστείων, ήταν υπεύθυνος για τα γεωλογικά φαινόμενα. Γι’ αυτό, οι ψαράδες και ναυτικοί τού πρόσφεραν θυσίες, κάνοντας επικλήσεις για σταθερότητα.

Να, όμως, που στην Ογχηστό της Βοιωτίας ο Ποσειδώναςλατρεύτηκε ως προστάτης των αλόγων με εορταστικές και τελετουργικές εκδηλώσεις, γνωστές από την προ-ομηρική εποχή. Σε αυτή του την ιδιότητα εστιάζουν ο Πάρις Βαρβαρούσης και η Παναγιώτα Παπαευαγγέλου στην έκδοση «Ογχήστιος Ποσειδώνας - Λατρεία και πολιτική» (εκδ. Παπαζήση), αναδεικνύοντας την πανελλήνια απήχηση που είχε το ιερό της Ογχηστού, αλλά και την πολιτική δύναμή του, καθώς ήταν αφιερωμένο από τα Προϊστορικά χρόνια στον Ποσειδώνα. Το βιβλίο ολοκληρώνει μια τριλογία μελετών, όπως σημειώνει στον πρόλογο ο επίτιμος έφορος Αρχαιοτήτων Βοιωτίας Βασίλειος Αραβαντινός. Θέμα τους είναι η αρχαία Αλιαρτία, μια λωρίδα γης ανάμεσα στο ιερό βουνό των Μουσών και τη «ζείδωρο» λεκάνη της Κωπαΐδας, παρελικώνια περιοχή και περιλίμνια συνάμα. «Το τοπικό και χρονικό σκηνικό όπου κινείται το νέο βιβλίο ανήκει σε μοναδική για την πολιτική και θρησκευτική σημασία της περιοχής και σε μια άκρως ιδιαίτερη συγκυρία της αρχαίας ιστορίας της Βοιωτίας».

Το υποβλητικό φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον του Ποσειδώνιου άλσους της Ογχηστού, ανάμεσα στην ακρολιμνιά του μεγαλύτερου υγροβιότοπου της Νότιας Ελλάδος και στον ήμερο και μενεξεδί ορεινό όγκο του ανατολικού Ελικώνα, μάγευε ανέκαθεν τους ταξιδιώτες,στην αρχαιότητα και σήμερα, υπογραμμίζει ο κ. Αραβαντινός, τονίζοντας πως οι δύο συγγραφείς, μέσα από μια διαλεκτική ανάλυση και σύνθεση των πηγών τους, διερεύνησαν «το πιο ευαίσθητο δίπολο της αρχαίας, νεότερης και σύγχρονης σκέψης: τη θρησκεία (λατρεία) και την πολιτική».

Στον δικό του πρόλογο, ο κ. Βαρβαρούσης προετοιμάζει τον αναγνώστη ότι στη μελέτη αυτή, το Ογχήστιο ιερό αναδεικνύεται ως σημαντικό πολιτικό κέντρο της αρχαιότητας με ιδιαίτερα λατρευτικά δρώμενα. Όπως αυτά παραδίδονται αυθεντικά στις αρχαίες πηγές και έχουν σχολιαστεί από κλασικιστές και σύγχρονους μελετητές. Στην έκδοση παρουσιάζονται τα μυθικά πρόσωπα που συνδέονται με τον Ογχήστιο Ποσειδώνα και διαμόρφωσαν τη δική του μυθική γενεαλογία.

Ο αναγνώστης στέκεται στο κεφάλαιο που είναι αφιερωμένο στο ιερό της Ογχηστού ως πολιτικό κέντρο. Τη σημασία του, τον ρόλο που διαδραμάτισε στη συγκρότηση της κοινής πολιτείας των Βοιωτών, το πολιτικό εύρος του ιερού, τις λεπτομέρειες της λατρείας του Ποσειδώνα στην περιοχή, καθώς και όσα έφεραν στο φως οι ανασκαφικές έρευνες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όμως, παρουσιάζει η αναφορά στα γλυπτά του Αρτεμισίου. Τα δύο χάλκινα αγάλματα που εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ο Ποσειδώνας ή Δίας και το σύμπλεγμα αλόγου με τον μικρό ιππέα, που ανασύρθηκαν από τον υποθαλάσσιο χώρο στο ακρωτήριο Αρτεμίσιο της Εύβοιας (1926-29), αποτελούν μοναδικά έργα τέχνης. «Τα βασικά ερωτήματα που τέθηκαν, ωστόσο, ως προς την ταυτότητα του θεού και το ιερό προέλευσής τους δεν έχουν ακόμα απαντηθεί, αν και έχουν διατυπωθεί διάφορες απόψεις», σημειώνουν ο Πάρις Βαρβαρούσης και η Παναγιώτα Παπαευαγγέλου, τονίζοντας πως ασάφεια επικρατεί και ως προς την πορεία του πλοίου που τα μετέφερε. Πιστεύουν ότι ο θεός του αγάλματος του Αρτεμισίου είναι Ποσειδώνας, «ο οποίος κοσμούσε το ιερό της Ογχηστού, αν και μέχρι σήμερα δεν έχει εκφραστεί σχετική πρόταση για κάποιο ιερό». «Η ισχυρή υπόθεση ότι τα δύο έργα τέχνης βρίσκονταν στο ίδιο πλοίο και προέρχονταν από το ίδιο ιερό, το οποίο θα πρέπει να ήταν ένα σημαντικό ιερό, όπως το λατρευτικό κέντρο της Ογχηστού, καθώς και η θέση του ναυαγίου, ενισχύουν ακόμα περισσότερο την άποψή μας».

Όσο για τον «τζόκεϊ», το μεγαλοπρεπές χυτό άγαλμα αλόγου με τον νεαρό αναβάτη που έχει αφρικανικά χαρακτηριστικά, θεωρούν πως προέρχεται επίσης από το ιερό της Ογχηστού. Η εγχάρακτη σφραγίδα στον δεξιό μηρό του με μορφή Νίκης που κρατάει στεφάνι στα υψωμένα χέρια της είναι στοιχείο που «οδηγεί στην εκτίμηση ότι πρόκειται για “κέλητα”, καθαρόαιμο άλογο ιππασίας που χρησιμοποιούνταν σε ιππικούς αγώνες». Τέτοιοι γίνονταν στην Ογχηστό.

Οι συγγραφείς δεν έχουν αμφιβολία ότι το σύμπλεγμα του Αρτεμισίου βρισκόταν στο ίδιο πλοίο με το άγαλμα του Ποσειδώνα. «Το νέο στοιχείο», λέει στην «Κ», ο κ. Βαρβαρούσης, «είναι ότι εντοπίζουμε το ιερό στο οποίο ήταν τοποθετημένα τα αγάλματα. Υπάρχουν οι ενδείξεις. Απολύτως σίγουροι δεν είμαστε, με την έννοια ότι δεν έχουν βρεθεί απτά αρχαιολογικά αποτελέσματα. Όμως όλα τα ιστορικά στοιχεία και τα δεδομένα από τις αρχαίες πηγές συγκλίνουν».

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή

Με αφορμή τη διεξαγωγή του Αυθεντικού Μαραθωνίου στην Αθήνα την Κυριακή 12 Νοεμβρίου, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο προσφέρει δωρεάν θεματικές περιηγήσεις στην περιοδική έκθεση «Οδύσσειες» για τους μαραθωνοδρόμους των 42 χλμ.

Η επετειακή έκθεση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου αναδεικνύει έναν διαφορετικό αγώνα, διαχρονικό και οικουμενικό: το μακρύ χρονικό του δοκιμαζόμενου ανθρώπου, το περιπετειώδες ταξίδι του στον χρόνο, προκειμένου να τιθασέψει το περιβάλλον, να γνωρίσει νέους τόπους, να πλουτίσει τους ορίζοντες του, να δημιουργήσει πολιτείες ευνομούμενες και να αντιπαλέψει τη φθαρτότητα της ύπαρξης του με τη βοήθεια του έρωτα και της δημιουργικής πράξης.

Επιτύμβιο ανάγλυφο «οπλιτοδρόμου». Βρέθηκε στην Αθήνα, ΝΔ του Θησείου. Γύρω στο 510 π.Χ. Γυμνός οπλίτης με αττικό κράνος παριστάνεται κινούμενος στο συμβατικό σχήμα του δρομέως. Η μορφή έχει ερμηνευθεί και ως χορευτής ενός πολεμικού χορού, του πυρριχίου. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο/TAΠΑ.

Συγκεκριμένα:

Τετάρτη 8 Νοεμβρίου, ώρα 11:00: στα αγγλικά

Τετάρτη 8 Νοεμβρίου, ώρα 15:00: στα ελληνικά

Τρίτη 14 Νοεμβρίου, ώρα 15:00: στα αγγλικά

Ελεύθερη είσοδος στην περιήγηση με την επίδειξη του αριθμού συμμετοχής στον μαραθώνιο.

Δηλώσεις συμμετοχής (έως 30 άτομα): 213214 4856, 213214 4858

(Στην κεντρική φωτογραφία: Βρέθηκε στο Σούνιο, κοντά στον ναό της Αθηνάς. Γύρω στο 460 π.Χ. Παριστάνεται νεαρός αθλητής γυμνός, να τοποθετεί ένα μετάλλινο στεφάνι στην κεφαλή. Ο αθλητής, ασφαλώς νικητής,αυτοστεφανώνεται ή ετοιμάζεται να αφιερώσει το νικητήριο έπαθλό του στη θεά Αθηνά ως ευχαριστήριο ανάθημα για τη νίκη του. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο/TAΠΑ).

Μιλώντας κανείς για σοφούς της αρχαίας Ελλάδας, ο νους πηγαίνει αβίαστα στους κορυφαίους στοχαστές που ξεπήδησαν από την Ελληνική επικράτεια.

Ονόματα δηλαδή σαν του Αριστοτέλη, του Πλάτωνα, του Σωκράτη, του Ηράκλειτου, του Επίκουρου, του Πυθαγόρα, πνεύματα που μεταμόρφωσαν τη σκέψη και τον κόσμο και τίποτα δεν θα ήταν το ίδιο μετά το κατακλυσμιαίο πέρασμά τους από τους ιστορικούς τους χρόνους.

Παρά το γεγονός ότι ήταν κι αυτοί σοφοί με τη σειρά τους, οι εφτά σοφοί του αρχαίου κόσμου δεν περιλαμβάνουν κανέναν τους!

Κι αυτό γιατί ήταν προγενέστεροι των μεγάλων φιλοσόφων, έχοντας ζήσει σε εποχές που κυριαρχούσαν θρύλοι και μεταφυσικές δοξασίες, με πλάσματα της φαντασίας και μύθους να αναλαμβάνουν τον ρόλο του καθοδηγητή και του διδασκάλου.

Και ήταν ακριβώς χάρη σε αυτούς που οι μυθικοί αυτοί χρόνοι άρχισαν να υποχωρούν μπροστά στον λογικότερο νέο κόσμο που ξεπηδούσε σιγά-σιγά στην Ελλάδα.

Μιλάμε εξάλλου για τον 6ο αιώνα π.Χ., εποχή πολύ πρώιμη ακόμα για να αναδυθεί η λογική ως ρυθμιστικό άρθρο πίστης της ανθρωπότητας. Οι κοινωνίες δονούνταν από τους ήρωες, τους θεούς και τους ημίθεους και παρέμεναν έρμαιο των βουλών τους.

Και θα ήταν οι εφτά αυτοί άντρες που θα αναλάμβαναν άθελά τους το έργο να προσγειώσουν την κοινωνία απότομα στην πραγματικότητα, απομαγεύοντας τον κόσμο και καταστρέφοντας τη σαγήνη των υπερφυσικών θρύλων.

Ο άνθρωπος επικράτησε της φύσης και άρχισε να εξορθολογεί το περιβάλλον του και το όφειλε εν πολλοίς στους εφτά αυτούς νοματαίους. Οι επίγονοί τους εξάλλου τους τιμούσαν και τους τραγουδούσαν, κάνοντας ακόμα και τον ποιητή Πίνδαρο να πιστέψει πως δεν ήταν άνθρωποι, αλλά γιοι του Ηλίου. Και ήλιοι ήταν όντως, απλώνοντας την ακτινοβολία τους στα πέρατα του ελληνικού κόσμου.

Εφτά άνθρωποι-σταθμοί λοιπόν στην πορεία του ελληνικού πνεύματος και των κολοσσιαίων επιτευγμάτων του, η ίδια η πηγή του ελληνικού πολιτισμού, η κοιτίδα απ’ όπου ξεπήδησαν έννοιες όπως δικαιοσύνη, ηθική, αρετή, στοχασμός, φιλοσοφία, επιστήμη, τα ίδια τα δομικά υλικά της ελληνικής πολιτείας.

Ό,τι είπαν εξάλλου οι εφτά σοφοί δεν χαρακτηρίστηκαν γνωμικά και ρήσεις, αλλά «ωφελήματα» για τον άνθρωπο, όπως μας βεβαιώνει ο Παυσανίας και ο Πλούταρχος. Όσο για τα ονόματά τους, χαράχτηκαν στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς για να θυμίζουν στην Ιστορία ποιοι ήταν οι Έλληνες που δάμασαν τη φύση, έκαναν τον κόσμο δικαιότερο και εγκαινίασαν μια νέα εποχή για την ανθρωπότητα.

Αυτοί είναι λοιπόν οι εφτά άρχοντες, πολιτικοί άντρες και φιλόσοφοι που ταρακούνησαν συθέμελα την πρώιμη ελληνική κοινωνία, βάζοντας τα θεμέλια για όσα θαυμαστά θα ακολουθούσαν…

Βίας ο Πριηνεύς

Ποιητής, πολιτικός, δικαστής και στοχαστής, ο Βίας από την Πριήνη της Ιωνίας έζησε τον 6ο αιώνα π.Χ. και έμεινε γνωστός τόσο για τη ρητορική του δεινότητα όσο και την άτεγκτη δικαιοσύνη του. Ήταν τόσο σοφός που -όπως μας παραδίδεται- όταν κάτι αθηναίοι ψαράδες έβγαλαν από τη θάλασσα έναν χάλκινο τρίποδα που έφερε την επιγραφή «τω σοφώ», τον έστειλαν αμέσως στον Βία, πιστεύοντας πως του ανήκει. Ποιος ήταν εξάλλου σοφότερος για να διεκδικήσει την τιμή;

Ακόμα και γυναίκες σκλάβους απελευθέρωνε ο Βίας, τις οποίες μόρφωνε και προίκιζε πριν τις στείλει πίσω στις οικογένειές τους. Στην Ιστορία έμεινε τόσο ως ποιητής όσο και δικαστής, καθώς όπως μας λένε οι επίγονοί του ήταν υπόδειγμα για την τιμιότητα και την ορθή του κρίση.

Σώζονται μερικά αποσπάσματα από το λυρικό-διδακτικό του ποίημα «Περί Ιωνίας», αλλά και πολλές ρήσεις του. Τι έμαθε τους αρχαίους προγόνους μας ο Βίας; Ωφελήματα όπως «Οι καλοί εύκολα εξαπατώνται», «Να επιχειρείς αργά και κατόπιν σκέψεως αυτά τα οποία πρόκειται να κάνεις. Όταν όμως τα ξεκινήσεις, να ενεργείς με αποφασιστικότητα», «Ούτε αγαθιάρης να είσαι, ούτε κακοήθης», «Από όλα τα ζώα τα χειρότερα είναι, από τα μεν άγρια ο τύραννος, από τα δε ήμερα ο κόλακας».

Μίλησε όμως και για το πολίτευμα: «Η πλέον καλή από όλες τις δημοκρατίες είναι εκείνη στην οποία όλοι σαν τύραννο φοβούνται τον νόμο», έλεγε ο Βίας, σπεύδοντας ωστόσο να συνετίσει: «Να παίρνεις όταν έχεις πείσει τον άλλον, όχι με τη βία»…

Θαλής ο Μιλήσιος

Ο πρώτος των εφτά σοφών, ο άνθρωπος που έστρεψε το βλέμμα του στον ουρανό προσπαθώντας να κατανοήσει πώς δουλεύει το σύμπαν, δεν χρειάζεται πιθανότατα συστάσεις. Πανεπιστήμων, έστω και σε εποχές που δεν υπήρχε καν ο όρος, ο Θαλής (640 ή 624-546 π.Χ.) από τη Μίλητο της Ιωνίας ήταν μαθηματικός, φυσικός, αστρονόμος, μηχανικός, μετεωρολόγος και φιλόσοφος, ιδρυτής της ίδιας της (ιωνικής) φυσικής φιλοσοφίας.

Ο σοφός πάλεψε να αποδείξει στους συμπολίτες του την αξία της φιλοσοφίας, αφού η ολική ηλιακή έκλειψη που προέβλεψε το 585 π.Χ. δεν στάθηκε ικανή να τους ταρακουνήσει. Με τη φιλοσοφία δεν γίνεσαι πλούσιος, του έλεγαν αυθάδικα, κι έτσι εκείνος έπρεπε να σκεφτεί δαιμόνια. Όπως μας πληροφορεί ο Αριστοτέλης, έχοντας προβλέψει από τις κινήσεις των πλανητών πως η σοδειά θα ήταν πολύ καλή εκείνη τη χρονιά, νοίκιασε όλα τα ελαιοτριβεία της Μιλήτου και μέχρι τον επόμενο χρόνο ήταν πλούσιος. Με τη σοφία πλουτίζεις,απέδειξε στους συμπολίτες του, και μετά τους μάλωσε πως δεν ήταν αυτός ο σκοπός της.

Αργότερα διατύπωσε τα περιβόητα μαθηματικά αξιώματά του (όπως το Θεώρημα του Θαλή) και δίδαξε στις πόλεις της Ιωνίας πως μόνο μέσω της λογικής και της παρατήρησης θα πήγαιναν μπροστά. Προσπαθούσε άλλωστε καθ’ όλη τη διάρκεια του βίου του να εξηγήσει τα φυσικά φαινόμενα αποδίδοντάς τα σε φυσικές διαδικασίες και όχι σε μεταφυσικές και υπερφυσικές αιτίες.

Ο Θαλής κοίταξε τον ουρανό όπως κανείς άλλοτε, θέλοντας να απομαγεύσει τα άστρα. Και τα κατάφερε και με το παραπάνω. Παρά το πείραγμα που του κάνει ο Πλάτωνας στον «Θεαίτητό» του: «Λέγεται ότι μία πνευματώδης και νόστιμη Θρακιώτισσα υπηρέτρια πείραξε τον Θαλή, που καθώς παρατηρούσε τ'άστρα και χάζευε προς τα πάνω έπεσε σ'ένα πηγάδι, του είπε δηλαδή ότι τον έτρωγε η επιθυμία να μάθει τι βρίσκεται στον ουρανό, αλλά του ξέφυγε ό,τι βρισκόταν πίσω του και πλάι στα πόδια του».

Τέτοια ήταν η επίδρασή του στον αρχαίο ελληνικό κόσμο που του απέδιδαν πια τα πάντα, ακόμα και τα γνωμικά-σύμβολα του ελληνικού πνεύματος, όπως ακόμα και το θρυλικό «Γνώθι σαυτόν». Γι’ αυτό και οι Μιλήσιοι έσπευσαν να χαράξουν στο μνήμα του την επιγραφή «Ο χώρος μεν που πιάνει ο τάφος σου είναι μικρός, αλλά η δόξα σου εκτείνεται μέχρι τον ουρανό».

Στα γνωμικά που άφησε κληρονομιά, πέρα από τις σπουδαίες επιστημονικές γνώσεις που κόμισε στην οικουμένη, περιλαμβάνονταν τα «Τι είναι δύσκολο; Το να γνωρίσει κανείς τον εαυτό του», «Τι είναι δύσκολο να δει κανείς; Τύραννο που πρόφτασε να γεράσει», «Τι είναι το πιο κοινό σε όλους; Η ελπίδα. Γιατί και τίποτα άλλο να μην υπάρχει, αυτή παρευρίσκεται», «Ασφαλής είναι η στεριά, επισφαλής η θάλασσα, αχόρταγο το κέρδος», «Τι είναι το πιο σοφό; Ο χρόνος. Γιατί αυτά μεν αυτός τα έχει ανακαλύψει ήδη, τα άλλα δε θα τα ανακαλύψει στο μέλλον», «Τι είναι ισχυρότατο; Η ανάγκη. Γιατί μόνο αυτή δεν νικάται»…

Κλεόβουλος ο Λίνδιος

Τι δίδαξε ο φωτισμένος τύραννος της ροδιακής πόλης Λίνδου και ποιητής Κλεόβουλος (6ος αιώνας-560 π.Χ.) τόσο την ελληνική αρχαιότητα όσο και τους αιώνες που θα έρχονταν; Πως «μέτρον άριστον»! Όταν δεν κυβερνούσε με δικαιοσύνη, σύνεση και φρόνηση, συνέθετε τραγούδια και έγραφε επιγράμματα και ρητά, αλλά και γύριζε τον γνωστό κόσμο για να μάθει περισσότερα για το πώς ζουν οι άλλοι λαοί. Και έβαζε στον κόσμο αινίγματα, καθώς όπως μας παραδίδεται είχε σκαρώσει περισσότερους από 3.000 γρίφους.

Το αποτέλεσμα της σοφής διακυβέρνησής του ήταν η μετατροπή της Λίνδου σε σημαντικότατο κέντρο των τεχνών και των γραμμάτων. «Τον σοφό Κλεόβουλο κλαίει αυτή εδώ η πατρίδα του, η Λίνδος, η από τη γύρω θάλασσά της λαμπρυνόμενη», έγραψαν στον τάφο του οι Ρόδιοι.

Του αποδίδονται τα περίφημα γνωμικά της αρχαίας Ελλάδας «Μέτρον άριστον» (Να βάζεις σε όλα ένα μέτρο, να ακολουθείς μια μέση οδό), «Γλώττης κράτειν» (Να συγκρατείς τη γλώσσα σου) και «Ηδονής κράτειν» (Να αντιστέκεσαι στις απολαύσεις), αλλά και οι προτροπές του «Όταν κάποιος εξέρχεται από το σπίτι του, ας εξετάζει τι πρόκειται να κάνει και όταν εισέλθει πάλι, ας εξετάζει τι έκανε», «Προφύλασσε την υγεία του σώματος και της ψυχής», «Καλύτερα να μαθαίνεις έστω και αργά παρά να παραμένεις αμαθής», «Να διαλύεις την έχθρα που έχεις με κάποιον», «Τον εχθρό του λαού να τον θεωρείς και δικό σου εχθρό» και «Να μην επιθυμείς τα αγαθά των άλλων»…

Περίανδρος ο Κορίνθιος

Αυτός ο σοφός ήταν ένα περίεργο κράμα, καθώς μας παραδίδεται πως ήταν εξόχως σκληρός και κακός, αν και μέσα σε όλα πρυτάνευε η σοφία! Τύραννος της Κορίνθου σαν τον πατέρα του Κύψελο, έμελλε να γίνει ακόμα πιο ανελέητος από κείνον, καταφεύγοντας σε κτηνωδίες, βιαιότητες και αδικοπραγίες.

Γιατί λογιζόταν τότε σοφός; Γιατί κατάφερε να εξασφαλίσει την πολιτική σταθερότητα και την οικονομική ευημερία της Κορίνθου, παρά τα σκληρά μέτρα που μεταχειρίστηκε. Ο Περίανδρος (668-584 π.Χ.) περιόρισε τη δουλική εργασία, έσωσε την τάξη των μικροκαλλιεργητών και μείωσε τόσο την επιρροή όσο και τη ρώμη της αριστοκρατίας, εκτονώνοντας τις κοινωνικές εντάσεις και κλείνοντας την ψαλίδα των οικονομικών ανισοτήτων.

Για να τα κάνει βέβαια αυτά και να φέρει την ακμή στην Κόρινθο, εξόντωσε όλους τους πολιτικούς του αντιπάλους και τους προβεβλημένους πολίτες, ακόμα κι αν ήταν μέλη της οικογένειάς του. Παρά την παροιμιώδη σκληρότητά του βέβαια, φαίνεται πως υπήρξε ευφυής και δίκαιος ηγέτης (ακόμα και αν δεν συμφωνεί καθόλου ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» του), κάνοντας την Κόρινθό του μεγάλη και τρανή.

Επίσης, απεχθανόταν τον πόλεμο, υποστήριζε με ζήλο τα έργα της ειρήνης και έριξε το βάρος στο εμπόριο και τη ναυτιλία, προστατεύοντας και χρηματοδοτώντας φιλοσόφους και καλλιτέχνες. Και έγινε τόσο σοφός που Αθηναίοι και Μυτιληναίοι τον χρησιμοποιούσαν σταθερά ως διαιτητή των μεταξύ τους διαφορών!

Και καθώς αντιστρατευόταν την πολυτέλεια και την ασωτία, υπήρξε και κοινωνικός αναμορφωτής, νομοθετώντας κατά των δεινών της κοινωνίας. Και την ίδια ακριβώς στιγμή έγραφε και ποιήματα, έργα που φανερώνουν το γόνιμο του νου του αλλά και την πρακτική του σοφία. Οι επίγονοί του μιλούσαν για τη σπάνια θυμοσοφία του, γι’ αυτό και τον περιέλαβαν τελικά στους εφτά σοφούς.

Στα αποφθέγματά του πάντως αποδεικνύεται εξόχως σοφός: «Εκείνοι που θέλουν να διατηρήσουν με βεβαιότητα την εξουσία, πρέπει να μην την επιβάλλουν με τη βία αλλά με την καλοσύνη», «Το ανήθικο κέρδος είναι βαριά κληρονομιά», «Ελευθερία είναι η ήρεμη συνείδηση», «Όταν δυστυχείς απόκρυβε την δυστυχία σου, για να μην ευχαριστήσεις τους εχθρούς σου», «Να ερευνάς τα πάντα», «Εάν κάνεις κάποιο σφάλμα να το αναγνωρίζεις και να μετανοείς», «Να πεθαίνεις για την πατρίδα σου», «Είναι καλύτερα να σε φθονούν παρά να σε λυπούνται»…

Πιττακός ο Μυτιληναίος

Πολιτικός άρχοντας και στρατιωτικός ηγέτης, ο Πιττακός (652-570 π.Χ.) ξεχώριζε για τη σοφία του τόσο στον πόλεμο όσο και την ειρήνη. Τα στρατιωτικά του κατορθώματα κατά των Αθηναίων απλώθηκαν πάνω από τον αρχαίο κόσμο, αν και δεν τον συμπεριέλαβαν στους εφτά σοφούς για τους πολεμικούς του άθλους.

Ήταν τα όσα έκανε σε καιρούς ειρήνης που τον απαθανάτισαν στην Ιστορία. Ενεργός πολιτικά στην πατρίδα του, ήταν από αυτούς που σκότωσαν τον τύραννο Μέλαγχρο για να χαρίσουν στους συμπολίτες τους μια δικαιότερη πολιτεία. Συνετός, ηθικός και έντιμος, δεν δεχόταν ούτε και τα δώρα των Μυτιληναίων για τα ανδραγαθήματά του!

Όταν τον τίμησαν, μετά τις νίκες του κατά των Αθηναίων, με πλουσιοπάροχά εδάφη, εκείνος πήρε μόνο την έκταση που ορίστηκε από τη ρίψη του ακοντίου του. Ακόμα κι έτσι όμως, δεν την κράτησε για κείνον, διαθέτοντάς τη για την ανέγερση ιερού. Όταν είδαν οι Μυτιληναίοι πως μόνο εκείνος ήταν άριστος, του παραχώρησαν την απόλυτη εξουσία, την οποία άσκησε ο Πιττακός για μια δεκαετία και μετά παραιτήθηκε για να μη γίνει κι αυτός τύραννος.

Λαοπρόβλητος και αγαπητός, αφοσιώθηκε στην αναθεώρηση των νόμων ώστε να γίνουν δικαιότεροι για τον απλό κοσμάκη. Ενίσχυσε τη δικαστική εξουσία, τόνωσε το εμπόριο, περιόρισε τη δύναμη της αριστοκρατίας και διπλασίασε την τιμωρία για τα εγκλήματα που διαπράττονταν υπό την επήρεια μέθης. Όπως μας λένε οι αρχαίοι, ο Πιττακός απάλλαξε τη Μυτιλήνη από τα τρία κακά της: τον εμφύλιο πόλεμο, τον πόλεμο και την τυραννίδα, καθώς παρέδωσε την αυξημένη εξουσία του με το πέρας της θητείας που του εμπιστεύτηκε ο δήμος.

Η πολιτική του αρετή ήταν τέτοια που, παρά τους ισχυρούς εχθρούς του, επιβίωσε στη συλλογική μνήμη των αρχαίων ως σοφός. Ταξίδεψε πολύ, μορφώθηκε και διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο στην ιστορία της πατρίδας του, καθώς διακρίθηκε για την εντιμότητα και την ευθυκρισία του αλλά και την αντρεία του στον πόλεμο.

Τα τελευταία του χρόνια τα πέρασε ως απλός πολίτης. Μέχρι τότε η σοφία του είχε απλωθεί βέβαια στα πέρατα του ελληνικού κόσμου και εκείνος έγραφε ποιήματα, ελεγείες και ωδές, αλλά και νομικά συγγράμματα. Διασώθηκαν μόνο μερικά γνωμικά του, όπως τα «η εξουσία δείχνει τον άνδρα», «κάνε σωστά τη δουλειά σου», «δύσκολο να είναι κανείς καλός», «Οι συνετοί άνθρωποι, προτού συμβούν τα δύσκολα, προνοούν για να μη γίνουν. Οι γενναίοι όμως τα αντιμετωπίζουν όταν αυτά συμβούν», «μην κακολογείς τον φίλο σου αλλά ούτε τον εχθρό σου», «Ο άρχων πρέπει να κάνει τους υπηκόους του να φοβούνται όχι αυτόν, αλλά μήπως αυτός πάθει τίποτα», «Ισχυρότατη είναι η δημοκρατία εκείνη όπου στους μεν πονηρούς δεν επιτρέπεται να κυβερνούν, στους δε καλούς δεν επιτρέπεται να μην κυβερνούν», «Μην μένεις χωρίς εργασία ακόμα και αν είσαι πλούσιος»…

Σόλων ο Αθηναίος

Άλλο ένα βαρύ όνομα που δεν χρειάζεται συστάσεις, ο Σόλων ο σοφός (639-559 π.Χ.) ήταν ένας από τους μεγαλύτερους νομοθέτες που πέρασαν ποτέ από τον κόσμο, αλλά και φιλόσοφος και ποιητής. Αφού ταξίδεψε πολύ και μελέτησε τους νόμους, τους πολιτισμούς και τις κοινωνίες των άλλων, επέστρεψε στην πατρίδα του για να την κάνει μεγάλη και τρανή. Και να αναδειχθεί και ο ίδιος φυσικά στον σπουδαιότερο άνδρα της εποχής του!

Τη συνεισφορά του στην Αθήνα δεν είναι εύκολο ούτε να την απαριθμήσεις ακόμα. Φιλόπατρης και δίκαιος καθώς ήταν ο ελεγειακός ποιητής, τον έκαναν νομοθέτη για να αποκαταστήσει την ειρήνη με τη μεταβολή των θεσμών. Του έδωσαν και αυξημένες εξουσίες για να μη συναντά εμπόδια στον δρόμο του, κι εκείνος αντάμειψε τους συμπολίτες του με μέτρα γενναία και πρωτοποριακά, αντιστάθμισμα στους χαλεπούς καιρούς που έρχονταν να θεραπεύσουν, καθώς η Αθήνα διολίσθαινε ολοταχώς στον εμφύλιο σπαραγμό.

Ο Σόλων έσωσε τους μικροκαλλιεργητές από την εξαθλίωση, παραμέρισε την καταγωγή από τα ύπατα πολιτειακά αξιώματα και έκανε όλους τους Αθηναίους συνυπεύθυνους για την τήρηση των νόμων. Την ευνομία επιδίωκε και αυτή καθέλκυσε στη λαϊκή κυριαρχία και τα δικαστήρια. Αναφέρουμε ενδεικτικά τους κορυφαίους του σταθμούς, όπως τη σεισάχθεια, την αποτίναξη των βαρών και των χρεών που υποδούλωναν δηλαδή τους πολίτες, την αναμόρφωση του πολιτικού σώματος ώστε να λογίζονται αθηναίοι πολίτες όλοι οι ενήλικοι άντρες ανεξαρτήτως εισοδήματος και κοινωνικής τάξης, τη γενίκευση της λαϊκής κυριαρχίας που εκδημοκράτισε το πολίτευμα και την πλήρη αναμόρφωση των ποινικών νόμων και των δικαστηρίων (όπως η ίδρυση της λαϊκής Ηλιαίας).

Τίποτα δεν ήταν ίδιο στην κοινωνική, πολιτική και καθημερινή ζωή της Αθήνας μετά το πέρασμά του. Δημόσιο, ιδιωτικό και ποινικό Δίκαιο γράφτηκαν από την αρχή, η Αθήνα μπήκε σε άλλη ρότα και σύντομα θα ξεπηδούσε μεγάλη δύναμη. Σοφός όμως ήταν ο Σόλων και για το γεγονός ότι για να μην αναμειχθεί στην εφαρμογή των νόμων του εγκατέλειψε για μια δεκαετία την πόλη του, δείχνοντας έτσι πως δικαστική και εκτελεστική εξουσία δεν πρέπει να διαπλέκονται.

Η αθηναϊκή δημοκρατία, όπως θα εξελισσόταν, ήταν όλη έργο ενός ανθρώπου (όπως μας βεβαιώνει και ο Αριστοτέλης), ο οποίος ευτύχησε να επιστρέψει στην πόλη του κοντά στο τέλος της ζωής του και να τη δει να ευημερεί. Στα γνωμικά του που σώζονται περιλαμβάνονται τα «Αν μάθεις πρώτα να κυβερνάσαι, θα μάθεις και να κυβερνάς», «Η πατρίδα από τους μεγάλους άνδρες καταστρέφεται», «Όση δύναμη έχει στον πόλεμο ο σίδηρος, άλλη τόση δύναμη έχει στην πολιτεία ο λόγος», «Γηράσκω συνεχώς και πάντοτε μαθαίνοντας», «Να συμβουλεύεις όχι τα πιο ευχάριστα, αλλά τα πιο ωφέλιμα», «Φίλους να μην αποκτάς σύντομα, εκείνους όμως που θα αποκτήσεις να μην τους αποδοκιμάζεις εύκολα»…

Χίλων ο Λακεδαιμόνιος

Ποιητής και φιλόσοφος, αλλά και πολιτικός και νομοθέτης, ο Χίλων (ή Χείλων) έζησε κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. στη Σπάρτη και τιμήθηκε τόσο από τους συμπολίτες του που όταν πέθανε, οι Λακεδαιμόνιοι του έστησαν τον ανδριάντα του, στον οποίο φρόντισαν να γράψουν: «Η πολεμόχαρη Σπάρτη γέννησε αυτόν εδώ τον Χίλωνα, που ήταν ο πρώτος, δηλαδή ο μεγαλύτερος, Σοφός από τους επτά Σοφούς».

Τόσο το ποιητικό όσο και το στοχαστικό του έργο είχαν τέτοια επίδραση στους Σπαρτιάτες που τον εξέλεξαν έφορο κατά το 556 π.Χ. Και έκαναν σοφά, καθώς ο Χίλωνας θα έδειχνε τη σωφροσύνη του και στα του πολιτεύματος. Αυτός εισηγήθηκε και πέτυχε τη μεταρρύθμιση του καθεστώτος του Λυκούργου, περιορίζοντας αποφασιστικά τη βασιλική εξουσία και δίνοντας μεγαλύτερες εξουσίες στη λαϊκή κυριαρχία (μέσω του θεσμού των εφόρων).

Γνωστός στα πέρατα του ελληνικού κόσμου για τη βραχυλογία του (λακωνισμό), τα λόγια του έμοιαζαν με χρησμούς, έτσι μεστά και περιεκτικά καθώς ήταν. Τον περιγράφουν ως πάνσοφο, αλλά και άνθρωπο ενάρετο, δίκαιο και ηθικό. Όταν τον ρωτούσαν τι είναι το δυσκολότερο στη ζωή, εκείνος αποφαινόταν «Τα απόρρητα σιωπάν, χολήν ευ διαθέσθαι και αδικούμενον δύνασθαι φέρειν» (να κρατάς τα μυστικά, να συγκρατείς τα νεύρα σου και να υπομένεις την αδικία).

Ο Χείλων ήταν υπεύθυνος για ένα καλό μέρος του πολιτισμού και της καθημερινότητας των Σπαρτιατών. Δικά του επίσης πρέπει να ήταν και τα τρία περιφημότερα ρητά της αρχαίας Ελλάδας: «Μηδέν άγαν» (Τίποτε το καθ’ υπερβολή, μην καταφεύγεις σε υπερβολές), «Γνώθι σαυτόν» (Γνώρισε τον εαυτό σου) και «Εγγύα παρά δ’ άττα» (Η εγγύηση φέρνει την καταστροφή).

Αν και είπε ακόμα πολλά, πολλά που έχουν επιβιώσει ως και τις μέρες μας με τη λακωνική τους σοφία: «Εκείνον που ατύχησε να μην τον περιγελούμε», «Εκείνον που έχει πεθάνει να μην τον κακολογείς», «Να πηγαίνεις πιο γρήγορα στις δυστυχίες των φίλων σου, παρά στις ευτυχίες», «Να σκέφτεσαι πριν μιλήσεις» (Μη προτρεχέτω η γλώττα της διανοίας), «Να ξοδεύεις με σύνεση τον χρόνο σου» (Χρόνου φείδου), «Συντόμευε ό,τι κάνεις, αλλά χωρίς να βιάζεσαι πάνω σ’ αυτό» (Σπεύδε βραδέως), «Να συγκρατείς τον θυμό σου» (Θυμού κράτειν)…