Η πολιορκία της Κων/πολης από τους Άραβες (717-718) και η συντριβή τους – Το νομοθετικό έργο του Λέοντα Γ'– Το ξεκίνημα της εικονομαχίας – Οι σφοδρές αντιδράσεις που συνάντησε η καταστροφή των εικόνων.

ΠΟΙΟΣ ΗΤΑΝ Ο ΛΕΩΝ Γ'

Ένας από τους σημαντικότερους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, ήταν ο Λέων Γ'ο Ίσαυρος, με τον οποίο ξεκινά η λεγόμενη ''Δυναστεία των Ισαύρων''.  Η Ισαυρία, ήταν μια περιοχή στη σημερινή νοτιοανατολική Τουρκία και οι κάτοικοί της, σκληροί και πολεμοχαρείς, είχαν τεράστια συμβολή, στην άμυνα του Βυζαντίου.

Για τον Λέοντα Γ', υπήρχε παλαιότερα η άποψη, ότι καταγόταν από την Ισαυρία, για αυτό και ονομάστηκε  Ίσαυρος. Ωστόσο η θεωρία αυτή είναι, όπως αποδείχθηκε, λαθεμένη. Ο Λέοντας, ονομαζόταν αρχικά Κόνωνας και καταγόταν από ταπεινή οικογένεια της Γερμανίκειας της Συρίας που είχε μεταναστεύσει στη Μεσημβρία του Πόντου (σημερινή Ανατολική Θράκη), στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού Β' (685-695).

Όταν ο Ιουστινιανός Β'προσπάθησε να ανακτήσει τον θρόνο του,ο Λέοντας προσλήφθηκε στην υπηρεσία του και γρήγορα διακρίθηκε για τις ικανότητές του.

Οι στρατιωτικές και διπλωματικές του επιτυχίες, ξεκίνησαν από τον Καύκασο (Αλανία, Αβασγία, Λαζική, Ιβηρία), όπου αντιμετώπισε με επιτυχίες τους Άραβες που είχαν φτάσει ως εκεί. Ο διάδοχος του Ιουστινιανού Β', Αναστάσιος Β', διόρισε τον Λέοντα στρατηγό του θέματος Ανατολικών στη δυτική Μικρά Ασία.

Η αναρχία και η κοινωνική αναστάτωση ταλάνιζαν για χρόνια τη βυζαντινή αυτοκρατορία, σε μια περίοδο που η αραβική απειλή είχε αρχίσει να ισχυροποιείται στην Ανατολή.

Από την άλλη, οι στρατιωτικές επιτυχίες και οι φιλοδοξίες του Λέοντα, τον οδήγησαν στην απόφαση να κινηθεί για την κατάληψη της εξουσίας.

Ο Λέοντας μιλούσε άπταιστα αραβικά και καταλάβαινε τον τρόπο σκέψης των Αράβων. Από την έδρα του, το Αμόριο, αντιμετώπισε τους Άραβες με διπλωματικούς χειρισμούς, που δεν είναι ξεκάθαροι.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ – Ο ΛΕΩΝΤΑΣ Γ'ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑΣ

Έτσι,ξεκίνησε την ''πορεία''του προς τη Βασιλεύουσα. Φρόντισε να κλείσει συμμαχία με τον Αρτάβασδο, στρατηγό του θέματος των Αρμενιακών, υποσχόμενος την κόρη του για σύζυγό του και το αξίωμα του κουροπαλάτη. Στα στρατεύματα του Λέοντα, προσχωρούσαν συνεχώς ως τη Νικομήδεια, αξιωματικοί που είχαν στασιάσει κατά του αυτοκράτορα Θεοδόσιου Γ΄.

Εκεί, δόθηκε η κρίσιμη μάχη με τα στρατεύματα του θέματος του Οψικίου, στη οποία ο Λέοντας υπερίσχυσε και αιχμαλώτισε τον γιο του αυτοκράτορα. Στη συνέχεια, στρατοπέδευσε στη Χρυσόπολη και ετοιμάστηκε για την πολιορκία της Κων/πολης. Εκεί όμως, είχαν ήδη εκδηλωθεί ανατρεπτικές κινήσεις εναντίον του αυτοκράτορα.
Όμως και οι Άραβες υπό τον Μασλαμά (Maslamah), αδερφό του χαλίφη, είχαν φτάσει έξω από την Κων/πόλη…

Ο Θεοδόσιος Γ', δέχτηκε να εγκαταλείψει τον θρόνο, με όρους να ελευθερωθεί ο γιος του και ο ίδιος να φύγει ανενόχλητος και να ασπαστεί τον μοναχισμό σε μονή της Εφέσου. Οι όροι του έγιναν δεκτοί και τον Μάρτιο του 717, ο Λέοντας πέρασε τη Χρυσόπορτα και στέφτηκε αυτοκράτορας στην Αγιά Σοφιά.

Η ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΑΡΑΒΕΣ – Η ΠΑΝΩΛΕΘΡΙΑ ΤΟΥΣ ΚΑΙ Η ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥΣ

Όταν ο Λέοντας ανέβηκε στον θρόνο, ήταν περίπου 30 ετών. Είχε συνειδητοποιήσει τα προβλήματα που έπρεπε ν'αντιμετωπίσει. Το φλέγον όμως ζήτημα, ήταν η αντιμετώπιση των Αράβων που πολιορκούσαν την Κωνσταντινούπολη.

Οι Άραβες (και Πέρσες) που πολιορκούσαν την Πόλη, ήταν 80.000, υπό την ηγεσία του Μασλαμά. Η πολιορκία ξεκίνησε στις 15 Αυγούστου του 717. Σε δύο εβδομάδες, έφτασε και ο αραβικός στόλος, που διοικούσε ο παλιός γνώριμος του Λέοντα, Σουλεϊμάν.

Η δύναμή του ήταν εντυπωσιακή 1.800 πλοία! Όπως έγραφε ο Θεοφάνης ''από της Ιερείας έως της πόλεως ολόξυλον φαίνεσθαι την θάλασσαν'' (η Ιερεία βρισκόταν στην ασιατική παραλία).

Ωστόσο, το υγρόν πυρ, έκανε πολύ δύσκολη τη ζωή των Αράβων πολιορκητών. Να αναφέρουμε ότι το υγρόν πυρ, ήταν επινόηση του Έλληνα μηχανικού Καλλίνικου, από τη Δαμασκό της Συρίας.

Ήταν μείγμα θείου, πίσσας, περσικής μαστίχας, ρετσινιού πεύκου, νίτρου και πετρελαίου, που μπορούσε να αναφλεγεί και εκτοξευόταν με πρωτόγονες φλογοβόλες μηχανές (συνήθως αυτές είχαν διαμορφωμένα τα στόμια τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να μοιάζουν με στόματα άγριων τεράτων που έβγαζαν φωτιά!).

Το υγρόν πυρ, κατέστρεφε ξύλα, πέτρες, σίδερα, φυσικά τις ανθρώπινες σάρκες, δεν σβηνόταν με νερό και μπορούσε να επιπλεύσει στην επιφάνεια της θάλασσας καίγοντας όσους πηδούσαν μέσα στο νερό για να σωθούν! Η ακριβής σύστασή του, δεν είναι μέχρι σήμερα γνωστή.

Ο Μασλαμάς, αποφάσισε να συνεχίσει την πολιορκία και τον χειμώνα. Αυτό ήταν και το μοιραίο λάθος του! Ο χειμώνας του 717-718 ήταν πολύ βαρύς, τέτοιος ''ώστε την γην επί ημέρας ρ' (=100) μη φαίνεσθαι εκ της κρυσταλλωθείσης χιόνος''!

Οι Άραβες, δεν ήταν συνηθισμένοι σε τέτοιες συνθήκες. Φορούσαν ρούχα για ζεστά κλίματα και είχαν λεπτές σκηνές. Επίσης το χιόνι, δεν τους επέτρεπε να αναζητήσουν τροφή. Έτσι, πέθαιναν από το κρύο και την πείνα. Σύμφωνα με τον Θεοφάνη, έτρωγαν τα ψόφια υποζύγιά τους και όταν τελείωσαν κι αυτά, καταβρόχθιζαν τους νεκρούς τους αναμειγνύοντας τη σάρκα τους με περιττώματα και ψήνοντάς την…

Ο Σουλεϊμάν, υπήρξε ένα από τα θύματα των κακουχιών.

Την άνοιξη του 718, όμως οι Άραβες αναθάρρησαν καθώς έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη δύο ισχυροί στόλοι σε βοήθειά τους. Ο ένας από την Αίγυπτο κι ο άλλος από την Αφρική. Οι Αιγύπτιοι που υπηρετούσαν στους δύο στόλους και προέρχονταν από τον "παλιό"χριστιανικό πληθυσμό, εγκατέλειψαν τα πλοία νύχτα και αφού επιβιβάστηκαν  σε λέμβους "εν τη πόλει προσέφυγαν τον βασιλέα ευφημούντες".

Έδωσαν μάλιστα και πολύτιμες πληροφορίες για το πού ακριβώς βρισκόταν ο αραβικός στόλος. Έτσι, ο Λέοντας έστειλε αμέσως εκεί δρόμωνες, οι οποίοι κατέστρεψαν με το υγρόν πυρ τα περισσότερα πλοία των Αράβων.

Αλλά και στην ξηρά, οι Άραβες βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα απροσδόκητο εχθρό. Οι Βούλγαροι, παλαιότερα εχθροί του Βυζαντίου, αφού πήραν μια γενναία (αντ)αμοιβή σε χρυσό από τον Λέοντα, έστειλαν στρατό εναντίον τους, ο οποίος τους βρήκε εξασθενημένους και εξαντλημένους και εξόντωσε 22.000 περίπου απ΄ αυτούς.

Τον Αύγουστο του 718, ο χαλίφης Ουμάρ Β', έδωσε εντολή να τερματιστεί η πολιορκία. Τα αραβικά πλοία, "έπεσαν"σε δυνατούς ανέμους στο Αιγαίο (τα γνωστά μας σήμερα μελτέμια) και μόλις πέντε (!) από τα αρχικά 1800 επέστρεψαν στη βάση τους!

Η νίκη των Βυζαντινών επί των Αράβων ήταν τεράστιας σημασίας. Ο γνωστός Άγγλος ιστορικός Έντουαρντ Γκίμπον (εξελ. Εδουάρδος Γίββων) (1737-1794), ο οποίος δεν φημιζόταν καθόλου για τις φιλελληνικές του απόψεις, το αντίθετο μάλιστα, έγραψε χαρακτηριστικά: (Ο Λέων) "έσωσε τους προγόνους μας στη Βρετανία και τους γείτονές μας στη Γαλατία από τον πολιτικό και θρησκευτικό ζυγό του Κορανίου".

Η ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΛΕΟΝΤΑ Γ'ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ – ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΚΑΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ

Οι πόλεμοι ανάμεσα στους βυζαντινούς και τους Άραβες κατά την περίοδο της βασιλείας του Λέοντα Γ', συνεχίστηκαν σε πιο περιορισμένη έκταση όμως. Το 726 άλωσαν την Καισάρεια της Καππαδοκίας, την ίδια χρονιά πολιόρκησαν τη Νίκαια, ενώ αργότερα κατέλαβαν σημαντικά βυζαντινά φρούρια, όπως το Κάστρον Αετούς, το Χερσηνόν και το Σιδηρούν Κάστρον.

Ωστόσο, το 740, ο Λέοντας Γ'και ο γιος του Κωνσταντίνος, ηλικίας 21 ετών τότε, (μετέπειτα αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε'), συνέτριψαν στο Ακροϊνό της Φρυγίας, κοντά στην αρχαία Πρυμνησσό, τους Άραβες που με 90.000 πεζούς και 20.000 ιππείς, απειλούσαν τη μεγάλη οδό Δορυλαίου-Αμορίου-Ικονίου. Πολύτιμοι σύμμαχοί τους αποδείχτηκαν οι Χάζαροι, μια πριγκίπισσα των οποίων η Cicah, βαφτίστηκε χριστιανή και με το όνομα Ειρήνη, νυμφεύθηκε τον διάδοχό του Λέοντα Γ'Κωνσταντίνο.

Στο νομοθετικό τομέα, ο Λέοντας εξέδωσε την "Εκλογή των νόμων εν συντόμω γενομένη", γνωστή απλά ως "Εκλογή"που αντικατέστησε την παλαιότερη, ιουστινιάνεια νομοθεσία. Έδωσε επίσης απόλυτη προτεραιότητα στην αναδιοργάνωση του στρατού και στην αναπροσαρμογή του αμυντικού μηχανισμού της αυτοκρατορίας. Έκανε μετατροπές στο θεσμό των θεμάτων και κωδικοποίησε την αγροτική νομοθεσία.

Η ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ (726-787)

Σαφώς, στον στρατιωτικό και νομοθετικό τομέα, ο Λέων Γ'υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους Βυζαντινούς αυτοκράτορες. Το πεδίο στο οποίο υπήρξαν έντονες αντιπαραθέσεις και αντικρουόμενες απόψεις ήταν η θρησκευτική του πολιτική.

Η ευκολία με την οποία οι Άραβες είχαν κατακτήσει περιοχές του Βυζαντίου στη Μέση Ανατολή, οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι πολλοί πληθυσμοί εκεί, τους είδαν ως μια ανανεωτική αλλαγή από τις δογματικές αντιπαραθέσεις από τις οποίες η βυζαντινή αυτοκρατορία δεν απαλλάχτηκε ποτέ.

Παράλληλα, το Ισλάμ της εποχής εκείνης είχε πολλά κοινά στοιχεία με τις βασικές αρχές του χριστιανισμού. Στηριζόμενο και σε χωρία της Π. Διαθήκης, απαγόρευε όλες τις ζωγραφιστές απεικονίσεις.

Είναι αλήθεια, ότι από τον 6ο αιώνα, η λατρεία των εικόνων στη βυζαντινή αυτοκρατορία είχε ξεφύγει από τα λογικά πλαίσια, καθώς δεν λατρευόταν μόνο το πρόσωπο που απεικονιζόταν, αλλά και το ξύλο, η βαφή και ο χρυσός τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη βάπτιση, έφερναν την εικόνα στη θέση του αναδόχου κι έπαιρναν από το χρώμα της ξύσμα που ανακάτευαν στη θεία μετάληψη ή το χρησιμοποιούσαν για θεραπευτικούς σκοπούς.

Ο Λέοντας μάλλον δεν τα πήγαινε καλά με τη θρησκεία. Ίσως η καταγωγή του από τη Συρία και η μακρόχρονη "θητεία"του σε περιοχές που γειτνίαζαν με μουσουλμανικά εδάφη, τον είχαν επηρεάσει. Παράλληλα, δεν έτρεφε καμία απολύτως εκτίμηση για τα μοναστήρια και τους νέους που γίνονταν μοναχοί, καθώς δεν στρατεύονταν, εξαιρούνταν από τη φορολόγηση και δεν αποτελούσαν παραγωγικά μέλη της κοινωνίας.

Έτσι, το 726, έθεσε τα μοναστήρια κάτω από τον προσωπικό του έλεγχο. Το 730, εξέδωσε το περίφημο Εικονομαχικό Διάταγμα. Έδωσε μάλιστα εντολή να καταστραφεί η εικόνα του Χριστού που βρισκόταν πάνω από τη Χαλκή Πύλη του παλατιού.

Η λαϊκή αντίδραση ήταν πρωτοφανής καθώς το οργισμένο πλήθος σκότωσε τον αξιωματούχο (σπαθαροκανδιδάτο) που ήταν επικεφαλής της όλης "διαδικασίας". Σύντομα, ξέσπασαν στασιαστικές κινήσεις στον στρατό και τον στόλο.

Στις 18 Αυγούστου 727, ο στόλος του Ελλαδικού θέματος, με επικεφαλής τον εικονόφιλο Αγαλλιανό, κατέπλευσε μπροστά στη Βασιλεύουσα. Το υγρόν πυρ του αυτοκρατορικού στόλου έκαψε τα ελλαδικά πλοία. Πολλά μέλη των πληρωμάτων τους πνίγηκαν και ο Αγαλλιανός αυτοκτόνησε.

Ο πατριάρχης Γερμανός που αντιστάθηκε σθεναρά στην καταστροφή των εικόνων αντικαταστάθηκε το 730 από τον Αναστάσιο. Ο πάπας Γρηγόριος Β'καταδίκασε την πολιτική του Λέοντα, ο οποίος επιδίωξε να τον συλλάβει ωστόσο το πλοίο που έστειλε εναντίον του βυθίστηκε στην Αδριατική. Παπικοί απεσταλμένοι που έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη φυλακίστηκαν.

Με αλλαγή των ορίων που υπήρχαν ανάμεσα στις περιοχές που υπάγονταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και τη Ρώμη, επιτεύχθηκε η απόλυτη ταύτιση πολιτικών και εκκλησιαστικών συνόρων ανάμεσα στο ανατολικό και το δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας.

Χιλιάδες εικόνες στα χρόνια του Λέοντα Γ'καταστράφηκαν. Ανάμεσά τους και αληθινά έργα τέχνης. Οι μοναχοί έκρυψαν κάτω από τα άμφιά τους χιλιάδες άλλες και τις μετέφεραν στην Ελλάδα και την Καππαδοκία. Αν συλλαμβάνονταν το πιθανότερο είναι ότι θα τους εκτελούσαν…

Ο κορυφαίος θεολόγος Ιωάννης ο Δαμασκηνός διαμαρτυρήθηκε έντονα λέγοντας ότι οι εικόνες ήταν «τα βιβλία των αγράμματων», όμως οι "φωνές"του δεν εισακούστηκαν. Ο Λέοντας Γ'πέθανε το 741, πιθανότατα από υδρωπικία.

ΜΙΑ ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ

Όπως έγραψε ο πολιτικός και ιστορικός Σπυρίδων Λάμπρος, ο Λέοντας Γ'υπήρξε ο "Μιλτιάδης του μεσαιωνικού ελληνισμού", παραλληλίζοντάς τον με τον νικητή της μάχης του Μαραθώνα. Ξένοι ιστορικοί συγκρίνουν τη νίκη του επί των Αράβων με το κατόρθωμα του Κάρολου Μαρτέλου, δούκα της Αυστρασίας στη Γαλλία που νίκησε τους Άραβες Μαυριτανούς στο Πουατιέ, το 732.

Όμως η θρησκευτική διαμάχη που ξεκίνησε από αυτόν δίχασε τον χριστιανικό κόσμο, ταλάνισε για χρόνια τη βυζαντινή αυτοκρατορία και υπήρξε το πρώτο βήμα για το σχίσμα των δύο Εκκλησιών.

pronews.gr

Το χρυσό παλάτι στην μυθική Ασγάρδη είναι η κατοικία των νεκρών Βίκινγκςπολεμιστών. Μεγαλόπρεπο, με μια γιγαντιαία αίθουσα συμποσίων και άγριο όπως οι άντρες που υποδέχεται ανήκει στον Όντιν τον Θυμωμένο, τον πατέρα όλων των Θεών στο Πάνθεον των Σκανδιναβών, ψυχοπομπό, ποιητή και εφευρέτη των ρούνων.

Η Βαλχάλλα (Valhalla)είναι ένας παράδεισος που στάζει αίμα. Το όνομά της από το αρχαίο Valhöll κυριολεκτικά σημαίνει «Ο Οίκος των Σφαγιασθέντων».

Με πρωτότυπη warrior style διακόσμηση, έχει τοίχους φτιαγμένους από λόγχες, στέγη από χρυσές ασπίδες, και μακρούς πάγκους κατασκευασμένους από πανοπλίες.

Η Βαλχάλλα έχει 540 πόρτες κι άλλα τόσα δωμάτια. Ένας λύκος είναι κρεμασμένος μπροστά από τις πόρτες της Δύσης και ένας αετός αιωρείται στην κεντρική αίθουσα. Στην είσοδο του γυαλιστερού παλατιού φύεται το χρυσό δέντρο Glasir με το πουλί που μιλάει και που δίνει οιωνούς αν του θυσιάσει ο αγαπημένος του πρίγκιπας.

Στα πολύ παλιά χρόνια ήταν ένας κόσμος υπόγειος και σκοτεινός, τα Ηλύσια Πεδία των βάρβαρων γερμανικών φυλών. Αργότερα ανέβηκε στα σύννεφα κι έγινε το χρυσό παλάτι ‘όπου οδηγούνται από τις Βαλκυρίες, πανέμορφες αμαζόνες οπλισμένες σαν αστακοί που καβαλάνε φτερωτά άλογα (ή λύκους), οι τιμημένοι πολεμιστές, όσοι πέθαναν πάνω στη μάχη. Αυτοί που λιποψύχησαν ή έφυγαν ήσυχοι από γεράματα ή άλλη αιτία δεν γίνονται δεκτοί ακόμα κι αν ήταν αντρειωμένοι.

Με αυτές τις ταιριαστές γυναίκες οι νεκροί Βίκινγκς συμποσιάζονται και συνουσιάζονται κι όταν δεν κάνουν αυτά τα δύο ασκούνται για τον μεγάλο πόλεμο του Θεού Οντίν ενάντια στουςΓίγαντες. Γι’ αυτή τη μεγάλη τελική μάχη στο Ράουναροκ προπονούνται μέρα-νύχτα στις ουράνιες πεδιάδες και κατεβάζουν ανεξάντλητες ποσότητες από γουρουνόπουλα και μεθυστικό υδρόμελι.

Μέσα στην κεντρική αίθουσα η ατμόσφαιρα είναι πάντα γιορταστική. Οι Βαλκυρίες περιποιούνται τους άντρες γεμίζοντας τις κούπες και επιβλέποντας τα τραπέζια κι αυτοί τρώνε, πίνουν, παίζουν επιτραπέζια και για ξεσκουριάσουν μάχονται για το σπορ. Σε τρεις θρόνους κάθονται οι μέγιστοι θεοί, ο Οντίν και οι γιοι του Θωρ καιΜπράγκι, σπουδαίοι αρχαίοι βασιλείς κι ένας κόκορας που ονομάζεται Γκουλλινκάμπι.

Οι παγανιστικές δοξασίες τοποθετούν τη θέση του παλατιού στην κορυφή του όρους Γκράουστριχτμιρακερφιλν. Η ύπαρξη και τα γεγονότα του Λαμπερού Φρουρίου πρωτογράφτηκαν τον 13ο αι. στο μεσαιωνικό χειρόγραφο τουCodex Regius, στις Έντα (Edda) επικές αφηγήσεις της Σκανδιναβικής Μυθολογίας και επαναλήφθηκαν και σε άλλες μεσαιωνικές ιστορίες. Οι Σκανδιναβοί έστησαν την Ουτοπία τους σαν ένα nonstopπολεμικό saga. Έναν κόσμο αντρικό, βίαιο, αποθεωμένων πολεμιστών που δε λένε να πετάξουν τα όπλα ούτε νεκροί.

Πηγή: pronews.gr

Κύρια τροφή των Σπαρτιατών πολεμιστών ήταν ένας ζωμός από χοιρινό, γνωστός με την ονομασία μέλας ζωμός.

Ο Πλούταρχος υποστηρίζει πως «ανάμεσα στα πιάτα, αυτό που έχαιρε της μεγαλύτερης εκτίμησης ήταν ο μέλας ζωμός, μάλιστα σε τέτοιο σημείο που οι ηλικιωμένοι δεν αναζητούσαν καθόλου το κρέας.

Το άφηναν για τους νεότερους και δειπνούσαν μονάχα με το ζωμό που τους παρείχαν». Για τους υπόλοιπους Έλληνες πρόκειται για αξιοπερίεργο φαινόμενο. Το πιάτο αυτό αποτελούταν από χοιρινό, αλάτι, ξύδι και αίμα. Συνοδευόταν από τη γνωστή μάζα, σύκα, τυρί και καμία φορά από θηράματα ή ψάρι.

Ο Αιλιανός, συγγραφέας του 2ου και 3ου αιώνα μ.Χ., υποστηρίζει πως στους Λακεδαιμόνιους μάγειρες απαγορευόταν να προετοιμάζουν οτιδήποτε άλλο εκτός από κρέας.

Στην Αρχαία Λακεδαίμονα από την εποχή του βασιλιά και νομοθέτη Λυκούργου κατά τον 8ον π.Χ. αιώνα, γινόντανε στην Λακωνία τα κοινά συσσίτια κατά τα οποία λαός και στρατός τρώγανε τον περίφημο Μέλανα Ζωμό. Σφάζανε το χοίρο και φρόντιζαν με μεγάλη επιμέλεια να μαζέψουν το αίμα του μέχρι ρανίδος. Το αίμα ανακάτευαν με ξύδι για να μην πήξει.

Κατόπιν τηγάνιζαν κρέας και λίπος και μέσα σ’ αυτό έριχναν νερό. Μόλις το νερό άρχιζε να βράζει ανακάτευαν μέσα σ’ αυτό αλεύρι κρίθινο και προσέθεταν λίγο-λίγο το αίμα με το ξύδι. Εν συνεχεία και ενώ συνέχιζε το βράσιμο ρίχνανε νερό ώστε να διατηρείται πάντα αραιά πηχτό, υδαρές. Όταν το παρασκεύασμα δεν απορροφούσε άλλο νερό εσήμαινε πως είχε βράσει και ήταν κατάλληλο για σερβίρισμα.

Αυτό το φαγητό βέβαια με ξύδια, με αίμα, με λίπη και αλεύρια βρασμένα ήταν πολύ βαρύ. Εν πάσει περιπτώσει όπως και να έχουν τα πράγματα, η μέχρι των ημερών μας διατηρημένη αυτή συνήθεια του Μέλανος Ζωμού, είναι έθιμο καθαρά Ελληνικό και παρέμεινε αυτούσιο και αναλλοίωτο δια μέσου των χιλιετηρίδων. πράγμα που δείχνει την Ελληνικότητα της Μάνης.

Θα πρέπει λοιπόν οι νεώτεροι Μανιάτες να το μάθουν, διότι στα τελευταία χρόνια τείνει να σβήσει, ύστερα από την διείσδησιν εις την Μάνην άλλων συνθηκών ζωής και συνηθειών.

Επειδή η επαφή και συγχρονισμός λαών και συνηθειών αλλοιώνει, εν πολλοίς δε και καταργεί τόσον ωραία και αρχαιότατα έθιμα.

Η τέχνη της μουσικήςέχει ξεχωριστή θέση στην Ελληνική μυθολογία. Το ίδιο και οι τεχνίτες της οι μουσικοί, θεοί και άνθρωποι, πρωταγωνιστές και κομπάρσοι στις πολλές και θαυμαστές ιστορίες που έφτασαν με την προφορική παράδοση, από τις σκοτεινές αρχές των προϊστορικών χρόνων, ώς την εποχή της πρώτης γραφίδας που τις αποθησαύρισε.

Η μουσική, πριν ακόμα περάσει το κατώφλι που την έφερε από το μύθο στην πραγματικότητα, είχε ήδη, στη συνείδηση των Ελλήνων, πλούσια «ιστορία». Οι θεοί, στον Όλυμπο, γλεντοκοπούσαν, με τραγούδια που έλεγαν οι Μούσες συνοδεία λύρας ή φόρμιγγας που έπαιζε ο Απόλλων:

Ου μεν φόρμιγγος περικαλλέος, ην εχ’ Απόλλων

Μουσάων θ’, αι άειδον αμειβόμεναι οπί καλή (Ιλιάδος Α, 603)

Αυτή η ίδια η φύση αλλά και η προέλευση των Μουσών που αρχικά ανήκαν στην πολυπληθή οικογένεια των Νυμφώνκαι κατοικούσαν στις πηγές και στα ποτάμια, μπορεί να εξηγεί πώς τα θηλυκά αυτά πνεύματα έγιναν, στο πέρασμα του χρόνου, θεότητες του τραγουδιού και της ποιητικής έμπνευσης. Μήπως δηλαδή το αίσθημα της μουσικής γεννήθηκε από τους ψιθύρους των νερών, από την ηχητική αρμονία των ποταμών και των χειμάρρων. Ο πρώτος έμμετρος και ρυθμικός λόγος, το πρώτο μέλος της ανθρώπινης φωνής, να αποτελεί, άραγε, απλή ηχώ των μεγάλων και επιβλητικών φωνών της φύσης;

Η αλήθεια είναι πως οι προϊστορικοί λαοί της Ελλάδαςέπλασαν πολλούς μύθους για τη μουσική, τους μουσικούς, τα όργανα και για όλα τα άλλα σχετικά με την τέχνη του Απόλλωνα. Μύθους που, όπως πολλοί μύθοι της μακρινής εκείνης εποχής, μπορεί συχνά να ξαφνιάζουν, για το παράδοξο, το φαινομενικώς απλοϊκό, ακόμα και το ηθικώς μεμπτόν, που κάποτε εμπεριέχουν, αλλά αυτό συμβαίνει μόνο αν τους απογυμνώσουμε από τις ποιητικές τους αρετές.

Τα πνεύματα, τα πρόσωπα, οι διάφορες οντότητες που συναντιούνται στους μύθους, παρουσιάζονται να έχουν ιδιότητες κάθε άλλο παρά μονοσήμαντες, ακόμα και αντιφατικές, ανάλογα με το περιεχόμενο, με τους συμβολισμούς, αλλά και με το κρυμμένο, εντός του μύθου, αίτιο το οποίο, υποθέτουμε, αποτελεί την αφετηρία της δημιουργίας τους.

Ένας γνωστός μουσικός ήρωας της μυθολογίας είναι ο Σειληνός Μαρσύαςαπό τη Φρυγία. Γνωστός, όσο και τραγικός, αφού πλήρωσε με τη ζωή του το θάρρος του να παραβγεί σε μουσικό αγώνα με τον ίδιο το θεό της μουσικής Απόλλωνα. Οι Σειληνοί, που ήταν κι αυτοί σύντροφοι του Βάκχου, ανήκουν στην οικογένεια των Σατύρων, αλλά ξεχωρίζουν απ’ αυτούς κατά το ότι προέρχονται από τις θρησκευτικές παραδόσεις της Μικράς Ασίας (κυρίως της Φρυγίας) και αντίθετα με τους Σάτυρους των βουνών και των δασών της κυρίως Ελλάδας, αυτοί ήσαν δαιμόνια των πηγών και των ποταμών.

Όταν λοιπόν ο Μαρσύας ένιωσε πως η δεξιοτεχνία του στον αυλό είχε φτάσει σε υψηλό επίπεδο, τόλμησε να καυχηθεί πως είναι τόσο καλός μουσικός όσο και ο Απόλλων -κι ακόμα καλύτερος.

Ο θεός θεώρησε τη σύγκριση υβριστική. Τόσο για την αλαζονεία ενός κατωτέρου του όντος όσο και για το ότι ο Μαρσύας ήταν αυλητής και ο αυλός δεν ήταν ακόμα αποδεκτός στην Ελλάδα ως όργανο πρωτόγονο (σε σύγκριση με τη λύρα του Απόλλωνα) και ως εκπρόσωπος της κατώτερης ασιατικής τέχνης.

Έτσι, ο Απόλλων κάλεσε τον Μαρσύα να αποδείξει την αξία του σε ένα μουσικό διαγωνισμό που έγινε στο όρος Τμώλον της Μικράς Ασίας και στον οποίο, όπως ήταν επόμενο, οι κριτές ανακήρυξαν νικητή ποιον άλλον; το θεό, φυσικά, κι εκείνος, για να τιμωρήσει τον αλαζόνα Μαρσύα, ούτε λίγο ούτε πολύ τον έγδαρε ζωντανό και κρέμασε το δέρμα του στο άνοιγμα ενός σπηλαίου για παραδειγματισμό. Στις Κελαινές της Μ. Ασίας έδειχναν αργότερα μια σπηλιά, όπου, σύμφωνα με την παράδοση, ήταν κρεμασμένη η προβιά του Μαρσύα.

Στο μέρος αυτό ήταν οι πηγές του ποταμού που λεγόταν, κι αυτός, Μαρσύας. Σύμφωνα, μάλιστα, με μια λεπτομέρεια του μύθου, ένας από τους κριτές του διαγωνισμού (αγωνοδίκης) ήταν ο γνωστός, από άλλους μύθους, βασιλιάς της Φρυγίας Μίδας, ο οποίος ψήφισε υπέρ του Μαρσύα και για τιμωρία του ο θεός μετέτρεψε τα αυτιά του σε αυτιά γαϊδάρου.

Ωστόσο, ο μουσικός αγώνας ανάμεσα στον Απόλλωνα, που αντιπροσωπεύει το πνεύμα της αρχαίας ελληνικής τέχνης, και στον αυλητή Μαρσύα, που συμβολίζει την υποδεέστερη (κατά την αντίληψη της εποχής) ασιατική μουσική, τελειώνει μεν με τη νίκη του Απόλλωνα και την παραδειγματική τιμωρία του Μαρσύα, αλλά στο τέλος (το 586 π.Χ.) ο περιφρονημένος αυλός καταφέρνει να πολιτογραφηθεί ως ελληνικό όργανο στους Δελφούς, όταν ο Αργείος αυλητής Σακκάδας συνέθεσε μουσικό νόμο και λυρικό άσμα και κέρδισε το πρώτο βραβείο στην εορτή των Πυθίων. Γι’ αυτό και υπάρχει μια αναθεωρημένη εκδοχή του μύθου:

Ο θεός αργότερα μετάνιωσε για την αυστηρότητα (και την αγριότητα) που έδειξε στον άμοιρο Μαρσύα. Γι’ αυτό πήγε και ξεκρέμασε το δέρμα του, ώστε σιγά σιγά (όπως γίνεται πάντα) να ξεχαστεί το δυσάρεστο αυτό ζήτημα. Δεν τα κατάφερε όμως να σβήσει εντελώς όλα τα ίχνη.

Στις παραστάσεις της αρχαίας Ελληνικής τέχνης, ο Ερμής (ο δημιουργός της λύρας του Απόλλωνα) συχνά εικονίζεται να κρατά στο χέρι το «μαρσύπιον», ένα βαλάντιο (πορτοφολάκι) από δέρμα. Επίσης, «μαρσύπια» και «μάρσιπους» λένε, στη στρατιωτική ορολογία, το ζεύγος των δερμάτινων σάκων εκατέρωθεν της σέλας του αλόγου, μέσα στους οποίους ο ιππέας τοποθετεί διάφορα χρήσιμα αντικείμενα (σκεύη) είδη καθαριότητας, τρόφιμα κ.λπ.

Ας μην ξεχάσουμε ν, αναφέρουμε, βέβαια, τα 140 είδη των μαρσιπορόφων θηλαστικών (marsipialia) της μακρινής Αυστραλίας.

Όταν το Μάιο του 330 μ.Χ. ο Μ. Κωνσταντίνοςεγκαινίαζε στις ακτές του Βοσπόρου τη «Νέα Ρώμη» δηλαδή την Κωνσταντινούπολη ένα νέο σημαντικότατο και πολυτάραχο κεφάλαιο στην παγκόσμια ιστορία άρχισε να γράφεται.

Αυτό πού διήρκεσε πάνω από 1000 χρόνια και είναι γνωστό σαν Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Πράγματι λίγα χρόνια μετά, επί των διαδόχων του Θεοδοσίου του Α’, η πάλαι ποτέ Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τεμαχίστηκε στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος, γνωστό από τότε σαν Βυζαντινή Αυτοκρατορίακαι το Δυτικό το όποιο εξουθενωμένο από τα πολλαπλά κτυπήματα βαρβάρων λαών (Γότθων, Ούννων κλπ.) θα διαλυθεί το 476 μ.Χ. και έκτοτε η Δύση θα περιπέσει σε μία κατάσταση βαρβαρότητας και αμάθειας γνωστή σαν Μεσαίωνας. Σε αντίθεση το Βυζάντιο εκτός από προμαχώνας της Ευρώπης έναντι διαφόρων βαρβάρων επιδρομέων υπήρξε και ένα ακτινοβόλο πνευματικό κέντρο και ένας φάρος πολιτισμού…

Όσον αφορά την Ιατρική στην οποία και αναφέρεται αυτό το άρθρο, το Βυζάντιο βασίστηκε ιδιαίτερα στις επιδόσεις και τις Έρευνες των Αρχαίων Ελλήνων Ιατρών (Ιπποκράτη – Γαληνού κ.α.) τις όποιες διέσωσε, διέδωσε, συχνότατα χρησιμοποίησε και πολλές φορές τελειοποίησε, ώστε μέσω των Αράβων κυρίως να διοχετευθούν αργότερα στη Δύση. Στην απέραντη και πολυφυλετική Βυζαντινή Αυτοκρατορία οι ελληνικής καταγωγής Ιατροί διακρίθηκαν ιδιαίτερα.

Χρονολογικά σαν πρώτος βυζαντινός ιατρός θεωρείται ο Ορειβάσιος (325 – 403) συμπατριώτης του μεγάλου Γαληνού από την Πέργαμο του οποίου άλλωστε υπήρξε μεγάλος θαυμαστής ακολουθώντας πιστά την ιατρική του σκέψη. Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και στην Αθήνα, την ίδια περίοδο πού φοιτούσαν εκεί ο μετέπειτα Αυτοκράτορας Ιουλιανός ο «Παραβάτης», ο Μ. Βασίλειος και ο Γρηγόριος ο Θεολόγος. Υπήρξε στενός φίλος του Ιουλιανού, ακολουθώντας τον σαν Αρχίατρος Στρατιωτικός σε όλες σχεδόν τις εκστρατείες του και μετά από σύσταση του συνέγραψε μία μνημειώδη Ιατρική εγκυκλοπαίδεια με τίτλο «Ιατρικαί Συναγωγαί» η «Έβδομηκοντάβιβλος». Αυτό το έργο γραμμένο στα Ελληνικά περιείχε όλες τις μέχρι τότε γνώσεις της Αρχαιοελληνικής Ιατρικής εμπλουτισμένες με δικές του πρωτότυπες παρατηρήσεις. Αργότερα δημοσίευσε περίληψη σε 9 βιβλία με τίτλο «Σύνοψις προς υιόν Ευστάθιον».

Το έργο μεταφράστηκε στα Λατινικά και Αραβικά και άσκησε μεγάλη επίδραση στον Αραβικό κόσμο και αργότερα στην Ιατρική της Δύσης. Έγραψε και άλλα συγγράμματα «Περιπαθών», «Προς τους απορούντας των Ιατρών», «Τα ευπόριστα» καθώς και διαιτολογικές Οδηγίες. Μάλιστα είχε δημοσιεύσει και ειδική δίαιτα κατά της παχυσαρκίας, αναφέρεται μάλιστα ότι σε επιστολή του σε συνάδελφο Ιατρό, παραπονείται πώς η πιο διαδεδομένη ασθένεια στην Αυτοκρατορία ήταν η βουλιμία και οι διαιτητικές παρεκτροπές. Ο Ορειβάσιος πού πέθανε σε προχωρημένη ηλικία στην Κωνσταντινούπολη δεν παρουσίασε όμως μόνο συγγραφικό έργο.

Η συνεισφορά του στην ιατρική έρευνα υπήρξε πολύπλευρη και πρωτοποριακή. Είχε επινοήσει ειδικά ράμματα για την απολίνωση των αρτηριών, εφήρμοζε θεραπείες με αντισηπτικά φάρμακα στα τραύματα, όπως η υγρά κηρωτή, θεράπευε αποτελεσματικά τους κιρσούς και τις φλεβίτιδες των κάτω άκρων με χειρουργική αφαίρεση της μείζονος σαφηνούς φλέβας (κάτι πού γίνεται και σήμερα). Αλλά και στην Παθολογία πρότεινε θεραπείες των ιλίγγων με αλκαλοειδή του βεράτρου (ελέβορου) η την θεραπεία της νεφρίτιδας με υδρική δίαιτα και γάλα.

Σύγχρονος του Ορειβάσιου ήταν ο Μέγας Βασίλειος, Επίσκοπος Καισαρείας, «ο Φωστήρ της Εκκλησίας».  Δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη ότι τον αναφέρουμε εδώ.  Αυτός ο σπουδαίος Ιεράρχης, ρήτορας, θεολόγος κλπ., σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών όπως προαναφέρθηκε και έλαβε μαθήματα Ιατρικής.  Άλλωστε τότε όλοι οι φοιτητές της Φιλοσοφίας παρακολουθούσαν μαθήματα Ιατρικής, ώστε να δικαιώνεται το απόφθεγμα του Αριστοτέλη ότι: «Ένας Φιλόσοφος πρέπει ν’ αρχίζει με την ιατρική και ένας Ιατρός να τελειώνει με την Φιλοσοφία». Προφανέστατα από τα ανωτέρω καθιερώθηκε και ο ορός «Ιατροφιλοσοφία».

Ο Μ. Βασίλειος λοιπόν εξακολούθησε να ασχολείται με την Ιατρική σε όλη του τη ζωή. Ίσως έπαιξε ρόλο και το γεγονός ότι υπήρξε εξαιρετικά φιλάσθενος κάτι για το όποιο παραπονείται συχνά στις επιστολές του. Η τεράστια του όμως θέληση και ο χριστιανικός του ζήλος τον εμψυχώνουν στο έργο του από το όποιο ξεχωρίζει η ίδρυση στην Καππαδοκία του περίφημου Νοσοκομείου και Άσυλου γνωστού ως «Βασιλειάδα». Για πρώτη φορά εμφανίζεται ένα συγκρότημα πού περιλαμβάνει πλήρως οργανωμένο νοσοκομείο, λεπροκομείο, φαρμακείο, ίδρυμα χρονίως πασχόντων, γηροκομείο κλπ. Επί πλέον χάρις στις γενναιόδωρες εισφορές των πιστών εγκαθιστά δίκτυο ανάλογων ιδρυμάτων σε όλη την περιφέρεια της Καππαδοκίας.

Ο Βασίλειος προέβαινε σε ιατρικές παρατηρήσεις με λεπτολόγο επιστημονική σαφήνεια φροντίζοντας όμως να τις ενσωματώνει στην Χριστιανική Διδασκαλία. Ανέλυε π.χ. την σημασία του τραύματος και της φλεγμονής στον ανθρώπινο οργανισμό για να τις παρομοιάσει αργότερα με τις βλάβες πού προκαλούν στην εκκλησία οι άπιστοι και οι κακού χαρακτήρα άνθρωποι. Έχει κάνει ακόμη ανθρωπομετρικές παρατηρήσεις σχετικά με τον ρυθμό αύξησης του σώματος, έχει ασχοληθεί με την λειτουργία του οφθαλμού, και έχει εγκύψει στους νόμους της κληρονομικότητας και την βιολογία ερμηνεύοντας με το δικό του ξεχωριστό τρόπο το ευαγγελικό «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε». Προ πάντων όμως παραμένει ως ο κατ’ εξοχήν εκπρόσωπος της «Ανθρωπιστικής Ιατρικής» σ’ αυτούς τους σκοτεινούς καιρούς.

Την εποχή της βασιλείας του Ιουστινιανού (527 – 565 μ.Χ.) η Αυτοκρατορία γνώρισε μεγάλη ακμή. Ο αυτοκράτορας αυτός, προφανώς για να αναπληρώσει το κενό της Αθήνας (της οποίας κατάργησε τη Φιλοσοφική Σχολή το έτος 529), ευνόησε ιδιαίτερα το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης που είχε ιδρυθεί από τον 5ο αιώνα (με το όνομα Πανδιδακτήριον). Μιλώντας για τα Πανεπιστήμια του Βυζαντίου να σημειώσουμε εδώ ότι η φοίτηση ήταν δωρεάν και οι καθηγητές ονομαζόμενοι μαΐστροι ήταν στην πλειοψηφία τους λαϊκοί, τα δε Πανεπιστήμια ουδέποτε υπήρξαν εξάρτημα της Εκκλησίας (κάτι πού δεν συνέβη αργότερα στη Δύση). Από τα Πανεπιστήμια αυτά εμφανίσθηκαν σπουδαίοι θετικοί επιστήμονες, όπως ο Λέων ο Μαθηματικός, ο Μιχαήλ Ψελλός κ.α.

Ειδικά στον τομέα της Ιατρικήςείναι χαρακτηριστικό ότι το Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινουπόλεως δεν περιορίζεται μόνο στην θεωρητική μόρφωση των σπουδαστών αλλά κυρίως αποσκοπεί στην απόκτηση πρακτικών ιατρικών γνώσεων γεγονός πού επισημοποιείται με την χορήγηση Ιατρικών διπλωμάτων. Άλλωστε η Ιατρική Σχολή λειτουργεί μέσα σε Νοσοκομείο και διαθέτει πλούσια Ιατρική βιβλιοθήκη.

Ξαναγυρνώντας όμως στην εποχή του Ιουστινιανού ας γνωρίσουμε καλύτερα ορισμένους σπουδαίους Ιατρούς πού διέπρεψαν αυτή την περίοδο.

Αλέξανδρος ο Τραλλειανός (525 – 605). Διάσημος Ιατρός, Φαρμακολόγος, Βοτανολόγος από τις Τράλλεις της Μ. Ασίας αδελφός του σπουδαίου μαθηματικού και αρχιτέκτονα της Αγίας Σοφίας Ανθεμίου. Γιος ιατρού ταξίδευσε σε όλη την Μεσόγειο ακολουθώντας το στρατό του Βελισσαρίου και άσκησε την Ιατρική στην Κωνσταντινούπολη και στη Ρώμη, όπου απέθανε σε βαθύ γήρας. Το έργο του διακρίνεται από τις εύστοχες, πρωτότυπες και πρακτικού ενδιαφέροντος παρατηρήσεις του. Άλλωστε άσκησε κριτική (παρά τον θαυμασμό του) στο Μεγάλο Γαληνό θεωρώντας ορισμένες του απόψεις λανθασμένες. Έγραψε πολλά βιβλία όπως τα «θεραπευτικά» (12 βιβλία), «Περί πυρετού», «Περί ελμίνθων» κ.α. Τα έργα του μεταφράσθηκαν στα λατινικά και τα αραβικά και άσκησαν ιδιαίτερη επίδραση στην μετέπειτα Ιατρική του Μεσαίωνα.

Οι θεραπείες πού προτείνει είναι πραγματικά ενδιαφέρουσες. Για παράδειγμα συνιστούσε την εφίδρωση, τα διουρητικά και τα καθαρτικά για την αποτοξίνωση του οργανισμού και την κάθαρση των αγγείων. Για τις αναπνευστικές παθήσεις προτείνει εισπνοές αιθέριων ελαίων με υποκαπνισμό σε αναμμένα κάρβουνα. Για τα παράσιτα πάλι του εντερικού σωλήνα, αληθινή μάστιγα της τότε εποχής, συνιστά υποκλυσμούς με εστεροποιημένα έλαια, ενώ χορηγούσε και αφεψήματα πού περιείχαν αρτεμισία και κολίανδρο εναντίον των ασκαρίδων.

Την ίδια περίπου εποχή διέπρεψε και ο Αέτιος από την Αμίδα (σημερινό Ντιγιαρμπεκίρ). Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και άσκησε κυρίως το επάγγελμα στην Κωνσταντινούπολη, όπου έγινε και Αρχίατρος στην Αυλή του Ιουστινιανού. Συνέγραψε μία εκτενέστατη Ιατρική Εγκυκλοπαίδεια 16 βιβλίων χωρισμένη σε τέσσερις «τετραβίβλους», όπου περιλαμβάνονται όλες οι μέχρι τότε σπουδαίες (κυρίως του Γαληνού) απόψεις, παραθέτοντας όμως και δικές του θεωρίες. Το βιβλίο γραμμένο στα Ελληνικά αποτελεί πολύτιμη πηγή πληροφοριών. Εξ’ αλλού ο Αέτιος θεωρείται δίκαια ως πρωτοπόρος στην αντισύλληψη, για την οποία συνιστούσε ενδοκολπική χορήγηση στυπτικών ουσιών καθώς και στον υπολογισμό των γονίμων ήμερων της καταμήνιου κύκλου των γυναικών.

Τον καιρό του Ηρακλείου και των διαδόχων του (705 μ.Χ. αιώνας) δεσπόζει η επιβλητική ιατρική φυσιογνωμία του Παύλου του Αιγινήτη. Γεννήθηκε στην Αίγινα και άσκησε την ιατρική κυρίως στην Αλεξάνδρεια όπου και απέθανε. Ταξίδευσε σε πολλά μέρη γι’ αυτό ονομάζεται και περιοδευτής. Το εκτενέστατο συγγραφικό του έργο βασίζεται κυρίως στις γνώσεις του Γαληνού, του Διοσκουρίδη και του Ορειβάσιου εμπλουτισμένο όμως με δικές του πρωτότυπες παρατηρήσεις. Αποτελείται από επτά τόμους με το γενικό τίτλο «Υπόμνημα» και εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τους Άραβες πού το μετέφρασαν τον 9° αιώνα στα αραβικά (από τον Ιμήν Χουναϋν), άσκησε δε ιδιαίτερη επίδραση στις κατοπινές ιατρικές σχολές της Δύσης του Σαλέρνο, του Μονπελλιέ κλπ. Άλλωστε οι Άραβες τον θεωρούσαν σαν τον κατ’ εξοχήν μαιευτήρα (Αλ Κουαμπέλ). Στα επτά βιβλία πραγματεύεται περί πυρετού, περί τραυμάτων, περί γενικών κανόνων υγιεινής, περί παρασκευής και ιδιοτήτων απλών και συνθέτων φαρμάτων κτλ.

Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την χειρουργική, εφαρμόζοντας δική του εγχειρητική μεθοδολογία την αποκατάσταση της βουβωνοκήλης, εκτελούσε τραχειοτομίες και επινόησε δικές του εγχειρητικές μεθόδους για την αντιμετώπιση των αγγειακών ανευρυσμάτων καθώς και για την θεραπεία του καταρράκτη όπου χρησιμοποιούσε ειδικό όργανο το «παρακευτήριο». Στην Παθολογία πρότεινε ειδικές δίαιτες και μέτρα σωματοψυχικής υγιεινής. Επίσης σ’ αυτήν την εποχή αξίζει να αναφερθούν: ο Θεόφιλος πρωτοσπαθάριος του Ηρακλείου με συγγράμματα «Περί αύρων», «Περί σφυγμών» καθώς και το «Περί Άνθρωπου κατασκευής», δημοσιευμένο στην Οξφόρδη το 1842 Ελληνικά και Λατινικά. Μαθητής του υπήρξε ο Στέφανος ο Αθηναίος ιατρός και μαθηματικός, γεννημένος στην Αθήνα με δράση στην Κωνσταντινούπολη και την Αλεξάνδρεια ο όποιος έγραψε σύγγραμμα για την «ενέργεια των φαρμάκων» και πραγματεία για τον Ιπποκράτη και Γαληνό.

Στην περίοδο όμως αυτή (7ος μ.Χ. αι.) σημειώνεται ένα τεράστιας σημασίας γεγονός στην Παγκόσμια Ιστορία. Ξεκινώντας από την Αραβία ο Μωαμεθανισμός εξαπλώνεται από τους διαδόχους του Μωάμεθ (Χαλίφες), οι όποιοι με τον ιερό πόλεμο (Τζιχάντ) κατακτούν σε λίγα χρόνια τεράστιο μέρος του τότε γνωστού κόσμου. Οι Άραβες συντρίβουν τους Πέρσες, κατακτούν την Ισπανία και αποσπούν τις Ανατολικές επαρχίες (Συρία, Αίγυπτος, Παλαιστίνη) από την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Τελικά πολιορκούν και την ίδια την Κωνσταντινούπολη η οποία σώζεται χάρις στο υγρό πυρ και την αποτελεσματική άμυνα του Κωνσταντίνου του Πωγωνάτου και του Λέοντα του Ισαύρου αργότερα.

Έτσι όμως η Αυτοκρατορία χάνει πια τον οικουμενικό της χαρακτήρα και περιορίζεται στα εδάφη κυρίως της Μικράς Ασίας και της Βαλκανικής. Ωστόσο, επειδή «οὐδέν κακόν ἁμιγές καλοῦ», αυτή την εποχή συντελείται μία ομογενοποίηση του πληθυσμού και ένας οιονεί εξελληνισμός, ενώ τα τελευταία ρωμαϊκά κατάλοιπα εξαφανίζονται. Επί πλέον λόγω της βαθειάς θρησκευτικότητας πού επικρατεί, ανθεί η κοινωνική πρόνοια και η κοινωνική Ιατρική. Αυτοκράτορες, αυτοκράτειρες, πριγκήπισσες, πατρικίες ασχολούνται με έργα φιλανθρωπίας και ανακουφίσεως των πασχόντων. Ευαγή ιδρύματα και νοσοκομεία, οι λεγόμενοι ξενώνες εμφανίζονται παντού. Έκτος από την προγενέστερη «Βασιλειάδα» πού ήδη αναφέραμε ονομαστοί ήταν οι Ξενώνες του Σαμψών, του Ρωμανού του Λεκαπηνού και του Παντοκράτορος.

Αυτός ο τελευταίος ήταν ασφαλώς το τελειότερο Νοσοκομείο του Μεσαίωνα αφού διέθετε 80 κλίνες με τμήματα παθολογικό, χειρουργικό, γυναικολογικό, οφθαλμολογικό και περίπου 40 ιατρούς διαφόρων ειδικοτήτων συγκροτημένους σε σώμα και με διάταξη παρόμοια με τη σημερινή: Διευθυντής ονομαζόμενος πριμικύριος επιμελητές, βοηθοί. Ο ξενώνας διέθετε ακόμη φαρμακείο, βιβλιοθήκη και εξωτερικά ιατρεία. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο Ιωάννης ο Ελεήμων, Πατριάρχης Αλεξανδρείας είχε ιδρύσει 7 λοχοκομεία (μαιευτήρια) στην περιοχή της επισκοπής του.

Την εποχή της Μακεδονικής Δυναστείας (9ος – 11ος αιώνες) παρατηρείται μία πνευματική αναγέννηση στο Βυζάντιο. Συνετέλεσε βέβαια η ύπαρξη στο θρόνο αυτοκρατόρων μορφωμένων οι όποιοι μάλιστα άφησαν αξιόλογο συγγραφικό έργο όπως ο Λέων ΣΤ’ ο Σοφός και ο Κωνσταντίνος Ζ’ Πορφυρογέννητος. Εξ άλλου ικανοί στρατηγοί αυτοκράτορες όπως ο Νικηφόρος Φωκάς, ο Ιωάννης Τσιμισκής και κυρίως ο Βασίλειος Β’ ο Βουλγαροκτόνος αποκατέστησαν την αίγλη του Βυζαντίου νικώντας Άραβες, Βουλγάρους και Σλάβους.

Κυρίαρχη πνευματική προσωπικότητα αυτής της εποχής ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Φώτιος, ο επιλεγόμενος Μέγας (820 – 891 μ.Χ.). Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη και με την ευρύτατη μόρφωση του ασχολήθηκε με φιλολογία, ποίηση, αστρονομία, μαθηματικά και ιατρική. Έγραψε πολλά βιβλία με σπουδαιότερο τη «Μυριόβιβλο» όπου παραθέτει, αναλύει και σχολιάζει όλους τους προγενέστερους επιστήμονες, συγγραφείς, ποιητές κλπ. Το έργο του Φωτίου έχει ιδιαίτερη σημασία για τον Αρχαίο Ελληνικό Πολιτισμό γενικά και για την Ιατρική ειδικότερα. Ήταν εκείνος πού ανέλαβε την μεταγραφή ενός τεράστιου αριθμού αρχαίων κειμένων πού ήταν γραμμένα σε παπύρους και περγαμηνές, αλλά με κεφαλαία γράμματα, σε συνεχή γραφή και μάλιστα τα προ της Αλεξανδρινής περιόδου χωρίς τόνους και σημεία στίξεως.

Ο Φώτιος αρχίζοντας από τον Όμηρο και, φθάνοντας μέχρι τον Γαληνό οργάνωσε ένα πολυάνθρωπο συνεργείο αντιγραφέων, μελετητών κλπ. ώστε να μεταγραφούν τα αρχαία κείμενα και να γίνουν κατανοητά στο ευρύτερο κοινό. Χωρίς υπερβολή όλη σχεδόν η Αρχαία Ελληνική Γραμματεία έφθασε στη Δύση χάρις στις μεταγραφές του Φωτίου. Αυτοί βέβαια πού πρώτοι ωφελήθηκαν ήταν οι Άραβες πού μετέφρασαν τα Αρχαία Ελληνικάκείμενα στα Αραβικά χρησιμοποιώντας Σύρους μεταφραστές. Βέβαια οι Άραβες πού στο μεταξύ είχαν αναπτύξει αξιόλογο πολιτισμό ενδιαφέρονταν πάντα για τα Αρχαιοελληνικά επιτεύγματα, όπως ο Μέγας Χαλίφης Άλ Μαμούν του οποίου ο προσωπικός Ιατρός Χουνάιν Ίμπν Ισχάκ γνωστός με το ελληνοπρεπές όνομα Ιωαννίκιος έγραψε σχόλια για τον Γαληνό και μετέφρασε όπως ήδη αναφέραμε τα συγγράμματα του Παύλου του Αιγινήτου. Άλλωστε οι Άραβες από την αρχή της επέκτασης τους είχαν έρθει σε επαφή με τα Ελληνικά Ιατρικά Επιτεύγματα χάρις στις Ιατρικές Σχολές πού υπήρχαν στην Νίσυβη της Συρίας η την Έδεσσα της Μεσοποταμίας.

Είναι χαρακτηριστικό ότι το περίφημο Μουσείο της Αλεξανδρείας πού ιδρύθηκε από τους Πτολεμαίους τον 3° π.Χ. αιώνα, λειτουργούσε για πολλά χρόνια μετά την Αραβική κατάκτηση της Αιγύπτου. Έτσι εμφανίζονται διάσημοι Άραβες Φιλόσοφοι, Ιατροί και Εγκυκλοπαιδιστές: ο Ραζής, ο Αβικέννας, ο Αμπουλκασής και ο Αβερρόης. Σε φιλοσοφικό επίπεδο οι Άραβες αναβίωσαν τον Αριστοτελισμό και επηρέασαν ιδιαίτερα τους χριστιανούς φιλοσόφους του υστέρου Μεσαίωνα στην Ευρώπη, οι όποιοι προσπάθησαν όχι πάντα με επιτυχία να συνδυάσουν τις Αριστοτελικές απόψεις με την χριστιανική διδασκαλία. Αναφέρονται ενδεικτικώς: ο Θωμάς ο Ακινάτης, ο Albertus Magnus και ο R. Bacon (12ος – 13ος αιώνας).

Ο διασημότερος πάντως από τους Άραβες Ιατρούς ήταν ο Ιμπν Σινά η Αβικέννας (980 -1037) πού υπήρξε επίσης μαθηματικός, αστρονόμος και φιλόσοφος. Το κορυφαίο Ιατρικό έργο του Αβικέννα «Κανόνας Ιατρικής Kanum Al Tibb» το όποιο γνώρισε αλλεπάλληλες εκδόσεις και ήταν για πολλούς αιώνες το κλασσικό εγχειρίδιο των Ιατρικών σχολών στα Πανεπιστήμια της Δύσεως, δεν είναι παρά μία αριστουργηματική παρουσίαση των απόψεων του Γαληνού και του Ιπποκράτη (θεωρία των Χυμών). Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι από τον συγκερασμό του Ελληνικού και Αραβικού Πολιτισμού προέκυψε αυτό πού προφανώς ο Κ. Ρωμανός αποκαλεί στο βιβλίο του ως «Ελληνιστικό Ισλάμ» με τεράστια επίδραση στην Δυτική Ευρώπη πού έβγαινε τότε σιγά – σιγά από τον λήθαργο και την αμάθεια του Μεσαίωνα.

Βέβαια θα πρέπει εδώ να σημειώσουμε ότι και στο Βυζάντιο την εποχή αυτή υπήρχε ένα πέπλο αμάθειας προλήψεων και σκοταδισμούπού κάλυπτε συχνά την «επίσημη» Ιατρική. Δεν μιλάμε φυσικά για την υπέρμετρη θρησκευτική πίστη σύμφωνα με την οποία όλες οι ασθένειες θεραπεύονταν με την παροχή της θείας χάριτος, αντίληψη πού οπωσδήποτε ανέκοπτε τις επιστημονικές προσπάθειες αλλά και για τους εξορκισμούς, τα φυλακτά και τις μαγγανείες πού ήταν αρκετά διαδεδομένα και στους ευγενείς και στον όχλο. Ο ιδρυτής της Βυζαντινολογίας Κρουμβάχερ αναφέρει στο μνημειώδες έργο του «Ιστορία Βυζαντινής Λογοτεχνίας» ότι κυκλοφορούσαν Ιατρικά διδακτικά ποιήματα και οικιακά Ιατρικά εγχειρίδια γεμάτα από μαγγανείες, αναφορές σε μυστηριώδη και απόκρυφα φάρμακα ανατολικής προέλευσης καθώς και επικλήσεις σε δαίμονες. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτές οι δημώδεις και εμπειρικές συμβουλές ονομάζονταν Ιατροσόφια όρος πού χρησιμοποιείται και σήμερα…

Τον 11° μ.Χ. αιώνα διακρίθηκαν ιδιαίτερα 2 άνθρωποι πού ασχολήθηκαν με όλες τις επιστήμες: τη θεολογία, την αστρονομία, τη φυσική, τη φιλοσοφία και την ιατρική. Ήσαν ο Σήθ Συμεών και ο Μιχαήλ Ψελλός. Ο πρώτος είναι ο συγγραφέας βιβλίου πού περιγράφονται ιατρικές και διαιτητικές δυνάμεις καρπών, φυτών καθώς και οι ιδιότητες νέων φαρμάκων ανατολικής προέλευσης (ο Σήθ γνώριζε καλά τα Αραβικά). Έχει εκδόσει μάλιστα και μία αρκετά αξιόλογη «Σύνοψη περί ουρών».

Ο δεύτερος (1018 – 1096 μ.Χ.), επονομαζόμενος και Ύπατος των Φιλοσόφων (αφού διετέλεσε και Πρύτανης του Πανεπιστημίου της Κωνσταντινουπόλεως), ανάμεσα στο τεράστιο συγγραφικό έργο του (αστρονομία – φιλοσοφία – φυσικές επιστήμες – μαθηματικά – ιστοριογραφία), ασχολήθηκε εκτενώς και με την Ιατρική, γράφοντας το «Σύνταγμα κατά στοιχείον περί δυνάμεως και τροφών και της εξ αυτού ωφελείας και βλάβης» καθώς και «Περί Σεληνιασμού». Σύμφωνα με νεώτερους ερευνητές (Πουρναρόπουλος) το σύγγραμμα Ανωνύμου: «Εισαγωγή Ανατομική» και «Ύπατου – Περί ερμηνείας μερών του Σώματος» πού εκδόθηκε Ελληνικά και Λατινικά το 1744 ανήκει στον Μιχαήλ Ψελλό.

Μετά την άλωση του 1204 από τους Φράγκους, στα ελληνικά κράτη της Νίκαιας και της Τραπεζούντας παρατηρήθηκε σημαντική επιστημονική κίνηση, προόδευσαν τα μαθηματικά, η αστρονομία, η βοτανολογία και εμφανίσθηκαν επιφανέστατοι θετικοί επιστήμονες και φιλόσοφοι, όπως ο Νικηφόρος Βλεμμύδης, ο Μανουήλ ο Τραπεζούντιος, ο Μάξιμος Πλανούδης κ.α. Ειδικά στον τομέα της Ιατρικής αξίζει να αναφέρουμε τον Ιωάννη Ζαχαρίου πού έδρασε περί τα τέλη του 13ου αιώνα στην Κωνσταντινούπολη και ήταν θεράπων ιατρός του Παλαιολόγου και της αυλής του, και γι’ αυτό ονομάζεται και Ακτουάριος.

Ασχολήθηκε με τη φαρμακολογία, θεραπευτική, βοτανολογία και εισήγαγε πολλά νέα φάρμακα στην ιατρική φαρέτρα. Το σύγγραμμα του «Περί ενεργειών και παθών του ψυχικού πνεύματος» τυπώθηκε αρχικά στο Παρίσι το 1577 και μετά από τον Fischer στη Λειψία το 1774 μεταφρασμένο στα Λατινικά. Εξ αλλού η αξιόλογη πραγματεία του «Περί ουρών» καθώς και τα 2 βιβλία του «Περί διαγνώσεως» είχαν μεγάλη διάδοση και γνώρισαν πολλές εκδόσεις. Στη Νίκαια πάλι έδρασε ο Νικόλαος Μυρεψός.

Όπως προκύπτει από το επίθετό του (ψήνω, αποστάζω μύρο), ασχολήθηκε κυρίως με την φαρμακολογία. Το Συνταγολόγιό του αποτελούμενο από χιλιάδες συνταγές φαρμάκων μεταφράστηκε τον 14ου αιώνα από τον Ιατρό Νικόλαο Ρηγίνο για χρήση φοιτητών της Ιατρικής Σχολής του Σαλέρνο και γνώρισε ακολούθως συνεχείς Ιατρικές εκδόσεις μεταφρασμένο (Βασιλεία 1549, Φραγκφούρτη 1625). Αποτελούσε περίπου το επίσημο εγχειρίδιο Φαρμακολογίας των Ιατρικών Σχολών της Δυτικής Ευρώπης μέχρι τον 17ο αιώνα.

Σ’ αυτό το άρθρο προσπαθήσαμε να δώσουμε μια γενική εικόνα της πορείας της Βυζαντινής Ιατρικής, προβάλλοντας αδρά και το ιστορικό πλαίσιο αυτής της εποχής. Ελπίζουμε λοιπόν οι αναγνώστες να συμφωνήσουν με την άποψη ότι το Βυζάντιο (αν και αγνοημένο από πολλούς σ’ αυτό τον τομέα) κατέχει εν τούτοις μία σημαντική θέση στην διαχρονική διαδρομή αυτής της επιστήμης.
*(Πηγή: Περιοδικό «Αεροπός»,σελίδα 25)
Bασίλειου Σπανδάγου
Ιατρού – Ιστορικού Ερευνητού

Είναι εξαιρετικά δυσχερής ο εντοπισμός αξιόπιστων πηγών και στοιχείων για τη θεμελίωση και τη δημιουργία της αρχαίας Σπάρτης.

Εξάλλου, η πόλη αυτή έξανε τα πρώτα της ιστορικά βήματα σε μια περίοδο που δικαίως αποκαλείται από τους ιστορικούς ως ο «Ελληνικός Μεσαίωνας» (11ος – 8ος αιώνας π. Χ.), καθώς τα στοιχεία που διαθέτουμε για το συγκεκριμένο διάστημα είναι φτωχά και διάσπαρτα. Διότι, όσον αφορά ιδιαίτερα τη Σπάρτη, εν αντιθέσει με την Αθήνα, δε διέθετε εκείνους τους ανθρώπους, τους ιστορικούς, τους ποιητές, τους δραματουργούς, τους ρήτορες, τους φιλοσόφους, τους καλλιτέχνες, που εξύμνησαν τα κάλλη και τη δόξα των Αθηνών και μας κληροδότησαν άπειρες πληροφορίες για το αποκαλούμενο «σχολείο της Ελλάδος».

Ούτε και δημιουργήθηκαν ποτέ εντυπωσιακά οικοδομήματα, εκπληκτικά έργα τέχνης, ανεξίτηλα από τη φθορά του χρόνου. Απ’ την άλλη, τη Σπάρτη τη μάθαμε κυρίως από τρίτους και όχι από τους ίδιους της τους ανθρώπους. Πόσον μάλιστα που ο βαθυστόχαστος και οξυδερκής Θουκυδίδης, γράφοντας στο μνημειώδες ιστορικό του έργο για τη Σπάρτη της κλασσικής εποχής, στην ακμή της δύναμής της, σημειώνει πως οι κατοπινές γενιές των ανθρώπων, βλέποντας τα μνημεία που θα έχουν απομείνει, θα δυσκολεύονται να πιστέψουν πόσο ισχυρή ήταν αυτή η πόλη!

Έτσι, σ’ αυτό το άρθρο θα κινηθούμε στα μυστηριώδη μονοπάτια, όπου ο μύθος περιπλέκεται με την πραγματικότητα, ώσπου να καταλήξουμε στην εμφάνιση του θρυλικού Λυκούργου, που και αυτός από πολλούς θεωρείται μυθικό πρόσωπο.

Οι Σπαρτιάτες θεωρούσαν ότι ήταν οι απόγονοι του Ηρακλή, του μεγάλου ήρωα του δωρικού κόσμου. Άρα, θα πρέπει να εξετάσουμε την πορεία των αποκαλούμενων “Ηρακλείδων” και πώς τελικά κατέληξαν στην Πελοπόννησο. Κατά τον Τρωικό πόλεμο, οι Τρώες κινητοποίησαν τους συμμάχους τους ενάντια στους Αχαιούς. Και οι πιο καλοί τους φίλοι ήταν οι Ηρακλείδες. Έτσι, από την ορεινή Πίνδο κινήθηκαν προς τη Θεσσαλία που είχε εκστρατεύσει στην Τροία.

Όταν οι Θεσσαλοί ηγέτες επέστρεψαν, βρήκαν τον τόπο τους κατειλημμένο από εχθρούς. Και δεν είναι τυχαίο το γεγονός, έστω και μυθολογικό αλλά με ιστορικό υπόστρωμα, πως, όταν επέστρεψαν οι ήρωες του Τρωικού Πολέμου στις ιδιαίτερες πατρίδες τους, βρήκαν την εξουσία στα χέρια άλλων. Απτά παραδείγματα οι περιπτώσεις τους Αγαμέμνονα, του Μενέλαου και φυσικά του Οδυσσέα. Με λίγα λόγια, η επιστροφή τους σήμαινε εμφύλιο πόλεμο.

Τότε, το Μαντείο των Δελφών ενώνει τους, εκδιωγμένους από τους Αχαιούς – Μυκηναίους, Αρκάδες και στρατολογεί Δωριείς με επικεφαλής τους Ηρακλείδες για να χτυπήσουν τους Αχαιούς. Οι Ηρακλείδες πέρασαν εύκολα στο Ρίο από την Αιτωλία και χωρίστηκαν σε τρεις ομάδες που χτύπησαν τους Μυκηναίους. Καταλαβαίνετε λοιπόν πως πρόκειται για τη θρυλική Κάθοδο των Δωριέων.

Η πρώτη ομάδα με επικεφαλής τον Τήμενο (απ’ αυτόν θεωρούσαν οι Μακεδόνες Βασιλείς πως έλκουν την καταγωγή τους), έναν Ηρακλείδη και αρχηγό της εκστρατείας, τράβηξε για την Αργολιδοκορινθία. Η δεύτερη ομάδα έφτασε στη Μεσσηνία με επικεφαλής τον Κρεσφόντη, έναν άλλον Ηρακλείδη που είχε παντρευτεί την κόρη του βασιλιά των Αρκάδων Κύψελου. Και η τρίτη ομάδα κατευθύνθηκε για τη περιοχή της Σπάρτης, με επικεφαλής τα παιδιά του Ηρακλείδη Αριστόδημου που είχε πεθάνει κατά την πορεία, τον Ευρυσθένη και τον Προκλή υπό την κηδεμονία του θείου τους Θήρα.

Ο Ηρακλής παλεύει με το λιοντάρι της Νεμέας. Λευκή λήκυθος του «Ζωγράφου του Διόσφου», πρώτο τέταρτο 5ου αι. π.Χ. Μουσείο του Λούβρου

Η επίθεση των δυο πρώτων ομάδων σημείωσε επιτυχία με ταυτόχρονη εξέγερση των φτωχών μαζών εναντίον των καταπιεστών τους Αχαιών – Μυκηναίων και τη γενική υπόσχεση των Δωριέων για αναδιανομή της γης. Το Μαντείο των Δελφών που έστησε αυτή την επιχείρηση γνώριζε θαυμάσια την κατάσταση. Ωστόσο, για την κατάληψη της Λακωνίας απαιτήθηκαν πολλά χρόνια. Μόλις το 700π.Χ. μπορούμε να μιλάμε για οριστική κατάληψη της Λακωνίας από τους Δωριείς.

Έτσι, η Αρκαδία παρέμεινε σύμμαχος των Δωριέων, η Αχαΐα έμεινε ανέπαφη και κατοικούνταν από Ίωνες, ενώ οι ηττημένες αχαϊκές φρουρές φεύγουν για τη Μικρά Ασία και για τη Λακωνία και άλλες παραμένουν αμυνόμενες σε διάφορα σημεία της Πελοποννήσου. Αλλά οι Αχαιοί – Μυκηναίοι της Μεσσηνίας με αρχηγό τον Τισσαμενό, τον γιο του Ορέστη, θα κάνουν μια τολμηρή επίθεση στην Αχαΐα, που ζούσαν Ίωνες και θα τους εκδιώξουν. Άλλοι θα φύγουν για την Αττική και άλλοι φεύγοντας συγκροτημένα θα κατευθυνθούν στη Μικρά Ασία, όπου και θα δημιουργήσουν την Ιωνία.

Λίγο αργότερα, οι Δωριείς της Μεσσηνίας, για λόγους που αγνοούμε, θα σκοτώσουν τον Κρεσφόντη και θα έρθουν σε ρήξη με τους Αρκάδες. Οι Μεσσηνιακοί πόλεμοι, που θα λήξουν τον 7οαι.π.Χ.  είναι ο απόηχος αυτής της αναστάτωσης.

Θήρα, Κυκλάδες, παράσταση με κορίτσι που μαζεύει κρόκο (σαφράνι) Young Girl Gathering Saffron Crocus Flowers, Akrontiri, Thera, Cyclades, before 1630 BCE

Οι Δωριείς – Ηρακλείδες πολεμιστές, που δεν πρέπει να ήταν πάνω από δέκα χιλιάδες, νίκησαν εύκολα τους Αχαιούς – Μυκηναίους και αυτό εξηγείται και από την εξέγερση του πληθυσμού της Πελοποννήσου που ζητούσε αναδιανομή της γης, αφού οι ανώτερες τάξεις των Αχαιών την είχαν συγκεντρώσει στα χέρια τους. Αλλά οι Δωριείς θέλησαν να υποτάξουν τους ίδιους τους κατοίκους που ήταν σύμμαχοι τους στην πάλη κατά των Αχαιών – Μυκηναίων.

Επόμενο ήταν να σημειωθεί μια νέα εξέγερση και να εκδιωχτούν οι φρουρές τους από Αργολίδα, Κορινθία και Μεσσηνία. Οι Δωριείς που ανατρέπονται φεύγουν για τα νησιά του Αιγαίου, την Κρήτη και τη ΝΔ Μικρά Ασία. Όσοι παρέμειναν ενισχύουν και ενώνονται με το τμήμα που είχε καταφύγει στη Λακωνία και, αφού την καταλάβουν όλη, θα ιδρύσουν το μοναδικό γνήσιο δωρικό κράτος της Πελοποννήσου.

Όταν έφτασαν οι Ηρακλείδες στη Λακωνία με επικεφαλής τον Ευρυσθένη και τον Προκλή και τον κηδεμόνα θείο τους Θήρα, κατέλαβαν ένα μικρό μέρος της λακωνικής γης ιδρύοντας συνοικισμούς γύρω από την αχαϊκή Σπάρτη. Οι Αχαιοί κράτησαν τις θέσεις τους και έζησαν για κάποιο καιρό φιλικά μαζί τους. Ωστόσο, οι Δωριείς διασπάστηκαν σε φατρίες και έτσι εξηγείται γιατί έφυγε ο Θήρας και ίδρυσε αποικία στο ομώνυμο νησί.

Ο Προκλής και ο Ευρυσθένης σε όλα διαφωνούσαν, σύμφωνα με τον Παυσανία τον Περιηγητή, αλλά συνέχιζαν να συνωμοτούν και να είναι σε στενή επαφή με τους Αχαιούς, που μάλλον ήταν ισχυρότεροι από τους Δωριείς. Νέες ομάδες Δωριέων και Αχαιών συνεργάζονται για την ίδρυση νέων αποικιών, που σημαίνει πως αυτές οι ομάδες ήρθαν σε σύγκρουση με άλλους και ηττήθηκαν. Διαφορετικά δεν εξηγείται το φαινόμενο συνεργασίας με τους εχθρούς. Ήταν τα αποτελέσματα κοινωνικών αναταραχών αλλά αγνοούμε τους λόγους από τους οποίους προκλήθηκαν.

Ενώ όμως οι Δωριείς τελικά υποτάσσουν τους Αχαιούς της Λακωνίας, συμβιβάζονται μαζί τους. Και αυτό υπονοείται από τον χρησμό του Μαντείου των Δελφών να φέρουν στην περιοχή της Σπάρτης, από την Τεγέα, τα οστά του Ορέστη. Είναι μια τελετουργική προτροπή για συμφιλίωση Αχαιών και Δωριέων. Και τότε θα λέγαμε πως θεμελιώνεται η ιστορική Σπάρτη, που δεν είναι μια καθαρά γενοφυλετική ένωση. Είναι μια ένωση πολεμικών ομάδων.

Και τη στιγμή που καταρρέουν στην υπόλοιπη Πελοπόννησο οι δωρικές φρουρές, στη Σπάρτη συγκεντρώνονται όλα τα υπολείμματα πολεμικών φυλών, που δεν παίρνουν τον δρόμο των αποικιών. Από εδώ και εμπρός μπορούμε να αποκαλούμε τους Δωριείς – Ηρακλείδες, με το όνομα που έμειναν γνωστοί, ως Σπαρτιάτες. Αλλά ακόμα δεν ήταν διαμορφωμένοι σε μια αποκλειστική κοινωνία (σε είδος απαρτχάιντ). Αυτό θα γίνει αργότερα από τον Λυκούργο.

Μαρμάρινη κεφαλή του Δία. A Marble Head of Zeus, Roman Imperial, late 1st/2nd Century A.D., on an 18th Century bust

Οι Σπαρτιάτες λοιπόν θα μετατρέψουν τους ντόπιους κατοίκους σε περίοικους, που θα έχουν αυτονομία στην εσωτερική τους ζωή, αλλά θα είναι υποχρεωμένοι να κατασκευάζουν τα όπλα τους και να τους ακολουθούν στρατιωτικά, ενώ, όσοι δεν συνεισέφεραν με αυτούς τους τρόπους, έδιναν έναν ελάχιστο φόρο. Πάντως οι σχέσεις των περιοίκων με τους Σπαρτιάτες ήταν φιλικές.

Γιατί όμως κάποιοι ντόπιοι Λάκωνες μετατράπηκαν σε είλωτες; Ίσως η θέση τους χειροτέρεψε ύστερα από σειρά εξεγέρσεων και ειδικά κατά τους Μεσσηνιακούς πολέμους, όπου βρέθηκαν πολλές φορές να συνεργάζονται με τους Μεσσήνιους. Συχνά παρουσιάζουν τους είλωτες για δούλους, αλλά αυτό είναι λάθος. Διατηρούσαν τα κτήματά τους, αλλά έδιναν το 50% της παραγωγής στους Σπαρτιάτες. Ήταν σίγουρα σε δυσκολότερη θέση απ’ τους περίοικους, αλλά είχαν οικογένειες, καλύβες που ζούσαν, ιδιωτική ζωή και συνεξεστράτευαν με τους Σπαρτιάτες ως ελαφριοί στρατιώτες (ψιλοί). Πουθενά δεν αναφέρεται είλωτες να προδώσουν τους Σπαρτιάτες σε μάχη. Πολεμούσαν και πέθαιναν μαζί τους!

Η Σπάρτη πριν τον Λυκούργο είχε στις τάξεις της και Αχαιούς πολεμιστές, πράγμα που δε δείχνει φυλετική αποκλειστικότητα. Αλλά και μετά τον Λυκούργο μέχρι και τα ελληνιστικά χρόνια θα εξαντληθεί πολλές φορές από πολεμιστές και θα χρειαστεί να πυκνώσει τις τάξεις της με νέο αίμα. Και αυτό το αίμα θα το πάρει απ’ τους περίοικους και απ’ τους είλωτες, αφού θα περάσουν ένα στάδιο δοκιμασιών. Όσο οξύμωρο και αν μοιάζει, στη σπαρτιατική κοινωνία δεν υπήρξε ποτέ φυλετική καθαρότητα! Είναι μια κοινωνία αποκλειστικά πολεμική, στην οποία θα έχουν θέση μόνο πολεμιστές και αριθμός ικανός να κρατήσει την εξουσία στη Λακωνία.

Κάπως έτσι λοιπόν, δημιουργήθηκε, θεμελιώθηκε και προχώρησε η δωρική πλέον Σπάρτη (αλλά όχι αμιγώς καθαρή) από τους σκοτεινούς χρόνους (όσον αφορά την πενία των πηγών) ως την εποχή που θα εμφανιστεί ο Λυκούργος και θα δώσει τη μορφή στη Σπάρτη με την οποία έμεινε γνωστή στα ιστορικά – κλασσικά χρόνια.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

• Παυσανίας, Μεσσηνιακά – Λακωνικά, Εκδ. Δαίδαλος.
• Θουκυδίδης: Ιστορία, ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝ της «ΕΣΤΙΑΣ» ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΑΓΓΕΛΟΣ Σ.ΒΛΑΧΟΣ.
• Paul Cartledge, Οι Σπαρτιάτες, Εκδ. Λιβάνη.
• Ηρόδοτος, Ιστορίαι, Εκδ. Γκοβόστη.

Μέρος του Ρωμαϊκού θεάτρου καθώς και το διάσημο Τετράπυλο της Παλμύραςκατέστρεψαν μαχητές του Ισλαμικού Κράτους, σύμφωνα με το πρακτορείο Reuters.

Την Πέμπτη το Ισλαμικό Κράτος εκτέλεσε τουλάχιστον 12 ανθρώπους στην αρχαία πόλη της Παλμύρας, την οποία έθεσαν ξανά υπό τον έλεγχό τους τον Δεκέμβριο.

Το Τετράπυλο είχε ανεγερθεί την εποχή του Διοκλητιανού, στα τέλη του 3ου αιώνα. Ήταν ένα τετράγωνο με τέσσερις κολώνες σε κάθε πλευρά. Από τις 16 κολώνες, μόνο η μία είναι η αρχική, ενώ οι άλλες είχαν ανακατασκευαστεί το 1963 από τσιμέντο από τη συριακή υπηρεσία αρχαιοτήτων.

Οι αρχικές κολώνες ήταν από ροζ γρανίτη που είχε μεταφερθεί από την Αίγυπτο.

Η επικεφαλής του πολιτιστικού οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών δήλωσε χθες πως η καταστροφή του Τετράπυλου στη συριακή πόλη Παλμύρα από μαχητές του Ισλαμικού Κράτους συνιστά "νέο έγκλημα πολέμου".

Δορυφορικές φωτογραφίες που δείχνουν την καταστροφή

"Αυτή η καταστροφή είναι ένα νέο έγκλημα πολέμου και μια τεράστια απώλεια για τον συριακό λαό και για την ανθρωπότητα", ανέφερε σε ανακοίνωσή της η Γενική Διευθύντρια της UNESCO Ιρίνα Μπόκοβα. "Αυτό το νέο πλήγμα κατά της πολιτιστικής κληρονομιάς, μόλις λίγες ώρες αφότου η UNESCO έλαβε αναφορές για μαζικές εκτελέσεις στο θέατρο, δείχνει πως η πολιτιστική εκκαθάριση υπό την ηγεσία βίαιων εξτρεμιστών έχει σκοπό να καταστρέψει τόσο ανθρώπινες ζωές όσο και ιστορικά μνημεία προκειμένου να στερήσει τον συριακό λαό από το παρελθόν και το μέλλον του".

Το ρωμαϊκό θέατρο έχει εννέα σειρές κερκίδων. Χρονολογείται από τον πρώτο αιώνα μετά Χριστόν. Το Ισλαμικό Κράτος είχε υπό τον έλεγχό του την πόλη της Παλμύρας και τις αρχαιότητες επί δέκα μήνες πριν την ανακατάληψη της πόλης από τις συριακές δυνάμεις τον Μάρτιο του 2016.

Ωστόσο, τον Δεκέμβριο οι τζιχαντιστές εξαπέλυσαν αιφνιδιαστική επιχείρηση κατά της Παλμύρας με αποτέλεσμα να ξαναπέσει στα χέρια τους.

Στη διάρκεια της κατάληψης της Παλμύρας, το Ισλαμικό Κράτος κατέστρεψε αρκετά μνημεία. Δύο ναοί 2.000 ετών και μία αψίδα καταστράφηκαν ολοσχερώς, ωστόσο μεγάλο μέρος της αρχαίας πόλης είχε παραμείνει άθικτο.

Παρά τα σημαντικότατα επιτεύγματα στους τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας που συντελούνται στην εποχή μας, οι πρόγονοί μας συνεχίζουν να μας προκαλούν σύγχυση με κάποιες από τις εφευρέσεις τους.

Αρκετές από αυτές δεν έχουμε καταφέρει να τις αναπαράγουμε, άλλες μόλις μετά βίας και πάντα με τη χρήση προηγμένων μέσων ενώ σε κάθε περίπτωση συνεχίζουμε να αναρωτιόμαστε “πως το έκαναν;”.

Σε κάποιες από αυτές τις εφευρέσεις αναφέρεται η ιστοσελίδα Epoch Times κάνοντας λόγο για προηγμένες εφευρέσεις της αρχαιότητας που ξεπερνούν τη σύγχρονη κατανόηση.

1. Yγρό πυρ ή 'Ελληνική φωτιά'

Σε ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο Σκυλίτζη, εμφανίζεται μια αναπαράσταση της “ελληνικής φωτιάς” , όπως την αποκαλούν, η οποία χρησιμοποιείται κατά του στόλου του αποστάτη Θωμά του Σλάβου. Η λεζάντα πάνω από το αριστερό πλοίο, αναφέρει “ο στόλος των Ρωμαίων βάζει φωτιά στο στόλο των εχθρών”.

Πρόκειται για το γνωστό σας εμάς, ως “υγρό πυρ”, το οποίο οι Βυζαντινοί χρησιμοποιούσαν από τον 7ο έως τον 12ο αιώνα. Στην πραγματικότητα ήταν μια ουσία, η οποία περνώντας μέσα από σωλήνες, εκτινασσόταν προς τα εχθρικά πλοία -κατά τη διάρκεια ναυμαχιών- τα οποία τυλίγονταν στις φλόγες. Οι φλόγες δε που “παράγονταν” από αυτή την ουσία, ήταν αδύνατον να σβήσουν πχ με το θαλασσινό νερό αλλά χρειαζόταν είτε άμμος, είτε ούρα ή ξύδι.

Μέχρι σήμερα δεν γνωρίζουμε, από τί ήταν φτιαγμένο αυτό το χημικό όπλο ενώ οι Βυζαντινοί δεν είχαν αποκαλύψει ποτέ το μυστικό της παρασκευής του, παρά μόνο σε πολύ συγκεκριμένα άτομα, με αποτέλεσμα η γνώση να χαθεί.

2. Mithridatium. Αντίδοτο για όλα τα δηλητήρια

Το αποκαλούμε “καθολικό αντίδοτο” για όλα τα δηλητήρια, λέγεται πως είχε ανακαλυφθεί από τον βασιλιά Μιθριδάτη τον 6ο του Πόντου (120-63 πΧ) και πως τελειοποιήθηκε από τον προσωπικό ιατρό του αυτοκράτορα Νέρωνα. Ωστόσο, η πολύτιμη αυτή ουσία, έμεινε γνωστή ως Mithridatium.

Η αρχική “φόρμουλα” χάθηκε, όπως εξηγεί Adrienne Mayor, ιστορικός των επιστημών του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ, σε μια μελέτη του 2008 υπό τον τίτλο “Ελληνική φωτιά, δηλητηριασμένα βέλη, βόμβες σκορπιού. Βιολογικά και χημικά όπλα στον αρχαίο΄κόσμο”. Ωστόσο, άλλοι ιστορικοί υποστηρίζουν πως μεταξύ των συστατικών που χρησιμοποιήθηκαν για την παρασκευή του “καθολικού αντιδότου” ήταν το όπιο, ψιλοκομμένες οχιές και ένας συνδυασμός μικρών δόσεων από άλλα δηλητήρια και αντίδοτα.

Σύμφωνα δε με τον Mayor, ο Sergei Popov, κορυφαίος ερευνητής στο πεδίο των βιολογικών όπλων στη Σοβιετική Ένωση -ο οποίος αυτομόλησε στις ΗΠΑ το 1992- είχε προσπαθήσει να παρασκευάσει ένα σύγχρονο Mithridatium.

3. Η Ακτίνα φωτός του Αρχιμήδη

Ο Έλληνας μαθηματικός Αρχιμήδης (πέθανε το 212πΧ) κατάφερε να βάλει φωτιά στα πλοία των Ρωμαίων, στις Συρακούσες με τη βοήθεια μια εφεύρεση που έμεινε γνωστή ως “Ακτίνα φωτός του Αρχιμήδη”. Πρακτικά ο κορυφαίος μαθηματικός εκτιμάται πως χρησιμοποίησε καλά γυαλισμένες μπρούτζινες ασπίδες οι οποίες τοποθετήθηκαν με τέτοιο τρόπο ώστε να συγκεντρώνουν τις ακτίνες του ήλιου και τις “αντανακλούν”, όπως εξηγεί ο Mayor, πάνω στα εχθρικά πλοία- ξύλινα την εποχή εκείνη- τα οποία παραδίδονταν στις φλόγες.

Το Discovery Channel στην εκπομπή “Mythbusters”, προσπάθησε το 2004, να επαναλάβει αυτό το επίτευγμα αλλά τελικά απέτυχε και αποφάνθηκε πως πρόκειται για μύθο. Διαψεύστηκε όμως από φοιτητές του ΜΙΤ το 2005, οι οποίοι έβαλαν φωτιά σε ένα πλοίο στο Σαν Φρανσίσκο, ακολουθώντας πιστά την πρακτικές του Αρχιμήδη, 2.200 χρόνια μετά.

4. Το ατσάλι της Δαμασκού

Στα μεσαιωνικά χρόνια, τα σπαθιά, φτιάχνονταν από μια ουσία που λεγόταν Ατσάλι της Δαμασκού το οποίο παραγόταν στη Μέση Ανατολή από μια πρώτη ύλη γνωστή ως Wootz, η οποία έκανε τα ξίφη ιδιαίτερα δυνατά και ανθεκτικά. Αρχικά, χρησιμοποιήθηκε το 300πΧ και οι γνώσεις για αυτό φαίνεται πως χάθηκαν ξαφνικά περί τα μέσα του 18ου αιώνα. Σημειώνεται πάντως πως ένα μέταλλο τόσο σκληρό, θεωρείτο αδύνατο να σφυρηλατηθεί πριν τη Βιομηχανική Επανάσταση.

Το μυστικό του Ατσαλιού της Δαμασκού, αποκαλύφθηκε μόνο όταν εξετάστηκε από ένα ηλεκτρονικό μικροσκόπιο σε σύγχρονο εργαστήριο. Τελικά απαιτήθηκε να επιστρατευτεί η νανοτεχνολογία για την παραγωγή του, υπό την έννοια πως προστέθηκαν κατά τη διαδικασία, συγκεκριμένα υλικά, προκαλώντας μια “χημική αντίδραση σε κβαντικό επίπεδο”, όπως εξηγεί ο αρχαιολόγος Κ.Kris Hirst σε ένα άρθρο του για το About Education. Κάτι ανάλογο εκτιμάται πως γινόταν και πριν από εκατοντάδες χρόνια καθιστώντας το Ατσάλι της Δαμασκού, ανίκητο.

5. Vitrum Flixile το…εύπλαστο γυαλί

Υπάρχουν συνολικά τρεις αρχαίες αναφορές, σε μια ουσία που την αποκαλούσαν “vitrum flexile”, “εύπλαστο γυαλί” σε μια ακριβής μετάφραση, χωρίς ωστόσο να έχει διευκρινιστεί τι αφορούσε. Την πρώτη ιστορία για αυτή την ανακάλυψη, τη συναντάμε στο Πετρώνιο ο οποίος πέθανε το 66 μΧ. Όπως γράφει, ένας τεχνίτης του γυαλιού, παρουσίασε στον αυτοκράτορα Τιβέριο (14-37μΧ) ένα γυάλινο δοχείο. Ζήτησε από τον αυτοκράτορα να του το δώσει πίσω και τότε ο τεχνίτης το έριξε κάτω. Ωστόσο το γυάλινο δοχείο δεν έσπασε. Έκανε μόνο ένα βαθούλωμα και στη συνέχεια ο τεχνίτης το επανέφερε στο αρχικό του σχήμα. Ο Τιβέριος όμως, επειδή φοβήθηκε πως θα μειωθεί η αξία των πολύτιμων μετάλλων διέταξε τον αποκεφαλισμό του εφευρέτη ώστε το μυστικό του vitrum flexile να πεθάνει μαζί του.

Την ιστορία επανέλαβε ο Πλίνιος (πέθανε το 79μΧ) αν και υποστήριξε πως παρά τη διαρκή επανάληψή της, ίσως να μην είναι πλήρως αληθής. Περίπου 200 χρόνια μετά, εμφανίστηκε μια νέα εκδοχή της ιστορίας από τον Δίων Κάσιο, στην οποία ο εφευρέτης του ευέλικτου γυαλιού ήταν κάποιου είδους μάγος. Κατά τη δική του εκδοχή, όταν το δοχέιο έπεσε στο έδαφος, έσπασε και ο “μάγος” το έφτιαξε με γυμνά χέρια.

Το 2012 η εταιρεία Corning παρουσίασε το ευέλικτο “Willow glass”. Είχε υψηλή ανθεκτικότητα στον ήλιο και ήταν αρκετά ευέλικτο ώστε να τυλίγεται με αποτέλεσμα να αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμο στην κατασκευή ηλιακών συλλεκτών.

Η σύγχρονη επιστήμη έχει μελετήσει τον τρόπο διατροφής και ζωής των αρχαίων από αρχαία συγγράμματα σε μια προσπάθεια να βρει τι έκανε τους αρχαίους Έλληνες τόσο έξυπνους.

Η διατροφή τους ήταν λιτή με βασικά το λάδι, το σιτάρι και το κρασί και τα βότανα. Όχι το σιτάρι που γνωρίζουμε όμως αλλά το σιτάρι από Ζέα.

Δεν έτρωγαν σιτάρι

Τι το «κακό» έχει το σιτάρι; Γλουτένη. Μια ουσία που βρίσκεται παντού στη σύγχρονη διατροφή και κρατάει σε «υπνηλία» τον εγκέφαλο, συγκολλάει τις νευρικές απολήξεις και δεν αφήνει τον εγκέφαλο να σκεφτεί ελεύθερα και να δημιουργήσει. Οι αρχαίοι, σιτάρι δεν έτρωγαν διότι δεν υπήρχε. Καλλιεργούσαν το δημητριακό Ζέα, πλούσιο σε μαγνήσιο που θεωρείται η τροφή του εγκεφάλου και το αμινοξύ Λυσίνη το οποίο ενδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα.

Γιατί δε γνωρίζαμε τόσα χρόνια για τη Ζέα και ξαφνικά πληροφορούμαστε;

Η καλλιέργεια του απαγορεύτηκε αιφνιδιαστικά – άγνωστο γιατί στις αρχές του 20ου αιώνα.

Κατανάλωναν πολύ Ιπποφαές

Στην αρχαιότητα μεγάλη κατανάλωση είχε το Ιπποφαές το οποίο περιέχει 192 βιταμίνες και είναι όλες απορροφήσιμες από τον οργανισμό.

Στις εκστρατείες του, ο Μέγας Αλέξανδρος παρατήρησε, ότι τα άρρωστα και τραυματισμένα άλογα θεραπεύονταν τρώγοντας τα φύλλα και τους καρπούς του φυτού και άρχιζε να γυαλίζει το τρίχωμα τους, από την παρατήρηση αυτή δόθηκε και η ονομασία του (ίππο – φάος = άλογο που γυαλίζει). Έτσι άρχισαν να το χρησιμοποιούν και οι στρατιώτες του, μαζί με τον ίδιο για να είναι πιο ισχυροί στις εκστρατείες.

Αναφορές στο Ιπποφαές γίνονται από τον Διοσκουρίδη τον Αναζαρβέα, πατέρα της φαρμακολογίας και στην Θιβετιανή και κινέζικη ιατρική.

Τι προσφέρει στον οργανισμό

1. Τόνωση, ευεξία και ενέργεια, γρήγορη ανάρρωση και επούλωση των πληγών.

2. Ενίσχυση του ανοσοποιητικού, προστασία από τον καρκίνο.

3. Προστασία και ενίσχυση του νευρικού συστήματος, μείωση του άγχους.

4. Ρύθμιση του μεταβολισμού.

5. Αντιμετώπιση της υπερπλασίας του προστάτη, παθήσεων στο συκώτι, καθώς και γαστρεντερικών προβλημάτων, όπως η ελκώδης κολίτιδα, η οισοφαγίτιδα, η νόσος του Crohn.

6. Προστασία από καρδιαγγειακά προβλήματα, μείωση της κακής χοληστερίνης και του σακχάρου στο αίμα, προστασία των αγγείων, ενίσχυση της κυκλοφορίας του αίματος.

7. Ανακούφιση από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, τους πόνους της περιόδου και προστασία του αναπαραγωγικού συστήματος.

8. Επανόρθωση ιστών και κυττάρων μετά από μεγάλη έκθεση σε ακτινοβολία.

9. Προληπτική δράση εναντίον οφθαλμικών παθήσεων, όπως ο καταρράκτης και η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.

1O. Αποτοξίνωση του οργανισμού, οξυγόνωση και ανανέωση των κυττάρων, αντιμετώπιση πρόωρης γήρανσης.

11. Αντιμετώπιση δερματικών προβλημάτων, όπως ακμή, δυσχρωμίες, έκζεμα, έγκαυμα, ψωρίαση.

Ο Nicholas Victor Artamonoffφωτογράφισε τα ίχνη του Βυζαντίου στην αστική ζωή της Κωνσταντινούπολης του περασμένου αιώνα.

Ο Ρώσος Nicholas Victor Artamonoff (1908-1989) έφτασε στη Κωνσταντινούπολη το 1922 σε ηλικία 14 ετών για να σπουδάσει στο Robert College, ένα αμερικάνικο σχολείο αρρένων, όπου και ανακάλυψε την τέχνη της φωτογραφίας.

Γοητεύτηκε από την πολιτιστική κληρονομιά της Πόλης και με μία Rollei ξεκίνησε το 1930, ακολουθώντας τα χνάρια ιστορικών και αρχαιολόγων, να ανακαλύπτει τη Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη και να καταγράφει φωτογραφικά τα επιβλητικά μνημεία της, αλλά και τις μικρές αρχιτεκτονικές και γλυπτικές λεπτομέρειες τους.

O Artamonoff αποτύπωσε τα βυζαντινά ερείπια από την πλεονεκτική θέση των ανθρώπων που αλληλεπιδρούσαν με αυτά σε καθημερινή βάση. Η καταγραφική αξία του φωτογραφικού του αρχείου (που αριθμεί περισσότερες από 1000 εικόνες) για τη μελέτη της Βυζαντινής Κωνσταντινούπολης είναι πλούσια, ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερα σημαντική δεδομένης της ταχύτατης υποβάθμισης, της αντιεπιστημονικής αποκατάστασης και της επιθετικής καταστροφής της πολιτιστικής της κληρονομιάς.

Παρουσιάζουμε ένα μικρό, εξαιρετικό δείγμα της δουλειάς του.

Zeyrek Kilise Camii (Μονή του Παντοκράτορος Χριστού), όπως φαίνεται από τα νοτιοδυτικά, Μάρτιος του 1936. Η πρώην τριπλή εκκλησία του 12ου αιώνα, που το 1936 λειτουργούσε σαν τζαμί, βρισκόταν σε μία υποβαθμισμένη γειτονιά. Στη φωτογραφία τα παιδιά παίζουν, μια γυναίκα με μαύρα μαντίλα κουβαλάει νερό και μια ξύλινη κατοικία -ενδεχομένως το σπίτι του ιμάμη- εφάπτεται με την μεσαιωνική δομή.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Bodrum Camii (Μυρέλαιον), νότια πρόσοψη, Απρίλιος 1935. Η φωτογραφία είναι προγενέστερη της αποκατάστασης του κτιρίου του 10ου αιώνα, η οποία έγινε το 1964-5 και άλλαξε σημαντικά την τοιχοποιία και τις αρχιτεκτονικές γραμμές του. Ιστορικές φωτογραφίες σαν και αυτή είναι απαραίτητες για τη μελέτη της πρωτότυπης αρχιτεκτονικής του ναού.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Η Μονή του Αγίου Ιωάννη του Στουδίου (İmrahor Camii), Απρίλιος του 1935. Ένας άνδρας στέκεται μπροστά από τον νάρθηκα του ναού του 5ου αιώνα. Το İmrahor Camii σταμάτησε να λειτουργεί μετά την πυρκαγιά του 1920. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Toklu Dede Mescidi, Μάρτιος του 1937. Η Βυζαντινή εκκλησία που χτίστηκε τον 11ο με αρχές του 12ου αιώνα, διατηρήθηκε μέχρι το 1929, όταν πουλήθηκε για οικοδομικά υλικά. Μόνο ο νότιος τοίχος της, διακοσμημένος με τοιχογραφίες και μέρος της αψίδας σώθηκαν από την κατεδάφιση. Η υπηρεσία των Αρχαιολογικών Οικισμών της Τουρκίας (ΤΑΥ) δεν βρήκε κανένα ίχνος της εκκλησίας το 2008.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Fethiye Camii (Μονή της Θεοτόκου Παμμακαρίστου), εξωτερική άποψη από τα νοτιοδυτικά, Μάιος 1937. Ο Artamonoff τράβηξε αυτή την εικόνα λίγο πριν την αποκατάσταση του κτιρίου που έγινε το 1938-1940. Όταν φωτογράφησε εκ νέου το κτίριο το 1938, η ξύλινη κατασκευή που ακουμπά στο νότιο τοίχο του ναού και τα καθαρά απλωμένα ρούχα είχαν βέβαια εξαφανιστεί.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Πύλη του Μεγάλου Παλατιού στα παράκτια τείχη στη θάλασσα του Μαρμαρά, Φεβρουάριος 1937. Μια παλαιότερη φωτογραφία του 1927 δείχνει μία ομάδα φοιτητών να ποζάρουν μπροστά στα απομεινάρια της Πύλης. Πιθανότατα η φωτογραφία αυτή του Artamonoff τραβήχτηκε στα πλαίσια μία παρόμοιας εκδρομής. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Tekfur Sarayı (Παλάτι του Πορφυρογέννητου), νότια πρόσοψη, Μάιος 1937. Αυτό το Βυζαντινό παλάτι (πιθανόν του 13ου αιώνα), κτισμένο μεταξύ των εσωτερικών και εξωτερικών Χερσαίων Τειχών, είναι το μόνο παράδειγμα οικιακής Βυζαντινής αρχιτεκτονικής στην Κωνσταντινούπολη. Ο Alexander Van Millingen (1899), μελετητής της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής, είχε αφιερώσει στο βιβλίο του "Η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη" , ένα ολόκληρο κεφάλαιο για το Tekfur Sarayı. Στη δεκαετία του 1920 και του 1930, οι Γερμανοί αρχαιολόγοι B. Meyer-Plath και Α.Μ. Schneider το ξαναεπισκέφθηκαν κατά τη διάρκεια της έρευνας τους στα Χερσαία Τείχη της πόλης. Σε αυτή τη φωτογραφία, ο Artamonoff κατέγραψε όχι μόνο τη βυζαντινή δομή, αλλά και την καθημερινή ζωή στη σκιά των βυζαντινών ερειπίων: ξύλινα σπίτια που περιβάλλονται από μνημειώδη τείχη, ένας γάιδαρος που βόσκει και δύο νεαροί άνδρες που χαμογελούν στον φωτογράφο.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Τα Χερσαία Τείχη στο Γεντί Κουλέ, Ιούνιος 1935. Ο Artamonoff κατέγραψε τα εξωτερικά και εσωτερικά τείχη της πόλης, καθώς απλώνονται βόρεια από τον βορειοδυτικό πύργο του Γεντί Κουλέ. Η ζωή έξω από τα τείχη ήταν ήσυχη: ξύλινα κάρα, απλές κατοικίες, καταστήματα ή καφενεία, ένα πέτρινο γεφύρι, τρία αγόρια και ένα σκυλί να περιφέρονται στον ν λιθόστρωτο δρόμο που απλώνεται κατά μήκος αυτού που κάποτε ήταν μία τάφρος. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Τα Χερσαία Τείχη νοτιοδυτικά από το Tekfur Sarayı, Μάιος 1937. Τα Χερσαία Τείχη οριοθετούσαν οπτικά την πόλη. Η κίνηση των ανθρώπων κατά μήκος και μέσα από αυτά, με φόντο τα μνημεία των πύργων που εξαφανίζονται στον ορίζοντα, συγκαταλέγονται στις αγαπημένες λήψεις του Artamonoff.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Τα Χερσαία Τείχη κοντά στο Belgrat Kapı (Ξυλόκερκος Πύλη) όπως φαίνονται από τον βορρά, Μάιος 1937. Το βλέμμα μετακινείται από τον ένα πύργο στον άλλον κατά μήκος των Χερσαίων Τειχών της βυζαντινής Κωνσταντινούπολης.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Η Χρυσή Πύλη (Porta Aurea) στο Γεντί Κουλέ, Φλεβάρης του 1937. Ο Artamonoff κατέγραψε την εξωτερική όψη της πύλης και ένα οθωμανικό νεκροταφείο από το λιθόστρωτο δρόμο που απλώνεται κατά μήκος των τοίχων. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Silivri Kapı (Πύλη της Ζωοδόχου Πηγής ή Μελαντιάδος) στα Χερσαία Τείχη, Μάιος 1937. Ακριβώς έξω από τα Χερσαία Τείχη ήταν το αγίασμα της Ζωοδόχου Πηγής ένας δημοφιλής τόπος προσκυνήματος για τον ελληνικό Ορθόδοξο πληθυσμό, ιδίως την Μεγάλη Παρασκευή του Πάσχα.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Τα Χερσαία Τείχη κοντά στο Edirnekapı (Πύλη Χαρισίου ή Πύλη Πολυάνδρου), Μάης 1937. Παιδιά, γυναίκες και άνδρες απολαμβάνουν μια ωραία ανοιξιάτικη μέρα δίπλα στα τείχη.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Το Παλάτι του Βουκολέοντος και το λιμάνι, Φεβρουάριος 1937. Ο Artamonoff φωτογράφισε το παλάτι από την ίδια οπτική γωνία που το είχε φωτογραφίσει και ο Alexander van Millingen ο μελετητής της Βυζαντινής αρχιτεκτονικής, το 1899. Η κατασκευή του παραλιακού δρόμου το 1956 αποσύνδεσε τα απομεινάριά του από τη θάλασσα του Μαρμαρά.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Μια μεγάλη ομάδα παιδιών πάνω και γύρω από τα ερείπια ενός μέρους του τείχους που έχει καταρρεύσει, 1937. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Το Υδραγωγείο του Ουάλεντος (Bozdoğan Kemeri) με το Fatih Camii να διακρίνεται στο βάθος πάνω από όρια του υδραγωγείου, Μάρτιος 1936. Τα συντρίμμια των πρόσφατα κατεδαφισμένων κτιρίων στο προσκήνιο είναι η μαρτυρία του δυναμισμού ενός μεγάλου πληθυσμιακού κέντρου, όπως είναι η Κωνσταντινούπολη.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Το Kariye Camii (Η Μονή του Χριστού της Χώρας ή Μονή της Χώρας). Διακρίνεται το δυτικό άκρο της Νότιας πρόσοψης, Μάρτιος 1937. Οι γονείς του Adil Murat Kansız έζησαν στο σπίτι πίσω από το Kariye Camii, όταν μετανάστευσαν στην Κωνσταντινούπολη από το Rize το 1934. Ο Kansız λέει για την ιστορία αυτής της φωτογραφίας: «Μια μέρα ανακάλυψα την έκθεση του Artamonoff στο διαδίκτυο και κοίταξα τις εικόνες προσεκτικά. Τις έδειξα στη θεία μου. Θυμήθηκε το σπίτι και έκλαιγε. Γεννήθηκε σε αυτό το σπίτι το 1937. Και μια μέρα το Μάιο του 1937 ένας φωτογράφος, ο Nicholas Artamonoff, επισκέφθηκε το Kariye Camii και το φωτογράφισε. Σε μία από αυτές τις εικόνες μπορούμε να δούμε το πρώτο σπίτι του παππού μου, το οποίο δεν υπάρχει σήμερα. Σε κάποια άλλη φωτογράφισε τη θεία του πατέρα μου. Κρυφοκοίταζε πίσω από το σπίτι...» ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Εξωτερική πρόσοψη της σφενδόνης του Ιπποδρόμου, Ιούνιος 1935. Σπίτια σφετερίστηκαν τις τεράστιες υποδομές του Ιπποδρόμου. Σήμερα, δεν υπάρχουν ούτε αυτά τα σπίτια, ούτε το λιθόστρωτο πεζοδρόμιο. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Υπο-οικοδομή άγνωστης λειτουργίας που βρέθηκε κάτω από την Ελληνική Ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Μηνά (19ος αιώνας), Οκτώβριος 1936. Ανακαλύφθηκε το 1935 από τον Γερμανό αρχαιολόγο Alfons Maria Schneider. Όταν ο Artamonoff τη φωτογράφησε ένα χρόνο αργότερα, ο αψιδωτός θάλαμος είχε μετατραπεί σε αποθηκευτικό χώρο. Στη δεκαετία του 1970, ήταν μέρος του καταστήματος ενός ξυλουργού.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Πύλη του Μεγάλου Παλατιού στα Παράκτια Τείχη στη θάλασσα του Μαρμαρά, Φεβρουάριο 1937. Η ζωοφόρος με το μονόγραμμα του Ιουστινιανού επαναχρησιμοποιήθηκε στην κατασκευή των θαλάσσιων τειχών.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Μνημείο πύργου με σκάλα στα Παράκτια Τείχη του Μεγάλου Παλατιού στη θάλασσα του Μαρμαρά , Φεβρουάριος 1937. Στήλες και άλλα δομικά υλικά ανακυκλώθηκαν για την κατασκευή του πύργου.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Sekbanbaşı Mescidi, Φεβρουάριος 1937. Η βυζαντινή εκκλησία (κτίσμα του 11ου με αρχές του 12ου αιώνα) μετατράπηκε τον 15ο αιώνα σε τζαμί. Το τζαμί έπεσε σε αχρηστία στη δεκαετία του 1920. Κατά τη διάρκεια της διαπλάτυνσης της λεωφόρου Ατατούρκ το 1943 κατεδαφίστηκε και το 1952 εξαφανίστηκε κάθε ίχνος του. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Φυλακές Ανεμάς, Μάρτιος 1937. Το ξύλινο αυτοσχέδιο υπόστεγο που χτίστηκε στο εσωτερικό των υποδομών είναι ίσως ο χώρος διαβίωσης του ανθρώπου στη φωτογραφία.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Ένας άνδρας με το όνομα Περικλής, στέκεται δίπλα σε ένα πηγάδι στον περίβολο του Αγίου Ιωάννη Στουδίου (İmrahor Camii), Ιούλιος 1944. Ο Περικλής πρέπει να ήταν ο ιδιοκτήτης του αποστακτηρίου Surp, το οποίο στεγαζόταν στο παρεκκλήσι νοτιοανατολικά της εκκλησίας του Αγίου Ιωάννη Στουδίου.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Το εσωτερικό του βυζαντινού παρεκκλησίου, νοτιοανατολικά του Αγίου Ιωάννη Στουδίου (İmrahor Camii), Ιούλιος 1944. Το παρεκκλήσι, το οποίο είχε μετατραπεί σε αποστακτήριο, όταν ο Artamonoff το φωτογράφησε, δεν υπάρχει πια από τη δεκαετία του 1970. Ο Περικλής, ο ιδιοκτήτης του αποστακτηρίου, διακρίνεται στις σκάλες. Ο άγνωστος κύριος στα δεξιά θα μπορούσε να είναι φίλος που συνόδευε τον Artamonoff εκείνη την ημέρα. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Το Yedikule όπως φαίνεται από τον μιναρέ του Αγίου Ιωάννη Στουδίου (İmrahor Camii), Φεβρουάριος 1937. Οι βυζαντινοί και οθωμανικοί πύργοι του Yedikule κυριαρχούν στο τοπίο.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Η βάση της Στήλης του Αρκαδίου, Μάρτης 1936. Ανήκει μέχρι και σήμερα σε ιδιώτη, ωστόσο η μνημειακή βάση είναι πια πολύ λιγότερο ορατή, καθώς οι ιδιοκτήτες συνεχίζουν να χτίζουν στο μικρό οικόπεδο που την περιβάλλει. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Η πηγή Kırkçeşme και το Υδραγωγείο του Ουάλεντος (Bozdoğan Kemeri), Απρίλιος 1935. Άνδρες και παιδιά παίρνουν νερό από την οθωμανική κρήνη που είναι διακοσμημένη με βυζαντινά ανάγλυφα. Το Υδραγωγείο διακρίνεται στο βάθος να δεσπόζει πάνω από την πόλη αναμειγνύοντας ακόμα περισσότερο το αρχαίο με το σύγχρονο. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Άγιος Ιωάννης Στούδιος (İmrahor Camii), Φεβρουάριος του 1937. Ο Artamonoff σκαρφάλωσε στον εγκαταλελειμμένο μιναρέ για να φωτογραφίσει το ανατολικό άκρο του κτιρίου και τη γειτονιά γύρω από αυτό. Η φωτογραφία δείχνει σαφώς την αναδιάταξη του ιερού με την κατασκευή ενός μιχράμπ για τη μετατροπή του ναού σε τζαμί. Το İmrahor Camii έπεσε σε αχρηστία μετά την πυρκαγιά του 1920. Ωστόσο, ανακατασκευάζεται για να λειτουργήσει και πάλι ως τζαμί. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Πύργος του Ανεμά, ο εσωτερικός -σχήματος L- θάλαμος, Μάρτιος 1937. Ένας άγνωστος άνδρας κρατώντας έναν πυρσό φωτογραφίζεται στο εσωτερικό του Πύργου του Ανεμά, στο παλάτι των Βλαχερνών (12ος μ.Χ. αιώνας). Η υψηλή θολωτή οροφή κάνει τον σύντροφό του Artamonoff να φαίνεται μικρός σαν νάνος. Σε μια μικρή κοιλότητα του τοίχου είναι κρυμμένα μια φωτογραφική μηχανή και ένα βιβλίο, πιθανότατα η Βυζαντινή Κωνσταντινούπολη (1899) του Alexander Van Millingen, που χρησίμευε ως οδηγός τους.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Φυλακές του Ανεμά, εσωτερικές καμάρες, Μάρτιος 1937. Οι θολωτές αίθουσες των Φυλακών του Ανεμά χαρτογραφήθηκαν, φωτογραφήθηκαν και μελετήθηκαν λεπτομερέστατα από τον Alexander Van Millingen (1899). ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Φυλακές του Ανεμά, Μάρτιος 1937. Αυτή η φωτογραφία είναι ένα ακόμη παράδειγμα του ενθουσιασμού του Artamonoff με τη διαδοχή των μνημειακών αρχιτεκτονικών στοιχείων. Συχνά φωτογράφιζε καμάρες, κολώνες, και πύργους να εξαφανίζονται στον ορίζοντα. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Υδραγωγείο Binbirdirek, εσωτερική άποψη, Μάιος του 1937. Η άδεια στέρνα που φωτογράφισε ο Artamonoff είναι σήμερα τουριστικό αξιοθέατο, εστιατόριο και χώρος εκδηλώσεων.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Υδραγωγείο Binbirdirek, εσωτερική άποψη, Μάιος του 1937.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Στέρνα Ipek Bodrum, εσωτερική άποψη, Μάιος του 1937. Ένα δάσος από κίονες με ποικιλία ρυθμών συγκρατεί τη θολωτή οροφή της στραγγισμένης δεξαμενής. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Στέρνα Ipek Bodrum, λεπτομέρεια , Μάης 1937. Ο ζήλος του Artamonoff να καταγράψει τα βυζαντινά ερείπια αποδεικνύεται περίτρανα και σε αυτή τη φωτογραφία. Ο Alexander Van Millingen, καθηγητής Ιστορίας στο RC, είχε δημοσιεύσει μια φωτογραφία από το εσωτερικό αυτής της δεξαμενής το 1912 στο βιβλίο του Βυζαντινές Εκκλησίες στην Κωνσταντινούπολη (1912). Τα σημάδια μιας αρχαίας πρωτεύουσας που ανακυκλώθηκε για την κατασκευή της υπόγειας δεξαμενής είναι το κύριο θέμα της λήψης του Artamonoff.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Fenari Isa Camii (Μονή του Λιβός), θέα από ψηλά, Μάιος του 1937. Από πλεονεκτική θέση στο μιναρέ, ο Artamonoff φωτογράφισε τους διπλούς θόλους του Fenari Isa Camii. Οι φωτογραφίες του κτιρίου έχουν χρησιμοποιηθεί σε επιστημονικές δημοσιεύσεις.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Άγιος Ιωάννης Στούδιος (İmrahor Camii), δυτική είσοδος, Δεκέμβριος του 1936. Ο Artamonoff φωτογράφισε τα ερείπια της βασιλικής του Αγίου Ιωάννη Στουδίου, με το μεγαλειώδες κτιρίου του 5ου αιώνα να προβάλει πίσω από τον μιναρέ και τους τοίχους που εμφανίζονται στην είσοδο.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Μαρμάρινη ιερή κολυμπήθρα από τη Μονή της Θεοτόκου της Οδηγήτριας ή Μονή των Οδηγών, κοντά στα ανάκτορα των Μάγγανων, Νοέμβριος 1935. Η δωδεκάγωνη κολυμπήθρα ανακαλύφθηκε από ανασκαφές που πραγματοποίησαν το 1921-1923 οι γαλλικές στρατιωτικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια της κατοχής της Κωνσταντινούπολης από τις Συμμαχικές Δυνάμεις. Στη δεκαετία του 1930, τις εκκλησίες στα Μάγγανα επισκέφθηκε ο Γερμανός αρχαιολόγος Alfons Maria Schneider, του οποίου τις έρευνες στο χώρο είναι πιθανό να καθοδήγησε ο Artamonoff. Οι δύο άνδρες στη φωτογραφία είναι αγνώστων στοιχείων.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks

Τα προπύλαια της Αγίας Σοφίας ανακατασκευασμένα από τον Θεοδόσιο τον Β το 404 - 15, Ιούνιος 1939. Τα γλυπτικά και αρχιτεκτονικά θραύσματα του προ-ιουστινιάνειου ναού ανασκάφτηκαν από τον Γερμανό αρχαιολόγο Alfons Maria Schneider το 1935- 6. Ο Sven Larsen χρησιμοποίησε φωτογραφίες της Αγίας Σοφίας από το αρχείο του Artamonoff στο άρθρο του "Πρόδρομος της Αγίας Σοφίας"που δημοσιεύθηκε στο American Journal of Archaeology το 1937.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Κολυμπήθρα στο βαπτιστήριο της Αγίας Σοφίας, Σεπτέμβριος 1943. Ο Sami Boyar, επιμελητής του μουσείου κάθεται μπροστά από τη κολυμπήθρα που ανακάλυψε κατά τη διάρκεια εκκαθάρισης των αποδυτηρίων του βαπτιστηρίου το 1943. Χρησιμοποιώντας φωτογραφίες του Artamonoff, ο Sven Larsen αναφέρθηκε στο γεγονός με άρθρο του στο Illustrated London News στις 13 Οκτωβρίου του 1945.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Τοιχογραφίες (τέλη 13ου αιώνα) από την εκκλησία της Αγίας Ευφημίας, Ιανουάριος 1940. Τα ερείπια του ναού αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια της κατεδάφισης του παλιού κτιρίου φυλακών στα βορειοδυτικά του Ιπποδρόμου, στη Κωνσταντινούπολη το 1939. Ο Artamonoff δεν έχασε την ευκαιρία να καταγράψει τα ευρήματα. Αυτές οι φωτογραφίες εικονογράφησαν το πρώτο επιστημονικό άρθρο για το κτίριο των Γερμανών αρχαιολόγων Kurt Bittel και Alfons Maria Schneider (1941).  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Αγία Ευφημία, το εξωτερικό της ανατολικής αψίδας του εξαγώνου με το σύνθρονο και τους τάφους σε δεύτερο πλάνο, Δεκέμβριος του 1942. Το ενδιαφέρον του Artamonoff για το κτίριο συνεχίστηκε καθ'όλη τη διάρκεια των ανασκαφών στην Αγία Ευφημία, που πραγματοποιήθηκαν το 1942 από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Αγία Ευφημία, ένθετη στήλη του τέμπλου διακοσμημένη με πράσινες και κόκκινες πέτρες, Δεκέμβρης 1942. Ο Sven Larsen, καθηγητής Μαθηματικών και Γερμανικών στο Robert College, συνόδευσε τον Artamonoff στο ταξίδι του στην Αγία Ευφημία, για να παρακολουθήσει τις ανασκαφές που πραγματοποιούσε εκεί το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, οι οποίες έληξαν στις 5 Δεκεμβρίου. Άρθρο του Larsen, που δημοσιεύθηκε στο Illustrated London News την 1η Ιουνίου του 1946 εικονογραφήθηκε με φωτογραφίες του Artamonoff, μεταξύ των οποίων ήταν και αυτή. Η συγκεκριμένη στήλη βρίσκεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Ιερό Αγίας Ευφημίας, Νοέμβριος 1945.  ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Άγιος Ιωάννης Στούδιος (İmrahor Camii). Το παρεκκλήσι και οι τοίχοι της εκκλησίας σε δεύτερο πλάνο, Ιούλιος 1944. Το εκκλησάκι που ήταν χτισμένο πάνω σε μια γωνία της δεξαμενής δεν υπάρχει πια. Ο Artamonoff επισκέφθηκε την περιοχή με δύο άνδρες: δεξιά είναι ο Sven Larsen, καθηγητής Μαθηματικών και Γερμανικών στο RC. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Fenari Isa Camii (Μονή του Λιβός), Βόρεια (Θεοτόκος) Εκκλησία, πρόσθετο κτίσμα με τάφους, Απρίλιος 1935. Οι σαρκοφάγοι κάτω από το πρόσθετο κτίσμα αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκεια των ανασκαφών του 1929 με επικεφαλής τον Έλληνα, Οθωμανό, αρχαιολόγο Θεόδωρο Μακρίδη, υποδιευθυντή του Αρχαιολογικού Μουσείου της Κωνσταντινούπολης. Έχουν χαθεί από τη δεκαετία του 1960 και η μοίρα τους έκτοτε είναι άγνωστη. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks

Στήλη και βάση από θραύσματα της Αψίδας του Θεοδοσίου στο Simkeş Hanı, Νοέμβριος του 1945. Μετά την ανακάλυψη αρχιτεκτονικών και γλυπτικών θραυσμάτων κατά τη διεύρυνση της Λεωφόρου Ordu στο Simkeş Hanı, πραγματοποιήθηκαν ανασκαφές (1927-8) από τους Βρετανούς αρχαιολόγους Stanley Casson και David Talbot Rice. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Άποψη της πλατείας Karaköy και της Γέφυρας του Γαλατά, 1931. Αυτή η φωτογραφία, που αποτελεί ένα από τα πρωιμότερα δείγματα της Συλλογής Artamonoff, απεικονίζει μια προβλήτα που δεν υπάρχει πια. Το Karaköy Τζαμί (1903) που βρίσκεται στη μέση της εικόνας ανάμεσα σε δύο κτίρια, σχεδιάστηκε από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Raimondo D'Aronco, αλλά καταστράφηκε το 1958 στα πλαίσια του σχεδίου αστικής ανάπτυξης που ξεκίνησε ο Adnan Menderes. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Θέα από το Edirne Kapı (Πύλη Χαρισίου ή Πύλη Πολυάνδρου απ'όπου λέγεται ότι εισήλθε νικητής ο Μωάμεθ ο Πορθητής) προς το Fatih Camii, 1935. Από την κορυφή του Edirne Kapı σε ένα από τα υψηλότερα σημεία των Βυζαντινών Τειχών, ο Artamonoff φωτογραφίζει την πόλη στα πρόθυρα της εποχής του μετασχηματισμού της. Ακολουθώντας τη διαγώνιο του Fevzi Paşa Caddesi το μάτι περνάει τις παλιές γειτονιές μέχρι που φτάνει στον δραματικό ορίζοντα που δημιουργούν μερικά από τα σημαντικότερα οθωμανικά τεμένη της Κωνσταντινούπολης. ©Nicholas V. Artamonoff Collection, Image Collections and Fieldwork Archives, Dumbarton Oaks.

Απόσπασμα από το βιβλίο Τα ρεκόρ της αρχαιότητας.

Η πιο υψηλή τιμή για βιβλία. Ο Αριστοτέλης αγόρασε τα έργα του Σπευσίππου αντί τριών ταλάντων που αντιστοιχούσαν σε 77 κιλά ασήμι.

Το πιο ακριβό σαπούνι. Ο Δημήτριος ο Πολιορκητής,βασιλιάς της Μακεδονίας,ξόδεψε περί τα 6.500 κιλά ασήμι προκειμένου να αγοράσει σαπούνι για τις ερωμένες του.

Το πιο άσεμνο έργο τέχνης. Ηταν του μεγάλου ζωγράφου Παράσιου με μια ασυνήθιστα ρεαλιστική σκηνή από τη μυθολογία στην οποία απεικονιζόταν η κυνηγός Αταλάντη καθώς έκανε στοματικό έρωτα στον πρίγκιπα Μελέαγρο.

Το καλύτερο άλμα εις μήκος. Το έκανε ο Σπαρτιάτης Κίωνης που πήδηξε 17 μέτρα (στα μέσα του 5ου π.Χ.αιώνα).

Το πιο ακριβό ύφασμα. Λαμπερό λινάρι ονόμαζαν ένα εξαιρετικά σπάνιο ύφασμα από μικρές κλωστές, το οποίο κόστιζε όσο και τα μαργαριτάρια.Ο λόγος,ότι ήταν πυρίμαχο,γι΄ αυτό και λεγόταν «άσβεστον λινόν».Υποτίθεται ότι προερχόταν από ένα φυτό που φύτρωνε στις ερήμους της Ινδίας.

Τα πιο πολυτελή επιδόρπια. Ηταν αυτά που προσέφερε ο Μέγας Αλέξανδρος στους φίλους του:

Μπουκίτσες από καρύδια,σύκα και άλλες λιχουδιές τυλιγμένες σε φύλλα χρυσού.Τις ξεφύλλιζαν και έτρωγαν το περιεχόμενο πετώντας το χρυσάφι στο έδαφος. Ο Καλιγούλας πάντως τον ξεπέρασε σε εκκεντρικότητα αφού,σύμφωνα με τον Σουητώνιο,σέρβιρε στους καλεσμένους του χρυσό ψωμί και χρυσό κρέας ενώ εκείνος έπινε μαργαριτάρια διαλυμένα σε ξίδι.

Τα καλύτερα εδέσματα. Μεγάλης εκτίμησης έχαιραν τα μυαλά στρουθοκαμήλου και οι γλώσσες κορυδαλλών.

Η καλύτερη βαφή βλεφαρίδων. Ηταν το κατράμι,δηλαδή το κατακάθι της πίσσας (μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως βαφή μαλλιών),το οποίο ο Πλίνιος αναφέρει ως αμπελίτη.

Αθήνα, πρωτεύουσα της Ελλάδας, πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό κέντρο της χώρας.

Την ονομασία Αθήνα οι αρχαίοι Έλληνες τη συνέδεαν με το όνομα της θεάς Παλλάδας Αθηνάς, της προστάτιδα της πόλης. Σύμφωνα με άλλες πηγές η λέξη Αθήνα σχηματίσθηκε σχηματίστηκε από τη λέξη άθος = άνθος ή το ρήμα θάω = θηλάζω, ώστε η λέξη Αθήνα σημαίνει ανθούσα ή εύφορη.

Η Γλαυξ ή Κουκουβάγια ήταν επίσης ένα από τα σύμβολα της θεάς Αθηνάς. Όμως η προέλευση της λέξης από το ρήμα γλαύσσω που σημαίνει λάμπω, αστράφτω, μας κάνει να πιστεύουμε ότι η θεά Αθηνά και το πτηνό Γλαυξ ταυτίστηκαν, επειδή είχαν αστραφτερά μεγάλα μάτια.

Έτσι έγινε η Γλαυξ το σύμβολο της πόλης της Αθήνας. Αθήνα, η αστραφτερή πόλη. Πώς όμως φαίνεται από ψηλά;

Το εντυπωσιακό βίντεο είναι από το Visit Greece.

Η Αίγινααπό μια... διαφορετική ματιά.

Ο ερασιτέχνης φωτογράφος Ηράκλειος Κουκούλης με δύο φίλους του δημιούργησαν ένα υπέροχο timelapse video για την Αίγινα.

Ένα βίντεο με αγάπη για τον τόπο τους, το πανέμορφο νησί του Σαρωνικού.

Φωτογραφίες: Κουκούλης Ηράκλειος

Επεξεργασία φωτογραφιών: Παναγιώτης Ρόδης

Βίντεο-μοντάζ: Αντώνης Σκλαβένας

Όμορφα πλάνα πάνω από τα πέτρινα γεφύρια της Θεσπρωτίαςκατέγραψε κάμερα τοποθετημένη σε drone, το οποίο πραγματοποίησε πτήση πάνω από την περιοχή.

Διασχίζοντας για περίπου 20 λεπτά το παλιό και κατεστραμμένο πλέον Πάρκο της Πέρδικας στη Θεσπρωτία, συναντά κανείς το Γεφύρι του Αη Θανάση να στέκει επιβλητικό πάνω από τον μικρό ποταμό Παραμυθιώτη, ανάμεσα στα δέντρα και τους θάμνους. Η κατασκευή της γέφυρας εκτιμάται πως έγινε προ 1.000 ετών.

Μετά από ένα ξέφωτο και ένα μονοπάτι καλυμμένο από φύλλα βελανιδιάς, στέκεται το Γεφύρι της Γκούρας στην κοινότητα Λιά Θεσπρωτίας. Χτίστηκε το 1940, ενώ διπλά από το γεφύρι υπάρχει η βρύση Γκούρα και στέκεται επιβλητικός ένας πλάτανος.

Το Γεφύρι της Εκκλησίας βρίσκεται στην περιοχή της Μουργκάνας, στο χωριό Τσαμαντάς και λίγο πριν από την κεντρική πλατεία, «κρυμμένο» μέσα στις φυλλωσιές της περιοχής.

Μέσα στο χωριό Άγιοι Πάντες, βρίσκεται το Γεφύρι της Καβάλας. Σύμφωνα με τους κατοίκους του χωριού, κατασκευάστηκε πριν από περίπου 100 χρόνια και ανακαινίστηκε το 2004.

Στην περιοχή της Ελαίας Θεσπρωτίας, κάτω από τους Φιλιάτες και αφού διασχίσει κανείς ένα χωμάτινο δρόμο ανάμεσα στους αγρούς, συναντά το Καλπακιώτικο Γεφύρι. Το γεφύρι κατασκευάστηκε στις αρχές του 19ου αιώνα και βρίσκεται 300 μέτρα έξω από το χωριό Ελαία.

Με 1.000.000 ευρώ από το ΕΣΠΑ αναστηλώνεται και αναδεικνύεται το αρχαίο θέατρο της Κασσώπηςστην Πρέβεζα, ένα επιβλητικό θέατρο που χρονολογείται στον 3ο αιώνα π.Χ., χωρητικότητας 6.000 θέσεων, με απεριόριστη θέα στον Αμβρακικό κόλπο, στο Ιόνιο πέλαγος και στα Ακαρνανικά όρη, το οποίο, εκτός από σκηνικούς και θυμελικούς αγώνες, φιλοξενούσε πιθανόν και τις συνελεύσεις του φύλου των Κασσωπαίων.

«Μόλις το έργο ολοκληρωθεί, θα αποκατασταθεί μεγάλο μέρος του αρχαίου θεάτρου, θα είναι καλύτερα προσβάσιμο, ωστόσο θα περάσει πολύς χρόνος ακόμη για να φιλοξενήσει παραστάσεις», είπε στο «Εθνος» η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πρέβεζας, Ανθή Αγγέλη.

Το ΔΙΑΖΩΜΑ χρηματοδότησε με 80.000 ευρώ την προμελέτη και η περιφέρεια Ηπείρου ενέταξε στο ΕΣΠΑ, μέσω του επιχειρησιακού προγράμματος «Ηπειρος 2014-2020» με προϋπολογισμό 1.000.000 ευρώ και φορέα υλοποίησης την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πρέβεζας.

Το αρχαίο θέατρο βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο της αρχαίας πόλης της Κασσώπης, κοντά στο χωριό Καμαρίνα της Πρέβεζας και η εικόνα του μνημείου παρά τις φθορές από φυσικούς παράγοντες, όπως οι κατακρημνίσεις βράχων, εξακολουθεί να είναι επιβλητική.

Το κοίλο έχει διάμετρο βάσης 17 μέτρα και διάμετρο κορυφής περίπου 82 μέτρα. Εννέα κλίμακες διαιρούσαν το κοίλο σε δέκα κερκίδες. Το κοίλο χωρίζεται από διάζωμα σε δύο τμήματα, το κάτω με 23 σειρές λίθινων εδωλίων και το επάνω με 12 σειρές. Δύο ισχυροί πολυγωνικοί αναλημματικοί τοίχοι, εκ των οποίων ο ανατολικός έχει καταστραφεί σχεδόν εξ ολοκλήρου, ενισχυμένοι κατά τακτά διαστήματα με αντηρίδες, στήριζαν τα δύο άκρα του κοίλου. Η ορχήστρα είναι σχεδόν κυκλική και το δάπεδό της ήταν στρωμένο με πατημένο χώμα, ενώ στην περιφέρεια της ορχήστρας, απέναντι από το κοίλο, βρίσκεται το ορθογώνιας κάτοψης σκηνικό οικοδόμημα.

Οι εργασίες αποκατάστασης και ανάδειξης του μνημείου θα επικεντρωθούν στους αναλημματικούς τοίχους, στο κεντρικό διάζωμα, στα εδώλια του κάτω κοίλους και στο σκηνικό οικοδόμημα.

«Οι υποδομές που θα γίνουν περιλαμβάνουν την επέκταση των υφιστάμενων δικτύων κοινής ωφέλειας, τη λήψη μέτρων προστασίας από τα όμβρια ύδατα, μέτρα ανάσχεσης των κατολισθητικών φαινομένων εξασφαλίζοντας την απαραίτητη προστασία για τους επισκέπτες, ενώ θα τοποθετηθούν ενημερωτικές πινακίδες και πινακίδες σε γραφή Braille», ανέφερε η κ. Αγγέλη.

Η Κασσώπη, πρωτεύουσα της Κασσωπαίας, χτίστηκε πριν από τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. σε φυσικά οχυρή θέση, σε ένα οροπέδιο με υψόμετρο 550-650 μέτρων, στις πλαγιές του Ζαλόγγου, με σκοπό να προστατεύσει από την εκμετάλλευση των Ηλείων αποίκων, την εύφορη πεδιάδα που απλωνόταν νοτιότερα. Η μεγάλη ακμή της πόλης σημειώνεται τον 3ο αι. π.Χ., όταν κτίζονται τα μεγάλα δημόσια κτίρια, το θέατρο και ανοικοδομούνται πολλά σπίτια, ενώ η πόλη είχε δικό της νομισματοκοπείο.
Τα ερείπια της αρχαίας πόλης καταλαμβάνουν σήμερα έκταση 350 στρεμμάτων και εκτείνονται σε ένα βραχώδες οροπέδιο, σε στρατηγική θέση που εξασφάλιζε τον έλεγχο των ορεινών, των παράλιων, αλλά και των θαλάσσιων δρόμων.

ΜΑΡΙΑ ΡΙΤΖΑΛΕΟΥ, ethnos.gr

Το τέλος του 2ου ΠΠ στην ερειπωμένη Ευρώπη σήμανε την απαρχή μιας περιόδου αναρχίας στις περισσότερες χώρες, που κράτησε από μερικές ημέρες μέχρι μερικούς μήνες, μέχρι να αποκατασταθεί η τάξη από τις τοπικές αρχές.

Οι ναζίυποχωρώντας άφησαν πίσω τους συντρίμμια. Μέχρι οι τοπικές αρχές να οργανωθούν δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις ατόμων αλλά και συμμοριών που είτε λυμαίνονταν τον ντόπιο πληθυσμό, είτε αναλάμβαναν αυθαίρετα να επιβάλουν το νόμο και τη δικαιοσύνη

Στα πλαίσια αυτών των διωγμών, χιλιάδες γυναίκες που συνεργάστηκαν με τους ναζί βασανίστηκαν, διαπομπεύτηκαν και εκατοντάδες εκτελέστηκανμε συνοπτικές διαδικασίες. Οι περισσότερες εξ αυτών ήταν είτε πόρνες, είτε είχαν συνάψει σχέσεις με γερμανούς στρατιώτες.

Η αντιμετώπισή τους από το ντόπιο πληθυσμό, όπως φαίνεται από τις εικόνες, ήταν βάναυση και ως επί το πλείστον άδικη.

Οι παρακάτω φωτογραφίες είναι από την ''απελευθερωμένη''Γαλλία.

Με έναν τεράστιο βράχο πάνω από το κεφάλι τους, ζουν οι κάτοικοι μιας ισπανικής πόλης, που θεωρείται ένας από τους προϊστορικούς οικισμούς της Ευρώπης!

Η Σετενίλ ντε λας Μποντέγκας (Setenil de las Bodegas) βρίσκεται 157 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Κάδιθ, στην νότια Ισπανία, και ο πληθυσμός της φτάνει τους 3.000 κατοίκους.

Στην περιοχή υπήρχαν πολλές σπηλιές, οι οποίες αποδείχτηκαν ιδανικός χώρος για διαβίωση, καθώς δεν χρειαζόταν να χτίσεις ολόκληρο σπίτι, αλλά μόνο μια πρόσοψη. Παράλληλα, οι σπηλιές προσφέρουν δροσιά για το καλοκαίρι και ζεστασιά για τον χειμώνα.

Η πόλη είναι χτισμένη στις δύο πλευρές ενός μικρού ποταμού, του Ρίο Τρέχο (Rio Trejo), ο οποίος διασχίζει ένα μικρό φαράγγι. Στην μια πλευρά του φαραγγιού υπάρχει ο τεράστιος βράχος με τις σπηλιές, όπου βρίσκεται το ένα τμήμα της.

Στην περιοχή υπήρχε οχυρό των Μαυριτανών, που χρονολογείται από την περίοδο των Αλμοαδών, τον 12ο αιώνα μ.Χ. Οι Χριστιανοί κατάφεραν να καταλάβουν την πόλη, μετά από πολιορκία 15 ημερών, το 1484.

Η ονομασία της πόλης προέρχεται από την ισπανική λέξη bodegas (που σημαίνει οινοποιείο, αποθήκη) και έχει τις ρίζες της στην κατάληψη της πόλης, από τους Χριστιανούς, οι οποίοι ξεκίνησαν να καλλιεργούν αμπέλια στην περιοχή.

Υπάρχει όμως και η παράδοση σύμφωνα με την οποία η ονομασία της πόλης προέρχεται από την λατινική φράση septem nihil (επτά φορές τίποτα), καθώς η Σετενίλ ντε λας Μποντέγκας καταλήφθηκε από τους Χριστιανούς μετά από επτά αποτυχημένες προσπάθειες.

(με πληροφορίες και εικόνες από Unusual Places, Wikipediaκαι snoopit24)

Ο Fibonacciήταν πολύ γνωστός στην εποχή του και αναγνωρίζεται σήμερα ως ο μεγαλύτερος μαθηματικός του Μεσαίωνα. Γεννήθηκε στη δεκαετία του 1170 και πέθανε αυτή του 1240. Ερεύνησε τα πλεονεκτήματα του «Ινδοαραβικού» αριθμητικού συστήματος και έγινε από τους πρώτους που το εισήγαγαν στην Ευρώπη. Πρόκειται για το αριθμητικό σύστημα που χρησιμοποιείται και σήμερα, με δέκα ψηφία, ένα εκ των οποίων το μηδέν, και την υποδιαστολή.

Οι αριθμοί Fibonacci είναι το αριθμητικό σύστημα της φύσης. Εμφανίζονται παντού στη φύση, από τη διάταξη των φύλλων στα φυτά μέχρι το μοτίβο των πετάλων στα λουλούδια, τις πευκοβελόνες, ή τα στρώματα του φλοιού ενός ανανά. Φαίνεται πώς οι αριθμοί Fibonacci σχετίζονται με την ανάπτυξη κάθε ζωντανού οργανισμού, ενός κυττάρου, ενός σπυριού σταριού, μιας κυψέλης μελισσών, ακόμα της ίδιας της ανθρωπότητας.

Η ακολουθία αριθμών στην οποία ο κάθε αριθμός είναι ίσος με το άθροισμα των δύο προηγούμενων είναι γνωστή ως ακολουθία Fibonacci: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610, 987, 1597, 2584, 4181, ... (κάθε αριθμός είναι ίσος με το άθροισμα των δύο προηγούμενων).

Τα φυτά δε γνωρίζουν για την ακολουθία Fibonacci – απλά μεγαλώνουν με τον πιο αποτελεσματικό τρόπο.

Αν μετρήσει κανείς τα πέταλα ενός λουλουδιού, θα διαπιστώσει ότι ο αριθμός τους είναι συχνά 3, 5, 8, 13, 21, 34 ή ακόμα και 55. Σπάνια θα συναντήσουμε λουλούδι με δύο πέταλα. Υπάρχουν εκατοντάδες είδη, τόσο άγρια όσο και καλλιεργημένα με πέντε πέταλα. Τα λουλούδια με 8 πέταλα δεν είναι τόσο κοινά όπως με τα 5, αλλά υπάρχουν αρκετά γνωστά είδη. Λουλούδια με 13, 21 και 34 πέταλα είναι επίσης αρκετά κοινά.

Οι σπόροι του ηλίανθου κατανέμονται κυκλικά.Η σπείρα είναι προς τα έξω ενώ έχει διπλή κατεύθυνση, δηλαδή και όπως κινούνται οιδείκτες του ρολογιού και αντίστροφα από το κέντρο του λουλουδιού.

Ο αριθμός των σπειρών στο κάθε φυτό δεν είναι ίδιος. Γιατί  γενικά είναι είτε 21 και 34, είτε 34 και 55, είτε 55 και 89, ή 89 και 144; Ο αριθμός των σπειρών ενός ηλίανθου και προς τις δύο κατευθύνσεις είναι 2 διαδοχικοίαριθμοί στην ακολουθία Fibonacci.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι το ίδιο το ανθρώπινο χέρι: κάθε άνθρωπος έχει 2 χέρια, κάθε ένα από τα οποία έχει 5 δάκτυλα, κάθε δάκτυλο αποτελείται από 3 τμήματα που χωρίζονται από 2 αρθρώσεις. Όλοι αυτοί οι αριθμοί ανήκουν στην ακολουθία Fibonacci.

Επιπλέον, ο λόγος δύο διαδοχικών αριθμών της ακολουθίας τείνει προς την αποκαλούμενη Χρυσή Τομή, ή Χρυσή αναλογία, ή Αριθμό φ =1.618033989. Ακόμη και σήμερα η χρυσή αναλογία απαντάται σε πλήθος αντικείμενα φτιαγμένα από τον άνθρωπο. Αν θέλει κανείς να δει ένα χρυσό ορθογώνιο αρκεί να κοιτάξει μια πιστωτική κάρτα το σχήμα της οποίας είναι ακριβώς αυτό.

Η χρυσή τομή παρουσιάζεται στις αναλογίες ενός ιδανικού ανθρώπινου σώματος στις ακόλουθες περιπτώσεις:

1. Αν χωρίσουμε το σώμα σε δύο άνισα τμήματα, με σημείο διαχωρισμού τον ομφαλό. Είναι φανερό ότι το πάνω μέρος  είναι μικρότερο από το κάτω, ποια όμως  είναι η αναλογία των δύο μερών; Η απάντηση είναι ότι ο λόγος των δύο μερών είναι ο αριθμός Φ = ½ ( 1 + √5 ) = 1,618.... Όμως οι εκπλήξεις δεν τελειώνουν εδώ. Ο αριθμός Φ εμφανίζεται και στα ακόλουθα:

2. Ο λόγος του ύψους του συνολικού ανθρώπινου σώματος προς το ύψος του μεγαλύτερου από τα δύο τμήματα του προηγούμενου παραδείγματος είναι πάλι Φ.

3. Ο λόγος του ύψους του τμήματος του σώματος που ορίζεται από τις οριζόντιες γραμμές που περνούν αντίστοιχα από τον ομφαλό και τις θηλές του στήθους, προς το ύψος του τμήματος που προσδιορίζεται από την οριζόντιες γραμμές που ορίζουν οι θηλές και η  βάση του λαιμού είναι πάλι Φ.

4. Ο λόγος του τμήματος που ορίζεται από τις οριζόντιες γραμμές που περνούν αντίστοιχα από το ψηλότερο σημείο της κεφαλής και τις θηλές του στήθους, προς το ύψος του τμήματος που ορίζουν οι οριζόντιες γραμμές που περνούν από τις θηλές και τον ομφαλό είναι πάλι Φ.

Η χρυσή αναλογία του Fibonacci βρίσκεται από το σχεδιασμό ενός κοχυλιού έως τις σπείρες ενός ολόκληρου γαλαξία.

Οι μουσουλμάνοι έλεγαν κάποτε :  Σαν πας στα Ταταύλαο κυρ Χρύσανθος δεν θα σ'αφήσει να μπεις. Είναι γκιαούρ μαχαλά.Ενδεικτική παροιμία για τη σύσταση του πληθυσμού στα Ταταύλαείναι η παραπάνω.

Ο συνοικισμός δημιουργήθηκε μετά την Άλωση, όπως μαρτυρούν οι περισσότερες πηγές και η έλλειψη αναφορών στην περιοχή κατά τη Βυζαντινή περίοδο. H περιοχή Ταταύλα τοποθετείται γεωγραφικά στην ευρωπαϊκή πλευρά της Κωνσταντινούπολης, πάνω από την περιοχή Κασίμ Πασά –η οποία εκτείνεται πάνω από τη βόρεια όχθη του Κεράτιου κόλπου– και βόρεια του Σταυροδρομίου. Η περιοχή εκτεινόταν στις παρυφές και τα υψώματα του ομώνυμου λόφου και ουσιαστικά μέχρι και τον 18ο αιώνα αποτελούσε ένα αραιοκατοικημένο κατάφυτο προάστιο της πόλης.

Η πρώτη κατοίκηση τοποθετείται στα μέσα του 16ου αιώνα, επί βασιλείας του σουλτάνου Σουλεϊμάν Α΄ (1520-1566), οπότε και μαρτυρείται ότι η περιοχή άρχισε να κατοικείται από ορθόδοξους πρώην αιχμαλώτους του οθωμανικού στόλου κυρίως από τα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου και από την Πελοπόννησο. Οι περισσότεροι από αυτούς τους αιχμαλώτους ήταν ναυτικοί οι οποίοι χρησιμοποιούνταν ως εργατοτεχνίτες στα ναυπηγεία –τους ταρσανάδες– του Κερατίου. Μετά την απόκτηση της ελευθερίας τους αρκετοί άρχισαν να μετοικούν πάνω από την περιοχή Κασίμ Πασά, σε μια τοποθεσία που ονομάστηκε Ταταύλα.Λίγο αργότερα και μετά την κατάκτηση της Χίου, πολλοί Χιώτες, έμποροι και εργάτες, εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές της Κωνσταντινούπολης και σε σημαντικό ποσοστό στα Ταταύλα.

Ουσιαστικά, τα Ταταύλα αποτέλεσαν χώρο εγκατάστασης ορθόδοξων πληθυσμών από διάφορες περιοχές της μετέπειτα ελληνικής επικράτειας. Μάλιστα, αναφέρεται από κάποιους συγγραφείς ότι στα τέλη του 18ου αιώνα, γύρω στα 1793, και έπειτα από αίτημα των κατοίκων, απαγορεύτηκε με αυτοκρατορικό διάταγμα η εγκατάσταση και η διαμονή στην περιοχή αλλόθρησκων και αλλοεθνών, κάτι το οποίο συνεχίστηκε σε μικρό ή μεγαλύτερο βαθμό μέχρι τα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα. Οι χαρακτηρισμοί της περιοχής ως Gavur Tatavla (άπιστα/αλλόθρησκα Ταταύλα) ή Κüçük Atina (μικρή Αθήνα) είναι ενδεικτικοί της πληθυσμιακής της σύνθεσης και της πρωτοκαθεδρίας των ορθόδοξων χριστιανών.

Η ονομασία της περιοχής Ταταύλα προέρχεται, σύμφωνα με το Σκαρλάτο Βυζάντιο, από τις επαύλεις ή τους στάβλους που διατηρούσαν εδώ οι Γενουάτες του Γαλατά, οι οποίοι στα τουρκικά ονομάζονται «τάβλα». Η λέξη ελληνοποιήθηκε με την προσθήκη του άρθρου «τα» και έτσι προέκυψε η ονομασία Ταταύλα. Ωστόσο, μέχρι τα τέλη του 18ου αιώνα, οι Ευρωπαίοι περιηγητές αναφέρουν ότι εδώ υπήρχε ένα μικρό χωριό με το όνομα Άγιος Δημήτριος (Ayios Dimitrios, Ay Dimitri, St. Dimitri, St. Dimitre), από την ομώνυμη εκκλησία των ορθοδόξων της περιοχής. Από τον πολιούχο του συγκεκριμένου ναού είχε πάρει εξάλλου και το όνομά του αρχικά ο λόφος της περιοχής.

Η συνοικία τον 19ο αιώνα

Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, τα Ταταύλα θεωρούνταν μάλλον φτωχή συνοικία, σχετικά απομονωμένη λόγω των «ανήφορων και των απόκρημνων και πετρωδών δρόμων». Ο Γερμανός περιηγητής Hammer στις αρχές του 19ου αιώνα περιγράφει την περιοχή ως «συνοικία με στενά σοκάκια και άθλια σπίτια» και σημειώνει ότι τα Ταταύλα είναι μέρος «διασκέδασης και κραιπάλης των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων και των πιο ανήθικων ανθρώπων». Γενικά, η περιοχή συγκέντρωνε μεσοαστικά στρώματα.

Σε σύγκριση με το γειτονικό Πέρα, το οποίο «έπλεε εις το φως και ελικνίζετο στον θόρυβον του τότε κοσμοπολιτισμού, τα Ταταύλα ηρκούντο στα φανάρια της λάμπας που εφώτιζον νυσταλέως τους σκοτεινούς των δρόμους, και οι Ταταυλιανοί διεσκέδαζον με της βεγγερούλες των, ο ένας στου άλλου το σπήτι», σε αντίθεση με τα κοσμικά κέντρα και τους χορούς των αριστοκρατών του Πέρα. Τα συνοικιακά μπακάλικα και οι πλανόδιοι πουλητάδες έρχονταν επίσης σε αντίθεση με τα καταστήματα του μεγαλοαστικού Πέρα.

Η συνοικία τον 20ό αιώνα

Στις αρχές του 20ού αιώνα, τα Ταταύλα ήταν μια εύρωστη και σημαντική κοινότητα. Το 1911 συνδέθηκε με τροχιόδρομο με το Πέρα και έτσι η περιοχή ήταν ευκολότερα προσβάσιμη. Ο Χριστόδουλος Μελισσηνός αναφέρει ότι το 1913 όλοι οι κάτοικοι της περιοχής ήταν Έλληνες και περίπου 20.000· κατοικούσαν στα 3.000 ξύλινα διώροφα και τριώροφα σπίτια της περιοχής και δούλευαν κυρίως σε μαγαζιά και εταιρείες.

Στην περιοχή κυριαρχούσε όντως το ορθόδοξο ελληνικό στοιχείο: από τους Ρωμιούς τουλουμπατζήδες, τους πυροσβέστες της εποχής, που έτρεχαν να σβήσουν τις συχνές πυρκαγιές στην περιοχή, μέχρι τους καντηλανάφτες των εκκλησιών, που εκτελούσαν χρέη ντελάληδων και κοινοποιούσαν στα ελληνικά τις διάφορες ανακοινώσεις του οθωμανικού κράτους, η ελληνική παρουσία ήταν εντονότατη, αν όχι αποκλειστική. Ιδιαίτερα σημαντικό και γνωστό ήταν το πανηγύρι της Καθαράς Δευτέρας, το Μπακλά Χωράνι, όπως λεγόταν, το οποίο συγκέντρωνε ορθοδόξους από όλες τις κοινότητες και όλες τις τάξεις: τόσο οι χριστιανοί αστοί του Πέρα και άλλων συνοικιών όσο και οι κουτσαβάκηδες, οι μεταμφιεσμένοι φουστανελάδες, οι Λιάπηδες με τις μουστάκες και οι ιερόδουλες συνέρρεαν στην περιοχή και διασκέδαζαν.

Η πυρκαγιά και η παρακμή της συνοικίας

Η πρωτοκαθεδρία των ορθοδόξων στην περιοχή άρχισε να φθίνει από τα πρώτα χρόνια της εγκαθίδρυσης της τουρκικής δημοκρατίας. Αν και οι ρωμαίικες εφημερίδες ανέφεραν ως σημαντικό πρόβλημα στα Ταταύλα την παντελή άγνοια τουρκικών από πολλές οικογένειες κατά την πρώτη γενική απογραφή του 1927,  η πυρκαγιά του 1929 μετέβαλε την πληθυσμιακή σύνθεση της περιοχής. Οι πυρκαγιές δεν ήταν άγνωστο φαινόμενο στην περιοχή: όλο το 18ο και το 19ο αιώνα ξεσπούσαν συχνά, όμως εκείνη της 17ης Ιανουαρίου 1929 κατέστρεψε σχεδόν όλη την περιοχή και κατέκαψε τα ξύλινα σπίτια της.

Από το γεγονός αυτό και μετά, η περιοχή μετονομάστηκε σε Κουρτουλούς (Kurtuluş), ενώ ήδη από το 1927 είχαν αλλάξει με ειδικό νόμο του τουρκικού κράτους τα ονόματα των δρόμων. Η ελληνική της περιοχής εξακολούθησε μέχρι και τη δεκαετία του 1960 να αποτελεί μια από τις σημαντικότερες και τις ευρωστότερες δημογραφικά κοινότητες της μειονότητας στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με πατριαρχική απογραφή του 1949, στην περιοχή των Ταταύλων κατοικούσαν 1.154 οικογένειες και στη γειτονιά των Προπόδων Κουρτουλούς 300.

Από το 1960, με την κατάργηση των κεντρικών εφοροεπιτροπών και την πόλωση των διμερών σχέσεων Ελλάδας-Τουρκίας εξαιτίας του Κυπριακού, η κοινότητα Κουρτουλούς ακολούθησε την πτωτική πορεία όλων των ορθόδοξων κοινοτήτων της Κωνσταντινούπολης. Το δημοτικό σχολείο της κοινότητας έπαψε να λειτουργεί το 2004 λόγω έλλειψης μαθητών.

Οδηγίες στους ζωντανούς και συμβουλές, ώστε οι ψυχές των νεκρών να έχουν την καλύτερη δυνατή μεταθανάτια τύχη, περιλαμβάνει ο πάπυρος του Δερβενίου, εύρημα μεγάλης αρχαιολογικής αξίας, που βρέθηκε το 1962 σε τάφο της περιοχής της αρχαίας Λητής, στο σημερινό Δερβένι.

Χάρη στην «ατυχία» του να καεί σε ταφική πυρά, τα γραφόμενα στον πάπυρο διατηρήθηκαν μέχρι σήμερα, χαρίζοντάς του τη δυνατότητα να αποτελεί έναν από τους ελάχιστους παπύρους που διασώζονται σε ευρωπαϊκό έδαφος, λόγω της ευαισθησίας τους στην υγρασία.

Ο πάπυρος του Δερβενίου... εντάχθηκε το 2015 στον διεθνή κατάλογο του προγράμματος της Unesco «Μνήμη του κόσμου» και μαζί με τον μακεδονικό τάφο Μακρίδη Μπέη, που ανασκάφηκε για πρώτη φορά το 1910, θεωρείται ότι συνέβαλαν τα μέγιστα στην αρχαιολογική τεκμηρίωση όλης της πορείας της περιοχής της αρχαίας Λητής, από την προϊστορία μέχρι σήμερα.

«Οι ανασκαφές που έχουν γίνει στην περιοχή έχουν δώσει δείγματα που χρονολογούνται από το 3.000 π.Χ. Αυτό σημαίνει ότι η αρχαία Λητή κατοικούνταν συνεχώς από τότε και αργότερα, στα αρχαϊκά χρόνια, τα ελληνικά και τα ρωμαϊκά, την παλαιοχριστιανική και μεσοβυζαντινή περίοδο, τους οθωμανικούς χρόνους μέχρι και τον 16ο και τον 18ο αιώνα» εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η διευθύντρια της Εφορείας αρχαιοτήτων περιφέρειας Θεσσαλονίκης, Μαρίζα Τσιάπαλη, με αφορμή την ημερίδα με θέμα «η αρχαία Λητή και η περιοχή της» που πραγματοποιήθηκε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με την εφορεία αρχαιοτήτων.

Η κ. Τσιάπαλη κάνει λόγο για έναν πολύ σημαντικό χώρο που έχει ανασκαφεί σε πολλά σημεία, ωστόσο δεν έχει ολοκληρωθεί η ανασκαφή του, καθώς πρόκειται για μια τεράστια περιοχή με τούμπες, κάστρα, οικισμούς και τα ταφικά σύνολα που ανακαλύφθηκαν. Σε αυτά τα ταφικά σύνολα βρέθηκε ο πάπυρος του Δερβενίου, που σύμφωνα με την αρχαιολόγο του αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, Δόμνα Τερζοπούλου, «περιέχει ένα ορφικό κείμενο, ένα πάρα πολύ σπάνιο εύρημα που απευθύνεται σε μύστες του Ορφισμού, έχει οδηγίες για τη μεταθανάτια τύχη των ψυχών, ενώ περιλαμβάνει και έναν ορφικό ύμνο που εξηγεί τη γέννηση των θεών».

Ο πάπυρος του Δερβενίου εκτίθεται στο μουσείο και προσελκύει το ενδιαφέρον των επισκεπτών του, οι οποίοι έχουν την ευκαιρία να πληροφορηθούν για το περιεχόμενό του από τα επεξηγηματικά κείμενα που παρουσιάζονται. Την ίδια στιγμή, είναι δεκάδες οι δημοσιεύσεις των καθηγητών αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης σχετικά με τον πάπυρο.

Σε ό,τι αφορά τον μακεδονικό τάφο, η κ. Τσιάπαλη επισημαίνει, ότι ανασκάφηκε το 1910 από τον Μακρίδη που έφερε την προσωνυμία Μπέης, λόγω του τίτλου που είχε την περίοδο της τουρκοκρατίας. Ο τύμβος ανήκει σε ένα μεγάλο ταφικό σύνολο όπου υπάρχουν και άλλοι δύο μακεδονικοί τάφοι, αλλά και συστάδες από κιβωτιόσχημους τάφους. Το έργο της προστασίας, αποκατάστασης, συντήρησης και ανάδειξής του ήταν κολοσσιαίο και σε σημασία και σε όγκο, ενώ οι εργασίες ολοκληρώθηκαν πριν από έναν χρόνο περίπου και πλέον το σημείο αυτό είναι επισκέψιμο μετά από τηλεφωνικά ραντεβού.

«Ο μακεδονικός τάφος Μακρίδη Μπέη είναι αντιπροσωπευτικός του 4ου αιώνα πΧ από πλευράς αρχιτεκτονικής, ενώ οι επεμβάσεις που έγιναν για να αποκατασταθεί ο τύμβος είναι πρωτοποριακές σε διάφορα επίπεδα» λέει και προσθέτει ότι η ανάδειξη του εν λόγω ταφικού συγκροτήματος είναι κομβικής σημασίας για όλη την ευρύτερη περιοχή.