Η λέξη μισθοφόρος εξέφραζε αρχικά τον αμειβόμενο για τις υπηρεσίες του.

Γρήγορα όμως άρχισε να περιγράφει τον επαγγελματία πολεμιστή, που δεν πολεμούσε για να υπερασπίσει τη φατρία του ή την πόλη του, αλλά διακινδύνευε έναντι αμοιβής.

Η χρήση επαγγελματιών μαχητών από την εποχή του Χαλκού μάλλον υπονοείται καθώς δεν υπάρχουν πλήρεις λεπτομέρειες για την οργάνωση των στρατών της περιόδου και την ακριβή προέλευση των στελεχών τους. Η χρήση όμως Ελληνικής καταγωγής στρατιωτών διαφαίνεται στα αιγυπτιακά κείμενα.

Ο περίφημος φαραώ Ραμσής Β’ σχημάτισε επίλεκτες μονάδες και σωματοφυλακή από τους «Λαούς της Θάλασσας», ανάμεσα στους οποίους υπήρχαν πολλοί Αχαιοί.

Η κατάρρευση του κόσμου των Αχαιών και οι επακόλουθοι «Σκοτεινοί Αιώνες» χαρακτηρίζονται επίσης από έλλειψη επαρκών πληροφοριών αλλά η ύπαρξη των μισθοφόρων μπορεί να υποτεθεί με σχετική βεβαιότητα.

Οι μισθοφόροι εμφανίζονται στην Λυρική ποίηση του 7ου προχριστιανικού αιώνα στην ποίηση του Αλκαίου και του Αρχίλοχου. Την εποχή αυτή αρχίζει να παγιώνεται στους Ελληνικούς στρατούς ο οπλιτικός τρόπος μάχης.

Ο επιτιθέμενος δορυφόρος που δεν υπέμενε απλώς τα βέλη προστατεύοντας του δικούς του εκηβόλους συμπολεμιστές αλλά, εκινείτω με σκοπό να εκμηδενίσει τον εχθρό, έγινε γνωστός στην Ασία από τους Έλληνες αποίκους.

Η φήμη αυτού του ιδιόρρυθμου για την εποχή πεζικού έφτασε μέχρι την Βαβυλώνα και οι βασιλιάδες της το χρησιμοποίησαν με θανάσιμη αποτελεσματικότητα εναντίον των μισητών εχθρών τους Ασσυρίων. Ίσως σε αυτούς τους μαχητές να υπολόγιζε ο Βαβυλώνιος βασιλιάς Nabopolassar όταν επαναστάτησε.

Ο Ασσυριακός στρατός εξουδετέρωνε τους αντιπάλους του με επέλαση βαρέων αρμάτων εναντίων εχθρών που είχαν καταπονηθεί πρώτα από τοξότες.

Ξιφομάχοι με μεγάλες ασπίδες και ακόντια προστάτευαν τους Ασσύριους τοξότεςαπό τον εχθρό και ελαφροί ιππείς εξουδετέρωναν τα άρματα του εχθρού.

Οι Βαβυλώνιοι κράτησαν φαίνεται τα άρματά τους σε εφεδρεία και χρησιμοποίησαν του Έλληνες οπλίτες για να εξουδετερώσουν του Ασσύριους πεζούς, καθώς  αυτοί θα ήταν αδύνατο να συγκρατήσουν τη συμπαγή μεταλλική μάζα που τους πίεζε.

Αυτό ίσως ανάγκασε τους Ασσυρίους αρματιστές και ιππείς να επελάσουν για να αποτρέψουν την κατάρρευση. Ούτε αυτοί όμως μπορούσαν να διασπάσουν τους οπλίτες και ίσως ήταν εκτεθειμένοι στις αντεπιθέσεις των Βαβυλωνίων ομολόγων τους.

Αν κρίνουμε όμως από τα ποίηματα του Αλκαίου εκτός από την δράση της φάλαγγας συνέβησαν και μονομαχίες ομηρικού τύπου.

Ο Αλκαίος αναφέρει ότι ο αδελφός του Αντιμενίδας εξουδετέρωσε έναν πρωταθλητή του εχθρού.

Οι μισθοφόροι πρέπει να γύρισαν πίσω με τιμές και λάφυρα πάλι σύμφωνα με τον Αλκαίο.

Την εποχή του αποικισμού οι επίδοξοι ιδρυτές αποικιών στρατολογούσαν μαχητές με την υπόσχεση κλήρου γης και πολιτογράφησης στις νέες αποικίες.

Τα ποιήματά τα του Αρχιλόχου όμως μας αποκαλύπτουν μια άλλη πλευρά της ζωής των επαγγελματιών στρατιωτών της εποχής όχι και τόσο ρόδινη.

Ο ίδιος δηλώνει απερίφραστα ότι είναι «θεράπων του Ενυάλιου (Άρη)» και καυχιέται ότι πίνει εκλεκτό θρακικό κρασί χάρις στο δόρυ του.

Από τον ίδιο ποιητή υποθέτουμε ότι οι έμποροι στρατολογούσαν μισθοφόρους στα πλοία τους σε μια προσπάθεια να τα προστατέψουν από πειρατές.

Με την εμφάνιση των τυραννιών στον ελλαδικό χώρο, οι έλληνες μισθοφόροι βρήκαν νέο πεδίο απασχόλησης στις αυλές των διάφορων τυράννων.

Γενικά, ορισμένοι τύραννοι του 7ου και του 6ου αιώνα π.Χ. προσλάμβαναν μισθωμένους στρατιώτες, κυρίως ως σωματοφύλακες.

Είναι χαρακτηριστική η περίπτωση των αδελφών Συλοσώντα και Πολυκράτη στη Σάμο που στρατολόγησαν Μεγαρείς αιχμαλώτους για να κατασφάξουν τους γεωμόρους του νησιού.

Ο Πολυκράτης μάλιστα κατάφερε να έχει μόνιμο πολεμικό στόλο χρησιμοποιώντας μισθοφόρους, πιθανώς Κάρες.

Ο Ψευδο-Αριστοτέλης όμως αναφέρει επίσης ότι δανείστηκε και στρατιώτες από τον τύρρανο Λύγδαμη της Νάξου (Οικονομικά 1346β10) για λόγους προστασίας.

Αρχικά, πολλοί τύραννοι προτιμούσαν να χρησιμοποιούν πολίτες στην προσωπική τους φρουρά, όπως ο Πεισίστρατος κατά τη διάρκεια της πρώτης προσπάθειάς του να επιβληθεί στην Αθήνα.

Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι ο τύραννος κατέλαβε την εξουσία χρησιμοποιώντας τους πενήντα κορυνοφόρους σωματοφύλακες του.

Σίγουρα πάντως από το β’ μισό του 6ου αιώνα π.Χ., ήταν πλέον κανόνας οι προσωπικές φρουρές των τυράννων να αποτελούνται από μισθοφόρους στρατιώτες.

Αλλά και οι αντίπαλοί τους μίσθωναν μαχητές για να τους ανατρέψουν. Καθώς το Άργος λόγω των μεταρρυθμίσεων του Φείδωνα εθεωρείτω η πρώτη στρατιωτική δύναμη στην Ελλάδα δεν είναι παράξενο που οι πηγές αναφέρουν συχνά Αργείους μισθοφόρους.

Η χρήση των μισθοφόρων ως όργανο καταπίεσης από τους τυράννους αλλά και περίπτωση εξαγοράς τους από τον αντίπαλο συνέβαλε στην ιδέα ότι η στρατιωτική υπηρεσία ήταν καθήκον των ελευθέρων πολιτών και άρρηκτα συνδεδεμένη με την διατήρηση της ευνομίας και σταθερότητος στις πόλεις κράτη.

Είναι χαρακτηριστικοίοι λόγοι του Ισοκράτη για την αφερεγγυότητα των μισθοφόρων.

H πλούσια Αίγυπτος δεν μπορούσε παρά να αποτελέσει πόλο έλξης των Ελλήνων τυχοδιωκτών του 6ου προχριστιανικού αιώνα. Η χώρα διείρχετω περίοδο πολιτικής αστάθειας και ήταν εκτεθειμένη σε Έλληνες και Κάρες πειρατές.

Ένας έπαρχος κοντά στο Δέλτα του Νείλου στρατολόγησε Έλληνες μισθοφόρους και αφού εξουδετέρωσε τους αντιπάλους του ανεκυρήχθει φαραώ με το όνομα Ψαμμήτιχος.

Οι Αιγύπτιοι βασίζονταν και αυτοί στα άρματα και το ιππικό σαν όπλα κρούσεως και το πεζικό τους ήταν κυρίως τοξότες. Λίγες μονάδες ήταν οπλισμένες με ασπίδες, δρεπανοειδή ξίφη και ακόντια για μάχη σώμα με σώμα.

Η συμπαγής μάζα των μισθοφόρων οπλιτών του Ψαμμήτιχου κυριολεκτικά τους ισοπέδωσε. Με τη βοήθεια των οπλιτών του ο Ψαμμήτιχος κατέλαβε και τα νότια τμήματα της Αιγύπτου και εξάλειψε τη Νουβική δυναστεία και κατέλαβε την παλαιά πρωτεύουσα των Θηβών.

Κατόπιν συνέτριψε τους Λιβύους στην μάχη οάσεως Ντάκχλα όπως παραδίδει μια ανάγλυφη στήλη της περιόδου που βρίσκεται σήμερα στο Βρεττανικό Μουσείο.

Ο φαραώ ευνόησε την εγκατάσταση των Ελλήνων αρχικά στην Ναύκρατι και κατόπιν σε άλλες περιοχές, ίσως με τον τρόπο που αιώνες αργότερα οι Ρωμαίοι θα ίδρυαν τις αποικίες των βετεράνων τους.

Πρόκειται για μικρές κοινότητες, αρχικά, οι οποίες αργότερα εξελίχτηκαν σε μεγαλύτερες πόλεις.

Οι κάτοικοί τους ήταν Έλληνες μισθοφόροι στρατιώτες, που δεν είχαν όμως σταλεί από κάποια πόλη, για να τις ιδρύσουν αλλά κατοικούσαν εκεί, ως μέλη των αιγυπτιακών στρατευμάτων.

Οι Δάφνες, που έχουν ταυτιστεί με το Tel Defenneh, ήταν μία από τις πιο διάσημες κοινότητες μισθοφόρων στην Αίγυπτο. Αλλά και στην περιοχή της Ελεφαντίνης, όπου ήταν πιθανή η παρουσία Ελλήνων, εικάζεται ότι υπήρχαν τέτοιες κοινότητες.

Καθώς περνούσαν οι Έλληνες μισθοφόροι από το Αμπού Σιμπέλ της Άνω Αιγύπτου, ένας Έλληνας χάραξε το όνομά του στο πόδι του αγάλματος του Φαραώ Ραμσή αποθανατίζοντας την παρουσία του ως τις μέρες μας.

Περί το 570 π.Χ. ο Φαραώ ΄Άμασις έφερε τους Έλληνες ως προσωπική του φρουρά στη Μέμφιδα Βαθμιαία οι Έλληνες στρατηγοί άρχισαν να αποκτούν μεγάλη επιρροή στο βασίλειο του Νείλου και να απειλούν την εξουσία των φαραώ.

Ένας από αυτούς ο Φάνης από την Αλικαρνασσό συγκρούστηκε με το διάδοχο του Ψαμμήτιχου και κατέφυγε στην Περσική Αυλή όπου φανέρωσε όλα τα μυστικά της Αιγυπτιακής αμύνης και συνέβαλε τα μέγιστα στην επιτυχία της περσικής εισβολής.

Ο αιγυπτιακός και o περσικός στρατός  συναντήθηκαν στην συνοριακή πόλη Πηλούσιο. Οι Αιγύπτιοι πιθανώς υπολόγιζαν στην μαχητικότητα των Ελλήνων μισθοφόρων παρά την αυτομόληση του διοικητή τους.

Οι Πέρσες ίσως σκέφτηκαν να εξουδετερώσουν τους Έλληνες αντιπαρατάσοντας τους δικούς τους Ίωνες υποτελείς εναντίον τους.

Με τις φάλαγγες εμπεπλεγμένες σε μια άγρια σύγκρουση χωρίς φανερό νικητή οι Πέρσες εξουδετέρωσαν τον υπόλοιπο Αιγυπτιακό στρατό.

Δεν είναι γνωστό αν οι Πέρσες ενέταξαν τους Έλληνες στο δικό τους στρατό ή τους υποδούλωσαν.

Αρχικά οι Πέρσες χρησιμοποιούσαν οπλίτες από τους υποτελείς Έλληνες της Μικράς Ασίας και γνώριζαν την τακτική της φάλαγγας.

Ο Ηρόδοτος βάζει τον εξόριστο βασιλιά της Σπάρτης Δημάρατο να λέει στον Ξέρξη να μην υποτιμά τους Έλληνες αφού Έλληνες χρησιμοποιεί για να καταστέλλει τις στάσεις των άλλων υποτελών του.

Οι Έλληνες μισθοφόροι όμως επανακάμπτουν στην Περσική υπηρεσία με τη λήξη του Πελοπονησιακού Πολέμου.

Ο πρίγκηπας Κύρος ο Νεώτερος σατράπης της Μικράς Ασίας στρατολόγησε περίπου 15000 χιλιάδες ’Έλληνες στην προσπάθειά του να εκθρονίσει τον αδελφό του.

Αλλά ο και αδελφός του Αρταξέρξης μίσθωσε τις υπηρεσίες ενός Έλληνα στρατιωτικού συμβούλου που ονομαζόταν Φαλίνος για καταφέρει να αναδιοργανώσει το δικό του στρατό και να εξουδετερώσει τους Έλληνες του Κύρου.

Ο Φαλίνος, σύμφωνα με τον Ξενοφώντα ήταν στην υπηρεσία του Τισσαφέρνη, ο οποίος τον εκτιμούσε πολύ γιατί ήταν εμπειρογνώμονας στις τακτικές του πεζικού.

Ο Φαλίνος εκπαίδευσε τις δυνάμεις του βασιλιά για την επερχόμενη σύγκρουση και ίσως ήταν ο εμπνευστής του σχεδίου να χρησιμοποιήσει τους αφερέγγυους Αιγυπτίους για να παρασύρει το Ελληνικό βαρύ πεζικό (το κύριο όπλο του Κύρου) εκτός πεδίου μάχης.

Σε αντίθεση με τη επικρατούσα αντίληψη, ο Αρταξέρξης, με τη βοήθεια του Τισσαφέρνη, κέρδισε στα Κούναξα, σκόπιμα παρασέρνοντας τους Έλληνες οπλίτες εκτός πεδίου μάχης και εξαναγκάζοντας τον Κύρο σε μια απελπισμένη αυτοκαταστροφική επίθεση στο βασιλιά.

Δυστυχώς το κενό ηγεσίας στους Πέρσες μετά τη μάχη και η ανικανότητα και των δύο πλευρών να υπερνικηθούν οι εθνικές και πολιτιστικές προκαταλήψεις, οδήγησαν στην απώλεια πολλών ζωών στη θαρραλέα υποχώρηση των Ελλήνων γνωστή ως «Κάθοδο των Μυρίων».

Ήταν όμως η υποχώρηση των «Μυρίων» όμως που κατέδειξε τις αδυναμίες της Περσικής Αυτοκρατορίας και όχι η μάχη στα Κούναξα.

Τον 4ο αιώνα π.Χ. η κατάσταση στην Ελλάδα ήταν τραγική. Η οικονομία είχε καταστραφεί από τις συνεχείς συγκρούσεις και ο τόπος είχε γεμίσει από άντρες που το μόνο που ήξεραν πλέον να κάνουν ήταν να πολεμούν.

Το αρχαϊκό ήθος είχε εξαφανιστεί και ο οπορτουνισμός θριάμβευε. Το περσικό χρυσάφι διέφθειρε τα πάντα και ευνοούσε τις Ελληνικές εμφύλιες συγκρούσεις

Ο βασιλιάς Αρταξέρξης που είχε κινδυνέψει από τους Σπαρτιάτες πλήρωνε αδρά όποιον αποφάσιζε να τους πολεμήσει.

Για να ξεπλύνουν την ήττα τους από τους Λακεδαιμονίους οι Αθηναίοι άρχισαν με τα περσικά λεφτά να στρατολογούν Ακαρνάνες και Θράκες ακοντιστές και Κρήτες τοξότες.

Τότε εμφανίστηκε στο προσκήνιο ο Αθηναίος στρατηγός Ιφικράτης. Βελτιώνοντας την εκπαίδευση και τον εξοπλισμό των ελαφρών τμημάτων τους επέτρεψε να επικρατήσουν ακόμα και εναντίον των οπλιτών της Σπάρτης στο Λέχαιο.

Ο Ιφικράτης ήταν χαρακτηριστικός τύπος μισθοφόρου στρατηγού της εποχής που αντιμετώπιζε την έλλειψη χρημάτων και εφοδιασμού επιτρέποντας στους στρατιώτες του να αυθαιρετούν και να διαρπάζουν.

Ο στρατός του υπήρξε καθοριστικός παράγων στην επικράτηση του βασιλέως Κότυος στη Θράκη μετά από προδοσίες και  λιποταξίες του Αθηναίου στρατηγού εις βάρος προηγούμενων εργοδοτών του.

Όταν εξεστράτευσε στο Ιόνιο έλυσε το οικονομικό και επισιτιστικό του πρόβλημα κυριεύοντας Συρακουσιακά πλοία που μετέφεραν πολύτιμα αναθήματα στους Δελφούς.

Επίσης απέσπασε χρήματα από τους Κεφαλλήνες αλλά και υποχρέωσε τους άνδρες του σε καταναγκαστική εργασία στους αγρούς των Κερκυραίων.

Στις Ιταλιωτικές αποικίες οι πολίτες είχαν εγκαταλείψει τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις και στηρίζονταν σε μισθοφόρους για την άμυνά τους.

Θεωρούσαν τους Έλληνες της κυρίως Ελλάδας απλοϊκούς χωρικούς που τους πλήρωναν για να διακινδυνεύσουν αλλά και τους υποπτεύονταν ως πιθανούς τυράννους.

Στηριζόμενος όμως κατά μεγάλο μέρος σε μισθοφόρους ο Τιμολέων έσωσε τις Ελληνικές πόλεις της Σικελίας, (βλ. τεύχος 30 ) αλλά αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην προσωπικότητα του ανδρός.

Με το θάνατό του η κατάσταση επιδεινώθηκε ξανά.

Η πρώτη επέμβαση των Ηπειρωτών στη Δύση υπό τον βασιλιά Αλέξανδρο των Μολοσσών ανέκοψε προσωρινά τον κίνδυνο για τους Έλληνες αλλά οι άποικοι δεν φάνηκαν να στενοχωριούνται ιδιαίτερα όταν αυτός σκοτώθηκε και οι εκμισθωμένοι Ηπειρώτες επέστρεψαν πίσω.

Στην κυρίως Ελλάδα  υπό την ηγεμονία των Μακεδόνων ξεκίνησε η Ελληνική επέκταση προς ανατολάς. Έλληνες μισθοφόροι βρίσκονταν στην υπηρεσία του Αλεξάνδρου αλλά και των Περσών.

Μάλιστα  οι Έλληνες πολέμησαν πεισματικά στο Γρανικό και 2.000 που πιάστηκαν αιχμάλωτοι στάλθηκαν σιδηροδέσμιοι στη Μακεδονία ως ανδράποδα γιατί ο Αλέξανδρος τους θεώρησε προδότες του Ελληνισμού.

Στην πραγματικότητα όμως μόνο όταν πέθανε ο Δαρείος, οι άνδρες αυτοί έπαψαν να μάχονται κατά του Αλεξάνδρου και μετά τον θάνατό του ανέλαβαν υπηρεσία στους στρατούς των  Διαδόχων.

Η Ελληνιστική εποχή χαρακτηρίζεται από έξοχη καλλιτεχνική ανάπτυξη αλλά και έντονη πολιτική αναταραχή. Οι συνεχείς εμφύλιοι είχαν φθείρει τις δυνάμεις του Ελληνισμού.

Το σύνολο του πληθυσμού ήταν χρεωμένοι ακτήμονες πάνω στους οποίους είχαν επιβληθεί τύραννοι με τη βοήθεια μισθοφόρων.

Οι ακτήμονες ή επαναστατούσαν δημιουργώντας σχεδόν μόνιμη κατάσταση αστάθειας ή κυνηγούσαν την τύχη τους στους στρατούς των Ελληνιστικών βασιλείων ως μισθοφόροι.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Σπαρτιάτη στρατηγού Ξάνθιππου.

Ως αρχηγός Ελλήνων μισθοφόρων βοήθησε το 255 π.Χ. τούς Καρχηδονίους να νικήσουν τούς Ρωμαίους και να αιχμαλωτίσουν το στρατηγό Ρήγουλο.

Φθονηθείς υπό τον Καρχηδονίων στρατηγών έφυγε και ήλθε στην Αίγυπτο, όπου υπηρέτησε τον Πτολεμαίο Γ΄ τον Ευεργέτη.

Θράκασ μισθοφόρος της Ελληνιστικής περιόδου. Ευγενική χορηγία του συλλόγου ιστορικων μελετών “Κορυβαντες“

Στα Ελληνιστικά βασίλεια αλλά και στις  ηγεμονίες που τα διαδέχθησαν οι Έλληνες υπηρέτησαν ως την πρώιμη Ρωμαϊκή περίοδο. Μια τέτοια περίπτωση είναι ο στρατός του Γαλιλαίου ηγεμόνα Αλέξανδρου Ιανναίου.

Ο Αλέξανδρος δεν είχε καλές σχέσεις με τους Ιουδαίους, οι οποίοι ξεσηκώθηκαν μάλιστα εναντίον του σε κάποια γιορτή του Πάσχα.

«Και καθώς στεκόταν στον βωμό και ήταν έτοιμος να θυσιάσει, του έριχναν λεμόνια, μια και στη γιορτή της σκηνοπηγίας κρατούσαν όλοι θύρσους από κλαδιά φοινίκων με λεμόνια στην κορυφή.

Φαίνεται ότι δεν θα κατάφερνε να αντιμετωπίσει τη συνωμοσία αυτή, αν δεν ερχόταν να τον βοηθήσουν οι Έλληνες μισθοφόροι του, από την Πισιδία και την Κιλικία. Αφού έσφαξε έξι χιλιάδες από τους εξεγερμένους επιτέθηκε εναντίον της Αραβίας», γράφει ο Ιώσηπος.

Επίλογος

Η ανάγκη για μαχητές που μπορούσαν να υπηρετούν αφήνοντας τους αγρούς για μεγάλα χρονικά διαστήματα δημιούργησε την ανάγκη επαγγελματιών στρατιωτών. Οι πιο πολλοί προέρχονται από τις ορεινές κτηνοτροφικές κοινότητες όπως π.χ. η Αρκαδία.

Οι Έλληνες αντιμετώπιζαν αυτό το θέμα με ανάμεικτα συναισθήματα.

Η κοινή γνώμη, ναι μεν αναφέρεται ευφημιστικά στους μισθοφόρους, τους αποκαλεί ξένους ή επίκουρους, καταδικάζει όμως το θεσμό της μισθοφορίας και παίρνει θέση επί του θέματος με επιχειρήματα σε ένα αποκαλυπτικό, χαρακτηριστικό για το ανεξάρτητο ελληνικό πνεύμα διάλογο.

Τα κίνητρα των μισθοφόρων, η ζωή τους, και το «πνεύμα μονάδος» κάποιων σχηματισμών τους, είναι θέμα διαφόρων κειμένων. Χαρακτηριστικά είναι τα αποφθέγματα του Λυσία από τον Ολυμπιακό Πανηγυρικό:

«… Τα σώματα των Ελλήνων ανήκουν σε εκείνον που πληρώνει…» (Λυσ. 33, 5), αλλά και του Ισοκράτους από το λόγο του «Περί Ειρήνης» «… οι οποίοι (μισθοφόροι) λόγω άλλων κακουργημάτων συναθροίζονται και θα στραφούν εναντίον μας οποτεδήποτε άλλοι τους πληρώσουν υψηλότερο μισθό.» (Η, 44-45).

Αν και οι Έλληνες δεν αντιμετώπιζαν αρχικά με ιδιαίτερη εχθρότητα όσους Έλληνες συμμαχούσαν με βαρβάρους  ή τους υπηρετούσαν αυτό άρχισε να αλλάζει μετά τον 5ο αιώνα π.Χ..

Ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει ότι ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος Α’ σταύρωσε Έλληνες μισθοφόρους που είχαν προσληφθεί από τους Καρχηδονίους αλλά και ο Αλέξανδρος εξανδραπόδιζε τους Έλληνες που αιχμαλώτιζε σε Περσική υπηρεσία.. Μόνο ο Τιμολέων τους έπειθε να υπηρετήσουν υπ αυτόν.

Η περίφημη ορειχάλκινη πινακίδα του Ιδαλίου (ή Εδαλίου, Ηδαλίου) στην Κύπρο, χαραγμένη και στις δύο πλευρές της με κυπροσυλλαβική Ελληνική γραφή, βρέθηκε από χωρικούς το έτος [1850] στο εκεί Ιερό της Θεάς Αθηνάς, στη βορειοδυτική ακρόπολη της αρχαίας πόλεως Ιδάλιον.

Εν συνεχεία πουλήθηκε στον Duc de Luynes και κατέληξε στην Εθνική Βιβλιοθήκη των Παρισίων (Συλλογή μεταλλικών αντικειμένων, τομέας μπρούτζινων, έκθεμα 2297). Η Επιγραφή Ιδαλίου, γνωστή και ως Πλάκα του Ονάσιλου είναι ορειχάλκινη πινακίδα του 5ου π.Χ. αιώνα, στην οποία χαράχθηκε η συμφωνία του βασιλιά Στασίκυπρου και των κατοίκων του Ιδαλίου από την μια πλευρά και του Ονασίλου και των αδερφών του από την άλλη.

Σύμφωνα με αυτή την συμφωνία, ο Ονάσιλος έπρεπε να θεραπεύει τους τραυματισμένους στρατιώτες κατά τη διάρκεια του πολέμου με τους Πέρσες. Σε αντάλλαγμα, ο βασιλιάς του παραχωρούσε ένα μέρος της κρατικής γης, την οποία ο Ονάσιλος και τα αδέρφια του θα είχαν ατελώς. Αν ο βασιλιάς ή οι κάτοικοι της πόλης αποφάσιζαν να επιστρέψουν το συγκεκριμένο κομμάτι της γης θα έπρεπε να είχαν πληρώσει στον Ονάσιλο και στα αδέρφια του ένα τάλαντο αργυρού.

Η επιγραφή ανακαλύφθηκε το 1850 στο ναό της θεάς Αθηνάς στο Ιδάλιον και χρονολογείται πριν τα 470 π.Χ, καθώς ο ναός καταστράφηκε από τους Φοίνικες όταν κατέλαβαν την περιοχή. Αποτελεί το αρχαιότερο συμβόλαιο ανά τον κόσμο, γραμμένη στην κυπροσυλλαβική γραφή, με την εικόνα της να είχε υιοθετηθεί στο έμβλημα του Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας Κύπρου

wikipedia

O αστερισμός του Περσέαπαριστάνεται σαν ένας γυμνός νέος που φοράει φτερωτά σανδάλια και κρατάει στο αριστερό του χέρι το γοργόνειο (το κεφάλι της Μέδουσας) και με το δεξί του χέρι την άρπη (είδος σπάθας). Ο σημαντικότερος άθλος του Περσέα ήταν το ταξίδι του στους Υπερβόρειους.

Η Υπερβορέα, σύμφωνα με αναφορές βρισκόταν ψηλά στον βορρά και ήταν ένας παράδεισος που δεν έδυε ποτέ ο Ήλιος. Λάτρευαν το θεό Απόλλωνα-Φοίβο και ζούσαν ευτυχισμένοι χωρίς πολέμους και φιλονικίες. Οι θρύλοι λένε πως οι Υπερβόρειοι ζούσαν χίλια χρόνια. Ήταν αυτοί που καλοδέχτηκαν τον Περσέα και τον εφοδίασαν με όσα η Αθηνά του είχε πει ότι ήταν αναγκαία για τις δοκιμασίες του. Ο Περσέας έχοντας ήδη την ασπίδα της Αθηνάς ταξίδεψε στην Υπερβορέα με τα φτερωτά σανδάλια του Ερμή. Εκεί πήρε την άρπη με την οποία θα μπορούσε να σκοτώσει τη Μέδουσα, την περικεφαλαία του Άδη που θα τον καθιστούσε αόρατο και ένα μαγικό σακίδιο που άλλαζε μορφή ανάλογα με το περιεχόμενό του.

Έτσι εξοπλισμένος ο Περσέας, άφησε τη χώρα της ευτυχίας και ταξίδεψε ως το φοβερό νησί που κατοικούσε η Μέδουσα και οι αδερφές της οι Γοργόνες. Φόρεσε την περικεφαλαία του Άδη και προχώρησε κρατώντας την ασπίδα της Αθηνάς. Σύμφωνα με το θρύλο όποιος κοιτούσε τις Γοργόνες απολιθωνόταν. Όμως αυτός έβλεπε τα είδωλά τους στη γυαλισμένη του ασπίδα και τις πολεμούσε. Έτσι κατάφερε το θανατηφόρο χτύπημα, κόβοντας το κεφάλι της Μέδουσας. Καθώς το αίμα ανάβλυζε, συνέβη κάτι φοβερό: Από το ακέφαλο σώμα ξεπήδησε ο πολεμιστής Χρυσάορας και το φτερωτό άλογο Πήγασος. Στη συνέχεια οι Γοργόνες προσπάθησαν να σκοτώσουν τον Περσέα, αλλά εκείνος έγινε αόρατος και γλύτωσε. Πήρε το κεφάλι της Μέδουσας (το “δαιμονικό” άστρο Αλγκόλ) και χωρίς να κοιτάξει πίσω του, πέταξε μακριά με τα φτερωτά του σανδάλια.

Αλλά οι περιπέτειες του δεν σταματούν εδώ. Όταν γύρισε στη Σέριφο βρέθηκε σε εχθρικό περιβάλλον και παίρνοντας τη μητέρα του Δανάη κατέφυγε στην Αιθιοπία όπου βασίλευε ο Κηφέας και η Κασσιόπη. Η χώρα αυτή απειλείτο από ένα θαλάσσιο τέρας, το Κήτος, που για να το εξευμενίσουν  του είχαν προσφέρει ως θύμα την Ανδρομέδα.

Ο Περσέας φορώντας τα φτερωτά σανδάλια και την περικεφαλαία αποφάσισε να αντιμετωπίσει το τέρας θαρραλέα. Τη στιγμή που το Κήτος ήταν έτοιμο να του επιτεθεί, αυτός έβγαλε από το σακίδιό του το κεφάλι της Μέδουσας και το κράτησε μπροστά στα μάτια  του τέρατος. Έτσι το Κήτος απολιθώθηκε και η Ανδρομέδα απελευθερώθηκε.

Μετά απ’ αυτό ο Περσέας και η Ανδρομέδα γύρισαν στη Σέριφο, όπου τον περίμενε ο Πολυδέκτης για να τον σκοτώσει. Ο Περσέας χρησιμοποιώντας και πάλι το φοβερό Γοργόνειο απολίθωσε τους επίδοξους δολοφόνους του. Τελικά γύρισε στο Άργος και βασίλεψε ειρηνικά στην Τίρυνθα.

Ο Επίκουρος παραμένει ένας από τους λιγότερο προβεβλημένους φιλοσόφους του αρχαίου κόσμου.

Από μια τεράστια σε όγκο και σημασία πνευματική παραγωγή έφτασαν μέχρι τις μέρες μας σχετικά λίγα έργα και αυτά θρυμματισμένα, καθώς τα περισσότερα βιβλία χάθηκαν, για διάφορους λόγους.

Από τους αρχαίους στοχαστές περισσότερο γνωστοί έγιναν άλλοι, όπως λ.χ. ο Πλάτων, ενώ πολλοί έμειναν συστηματικά στην αφάνεια ή συκοφαντήθηκαν σε όλες τις εποχές. Κατά τον καθηγητή Χαράλαμπο Θεοδωρίδη, Πλάτων και Επίκουρος είναι οι δύο πόλοι της συναισθηματικής και διανοητικής ζωής, η πιο βαθιά ριζωμένη στην ανθρώπινη φύση αντίθεση, καθρέφτισμα της οικονομικής και κοινωνικής αντίθεσης.

Ο Πλάτων είναι ο τυπικός αντιπρόσωπος του ιδεαλισμού, ο Επίκουρος του συστηματικότερου υλισμού που γνώρισε η Αρχαιότητα.Η αντίθεση είναι χαρακτηριστική για την ζωή και την κίνηση των ιδεών, για την ιστορία της φιλοσοφίας, που είναι η πάλη του ιδεαλισμού και του υλισμού. Η πρώτη, η παλαιότερη και πρωτογονότερη θεώρηση του κόσμου, είναι η ιδεαλιστική.

Ο Σωκράτης είχε ιδιαίτερη μεταχείριση, καθώς ή περίφημη ρήση του για τον επερχόμενο σωτήρα ερμηνεύτηκε ως προαναγγελία της άφιξης του Ιησού:

«καθεύδοντες διατελοίτε αν, ει μη τινά άλλον ο θεός υμίν επιπέμψειεν κηδόμενος υμών», όλον τον καιρό θα εξακολουθείτε να κοιμάσθε, ώσπου να σας λυπηθεί ο θεός και σας στείλει άλλον κανέναν. Ο Πλάτων πέρασε για θεόπνευστος προφήτης με προαισθήματα για το σωτήριο κήρυγμα. [5] 

Το πλούσιο έργο του Επίκουρου, σημειώνει παρακάτω ο Θεοδωρίδης, παραμελήθηκε, χάθηκε και στην τύχη χρωστάμε τα λίγα πολύτιμα κομμάτια που σώθηκαν. Κρυμμένα αιώνες σα σπίθα στη στάχτη χρησίμευσαν προσάναμμα, όταν έφτασε το πλήρωμα άλλων καιρών.

Η έρευνα και η κατανόηση αναστήλωσαν τη φωτεινή φυσιογνωμία του, την γνήσια ελληνική και οδηγημένοι από τη φεγγοβολία της αναστηλώνουμε κι εμείς την Αρχαιότητα όπως ήταν στην πραγματικότητα.

Η διδασκαλία για τη μοίρα και το πεπρωμένο έχει κεντρική θέση σε ολόκληρο το φιλοσοφικό ρεύμα του ιδεαλισμού. «Ουκ έστιν αλλάξαι ανθρώποις, ό,τι Μοίρα κακά κλωστήρος επείγει, δεν μπορούν οι άνθρωποι να ξεφύγουν απ’ ό,τι η μοίρα τούς γράφει, λέει ο Θεόκριτος, ενώ  σύμφωνα με τον Αρχίλοχο «όλα η τύχη και η μοίρα τα δίνει στους ανθρώπους», πάντα τύχη και μοίρα ανδρί δίδωσι. Κατά τον Λεύκιππο, «τα πάντα γίνονται κατ’ αναγκαιότητα, αυτήν την αναγκαιότητα ονομάζουμε ειμαρμένη», πάντα κατ’ ανάγκην, την δ’ αυτήν ειμαρμένην.

Στη ίδια γραμμή βρίσκεται και ο ποιητής Όμηρος:

«Σε τίποτα δεν ωφελούν τα κλαψουρίσματα. Οι Θεοί έκλωσαν έτσι το νήμα της ζωής των δυστυχισμένων ανθρώπων, που αυτοί ζούνε μέσα στα βάσανα, ενώ εκείνοι μένουν αμέριμνοι. Δύο δοχεία βρίσκονται κοντά στην πόρτα του Δία: το ένα γεμάτο από κακά δώρα και το άλλο γεμάτο από δώρα καλά.

Αυτά ο κεραυνοβόλος Δίας τ’ ανακατώνει και δίνει σ’ άλλον κακά και σ’ άλλον καλά. Σ’ όποιον δώσει κακά δώρα, τον καθιστά πραγματικά δυστυχισμένο κι αληθινό βάρος της γης, πάνω στην οποία περιπλανιέται κι όπου περιφρονιέται κι από τους Θεούς κι από ανθρώπους».

Οι άνθρωποι είναι σαν τα φύλλα των δέντρων: «Φύλλα τα μεν τα’ άνεμος χαμάδις χέει, άλλα δε θ’ ύλη τηλεθοώσα φύει», τα φύλλα άλλα ο αγέρας τα σκορπάει χάμω, κι άλλα βγάζουν τ αμάραντα δάση. [5]

Η φιλοσοφία του Επίκουρου απορρίπτει όλες τις ιδεαλιστικές κατασκευές, τις κοσμογονίες και τους μύθους που έχουν σχέση με τη Μοίρα και το Πεπρωμένο, όπως ορίστηκαν από επιφανείς εκπροσώπους των ιδεαλιστών και συχνά είναι κοινές με πολλές δοξασίες που εισήχθησαν στον ελληνικό χώρο από την Ανατολή, τους αιώνες που ακολούθησαν την κατάρρευση του αρχαίου ελληνικού κόσμου της κλασικής εποχής. Ο Φιλόδημος, Επικούρειοςτου 1ου π.Χ. αιώνα, γράφει ανήσυχος για τις ιδέες και τα έθιμα που κουβαλούσαν οι Ασιάτες:

«Κοιμούνται σε ναούς, θεοπαρμένοι θυσιάζουν σε πέτρες αντί σ’ αγάλματα, με τύμπανα και άγρια μουσική. Τους θεούς αυτούς τους έχουν γι’ αδέκαστους και αλύγιστους, τον Άδη άμαχο και αδάμαστο», και τους μεν (θεούς) νομίζειν ατρέπτους και απαραιτήτους, τον δ’ Άδην άμαχον και αδάμαστον κατά τινα των εθνών Ασίας. (Φιλόδημος, Περί Θεών Ι, 18,22, εκδ.Η. Diels).

Γράφει ο Θεοδωρίδης σχετικά: «Η ελληνική παιδεία δέχτηκε βαρβαρική επιδρομή. Η ανατολική θρησκοληψία και θεοσοφική διάθεση, που κουβάλησαν σ’ αυτήν οι ξένοι, Σύροι, Αιγύπτιοι, Εβραίοι, διαμετρικά αντίθετες και ασυμβίβαστες με την ουσία του ελληνισμού, ήταν φυσικό να αγκιστρωθούν στον Πυθαγόρα και στον Πλάτωνα.

Ο Ιουδαίος Φίλων, που έζησε στα χρόνια του Χριστού, υποστήριξε πως ο Πλάτων τη σοφία του την άντλησε από τα ιερά βιβλία των Εβραίων, ενώ εκείνα βαστούν από “θεϊκή” έμπνευση. Κανένα αιώνα αργότερα ο Νουμήνιος από την Απάμεια της Συρίας (γύρω στα 160 μ.Χ.) έλεγε πως ο Πλάτων είναι ο ίδιος ο Μωϋσής που μιλάει ελληνικά, “Μωϋσής αττικίζων”. Ο αραβικός και ο δυτικοευρωπαϊκός Μεσαίωνας αγιοποίησαν τον Αριστοτέλη σαν φύλακα άγγελο της μωαμεθανικής και της καθολικής ορθοδοξίας.»

Ο Επίκουρος ξεκινάει από τις αισθήσεις οι οποίες αποκαλύπτουν τη μεγαλοπρέπεια και τη λαμπρότητα της ζωής. Αυτές είναι το κριτήριο της αλήθειας και τίποτα δεν υπάρχει έξω απ’ αυτές. Οι Επικούρειοι ελέγχουν και απορρίπτουν συστηματικά οτιδήποτε προκαλεί φόβο στην ψυχή του ανθρώπου και κυρίως τον κυρίαρχο τρόμο του θανάτου (κενόν φόβον) και της αιώνιας τιμωρίας.

Οι θεοί, ως τέλεια όντα, δεν ενδιαφέρονται για τη ζωή των βροτών ούτε για το θάνατό τους. Η θεία πρόνοια απορρίπτεται έτσι μαζί με τη θεία τιμωρία. Ο κόσμος  είναι αΐδιος (αιώνιος), δεν τον έφτιαξε κανένας από μηχανής θεός ή άνθρωπος, αλλ’ ην αιεί και έστιν και έσται:

«Εκείνος (ο Επίκουρος) μας έχει διδάξει ότι ο κόσμος υπήρξε δημιούργημα της φύσης και ότι δεν χρειάστηκε να τον οικοδομήσει κανένας πλάστης, και ότι η διαδικασία της δημιουργίας, που σύμφωνα μ’ εσάς δεν είναι δυνατό να υπάρξει χωρίς θεία επιδεξιότητα, είναι τόσο εύκολη, που η φύση θα δημιουργήσει, δημιουργεί και έχει δημιουργήσει αναρίθμητους κόσμους.

Εσείς, αντίθετα, δεν μπορείτε να δείτε πώς τα κατορθώνει όλα αυτά η φύση χωρίς τη βοήθεια κάποιας διάνοιας, κι έτσι, σαν τους τραγικούς ποιητές που δεν μπορούν να φέρουν την πλοκή του δράματος σε μια κατάληξη, καταφύγατε σ’ έναν από μηχανής θεό, που την παρέμβασή του δεν θα την είχατε ανάγκη, αν αναλογιζόσασταν την δίχως όρια έκταση του διαστήματος που απλώνεται προς κάθε κατεύθυνση στό άπειρο όπου, ταξιδεύοντας ο νους, δεν βρίσκει άκρη να σταθεί.(4)

The Lament for Icarus by Herbert James Draper, 1898.

Οι μαθητές του Κήπου αρνούνται κάθε θεία παρέμβαση στη δημιουργία του κόσμου και κάθε τελολογική ερμηνεία:

«Λοιπόν, μέσα σ’ ετούτο το αχανές μήκος και πλάτος και ύψος,  υπάρχει χώρος για την άπειρη ποσότητα ατόμων που -παρ’ ότι τα χωρίζει το κενό- συνδέονται μεταξύ τους και σχηματίζουν τις ενώσεις από τις οποίες αποτελούνται οι μορφές όλων των πραγμάτων που εσείς νομίζετε πως δεν μπορούν να δημιουργηθούν παρά μόνο με τη βοήθεια φυσερών και αμονιών, και μας φορέσατε σαμάρι έναν Αιώνιο Αφέντη που πρέπει μέρα νύχτα να τον φοβόμαστε· γιατί ποιος δεν θα φοβόταν έναν θεό που ανακατεύεται παντού, που προβλέπει, προνοεί και παρατηρεί τα πάντα, και κρίνει πως τον αφορά το κάθε τι;

Συνέπεια της θεολογίας αυτής, πριν απ’ όλα υπήρξε το δόγμα σας της Αναγκαιότητας ή της Ειμαρμένης·  η θεωρία σας ότι κάθε συμβάν είναι αποτέλεσμα μιας αιώνιας αλήθειας και ότι αποτελεί μέρος μιας αδιάσπαστης αλυσίδας αιτιοτήτων. Όμως τι αξία μπορεί να έχει μια φιλοσοφία που νομίζει ότι το κάθε τι συμβαίνει γιατί έτσι είναι γραμμένο από τη μοίρα;

Αυτά τα πιστεύουν οι γριές, και μάλιστα οι αμόρφωτες γριές! Δεύτερη συνέπεια είναι οι ιδέες σας περί θείας έμπνευσης και μαντικής, που αν τις παίρναμε στα σοβαρά, θα γινόμασταν τόσο προληπτικοί που θα καταλήγαμε στους προφήτες, τους οιωνοσκόπους, στους αγύρτες, τους οραματιστές και τους ονειροκρίτες.

Όμως ο Επίκουρος μάς λύτρωσε από την αιχμαλωσία και μας απελευθέρωσε από αυτές τις δεισιδαιμονίες• δεν έχουμε λοιπόν να φοβηθούμε τίποτα από τις υπάρξεις εκείνες που, όπως ξέρουμε, δεν προκαλούν ενοχλήσεις ούτε στον εαυτό τους ούτε και σε κανέναν άλλο• και ταυτόχρονα, λατρεύουμε με σεβασμό και ευλάβεια το υπέρτατο μεγαλείο της φύσης τους.»

Θα έφτιαχναν ποτέ οι θεοί έναν κόσμο με τόση δυστυχία, θλίψη και οδύνη; Κι αν το τέλος, με τη μορφή της απώλειας είναι καθημερινό φαινόμενο, μήπως ολόκληρη η φιλοσοφία δεν είναι παρά ένα ευφυές σχόλιο στο αμετάκλητο γεγονός του θανάτου; Κι αν ήθελαν οι θεοί να φτιάξουν τον κόσμο γιατί δεν τον έφτιαξαν τέλειο; Ή λοιπόν ήθελαν αλλά δεν μπορούσαν να εκτοπίσουν το κακό από την ανθρωπότητα, ή μπορούσαν αλλά δεν ήθελαν, ή ούτε ήθελαν ούτε μπορούσαν ή και ήθελαν και μπορούσαν να το κάνουν.

Κατά τον Επίκουρο, οι τρεις πρώτες περιπτώσεις είναι αδιανόητες για τους Θεούς, αφού είναι αντίθετες στη θεϊκή φύση τους. Αν λοιπόν ήθελαν και μπορούσαν, γιατί δεν έφτιαξαν τον κήπο του Παράδεισου αλλά μια κοιλάδα των δακρύων για εκατομμύρια θνητούς;

Utagawa Kuniyoshi, Princess Takiyasha summons a skeleton spectre to frighten Mitsukuni

Οι παραστάσεις των ανθρώπων για τους θεούς προέρχονται από αμάθεια, φόβο και δεισιδαιμονία· άθεος και ασεβής είναι για τον Επίκουρο όποιος αποδίδει εγκληματικές προθέσεις στους θεούς, οι οποίοι υπάρχουν άφθαρτοι και αδιάφοροι για τις ατέλειες του κόσμου και τις περιπέτειες των πολιτισμού.

Είναι πάντως προτιμότερο οι άνθρωποι να πιστεύουν τον μύθο για τους θεούς, παρά να υποδουλώνονται στο πεπρωμένο, όπως λένε οι φυσικοί φιλόσοφοι, γιατί ο μύθος αφήνει τουλάχιστον την ελπίδα να μαλακώσουμε την θέληση και την οργή των θεών με τιμές, ενώ η αναγκαιότητα είναι νόμος αμείλικτος και με τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Ως βάση λοιπόν της θρησκείας μπαίνει το ζήτημα του φόβου. Η Ιφιγένεια θυσιάστηκε από τον ίδιο της τον πατέρα για να φυσήξει ούριος άνεμος στα ελληνικά πλοία.

Θα ήθελαν ποτέ οι θεοί κάτι τέτοιο ή μήπως όλα αυτά είναι έργα των ανθρώπων; Οι θεοί του Επίκουρου έχουν αιθέρια φύση, είναι μακάριοι και αθάνατοι, φτιαγμένοι από ψιλά άτομα, μιλούν Ελληνικά, έχουν φύλο και εμφανίζονται με τη μορφή του ανθρώπινου σώματος, το οποίο είναι ωραιότερο από κάθε άλλο. Στην επιστολή προς Μενοικέα διαβάζουμε: ΘΕΟΙ ΜΕΝ ΓΑΡ ΕΙΣΙΝ. ΕΝΑΡΓΗΣ ΓΑΡ ΑΥΤΩΝ ΕΣΤΙΝ Η ΓΝΩΣΙΣ, (οι θεοί βέβαια υπάρχουν διότι η γνώση που έχουμε γι´αυτούς είναι εναργής και ολοφάνερη). Στη διαθήκη που παραθέτει  ολόκληρη ο Διογένης Λαέρτιος φαίνονται η ευσέβεια του Επίκουρου προς τους θεούς.[1]

Ο Ρωμαίος φιλόσοφος Σενέκας έχει τις αντιρρήσεις του: «Ο Θεός, αφού ζει απομονωμένος  ανάμεσα στο δικό μας και κάποιον άλλο κόσμο, τίποτα δεν μπορεί να πράττει, παρά να αποφεύγει κάθε φορά τους κόσμους που καταστρέφονται γύρω του, χωρίς να δίνει προσοχή στις ικεσίες και να φροντίζει για μας.

Τέτοιον Θεό λατρεύεις εσύ, Επίκουρε, όπως μου φαίνεται, και μάλιστα με ευγνώμονα καρδιά. Αν ουδεμία υποχρέωση έχεις να λατρεύεις τον Θεό, αφού οφείλεις τα πάντα στα άτομα και τα στοιχεία για τα οποία μιλάς, τότε γιατί τον λατρεύεις;»

Βάλσαμο της ψυχής

Ο Επίκουρος (341 π.Χ. – 270 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος. Ίδρυσε δική του φιλοσοφική σχολή, εν ονόματι Κήπος του Επίκουρου, η οποία θεωρείται από τις πιο γνωστές σχολές της ελληνικής φιλοσοφίας.

Ο Νίτσεεπισημαίνει την παρηγορητική δύναμη της φιλοσοφίας του δασκάλου: «Ο Επίκουρος, αυτός που καθησύχασε τις ψυχές της αρχαιότητας, είχε την αντίληψη που σήμερα συναντούμε σπάνια, ότι δηλαδή για να γαληνέψει η ψυχή του ανθρώπου δεν είναι αναγκαίο να λύσουμε τα ύψιστα θεωρητικά προβλήματα.

Έτσι, αντί να προβαίνει σε άκαρπες συζητήσεις, τού ήταν αρκετό να λέει σ’ εκείνον που βασανιζόταν από το φόβο ότι και σε περίπτωση που υπάρχουνε θεοί, δεν αναμειγνύονται στις υποθέσεις του κόσμου. Η άποψη αυτή είναι ευνοϊκότερη και ασφαλέστερη. Δίνονται εκ των προτέρων κάποια προοδευτικά βήματα στον ακροατή, ο οποίος έτσι γίνεται πιο πρόθυμος να ακούει και να αποδέχεται.

Αλλά αν επιχειρήσει να αποδείξει το αντίθετο -ότι δηλαδή οι θεοί μεριμνούν για τις ανθρώπινες υποθέσεις-, σε ποιους λαβύρινθους και δάση σπαρμένα με αγκάθια δεν πέφτει από μόνος του, ο δυστυχής, χωρίς να χρειάζεται την πονηριά του συνομιλητή του, ο οποίος οφείλει τότε να έχει αρκετή φιλανθρωπία και λεπτότητα, ώστε να κρύψει τον οίκτο του.

Στο τέλος, καταλαμβάνεται από ισχυρότατη αηδία για κάθε επιχείρημα που διατυπώνεται με λόγια. Καταλαμβάνεται από αηδία για τους ίδιους τους ισχυρισμούς του και αποχωρεί με τη διάθεση που θα είχε κι ένας γνήσιος αθεϊστής: Τι με ενδιαφέρουν οι θεοί; Ας πάνε στο διάβολο!» [6]

Άφοβον ο θεός,

ανύποπτον ο θάνατος•

και ταγαθόν μεν εύκτητον,

το δε δεινόν ευκαρτέρητον.

Φιλόδημος, Προς σοφιστάς, IV 10-14

Και στη συνέχεια: «Σε άλλες περιπτώσεις, όσες φορές ταλαιπωρούσε το μυαλό του συνομιλητή του μια υπόθεση κατά το ήμισι φυσική και ηθική κατά το άλλο μισό, ο Επίκουρος δεν την ανασκεύαζε, αλλά ομολογούσε ότι ενδεχομένως μπορούσε να είναι ορθή, ίσως όμως να υπάρχει κι άλλη υπόθεση, η οποία ερμηνεύει αυτό το φαινόμενο.

Το πλήθος των υποθέσεων αρκεί για να σκορπίσει απ’ την ψυχή μας τα σύννεφα που γεννιούνται από τη μία και μόνη λεπτολόγο ανάλυση, η οποία επειδή είναι η μόνη ορατή, υπερτιμάται εκατό φορές περισσότερο· αυτό ακριβώς συμβαίνει για παράδειγμα όταν εξετάζουμε την προέλευση των τύψεων της συνείδησης και τις αντιλήψεις που έχουμε γι’ αυτές.

Όποιος λοιπόν επιθυμεί να χύσει βάλσαμο παρηγοριάς στους δυστυχείς, τους κακοποιούς, τους υποχονδριακούς ή αυτούς που πεθαίνουν, ας ανακαλεί στη μνήμη τους τις δυο καθησυχαστικές αποστροφές του Επίκουρου που ισχύουν σε πλείστες περιπτώσεις: α) Είναι νόμος. Έτσι έχει το πράγμα. Λοιπόν δεν ενδιαφερόμαστε. β) Το πράγμα είναι δυνατόν να είναι έτσι. Μπορεί όμως να είναι κι αλλιώς. [5]

Η μεσημβρία του αρχαίου κόσμου

Για το Γερμανό φιλόσοφο, η διδασκαλία του Επίκουρου είναι το μεσημέρι της αρχαιότητας:

«Είμαι ευτυχής, διότι συναισθάνομαι το χαρακτήρα του Επίκουρου με τρόπο διαφορετικό από κάθε άλλον και, παρά τα όσα ακούω και διαβάζω γι’ αυτόν, είμαι ικανός να δοκιμάσω την αίσθηση της μεσημβρίας του αρχαίου κόσμου. Βλέπω τη ματιά του στραμμένη προς μια μακρά, απλωμένη, υπόλευκη θάλασσα, προς παράκτιους βράχους που πάνω τους ξαπλώνει ο ήλιος, ενώ μικρά ζώα παίζουν ήσυχα και με ασφάλεια μέσα στις λάμψεις του, όπως ήσυχο και ασφαλές είναι το φως της μέρας και το βλέμμα του δασκάλου.

Τέτοια ευδαιμονία μπορεί να αισθανθεί μόνον όποιος υποφέρει εις το διηνεκές. Είναι ευδαιμονία για τα μάτια, μπροστά στα οποία η θάλασσα της ύπαρξης γαληνεύει, κι αυτά δεν μπορούν να ικανοποιηθούν πλέον βλέποντας την επιφάνεια και την πολύχρωμη, τρυφερή και φρικιαστική επιδερμίδα της. Ουδέποτε άλλοτε υπήρξε τέτοια μετριοφροσύνη της ηδονής.» [5]

Πλάνη δεινή!

Στους ισχυρισμούς των Κυρηναϊκών ότι οι σωματικοί πόνοι είναι σφοδρότεροι και δριμύτεροι από τους ψυχικούς, ο Επίκουρος απαντά: «Πλάνη δεινή!  Το σώμα πάσχει μόνο από τα παρόντα κακά ενώ η ψυχή υποφέρει από τις συμφορές του παρόντος, του παρελθόντος και του μέλλοντος.»

Εξάλλου, οι αισθησιακές ηδονές και οι σαρκικές απολαύσεις ποτέ δεν μπορούν να ικανοποιηθούν πλήρως σε μια τόσο σύντομη ζωή. Μόνο η νόηση μπορεί να μας εξασφαλίσει αρμονικό και τέλειο βίο, γιατί δεν έχει ανάγκη την απεριόριστη διάρκεια του χρόνου. Στις ωραίες επιστολές του προς τον Λουκρήτιο, ο Σενέκας λέει:

«Οποιοσδήποτε καταφεύγει στον Επίκουρο για να βρει επικάλυψη για τις ακόλαστες διαθέσεις του απογοητεύεται ευθύς εξαρχής.

Εισέλθετε στον κήπο μου και διαβάστε το επίγραμμά μου: Ξένε, η διαμονή εδώ είναι ευχάριστη. Ως ύψιστο αγαθό θεωρούμε την ηδονή. Ο φύλακας αυτού του χώρου (ενδιαιτήματος) είναι πρόθυμος και αξιέραστος. Θα σε φιλέψει κρίθινο άρτο, θα σου προσφέρει άφθονο νερό και θα σου απευθύνει την ερώτηση: είσαι ευχαριστημένος από την αποδοχή που σου έκαμα; Όχι! Ο κήπος αυτός δεν ερεθίζει την όρεξη, τουναντίον καταστέλλει την πείνα. Δεν αυξάνει τη δίψα με την πόση, αλλά τη σβήνει με φυσικά μέσα, τα οποία, εκτός των άλλων, έχουν το πλεονέκτημα να είναι πολύ φθηνά. Στην απόλαυση αυτή γέρασα κι εγώ.» [3]

Ενώ οι Στωικοί θεωρούν ύψιστο αγαθό την Αρετή, ο Επίκουρος την εκλαμβάνει αποκλειστικά ως ένα μέσο που βοηθάει τους ανθρώπους να αποκτήσουν την ύψιστη ευδαιμονία, δηλαδή την ηδονή. Αν οι ωραίες και θαυμάσιες αρετές, δεν μπορούν να μας οδηγήσουν σε καμιά ευχαρίστηση, κανένας δε θα τις λογαριάσει ως ελκυστικές και άξιες επαίνου.

Η τέχνη του γιατρού εκτιμάται για τα ευεργετικά της αποτελέσματα και η τέχνη του ναυκλήρου δεν επαινείται καθ’ αυτήν αλλά λόγω της ωφέλειας της στη ναυσιπλοΐα· έτσι και η φιλοσοφία εκείνη, την οποία πρέπει να θεωρήσουμε ως τέχνη του ζην, δεν έχει καμιά αξία αν δεν προσφέρει κάποιο θετικό και ευεργετικό αποτέλεσμα. Ποθούμε το Αγαθό όχι επειδή έχει αξία από μόνο του, όπως έλεγε ο Σωκράτης, αλλά γιατί είναι παράγοντας που οδηγεί στην ευτυχία.

Για τον ίδιο λόγο επιδιώκονται και οι άλλες τέσσερις θεμελιώδεις αρετές της αρχαιότητας, η εγκράτεια, η ανδρεία, η δράση και η δικαιοσύνη. Η εγκράτεια θέτει τη δράση υπό τον έλεγχο της νόησης και μας βοηθάει να απολαμβάνουμε με μέτρο τις ηδονές, ώστε να μην προκαλούν οδύνη.

Είμαστε ανδρείοι για να μπορούμε να ζούμε χωρίς αγωνίες και φόβους, πράττοντας δίκαια, γιατί η ατιμία βασανίζει την ψυχή και μόνο με την απλή παρουσία της (Ο δίκαιος αταρακτότατος, ὁ δ’ αδικος πλείστης ταραχής γέμων).

Ωστόσο, δεν μπορεί οποιοσδήποτε να εξυψωθεί στην ύψιστη βαθμίδα της σοφίας. Χρειάζεται ευφυΐα και άσκηση, αλλά αυτός που κατορθώσει άπαξ να ανέλθει μέχρι εκεί, κατέχει πλέον τη σοφία ως άφθαρτη ιδιότητα και μαζί μ’ αυτή την ευδαιμονία και την ατάραχη ζωή.

Ο σοφός δεν εκλιπαρεί αξιώματα και τιμές, ούτε ενδιαφέρεται πολύ για τη γνώμη που έχουν οι άλλοι γι’ αυτόν· του αρκεί να μην τον περιφρονούν, επειδή σε τέτοια περίπτωση θα κινδύνευε η ασφάλεια και η ηρεμία του. Ο σοφός αντιμετωπίζει με ήρεμη σκέψη (νήφωνα λογισμό) κάθε κατηγορία και μομφή εναντίον του. Αν και το αίσθημα της αδικίας του προκαλεί δυσαρέσκεια, τα συναισθήματά του δεν εκφυλίζονται σε αγανάκτηση και οργή, η οποία θα έβλαπτε την αοχλησίαν του σώματος.

Στην Επίκουρου Προσφώνησι σώζεται ένα απόσπασμα που ανήκει στον Μητρόδωρο: «Να θυμάσαι ότι αν και είσαι θνητός σύμφωνα με τη φύση και έχεις λάβει μια περιορισμένη διάρκεια ζωής, ανέβηκες με τους διαλογισμούς περί της φύσης τόσο στην απειρία της όσο και στην αιωνιότητά της και είδες καθαρά τα τωρινά, τα μελλούμενα και τα παρελθόντα.» [1]

Ο Έλληνας άνθρωπος της δημοκρατικής εποχής, απαλλαγμένος από τις μεταφυσικές μυστικιστικές θολούρες, περιγελά το Πεπρωμένο και δεν το δέχεται ως απόλυτο κυρίαρχο των πάντων:  από τα πράγματα κάποια γίνονται από ανάγκη κάποια άλλα από τύχη και κάποια άλλα τέλος από τη δική μας βούληση.  Η τύχη είναι απλώς μια ευκαιρία:

«Την τύχη όμως ούτε θεό την θεωρεί, όπως πιστεύουν οι πολλοί άνθρωποι, – αφού τίποτα δεν γίνεται από τον θεό χωρίς τάξη – , ούτε πάλι την θεωρεί ως αβέβαιη αιτία, δεν πιστεύει ότι από την τύχη δίνεται το καλό ή το κακό στους ανθρώπους για μια ευτυχισμένη ζωή, αλλά όμως παρέχει την ευκαιρία και την αρχή για μεγάλα καλά ή μεγάλα δεινά.» (Επίκουρος) [2]

Charles Joseph Natoire

Η έξοδος από τον Παράδεισο, 1740

Τα προηγούμενα δεν σημαίνουν ότι ο θνητός που κατέχει τέτοια σοφία είναι απαλλαγμένος από τα ανθρώπινα πάθη ούτε ζει αλώβητος, αμέτοχος στα παιχνίδια εξουσίας και τις αναμετρήσεις που μαίνονται σε όλο το φάσμα της κοινωνικής σχέσης. Λόγω αυτής της πραγματικότητας δημιουργήθηκαν άλλωστε πλήθος οργανωμένες φιλοσοφικές Σχολές σε πολλές πόλεις του αρχαίου κόσμου.

Οι αλληλέγγυες κοινότητες των Επικούρειων συμμετείχαν στις ιδεολογικές διαμάχες της εποχής τους, είχαν δηλαδή εν τέλει πολιτική λειτουργία, ανεξαρτήτως από τις προθέσεις και τις επιδιώξεις των ιδρυτών τους. Οι ιδέες των Επικουρισμούθα επιβιώσουν στη συναρπαστική ιστορία της φιλοσοφικής σκέψης, θα ενταχθούν σε μεταγενέστερες κοσμοαντιλήψεις και θα ανακαλυφθούν ξανά την περίοδο των αστικών επαναστάσεων στην Ευρώπη.

Ο Επίκουρος υπήρξε το σκάνδαλο της αρχαιότητας και ταυτόχρονα ο πρώτος που ανέδειξε μέσα σε ένα ολοκληρωμένο φιλοσοφικό σύστημα την αξία της προσωπικότητας και της φιλίας, την πίστη στο λογικό, την ανεξάρτητη διανόηση, την ικανότητα του ανθρώπου να εξουσιάσει τη Φύση και να δαμάσει τη Μοίρα του.

Ανάμεσα σε άλλα, η επικούρεια φιλοσοφία καταδεικνύει πόσο μάταιες και γελοίες είναι οι προσπάθειες των ανθρώπων να αποκτήσουν όλο και περισσότερα υλικά αγαθά, θυσιάζοντας πολλές φορές πράγματα πολύ πιο χρήσιμα για τη ζωή τους, χωρίς καν να το συνειδητοποιούν. Στο σπουδαίο και ανεπανάληπτο συμπόσιο της ζωής αξίζει λοιπόν να πάρουμε μέρος χαρούμενοι, δηλαδή γενναίοι και ατρόμητοι μπροστά στο θάνατο:

«Το φρικωδέστερον ουν των κακών,ο θάνατος ουθέν προς ημάς επειδήπερ όταν μεν ημείς ώμεν, ο θάνατος ου πάρεστιν, όταν δε ο θάνατος παρή, τοθ’ ημείς ουκ εσμέν» Το φριχτότατο λοιπόν κακό, ο θάνατος, δεν πρέπει να μας σκοτίζει, γιατί όσο εμείς υπάρχουμε, ο θάνατος δεν υπάρχει, κι άμα έρθει ο θάνατος, εμείς δεν υπάρχουμε.»

Η φύση μάς προσφέρει γενναιόδωρα και χωρίς πολλούς κόπους όσα χρειαζόμαστε για να ζήσουμε ευτυχισμένοι. Ο μέγιστος και γλυκός καρπός της επικούρειας αυτάρκειας είναι η ελευθερία.

Ενδεικτική βιβλιογραφία και πηγές

[1] Χαράλαμπος Θεοδωρίδης, Επίκουρος. Η αληθινή όψη του αρχαίου κόσμου, εκδ. Εστία

[2] Χάρη Λύτα, «Λάθε βιώσας» Η επικούρεια τέχνη του ευ ζην. Εκδόσεις «Κέδρος», 2004

[3] Hutchinson, Επίκουρος, κείμενα-πηγές της Επικούρειας φιλοσοφίας του ευ ζην, επιμ. Γ. Αβραμίδης, θύραθεν εκδόσεις. Στο διάλογό του De Natura Deorum, ο  Κικέρων καταγράφει τη φιλική συζήτηση μιας παρέας διανοούμενων περί θεών, οι οποίοι ανήκουν σε διάφορες φιλοσοφικές σχολές. Ο επικούρειος της ομήγυρης παίρνει το λόγο προς το τέλος της ομιλίας.

[4] http://en.wikipedia.org/wiki/Epicurus

[5] Ερρίκος Σμιθ, Επίκουρου, Φιλοσοφία της ηδονής, μετάφραση Ανδρέας Γ. Δαλέζιος, εκδ. Τέχνη, Αθήνα, 1926. Τα μεταφρασμένα αποσπάσματα του Νίτσε αποδίδονται εδώ στη νέα Ελληνική γλώσσα.

Η μεταφυσικήως όρος πρωτοεμφανίστηκε κατά τον 10ο αιώνα από τον Ανδρόνικο Ρόδιο, μάλλον τυχαία. Αυτός, κατά τη διάρκεια κατάταξης των έργων του Αριστοτέλη, τοποθέτησε μετά το έργο του "Φυσικά"το σύγγραμμα "Πρώτη Φιλοσοφία".

Κάπως έτσι, η "Πρώτη Φιλοσοφία"έμεινε στην ιστορία ως το έργο του Αριστοτέλη που ακολουθεί το σύγγραμμα "Φυσικά", δηλαδή ως αυτό μετά τα "Φυσικά", «Μετά τα φυσικά»: μεταφυσικά.

Επομένως, το αντικείμενο της μεταφυσικής φιλοσοφίας είναι το ίδιο με το αντικείμενο που πραγματευόταν το έργο του Αριστοτέλη "Πρώτη Φιλοσοφία», ο οποίος τη βάφτισε έτσι, γιατί θεωρούσε ότι αναφορικά µε όλες τις άλλες επιστήμες κατείχε την αξιωματική προτεραιότητα.

Ο σκοπός και ο λόγος της πρώτης φιλοσοφίας ήταν να εξετάζει τις αρχές και τα αίτια του Όντος από την άποψη ότι είναι το ουσιαστικά και κατ’ αλήθειαν ον: ''σκεπτέον δε του όντος αυτού τα αίτια και τας αρχάς ή όν''.

Ασχολείται συγκεκριμένα με την έρευνα των πρώτων αρχών και αιτιών. Δηλαδή η μεταφυσική ερευνά την αρχή των πάντων, με θέματα που αφορούν τη Δημιουργία του Κόσμου και των Όντων.

Έτσι, όπως ορίζει και ο Θ. Πελεγρίνης, η μεταφυσική αναφέρεται: «σε πράγματα, ορισμένως, που δεν μπορούν να γίνουν αντιληπτά μέσω των αισθήσεων. Ο όρος «μεταφυσική», που προέκυψε από τον τίτλο του συγγράμματος «Μετά τα φυσικά», καθιερώθηκε για να δηλώνει την έρευνα που αφορά στον προσδιορισμό των εσχάτων λόγων της πραγματικότητας.

Ενώ στο πλαίσιο των φυσικών επιστημών επιχειρείται να καθοριστεί η πραγματικότητα, όπως μπορεί να συλληφθεί εμπειρικά, η μεταφυσική αναφέρεται σε έναν υπερβατικό κόσμο, σε έναν κόσμο, συγκεκριμένα, ο οποίος υπερβαίνει τα όρια της εμπειρίας και, ως εκ τούτου, δεν μπορεί να γίνει αντιληπτός με την παρατήρηση, το πείραμα και τις μεθόδους των φυσικών επιστημών.

Ζητήματα που περιλαμβάνονται στο πεδίο της μεταφυσικής είναι η έρευνα για την ουσία του κόσμου και τον καθορισμό της υφής της πραγματικότητας στην ολότητα της, για τον χαρακτήρα των καθόλου, για τον προσδιορισμό του χρόνου και του χώρου, για τη φυσιογνωμία του προσώπου και τη σχέση μεταξύ της ψυχής του και του σώματος του και άλλα.».

Το έσχατο πρόβλημα που θέτει η Μεταφυσική του Αριστοτέλη είναι η απορία του ανθρώπου μπροστά στην πρώτη αρχή των όντων.

Στα ''Μετά τα Φυσικά''υπάρχει ένα μεγάλης υπαρξιακής φόρτισης χωρίο, που προσδιόρισε τη γνωστική περιπέτεια και τη γνωστική μοίρα της ανθρώπινης συνείδησης: ''τό πάλαι τε και νυν και αεί ζητούμενον και αεί απορούµενον, τι το όν''.

Μια τέτοια προοπτική βέβαια ξεκινά από την αρχική θέση ότι η Μεταφυσική είναι το άγνωστο μέρος του φυσικού χώρου, που µε την πρόοδο της φυσικής επιστήμης προσεγγίζεται γνωσιολογικά. Προχωρώντας δηλαδή η κατάκτηση της Φυσικής μικραίνει η περιοχή της Μεταφυσικής, κατά την έννοια ότι η Μεταφυσική είναι το εκάστοτε άγνωστο στην ανθρώπινη συνείδηση, το οποίο η αριστοτελική οντολογία χαρακτηρίζει ωσάν το πέραν, το μετά, το επέκεινα της φύσης. Εκείνο δηλαδή που αποκάλεσε «αεί ζητούμενον και αεί απορούµενον του όντος».

Σε πρόσφατους χρόνους ο όρος «μεταφυσική» έχει επίσης χρησιμοποιηθεί με κάποια χαλαρότητα, αναφερόμενος σε θέματα που είναι πέρα από τον φυσικό κόσμο. Ένα βιβλιοπωλείο μεταφυσικής –για παράδειγμα– δεν είναι κάποιο που πουλάει βιβλία οντολογίας, αλλά κυρίως κάποιο που πουλάει βιβλία για πνεύματα, θέματα πίστης, τις δυνάμεις των κρυστάλλων, αποκρυφισμό και άλλα παραπλήσια αντικείμενα.

ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Η λέξη φιλοσοφία σημαίνει «φιλία προς τη σοφία» και αναφέρεται στον άνθρωπο ο οποίος προσπαθεί να πλησιάσει τη σοφία, τρέφει αγάπη προς αυτήν και συνεπώς ψάχνει, αναζητά και κατευθύνεται προς τη σοφία. Έτσι στην λέξη φιλοσοφία ενυπάρχει η έννοια της αναζήτησης και κατόπι ενός δρόμου, ο οποίος κάπου οδηγεί. Μπορεί κάποιος να αναζητά στα τυφλά, χωρίς να υπάρχει ένας φανερός δρόμος. Αλλά έτσι και αρχίσει να ανακαλύπτει ορισμένα ίχνη, δημιουργείται αμέσως η έννοια του δρόμου, δηλαδή της συγκεκριμένης κατεύθυνσης. Χωρίς την αναγκαιότητα της κατεύθυνσης ή του δρόμου θα υπήρχε μόνο αναζήτηση, η οποία δεν είναι από μόνη της αρκετή για να καλύψει τον όρο φιλοσοφία. Χρειάζεται και το εύρημα. Το εύρημα στην αρχή ενός δρόμου, σαν βήματα, οδηγίες, διδασκαλίες που έχουν μια συγκεκριμένη σκοπιμότητα και στόχο και μετά η άφιξη στο εύρημα καθευατό. Το εύρημα είναι η ΣΟΦΙΑ και η έννοια φιλοσοφία σαν αναζήτηση της σοφίας ή της αλήθειας δεν έχει νόημα χωρίς το εύρημα.

Έτσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέσα στην ιστορία, από την αρχαιότητα έως σήμερα, κάποιοι άνθρωποι αναζητητές, οδοιπόροι, προσπάθησαν να αναζητήσουν και να δημιουργήσουν τους δρόμους καθώς και τις δυνατότητες για να φτάσουν στο εύρημα, στη Σοφία. Αυτούς τους ονόμασαν Φιλόσοφους.

Ο Πλάτωνας έλεγε ότι δεν αγαπάμε αυτά που έχουμε, αλλά αυτά που μας λείπουν. Ακριβώς η αγάπη είναι που μας οδηγεί προς εκείνο που μας λείπει, εκείνο που μας συμπληρώνει, εκείνο που μας τελειοποιεί. Να αντιληφθούμε ότι υπάρχει Σοφία και ότι δεν την κατέχουμε και να ξεκινήσουμε να την αναζητούμε.

Ο όρος Φιλοσοφία αποδίδεται, σύμφωνα με μερικούς συγγραφείς, στον Πυθαγόρα, μεγάλο σοφό, ο οποίος λέγεται ότι δεν επιχείρησε να ορίσει την φιλοσοφία, αλλά απάντησε σε μια παρατήρηση που του έκαναν οι μαθητές του. Λένε πως όσοι ήταν μαζί του και τον άκουγαν είχαν εντυπωσιαστεί τόσο από το βάθος των διδασκαλιών και τον τρόπο που αντιμετώπιζε τη ζωή και τα μυστήρια της, που του είπαν ότι θεωρούν πως είναι πολύ σοφός. Τότε εκείνος απάντησε πως απλά είναι ένας φίλος, ένας εραστής της σοφίας και δεν μπορεί να ονομάσει τον εαυτό του σοφό αλλά φιλόσοφο. Πλησιάζει τη σοφία, τρέφει έρωτα γι’ αυτήν, αλλά δεν την έφτασε ακόμη. Άλλες εκδοχές αποδίδουν την πρώτη χρήση του όρου στον Ηράκλειτο. Αλλά γεγονός είναι πως η πρώτη χρήση της έννοιας συναντάται στους Προσωκρατικούς. Οι Προσωκρατικοί είναι οι πρώτοι που αρχίζουν να αναρωτιούνται και να φιλοσοφούν.

Σύμφωνα με τη μυθική αντίληψη, ο άνθρωπος δεν αναρωτιέται επειδή δεν θεωρεί απλώς τα πράγματα, αλλά είναι μέσα στα πράγματα και τα πράγματα είναι μέσα στον άνθρωπο. Εκεί δεν γίνεται λόγος για αμφιβολία. Ο μυθικός άνθρωπος δεν βλέπει τα πράγματα σαν αντικείμενα προς ανάλυση, αλλά σαν μέρος του εαυτού του και της φύσης. Στη μυθική αντίληψη κυριαρχεί η βίωση των καταστάσεων και δεν υπάρχει χώρος για σκέψεις, που θεωρούν, αναθεωρούν, αναλύουν, αμφιβάλλουν ή δημιουργούν προβληματισμό.

Σαν παράδειγμα έχουμε δύο μεγάλους πολιτισμούς. Εκείνον της Αρχαίας Αιγύπτου, που ήταν καθαρά μυητικός. Πρόκειται για έναν κόσμο, στον οποίο η συνείδηση οδηγείται κατευθείαν προς τις ανώτερες Αλήθειες και βιώματα, προς την ενοποίηση. Η μυθική σκέψη έχει μεγάλη δόση μαγείας και δογματισμού, δεν αφήνει περιθώρια αμφισβήτησης. Από την άλλη έχουμε τον πολιτισμό της Αρχαίας Ελλάδας, που γέννησε τη Φιλοσοφία, όπου γίνεται το αντίθετο, πρώτα γίνεται η θεώρηση και μετά η βίωση.

Πριν υπήρχαν μύστες, ήρωες και σοφοί. Μετά υπάρχουν οι φιλόσοφοι.

Και κάπου ενδιάμεσα συναντάμε τους Προσωκρατικούς και την Προσωκρατική Φιλοσοφία, σαν ένα ενδιάμεσο στάδιο που επιτρέπει τη μετάβαση από τη μυθική σκέψη στην ορθολογιστική. Με την έννοια αυτή το πάντρεμα των δύο εννοιών, μεταφυσική και φιλοσοφία, μπορούμε να το συναντήσουμε για πρώτη φορά και σαν πιο ξεκάθαρο μοντέλο στους Προσωκρατικούς και στον Πλάτωνα, ο οποίος συμμετείχε και ο ίδιος στην ίδια μαγικο-μυθική γραμμή με αυτούς. Οι Προσωκρατικοί είναι οι πρώτοι που αρχίζουν να αναρωτιούνται και να φιλοσοφούν. Αυτό που έκαναν ήταν ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ. Ασχολούνταν δηλαδή με το θέμα του Όντος και του θεού, με την ψυχή κλπ., αλλά όλα τα ενσωμάτωναν στη φύση. Ο Προσωκρατικός προβληματισμός προσπάθησε να δώσει τις δογματικές θέσεις των μυστηρίων με φιλοσοφικό κάλυμμα. Βλέπουμε ότι οι διδασκαλίες τους ξεκινούν από δόγματα. Γι αυτό οι φιλόσοφοι αυτοί αποτελούν τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στους μυημένους και τους αμύητους. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν μύστες που ταξίδευαν στον κόσμο και έπειτα από σπουδές και μυήσεις που έπαιρναν στα διάφορα μυητικά κέντρα της εποχής προσπαθούσαν να προσαρμόσουν τις διδασκαλίες στον τρόπο σκέψης του νέου ανθρώπου που γεννιόταν εκείνη την εποχή. Μέσα από όλη αυτή τη θεωρία που ονομάζομε Mεταφυσική, αναδεικνύεται ο σκοπός της ανθρώπινης ζωής, που είναι η πνευματική της τελείωση και εντοπίζεται η σχέση με το Δημιουργό της.

Έτσι όταν μιλάμε για Μεταφυσική Φιλοσοφία θα μπορούσαμε να πούμε ότι αυτή ξεκίνησε από τους Προσωκρατικούς, οι οποίοι ασχολήθηκαν με τη ΦΥΣΗ (ΘΕΟΣ), με την Πρώτη Αρχή, είτε την ονομάζουν νερό, φωτιά ή αέρα και είναι εκείνοι που προσπάθησαν να δώσουν φιλοσοφική υπόσταση στις παλαιότερες δογματικές διδασκαλίες. Εξετάζουν τη Φύση σαν «Φύσηγμα», που κάποιος (η Θεότητα) έχει κάνει. Η έννοια ΦΥΣΗ και ΣΥΜΠΑΝ είναι καθαρά Προσωκρατική και σ’ αυτήν τη Φιλοσοφία ενυπάρχει η έννοια ενός Απόλυτου θεού, μιας Πρωταρχικής Αιτίας. Θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε και ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, η οποία συνέχισε να ανθίζει στην Πλατωνική Ακαδημία περνώντας αργότερα στον Πρόκλο, στους Νεοπλατωνικούς και στις μεταγενέστερες Εσωτερικές Σχολές. Μια Φιλοσοφία βιωματική, που περιέχει έννοιες Μυητικού και Μαγικού τύπου. Και πίσω από αυτήν, σαν Εσωτερικός της Κινητήρας βρισκόταν, βρίσκονται και θα βρίσκονται οι σπόροι των Μυστηρίων.

Η Μεταφυσική φιλοσοφία παίρνει άλλες διαστάσεις, καθώς διαγράφει και καθορίζει νοηματικά τη διαδικασία της απόκρυφης ζωής από την εστία της εκπόρευσής της μέχρι τη φυσική (υλική) διάσταση. Tότε αναφέρεται στις αρχές που καθορίζουν τη δημιουργία και τη λειτουργία του Kόσμου και συνεπώς του ανθρώπου, στα Aνώτερα Πνευματικά και Nοήμονα Οντα που κυβερνούν τα Σύμπαντα, στη σχέση του ανθρώπου με την εσωτερική του υπόσταση και με τους νοήμονες γεννήτορές του.

Και παράλληλα μπορούμε να μιλήσουμε για μια Εξωτερική Φιλοσοφία που αρχίζει επίσημα με τον Αριστοτέλη, φτάνει ως τις μέρες μας και είναι καθαρά ορθολογιστική.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

•Σημειώσεις Δυτικής Φιλοσοφίας – Νέα Ακρόπολη

•Περιοδικά ΝΑ τεύχη 103, 59, 58

•Φιλοσοφία για τη Ζωή, Delia S. Guzman, εκδ. Νέα Ακρόπολη

•Άρθρο ίντερνετ www.skepdic.gr/entries/Mi/metafisiki.htm

•Η Μεταφυσική αναζήτηση ως βασικό ανθρώπινο δικαίωμα, άρθρο Α. Παπαδομιχελάκη Theosophy.gr

Όλοι στη χώρα μας γνωρίζουν ότι «όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες, οι Ευρωπαίοι τρώγανε βελανίδια», ελάχιστοι όμως έχουν μπει στον κόπο να μάθουν τι ακριβώς κάναμε εμείς, όταν οι Ευρωπαίοι διάβαζαν αρχαία Ελληνική γραμματεία, αποθέωναν την τέχνη της κλασσικής Ελλάδας και έχτιζαν κτίρια που να μοιάζουν με τους ναούς και τα μνημεία μας.

Τέτοιες αναζητήσεις, βλέπετε, δεν φέρνουν κολακευτικά αποτελέσματα… Διότι, όταν οι Ευρωπαίοι ανακάλυπταν την Αρχαία Ελλάδα, εμείς χρησιμοποιούσαμε τα αγάλματα ως υλικά οικοδομής, κάναμε χάζι τους «μουρλούς ξένους» που γυρνούσαν στα ερείπια και σκίτσαραν τις «άχρηστες κολώνες», για να μην πούμε για εκείνους που, για λίγα γρόσια, διευκόλυναν τους «μουρλούς» να πάρουν στις πατρίδες τους μερικές από αυτές τις «παγανιστικές παλιατζούρες»… Δυστυχώς αυτή είναι η αλήθεια, φίλες και φίλοι: πρώτα ανακάλυψε η Ευρώπη το μεγαλείο της κλασσικής ελληνικής τέχνης και ύστερα έμαθαν να το αγαπούν οι Έλληνες…

Τούτη η ανάρτηση είναι αφιερωμένη στον σπουδαιότερο ελληνιστή όλων τον εποχών. Έναν γιο τσαγκάρη από κάποια ασήμαντη πόλη της Πρωσίας, που εκατό χρόνια πριν την επανάσταση του ’21, έκανε την Ευρώπη να λατρέψει την ελληνική κλασική τέχνη. Το όνομά του είναι Johann Joachim Winckelmann (Βίνκελμαν). Πρόκειται για τον θεμελιωτή της κλασικής Αρχαιολογίας και τον μεγαλύτερο υμνωδό της ελληνικής τέχνης.

Το πιθανότερο είναι να μην τον έχετε ακούσει ποτέ. Οι νεοέλληνες προτίμησαν τα ονόματα στρατιωτικών και διπλωματών για τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας. Στον Βίνκελμαν έμεινε μόνο ένα αδιέξοδο δρομάκι στο Α΄ Νεκροταφείο… Κι όμως, αν δεν ήταν εκείνος, ίσως να μην υπήρχε κανένας φιλέλληνας στρατιωτικός και διπλωμάτης να υποστηρίξει την Ελλάδα στην Ευρώπη…

Ο Βίνκελμανξεκίνησε να υμνεί την Αρχαία Ελλάδα με το έργο του «Σκέψεις για τη μίμηση των Ελληνικών έργων στη ζωγραφική και τη γλυπτική», σημειώνοντας την ανωτερότητα της αρχαίας ελληνικής τέχνης απέναντι σε κάθε άλλη μορφή τέχνης όλων των εποχών! Στο έργο του προέτρεπε τους σύγχρονούς του καλλιτέχνες να διδαχθούν από αυτή την τέχνη και να τη μιμηθούν. Παροιμιώδης έμεινε η φράση του για την ανεπανάληπτη «ευγενική απλότητα και το ήρεμο μεγαλείο» των έργων της κλασικής Αρχαιότητας («edle Einfalt und stille Gröbe»).

Με το επόμενο δοκίμιό του για την «Αντίληψη του ωραίου στην τέχνη» (1763), ο Βίνκελμαν επηρέασε καθοριστικά τις αισθητικές αντιλήψεις ολόκληρης της εποχής του ύστερου Διαφωτισμού στην Ευρώπη. Η επιρροή του καθρεφτίζεται στις μεγαλύτερες πνευματικές μορφές του 18ου-19ου αιώνα, όπως ο Γκαίτε, ο Μπάιρον και ο Σίλλερ. Ο απόηχος των θεωριών του έφτασε μέχρι την πολιτική επικαιρότητα της εποχής του, καθώς οι απόψεις του για τον καθοριστικό ρόλο που έπαιξε το δημοκρατικό πολίτευμα των πόλεων – κρατών στην ανάπτυξη της αρχαίας ελληνικής τέχνης, βρήκαν ευνοϊκό έδαφος στην ιδεολογία της Γαλλικής Επανάστασης (1789) και αργότερα στους οπαδούς του Ναπολέοντα.

O Βίνκλεμαν γεννήθηκε το 1717 στο Stendal του Μαγδεμβούργου, στη βόρεια Γερμανία (τότε Πρωσία) από πατέρα τσαγκάρη και μάνα υφάντρα. Οι οικονομικές δυσκολίες της οικογένειας, δεν του επέτρεψαν να πάει σε καλά σχολεία, αλλά η δίψα του για μάθηση και η εμμονή του με την αρχαία Ελλάδα, του εξασφάλισαν μία θέση βιβλιοθηκάριου στην περίφημη βιβλιοθήκη του κόμητα Bunau στο Nothnitz, κοντά στη Δρέσδη. Από τα βιβλία της βιβλιοθήκης αυτής θα αντλήσει πλήθος νέων πληροφοριών σχετικών με την κλασική αρχαιότητα, ενώ συγχρόνως η αξιόλογη αρχαιολογική συλλογή της γειτονικής Δρέσδης θα του δώσει τη δυνατότητα να αποκτήσει και άμεση αντίληψη αρχαίων έργων.

Ο καρδινάλιος Αρχίντο, ένας διπλωμάτης της αυλής του Βατικανού, εντυπωσιασμένος από τις γνώσεις του νεαρού Βίνκελμαν θα προσπαθήσει να τον προσηλυτίσει στον καθολικισμό. Γνωρίζοντας ότι το όνειρο του ήταν να επισκεφθεί τη Ρώμη, προσφέρεται να τον βοηθήσει με αντάλλαγμα να απαρνηθεί τον Λούθηρο και να γίνει καθολικός. Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα και ο Winckelmann το 1754 ασπάστηκε τον καθολικισμό και με βασιλική υποτροφία (και λαμπρές συστατικές επιστολές) φτάνει στην αιώνια πόλη όπου γίνεται αμέσως δεκτός στον κύκλο των μορφωμένων και των ανώτερων κληρικών. Γρήγορα αναλαμβάνει τη διεύθυνση του Τμήματος των ρωμαϊκών αρχαιοτήτων του Βατικανού ως ο επίσημος αρχαιολόγος του Πάπα…

Το 1762 και το 1764, έχοντας επισκεφθεί τη Νεάπολη και την περιοχή του Βεζουβίου, εκδίδει δύο μελέτες με τις οποίες πληροφορεί το κοινό, με τρόπο υπεύθυνο, για τα συναρπαστικά ευρήματα που είχαν αποκαλυφθεί τότε στο Herculaneum και για τη σημασία τους. Για τη σωστή ερμηνεία των μνημείων ο Winckelmann καταφεύγει στη βοήθεια της ελληνικής μυθολογίας, ενώ ως τότε η αποκλειστική πηγή για σχετικές πληροφορίες ήταν η ρωμαϊκή μυθολογία.

Το 1768, νοσταλγώντας την πατρίδα του, αποφασίζει να την επισκεφθεί. Φθάνοντας στη Βιέννη, γίνεται δεκτός με τιμές από τη βασίλισσα Μαρία-Θηρεσία αλλά, για ανεξήγητους λόγους, αποφασίζει να διακόψει το ταξίδι του προς τη Γερμανία και προγραμματίζει την επιστροφή του στη Ρώμη. Αυτή η αλλαγή του ταξιδιού του στάθηκε μοιραία. Καθ’ οδόν προς τη Ρώμη και ευρισκόμενος στην Τεργέστη, δολοφονείται από έναν άνθρωπο του υποκόσμου ονόματι Αρκάντζελι στις 8 Ιουνίου 1768 με πιθανότατο κίνητρο τη ληστεία. Τον δολοφόνο του, είχε «γνωρίσει» στο λιμάνι της πόλης τις πρώτες ημέρες της άφιξής του στην Τεργέστη. Αυτό το άδοξο τέλος επεφύλαξε στον θεμελιωτή της επιστήμης της Κλασικής Αρχαιολογίας η μοίρα.

Μέχρι την εμφάνιση του Βίνκελμαν, η αρχαία τέχνη χλευάζονταν από τον χριστιανισμό για την παρακμή και την εξαφάνισή της. Ο Βίνκελμαν διαχώρισε τη ρωμαϊκή από την ελληνική τέχνη, απογειώνοντας τη δεύτερη, ως κορυφαία έκφραση του ανθρώπου μίας δημοκρατικής κοινωνίας, όπως ήταν η Αθήνα του 5ου αιώνα π.Χ.. Η παρακμή της τέχνης, έγραψε ο Βίνκελμαν, ξεκίνησε από τα Ελληνιστικά Βασίλεια, που ακολούθησαν τον θάνατο του Αλέξανδρου, όταν πια δεν υπήρχε «κοινό», δεν υπήρχε δηλαδή δημοκρατία, αλλά η τέχνη είχε περάσει στα χέρια της ιδιωτικής επίδειξης, καταλήγοντας σε αδιέξοδο. Ο Βίνκελμαν ήταν εκείνος που στοιχειοθέτησε τον σύνδεσμο μεταξύ εξαιρετικής καλλιτεχνικής δημιουργίας και πολιτικής ελευθερίας.

Χάρη στον Βίνκελμαν το ενδιαφέρον των μελετητών απομακρύνθηκε από τα περιγραφικά και βιογραφικά στοιχεία και στράφηκε αποκλειστικά στις βαθύτερες αισθητικές και πνευματικές αξίες που περικλείει η αρχαία ελληνική τέχνη. Στην Ιστορία του, ο Winckelmann έθεσε για πρώτη φορά τις βάσεις της εξέλιξης της τέχνης γενικά, και ειδικότερα της αρχαίας τέχνης, συνδυάζοντας με επιδεξιότητα και γνώση κλιματολογικά, μυθικά, ιστορικά, θρησκευτικά, πολιτικά, κοινωνικά, αισθητικά και πολιτισμικά στοιχεία, προβαίνοντας στην ερμηνεία και αξιολόγηση της τέχνης των αρχαίων λαών, και ειδικότερα των Ελλήνων, με πρωτότυπο τρόπο και υποδειγματική μέθοδο.
 
Unedited Photo DNK 2016

Θεμελιωτής του Νεοκλασικισμού και ιδρυτής της επιστημονικής Αρχαιολογίας, ο Βίνκελμαν μετέδωσε τη λάμψη του αρχαιοελληνικού πολιτισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη, σε σημείο μάλιστα που ορισμένοι να μιλήσουν για «πολιτισμικό ζυγό» της Ελλάδας έναντι των υπόλοιπων χωρών. Όμως αυτός ο «ζυγός» ήταν τόσο στιβαρός που έκανε τον Νίτσε να γράψει: «Κάθε δημιουργία δίπλα σε εκείνες των Ελλήνων, μοιάζει με έκτρωμα αδέξιας μίμησης και γελοιογραφία».

Πηγή: theancientwebgreece.wordpress.com

Στην εκπομπή «Αντιθέσεις» στην «ΚΡΗΤΗ TV», μίλησε ο διεθνούς φήμης πανεπιστημιακός δάσκαλος στην έδρα Γεωφυσικής στο Πανεπιστήμιο Πάτρας και διδάκτορας σε κορυφαία πανεπιστήμια του κόσμου, κ. Σταύρος Παπαμαρινόπουλος.

Τι αποκαλύπτει για την μελέτη γεωφυσικής στη δεκαετία του ’90 στην Αμφίπολη, που «έκρυψαν» τα επικοινωνιακά σόου της αρχαιολόγου Κατερίνας Περιστέρη.

Ποιες οι ανακαλύψεις της γεωφυσικής σε άγνωστους αρχαιολογικούς θησαυρούς στον κόσμο, τον Ελλαδικό χώρο και την Κρήτη.

Το μυστήριο της «πυραμίδας» στο Σεράγεβο και πώς ο ίδιος προσεγγίζει με επιστημονική ανάλυση το μεγάλο ερωτηματικό για το ΑΝ υπήρξε ή όχι η «Ατλαντίδα»…

Γιατί τα Αρχαία Ελληνικά τα αποκαλεί «κλειδί» αποκωδικοποίησης όλων των ανακαλύψεων στη Γη;

Στις «Αντιθέσεις» ο καθηγητής Γεωφυσικής κ. Σταύρος Παπαμαρινόπουλος, σε μία συνέντευξη που θα σας κρατήσει καθηλωμένους με τις αποκαλύψεις του:

Οι μαρτυρίες για την ερωτική ζωή των Αρχαίων Ελλήνωνείναι τόσο αντιφατικές και αποσπασματικές, που εύκολα, επιλέγοντας μεμονωμένα κομμάτια, μπορείς να σχηματίσεις το παζλ μίας συντηρητικής κοινωνίας ή μίας ελευθεριάζουσας κοινωνίας ή ακόμα και μίας κοινωνίας στην οποία επικρατεί η ομοφυλοφιλία. Και οι τρεις εκδοχές όμως θα ήταν πλασματικές…

Η πραγματική συνολική εικόνα που έχουμε και αφορά στην Αθήνα της κλασικής περιόδου του Περικλή (είναι η εποχή για την οποία έχουμε τις περισσότερες γραπτές πηγές), δείχνει μία κοινωνία που τιμά και προτρέπει τα μέλη της στην ετεροφυλόφιλη μονογαμία και απλά ανέχεται μέχρι ενός βαθμού τις ερωτικές παρεκτροπές από αυτήν την κυρίαρχη συμπεριφορά. Στο πρώτο μέρος του αφιερώματός μας στην ερωτική ζωή των Αρχαίων Ελλήνων θα ασχοληθούμε με τη θέση της γυναίκας και τον γάμο, όπως και το γιατί οι Αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τόσο σημαντική την παρθενία της υποψήφιας νύφης.

Για να δούμε με συμπάθεια τη θέση της γυναίκας στην κλασική αρχαιότητα, θα πρέπει να ξεχάσουμε για λίγο την ισότιμη θέση γυναικών και ανδρών στις σύγχρονες Δυτικές κοινωνίες. Η αρχαιότητα μας άφησε πλήθος κειμένων μισογυνισμού, ακόμα και φιλοσοφικές θεωρίες που έλεγαν ότι «οι γυναίκες, ως είδος, είναι… αποτυχημένοι άνδρες» αλλά αυτά πρέσβευε το πνεύμα τις εποχής.

Η Αθηναϊκή κοινωνία ήταν μία κλειστή «λέσχη ανδρών πολιτών», που διαχειρίζονταν την παραγωγή, την οικονομία, τον πόλεμο και την ειρήνη. Η γυναίκα ήταν αποκλεισμένη από όλες τις εκφάνσεις της δημόσιας ζωής εκτός από τις γιορτές, στις οποίες και πάλι έπρεπε να έχει συγκεκριμένη συμπεριφορά. Οι γυναίκες μπορούσαν να βγουν από το σπίτι τους μόνο συνοδευόμενες από τον άντρα τους ή δούλους του σπιτιού, ενώ εκείνες που αναγκάζονταν να εργαστούν για να επιβιώσουν (π.χ. πουλώντας πράγματα στο δρόμο), αντιμετωπίζονταν υποτιμητικά από το σύνολο της κοινωνίας.

Η υποτιμημένη θέση της γυναίκας είχε δύο αφετηρίες. Η πρώτη ήταν ο πόλεμος, το γεγονός δηλαδή ότι οι αρχαίες κοινωνίες ανά πάσα στιγμή έπρεπε να επιτεθούν και να αμυνθούν για να επιβιώσουν ή να αποκτήσουν πλούτο. Η ανδρική δύναμη επομένως ήταν αναγκαία προϋπόθεση της ύπαρξής τους (όσο για τον μύθο των Αμαζόνων, θα πρέπει να εκληφθεί περισσότερο ως ευφυής παραδοξότητα παρά ως κατάλοιπο κάποιας μακρινής παράδοσης). Οι γυναίκες δεν πολέμησαν ποτέ στην αρχαιότητα, ούτε ακόμα και στην στρατιωτική κοινωνία της Σπάρτης.

Ο δεύτερος λόγος περιορισμού των γυναικών ήταν η διάρθρωση της οικονομίας στον Αρχαίο Ελληνικό κόσμο, που βασίζονταν στους «οίκους» των πολιτών. Οι γυναίκες έπρεπε να μένουν στο σπίτι για να φροντίζουν τη διατήρηση των οίκων (ο οίκος συμπεριελάμβανε συγγενείς και δούλους), όταν ο άνδρας πολεμούσε ή αποφάσιζε για τα θέματα της πόλης. Πάνω από όλα όμως, έπρεπε να μένουν στο σπίτι, ώστε να διασφαλίζεται ότι τα παιδιά που θα έκανε και θα συνέχιζαν τον «οίκο», θα ήταν γνήσιοι απόγονοι του άνδρα της οικογένειας. Η κλασική Αθήνα επέμενε στην ξεκάθαρη πατρότητα των πολιτών της. Ο κάθε άνδρας ήταν γιος συγκεκριμένου άνδρα. Και αυτό γινόταν αυταπόδεικτο μόνο όταν η γυναίκα δεν είχε την ευκαιρία να βρεθεί με άλλους άνδρες.

Από τη γένεση της αρχαίας ελληνικής πόλης – κράτους (8ος αιώνας π.Χ.), πυρήνας της δομής του μορφώματος ήταν ο «οίκος», η πατριαρχική δηλαδή οικογένεια που ζούσε κάτω από την ίδια στέγη, παρήγαγε και κατανάλωνε τα ίδια αγαθά. Η επιβίωση της πόλης εξαρτιόταν από τη συνέχιση των οίκων, κάτι που μπορούσε να γίνει μόνο με το γάμο και την απόκτηση παιδιών. Ο γάμος θωρούνταν ιερός στην αρχαιότητα και ήταν πρώτιστο μέλημα των νομοθετών να ρυθμίζουν με αυστηρούς νόμους τα ζητήματα γνησιότητας των παιδιών και της κληρονομιάς ενός γάμου.

Παλιότερη πηγή για τα γαμήλια έθιμα είναι τα ομηρικά έπη. Στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια εμφανίζεται ο γάμος ως ένας διακανονισμός ανάμεσα στον μνηστήρα και στον πατέρα της νύφης. Ως γαμήλια τελετή είναι η πανηγυρική μεταφορά της νύφης μέσα από τους κύριους δρόμους της πόλης από το πατρικό της σπίτι, στο σπίτι του γαμπρού.

Η αρχαιότερη αναφορά στην ιδεώδη ηλικία γάμου βρίσκεται στα «Έργα και Ημέρες» του Ησίοδου, όπου ο ποιητής συμβουλεύει τον αδερφό του:

«να είσαι σε κατάλληλη ηλικία, όταν φέρεις γυναίκα για σύζυγο στο σπίτι, μήτε πολύ κάτω από 30 ετών, μήτε πολύ πιο μεγάλος. Αυτός ο γάμος είναι στην ώρα του. Η γυναίκα όμως, ας κλείσει τέσσερα χρόνια στην ήβη, και στον πέμπτο ας παντρευτεί» (στίχοι 695-698).
Πως καθοριζόταν η αρχή της ήβης; Ο ποιητής δεν διευκρινίζει αλλά υποθέτουμε βάσιμα ότι εννοεί την έναρξη της εμμηνορρυσίας, αφού μοναδικός στόχος του αρχαίου γάμου ήταν η τεκνοποιία.

Σύμφωνα με ελεγεία του Σόλωνα, έναν αιώνα μετά τον Ησίοδο, η κατάλληλη ηλικία γάμου για έναν άνδρα ήταν ανάμεσα στα 27 και 34 χρόνια, ενώ ο Ξενοφώντας, έναν αιώνα ακόμα πιο μετά, αναφέρει ως κατάλληλη ηλικία γάμου για τη γυναίκα τα 15 έτη.

Στους φιλόσοφους Πλάτωνα και Αριστοτέλη, τα όρια για τις γυναίκες ανεβαίνουν στα 18 χρόνια, σε μία προσπάθεια να μειωθεί η γυναικεία θνησιμότητα που επέφερε η πρώιμη κύηση. Αδιαμφισβήτητο παραμένει το γεγονός ότι οι Αθηναίες παντρεύονταν σε πολύ μικρές ηλικίες πολύ μεγαλύτερους άνδρες. Από λογοτεχνικές μαρτυρίες προκύπτει ότι η ηλικία γάμου των γυναικών ήταν από τα 13 μέχρι τα 25 χρόνια και των ανδρών, ανάμεσα στα 17 και 35. Ιδεώδες θεωρούταν το ζευγάρι με τη γυναίκα 14 και τον άνδρα 30 ετών.

Πίσω από τη μεγάλη διαφορά ηλικίας ανάμεσα στη νύφη και στον γαμπρό, βρισκόταν η ιδιαίτερη σημασία που έδινε η κοινωνία στην παρθενία της γυναίκας. Ο Ησίοδος στα «Έργα και Ημέρες» μιλά χωρίς προσχήματα, δίνοντας συμβολή στον αδελφό του:

«Παρθένα να παντρευτείς, για να της μάθεις σεμνούς τρόπους».

Η μέλλουσα νύφη έπρεπε να στερείται τη γνώση και την εμπειρία, να μην έχει μόρφωση, ούτε να γνωρίζει τα όσα συμβαίνουν στην κοινωνία, ώστε ο γαμπρός να της μάθει εκείνα που επέβαλε η πατριαρχική αντίληψη για την γυναικεία συμπεριφορά, τη διαχείριση του σπιτιού αλλά και τις (ελάχιστες) απαιτήσεις που θα μπορούσε να έχει από αυτόν. Στην πραγματικότητα, μοναδικά προσόντα από την άγουρη νύφη ήταν η γνώση της υφαντικής, της μοδιστρικής και της μαγειρικής, που θα εξασφάλιζαν την αυτάρκεια του «οίκου», δηλαδή το να θρέφει και να ντύνει τα μέλη του.

Ο άλλος λόγος για το πάντρεμα της γυναίκας σε τόσο νεαρή ηλικία ήταν η εσφαλμένη αντίληψη ότι η παντρειά και η εγκυμοσύνη ήταν «θεραπεία» για τη συναισθηματική αστάθεια των κοριτσιών που άρχιζαν να έχουν εμμηνορρυσία. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, που καταγράφηκε αργότερα στο ιπποκρατικό corpus, τα ανύπαντρα κορίτσια με την εμφάνιση της εμμηνορρυσίας, αρχίζουν να ρέπουν προς το παραλήρημα, φοβούνται το σκοτάδι και έχουν τάσεις αυτοκτονίας «επειδή το αίμα δεν μπορεί να ρεύσει κανονικά, οσάκις το στόμιο της εξόδου δεν είναι ανοικτό». Επρόκειτο βέβαια για πλάνη λόγω των ελλιπών γνώσεων της ανθρώπινης φυσιολογίας.

Η σύναψη ενός γάμου στην Αρχαιότητα ήταν υπόθεση ιδιωτική, στην οποία δεν παρενέβαινε η πολιτεία, δεν υπήρχε δηλαδή καταγραφή σε κάποια αρχεία, όπως γινόταν με την γέννηση των παιδιών. Δύο διαδικασίες που απείχαν χρονικά συνιστούσαν τον αθηναϊκό γάμο: η εγγύη ή εγγύηση (ο αρραβώνας) και η έκδοση (η παράδοση της νύφης με την προίκα της στον γαμπρό). Ο γάμος ολοκληρωνόταν με τη συγκατοίκηση του ζεύγους («συνοικείν»).

Η εγγύη (αρραβώνας) ήταν η συμφωνία του μεγέθους και της σύνθεσης της προίκας ανάμεσα στον πατέρα της νύφης και στον μνηστήρα, παρουσία μαρτύρων. Η παρουσία της μέλλουσας νύφης δεν ήταν απαραίτητη. Η «έκδοση», η πανηγυρική μεταφορά της νύφης στο σπίτι του γαμπρού γινόταν κατά προτίμηση τον χειμερινό μήνα Γαμηλίωνα, κατά τον εορτασμό του γάμου του Δία με την Ήρα. Αργότερα, το Φθινόπωρο ο γαμπρός παρουσίαζε τη νύφη στη φατρία του (στην ανδρική συγγενική ομάδα που ανήκε η οικογένειά του) κατά την εορτή των Απατουρίων. Η αποδοχή της νύφης από τη φατρία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν Αθηναίοι πολίτες τα αρσενικά παιδιά του ζευγαριού. Η παρουσίαση της νύφης συνοδευόταν από θυσία ζώων (γαμηλία), τα οποία απολάμβανε στη συνέχεια μαγειρεμένα η φατρία.

Πηγή: theancientwebgreece.wordpress.com

Αρχαιοελληνικά κεραμικά

Επιστήμονες από την Καλιφόρνια των ΗΠΑ, οι οποίοι σχεδιάζουν πυραύλους και διαστημόπλοια, μελετούν τα αττικά κεραμικά, καθώς πιστεύουν ότι θα πάρουν ιδέες για να βελτιώσουν ακόμη περισσότερο τις θερμικές «ασπίδες» των διαστημικών σκαφών τους.

Σύμφωνα με την Daily Mail, οι ερευνητές του Ινστιτούτου και του Μουσείου Γκετί, του Εργαστηρίου Εθνικού Επιταχυντή του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ στο Στάνφορντ (SLAC) και της αεροδιαστημικής εταιρείας Aerospace Corporation, έχουν βαλθεί να αναλύουν δείγματα αρχαιοελληνικής κεραμικής ηλικίας 2.500 ετών με την χρήση ακτινών-Χ, ώστε να κατανοήσουν καλύτερα την μοριακή δομή αυτών των κεραμικών.

Τα κεραμικά πλακίδιαστο εξωτερικό των διαστημικών σκαφών και πυραύλων που λειτουργούν ως θερμικές ασπίδες, υφίστανται τρομακτικές αποκλίσεις θερμοκρασίας, καθώς από τους μείον 120 βαθμούς του διαστημικού κενού πρέπει να αντέξουν τους 1.650 βαθμούς Κελσίου που αναπτύσσονται λόγω τριβής κατά την επανείσοδό τους στην ατμόσφαιρα του πλανήτη μας.

Μια τόσο υψηλή θερμοκρασία είναι ικανή να λιώσει ακόμα και μέταλλα, αλλά η πυριτία (διοξείδιο του πυριτίου), από την οποία αποτελούνται κυρίως οι «ασπίδες», εμποδίζει την εξάπλωση της μεγάλης θερμότητας.

Οι αμερικανοί ερευνητές ανακάλυψαν ότι, ομοίως, τα αρχαιοελληνικά κεραμικά όχι μόνο αντέχουν στις υψηλές θερμοκρασίες, αλλά επιπλέον παραμένουν σταθερά από χημική άποψη. Όπως δήλωσαν οι ερευνητές Μαρκ Ζουρμπούχεν και Κάρεν Τρένταλμαν, η ανάλυση των ιδιοτήτων των αττικών αγγείων βοηθά στην καλύτερη κατανόηση των σύγχρονων διαστημικών κεραμικών.

Όπως είπε η Τρένταλμαν, μπορεί αυτά τα αγγεία να χρονολογούνται από τον 5ο ή τον 6ο αιώνα π.Χ., όμως παραμένουν χρήσιμα ακόμα και σήμερα. «Κάτι δεν χρειάζεται να είναι πολύπλοκο για να είναι εξελιγμένο. Αν μπορούμε να καταλάβουμε την τεχνολογία με την οποία έχουν κατασκευαστεί αυτά τα έργα τέχνης, τότε θα είμαστε σε θέση να χρησιμοποιήσουμε αυτή τη γνώση σε μια εντυπωσιακά ευρεία γκάμα πρακτικών εφαρμογών», όπως είπε.

Η συνεργασία των ερευνητών, πέρα από την τεχνολογική διάστασή της, έχει και άλλες στοχεύσεις, όπως τη βελτίωση των μεθόδων συντήρησης των αρχαίων αγγείων, την – από κοινωνιολογική άποψη – κατανόηση του ρόλου και της εξέλιξης των κεραμικών εργαστηρίων στην αρχαία Ελλάδα, των χρησιμοποιούμενων τεχνικών από τους τεχνίτες κ.α.

Το έτος 1961 ο Αμερικανός πυρηνικός φυσικός και καθηγητής μεταλλουργίας δρ. Λάιλ Μπόρστ επισκέφθηκε την Σπάρτη επηρεασμένος από την ανδρεία των αρχαίων Σπαρτιατώναλλά και για να μελετήσει τα όπλα που χρησιμοποιούσε αυτός ο πολεμικός λαός της αρχαίας Ελλάδας.

Ζήτησε λοιπόν από τους εκεί αρχαιολόγους να δει δείγματα οβολών από το Ηραίον ( ναό – θησαυροφυλάκιο της αρχαίας Σπάρτης) του 670 π.χ και αφού τα ανέλυσε απεφάνθη πως οι Σπαρτιάτες δεν είχαν απλώς σίδερο αλλά ατσάλι!!! Δηλαδή ένα κράμα σιδήρου και άνθρακα με περιεκτικότητα σε άνθρακα μεταξύ 0,2 και 0,8%.

Κατά την δήλωση του στους New York Times, αυτό ισοδυναμούσε με την κατοχή ατομικής βόμβας για τα μέτρα της εποχή. Αυτό εξηγεί επιστημονικά, πέρα από την αποδεδειγμένη ανδρεία που υπέδειξαν ο Λεωνίδας και οι 300 Σπαρτιάτες του στη μάχη των Θερμοπυλών και πέρα από την επιλογή του τέλειου στρατηγικού σημείου της μάχης, το πώς 300 άνδρες αποδεκάτισαν έναν στρατό Περσών, Μήδων και Σακών που αριθμούσαν τις 50.000 πάνοπλων αδρών, συμπεριλαμβανομένων και των πλέων επίλεκτων ταγμάτων των Περσών των αθανάτων, πριν πέσουν όλοι από τα βέλη των τοξοτών μετά απ΄ την προδοσία του Εφιάλτη.

Για άλλη μία φορά αποδεικνύεται (και μέσα από την επιστήμη) το πόσο προηγμένη τεχνολογία διέθεταν οι αρχαίοι Έλληνες. Φανταστείτε τώρα με πόση ευκολία μπορούσαν τα ατσάλινα ξίφη των Σπαρτιατών να διαπεράσουν τις χάλκινες και σιδερένιες πανοπλίες των Περσών και ακόμα πόσο φόβο θα προκάλεσε στους Πέρσες το γεγονός πως στα δικά ξίφη τους οι Σπαρτιάτικές πανοπλίες έμεναν ανεπηρέαστες.

StrangeHellas

Ο ασύλητος τάφοςμιας γυναίκας αριστοκρατικής καταγωγής και του παιδιού της που βρέθηκε στη νότια Γερμανία χρονολογείται στο 583 π.Κ.Χ..

Ο χώρος του τάφου, που μεταφέρθηκε σε εργαστήριο της Στουτγάρδης στο σύνολό του προκειμένου να μελετηθεί ο  ταφικός θάλαμος, περιέχει τα σκελετικά κατάλοιπα μιας γυναίκας στολισμένα με χρυσά, χάλκινα, κεχριμπαρένια κοσμήματα ενώ περίπου μισό μέτρο μακριά της, βρέθηκαν τα σκελετικά κατάλοιπα ενός κοριτσιού, που εκτιμάται ότι ήταν μεταξύ δύο και τριών ετών. Εκτός από τα παραπάνω κτερίσματα η γυναίκα θάφτηκε μαζί με την πανοπλία που προοριζόταν για το κεφάλι ενός αλόγου.

Οι ομοιότητες που παρατηρούνται μεταξύ της χρυσής πόρπης που έφερε η γυναίκα και αυτής του παιδιού δείχνουν ότι ίσως υπήρχε οικογενειακή σχέση μεταξύ των δύο ατόμων, αναφέρουν οι αρχαιολόγοι σε δημοσίευσή τους στο περιοδικό Antiquity.

«Οι πόρπες είναι σχεδόν παρόμοιες σε θέματα διακόσμησης και ύφους», αναφέρει ο συγγραφέας της μελέτης Dirk Krausse, αρχαιολόγος της Κρατικής Υπηρεσίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Baden-Wuerttemberg. «Η τυπολογία και η διακόσμηση των διακοσμητικών στοιχείων υποδεικνύουν την ίδια χρονολογική περίοδο - κατά πάσα πιθανότητα από τους ίδιους χρυσοχόους. Είναι πολύ ιδιαίτερα κτερίσματα. Δεν έχουμε άλλα παράλληλα σε σύγκριση με άλλους τάφους. Τα μόνα γνωστά μέχρι τώρα προέρχονται μόνο από αυτές τις δύο ταφές».

Χάλκινο περιδέραιο διακοσμημένο με χαυλιόδοντες κάπρου

Οι χρυσές πόρπες των δύο ατόμων του τάφου

Χάλκινη ζώνη που έφερε η ενήλικη γυναίκα

Ο τύμβος είναι Κελτικής καταγωγής, από την περίοδο της Εποχής του Σιδήρου, όταν οι Κέλτες κατέλαβαν την σημερινή περιοχή της Γερμανίας. Ολόκληρος ο ταφικός θάλαμος μεταφέρθηκε στα εργαστήρια της Κρατικής Υπηρεσίας Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Baden-Wuerttemberg το 2011.

Η τοποθεσία του συγκεκριμένου τάφου αποτέλεσε πιθανότατα τον λόγο της καλής διατήρησης των σκελετικών καταλοίπων αλλά και της παρουσίας των κτερισμάτων.

«Μείναμε έκπληκτοι από το γεγονός ότι ο τάφος βρέθηκε ασύλητος», δήλωσε ο Krausse. «Ο τάφος βρισκόταν κοντά σε ένα μικρό ποτάμι ή ρυάκι, σε μια ιδιαίτερη περιοχή με υγρασία, σαν ένα είδος έλους. Οι υπόλοιποι τάφοι που λεηλατήθηκαν κατά την αρχαιότητα βρισκόταν σε ξηρό έδαφος. Τις περισσότερες φορές υπήρχε νερό μέσα στον ταφικό θάλαμο, έτσι δεν ήταν εύκολο να συληθεί».

Οι συνθήκες βαριάς υγρασίας και χαμηλής περιεκτικότητας σε οξυγόνο διατήρησαν τον τάφο χωρίς να καταστραφεί. Έτσι κατέστη δυνατό να συλλεχθούν βιολογικά κατάλοιπα από τον σκελετό της γυναίκας, χωρίς ωστόσο να γίνει το ίδιο και για το παιδί καθώς δεν συλλέχθηκε αρκετό υλικό ώστε να πραγματοποιηθεί τεστ DNA, είπε ο Krausse. Μόνο το σμάλτο από τα δόντια του παιδιού έχει παραμείνει από τα σκελετικά του κατάλοιπα.

Προς το παρόν, η τεχνολογία αλληλουχίας DNA δεν έχει προχωρήσει αρκετά ώστε να εφαρμοστεί στο βιολογικό υλικό του παιδιού. «Αλλά σε 10 χρόνια, 20 χρόνια, ίσως να έχουμε την τεχνολογία», δήλωσε ο Krausse.

Πηγή: The Archaeology News Network, anaskafi

Με μία «ιστορική», όπως χαρακτηρίστηκε, συνεδρίαση, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο απάντησε οριστικά σήμερα στο ερώτημα «Μετρό ή αρχαία».

Με τη θετική, ομόφωνη, γνωμοδότησή τους, τα μέλη του ΚΑΣ έδωσαν το «πράσινο φως» στην προμελέτη που συντάχθηκε με τη συνεργασία της ομάδας εργασίας (Αττικό Μετρό, Δήμος Θεσσαλονίκης, Υπουργείο Πολιτισμού και Υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων) σχετικά με την κατασκευή του σταθμού «Βενιζέλου» και την κατά χώραν διατήρηση και ανάδειξη των αρχαιοτήτων που ανακαλύφθηκαν στο πλαίσιο των εργασιών για την κατασκευή του Μητροπολιτικού Σιδηροδρόμου Θεσσαλονίκης.

«Είναι ο ίδιος δρόμος που περπάτησαν αυτοκράτορες και ο άγιος Δημήτριος», δήλωσε μεταξύ άλλων, η γ.γ. του ΥΠΠΟΑ, Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη, αναφερόμενη στο βυζαντινό σταυροδρόμι decumanus maximus και cardo) που ανακαλύφθηκε στο επίμαχο σημείο του έργου, αποτυπώνοντας τη συγκίνηση των αρχαιολόγων για την ευτυχή κατάληξη μιας πολυετούς συζήτησης.

«Πρόκειται για μια άγνωστη εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Το εύρημα δεν είναι απλώς σπουδαίο για τη Θεσσαλονίκη, αλλά μοναδικό για όλη την υφήλιο», επισήμανε - επίσης συγκινημένος - ο Δημήτρης Αθανασούλης, βυζαντινολόγος και προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, συμπληρώνοντας ότι «είναι η σημαντικότερη ανασκαφή στην Ελλάδα μετά την ανεύρεση του τάφου του Φιλίππου».

«Η τεχνική υπηρετεί τον πολιτισμό, ο οποίος και δεν κοστολογείται. Ήταν ευτυχής συγκυρία να βρεθούν άνθρωποι που πιστέψαμε στο ίδιο πράγμα», δήλωσε μεταξύ άλλων ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης, που επανέλαβε το όραμά του:

Μια αρχαιολογική πλάζα, αλλά κι ένας αρχαιολογικός περίπατος που θα ξεκινάει και θα καταλήγει στον σταθμό «Βενιζέλου», με ενδιάμεσες στάσεις σε άλλα μνημεία του κέντρου της πόλης, όπως ο Άγιος Δημήτριος, η Παναγία Αχειροποίητος και το Καπάνι. «Φέτος κηρύξαμε διεθνή διαγωνισμό, νέοι είμαστε θα τα κάνουμε όλα», συμπλήρωσε χαριτολογώντας ο ίδιος.

«Το έργο βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη, τρέχει'», σημείωσε από τη μεριά του ο πρόεδρος της «Αττικό Μετρό ΑΕ» και πρώην πρύτανης του ΑΠΘ, Νίκος Μυλόπουλος, που ανέλαβε καθήκοντα μέσα στο 2016.

Αποκρινόμενος δε, στον κ. Μπουτάρη, συμπλήρωσε ότι «τεχνολογία και πολιτισμός πάνε χέρι-χέρι'», ειδικά όταν πρόκειται για αρχαιότητες όπως ο δρόμος decimanus maximum, «ένα τεχνολογικό επίτευγμα της εποχής του».

Όσον για το αν πρόκειται για την καλύτερη λύση από άποψη κόστους, ο ίδιος τόνισε ότι μια οικονομικότερη πρόταση θα μπορούσε να καθυστερήσει επιπλέον το έργο, κάτι που θα επέφερε και την ανάλογη επιβάρυνση.

Σημειώνεται ότι στην καρδιά της βυζαντινής Θεσσαλονίκης, έχει εντοπιστεί η πλακόστρωτη μέση οδός ή λεωφόρος των βυζαντινών χρόνων, που σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση σε μήκος περίπου 75 μέτρων κάτω από τη σημερινή Εγνατία, καθώς και η διασταύρωσή της με τον μαρμαρόστρωτο cardo, που βρίσκεται στην κατεύθυνση της σημερινής οδού Βενιζέλου.

Πρόκειται για ένα ιστορικό σταυροδρόμι που επιβιώνει εδώ και 16 αιώνες, ενώ μεταξύ των ευρημάτων ξεχωρίζουν τμήματα των δημοσίων κτιρίων που στέγαζαν εμπορικές χρήσεις, κυρίως αργυροχρυσοχοΐας (όπως ακριβώς και σήμερα, δηλώνοντας τη διαχρονία της περιοχής) και του εντυπωσιακού τετράπυλου, που σηματοδοτούσε τη διασταύρωση.

Σύμφωνα με τη νέα μελέτη, οι αρχαιότητες που θα διατηρηθούν στη θέση τους θα είναι της τάξης του 91%, ενώ στο σημείο που βρέθηκε το τετράπυλο θα διευρυνθεί η έκταση της έρευνας, για την επιπλέον αποκάλυψη του μνημείου.

Πεζογέφυρα που θα περνάει πάνω από τις αρχαιότητες θα δίνει την ευκαιρία στους επισκέπτες να τα παρατηρούν και σε αυτό θα βοηθάει και το μπαλκόνι θέασης στην προέκταση της πεζογέφυρας, καθώς και ένα γυάλινο δάπεδο στη νότια πρόσβαση του σταθμού).

Παράλληλα θα υπάρχει πρόβλεψη για επιτόπου επίσκεψη, ελεγχόμενη, και κατά ομάδες. Ο χρόνος περάτωσης του σταθμού με τις αρχαιότητες θα πάρει περίπου τέσσερα χρόνια από τη στιγμή που θα ξεκινήσουν οι εργασίες.

Όσο για το κόστος, μένει να εκτιμηθεί.

(AΠΕ-ΜΠΕ)

Τα μυστικά της μινωικής τοιχογραφίαςπου απεικονίζει ένα εντυπωσιακό και άκρως επικίνδυνο άθλημα. Στα ταυροκαθάψια νέοι αθλητές έκαναν κατακόρυφο στη ράχη του ταύρου.

Είναι διάσημη όσο σχεδόν και τα έργα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Πολιτογραφημένη, πολυσυζητημένη και ευανάγνωστη. Κάποτε κοσμούσε την αυλή του Λίθινου Στομίου στο Παλάτι της Κνωσού, ενώ σήμερα εκτίθεται προστατευμένη στην Αρχαιολογική Συλλογή Ηρακλείου. Ο λόγος για μια μινωική τοιχογραφία που φιλοτεχνήθηκε το 1450 π.Χ. και ο δημιουργός της παραμένει άγνωστος.

Με μια πρώτη ματιά ο προϊστορικός καλλιτέχνης φαίνεται να αποτύπωσε ένα εντυπωσιακό ακροβατικό. Μια νεαρή γυναίκα έχει πιάσει έναν ταύρο που τρέχει, από τα κέρατα. Ένας έφηβος κάνει σχεδόν κατακόρυφο στην πλάτη του ζώου και μια δεύτερη κοπέλα στέκει πίσω από την σκηνή με τα χέρια ψηλά. Το θέμα της τοιχογραφίας είναι τα «ταυροκαθάψια», ένα άθλημα στο οποίο οι αθλητές έπιαναν τον ταύρο που έτρεχε από τα κέρατα. Έπειτα πηδούσαν στην ράχη του, έκαναν κατακόρυφο και προσγειώνονταν στην αγκαλιά του συναγωνιστή τους, που τους περίμενε από πίσω.

Τα ταυροκαθάψια απευθύνονταν σε καλά γυμνασμένους νέους και προσέφεραν ένα εντυπωσιακό θέαμα μέσα από τις παράτολμες φιγούρες τους στο πλαίσιο κάποιας θρησκευτικής τελετής που πιθανώς να συνδεόταν με την Μητέρα Γη.

Είναι δυνατόν όμως μια κοπέλα να μπορεί να πιάσει έναν άνδρα που πηδά με φόρα για να πέσει στη γη μετά το εντυπωσιακό του άλμα; Εδώ κρύβεται το μυστικό και όλα δείχνουν πως δεν πρόκειται για ένα απλό στιγμιότυπο. Ορισμένοι ερευνητές υποστηρίζουν πως πρόκειται για μια σκηνή κινουμένων σχεδίων. Μέσα σε μια τοιχογραφία παρουσιάζεται καρέ καρέ το άλμα σε τρεις φάσεις και ο καλλιτέχνης χρησιμοποίησε ως μοντέλα αγόρια και κορίτσια, για να δείξει πως στο άθλημα συμμετείχαν και τα δύο φύλα. Άλλοι πάλι πιστεύουν πως δεν είμαι δυνατόν να αδράξει κάποιος ένα ταύρο που τρέχει από τα κέρατα και στη συνέχεια να σταθεί κατακόρυφα στη ράχη του.

Έτσι θεωρούν ότι πρώτα πηδούσαν πάνω στο ζώο οι αθλητές και αφού αυτό κουραζόταν, το έπιαναν από τα κέρατα και ύστερα σε όρθια θέση με τα χέρια ψηλά, όπως η τελευταία κοπέλα, ευχαριστούσαν τους θεούς. Παρατηρώντας τις λεπτομέρειες μπορεί κανείς να δει ότι ο καλλιτέχνης για να δείξει πως ο ταύρος τρέχει, τον αποτυπώνει να αιωρείται. Ο τρόπος των ζωγράφων για να αποδώσουν ζώα σε ορμητική στάση δεν άλλαξε ως και τον 19ο αιώνα. Επίσης ο ταύρος βρίσκεται σε στύση, ενώ μοιάζει πιο μεγάλος από τον συνηθισμένο. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι στην Μινωική Κρήτη ζούσε ένα είδος ταύρου με υπερμεγέθη χαρακτηριστικά.

Το «άγγιγμα του ταύρου»

Τα «ταυροκαθάψια» πιστεύεται πως προέρχονται από ακροβατικά που είχαν καθιερωθεί στην αρχαία Αίγυπτο. Ο όρος ταυροκαθάψια προέρχεται από τις λέξεις «ταύρος» και «άπτομαι». Κατά συνέπεια σημαίνει το «άγγιγμα του ταύρου». Ταυροκαθάψια εκτός από την Κρήτη τελούνταν στην Θεσσαλία, την Τίρυθνα, το Άργος, την Πύλο και τη Μικρά Ασία. Διαφέρουν από τις ταυρομαχίες καθώς σκοπός του αγωνίσματος δεν ήταν η θανάτωση του ζώου αλλά τα εντυπωσιακά άλματα.

Πηγή: https://master-lista.blogspot.gr

Η ενέργεια των αρχαίων ιερών ναών!

Ο Alvin Holm είναι καθηγητής Αρχιτεκτονικής στην Pensylvania και λάτρης της αρχαίας Ελλάδας. Ευρισκόμενος στη χώρα μας για να μιλήσει σε συνέδριο στη Σαμοθράκη με θέμα τα «Καβείρια Μυστήρια» , μίλησε για τις αόρατες δυνάμεις που κρύβει μέσα της η αρχαία αρχιτεκτονική και η επίδραση που έχουν στον ψυχισμό αλλά και στο σώμα μας οι αρχαίοι ναοί.

«Οι αρχαίοι ναοί, εμπεριέχουν τον Θεό»

Alvin Holm : «Οι ναοί εμπεριέχουν τον Θεό ή τη Θεά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο και μας επηρεάζουν όπως συμβαίνει και με ένα μουσικό όργανο, σε ένα υπόκωφο επίπεδο. Η αντήχηση της γης βρίσκει αγωγό τους κίονες οι οποίοι λειτουργούν σαν μπαταρίες. Αυτές με την σειρά τους παράγουν ένα είδος ενέργειας και μας επηρεάζουν χωρίς όμως εμείς να το γνωρίζουμε. Όταν κανείς πλησιάζει μεταξύ αυτών των κιόνων μπορεί να νιώσει την ένταση.

Μπορείς να κλείσεις τα μάτια και να περάσεις μεταξύ των κιόνων γνωρίζοντας ότι κάτι συμβαίνει. Υπάρχει η γενική υπόθεση ότι πρόκειται για θεραπευτικά κέντρα ακόμη και αν δεν ασκληπιείο.

Εδώ λαμβάνει χώρα η θεραπεία, είτε αυτή είναι ψυχική, πνευματική η φυσική. Όταν βρίσκεσαι κοντά σε ναό δεν είναι αναγκαίο να μπεις μέσα. Αρκεί να σταθείς μπροστά ή δίπλα στο ναό ή καλύτερα μεταξύ των κιόνων και θα νιώσεις την αναταραχή μέσα στο σώμα σου να μεταφράζεται σε αρμονία».

Το μυστικό της ιερής γεωμετρίας

Alvin Holm : «Οι ναοί βρίσκονται σε συγκεκριμένα σημεία. Δεν είναι κάθε σημείο κατάλληλο. Σημεία όπου η ενέργεια είναι αντιληπτή από την υπερευαίσθητη ψυχή.Οι ναοί είναι κατασκευασμένοι έτσι ώστε να ενισχύουν αυτές τις ενέργειες. Σήμερα, αν και δεν είμαι ο μόνος που σκέφτεται κατά αυτό τον τρόπο, αν και εφαρμόζω τις αρχές αυτές στους ναούς, μου φαίνεται πως πρόκειται για μια πολύ χαμηλή αντήχηση της τάξης των 8 χερτζ. 7.9 χερτζ πολύ χαμηλό επίπεδο κάτω από το όριο αντίληψης το οποίο λαμβάνεται μόνο από το σώμα μας και μόνο υποσυνείδητα».

Πως αναγνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες τους ιερούς τόπους δύναμης

Alvin Holm : «Πολύ πριν τους Έλληνες η ανθρωπότητα σε κάθε μέρος τους κόσμου κατανόησε πως ορισμένα πετρώματα κάθετα τοποθετημένα ήταν σημαντικά. Βάζοντας τα χέρια γύρω τους κατανόησαν την ενέργειά τους. Η σπουδαία συμβολή των Ελλήνων ήταν να βελτιστοποιήσουν και να καθορίσουν αυτές τις αναλογίες όπως αυτές του βιολιού. Συνεπώς δεν γίνεται καμία βελτίωση στους ναούς του 4ου-5ου αιώνα. Ήταν τόσο καλοφτιαγμένοι που δεν υπήρχε περιθώριο βελτίωσης. Επιπλέον αυτό αποτυπώνεται και καθορίζεται στα μαθηματικά».

Γιατί νιώθουμε περίεργα στους αρχαίους τόπους λατρείας;

Alvin Holm : «Μερική ευθύνη φέρει η τοποθεσία. Υπάρχουν ιδιαίτερες τοποθεσίες σε όλο τον κόσμο που συμβαίνουν τέτοια φαινόμενα και πολλά από αυτά δεν είναι μαρκαρισμένα με ναούς, άλλα με πέτρινους κύκλους. Η Ελληνική και πάλι επιτυχία αφορά στην βελτιστοποίηση τους. Δεν πρόκειται πλέον για ορθούς ασμίλευτους λίθους στο έδαφος αλλά για μια μπαταρία πετρωμάτων.

Η αρχαία αυτή πολύτιμη γνώση αποδίδεται κυρίως στον Πυθαγόρα για τον οποίο πολλοί υποστηρίζουν πως μελετούσε πρότερη γνώση, ενώ κάποιοι άλλοι λένε ότι η γνώση προήρθε από τη Μεσόγειο και έπειτα διασκορπίστηκε. Άλλοι μιλάνε για γνώση που ήρθε από τον βορρά. Ωστόσο η γνώση αυτή σαφώς ξεπερνά τον άνθρωπο. Η επιτυχία ωστόσο παραμένει πως αυτοί οι άνθρωποι μπόρεσαν να αντιληφθούν την τάξη του σύμπαντος και πως αυτό αναπνέει, τον ρυθμό της γης».

Ποιο είναι το τελευταίο όνομα της Ελληνικής Μυθολογίας;

Εδώ κυριολεκτούμε!.. Αλήθεια, μέσα στα τόσα και τόσα (δεκάδες, εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες) ονόματα που υπάρχουν μέσα στην Ελληνική Μυθολογίαθα μπορούσαμε να φανταστούμε ότι τελευταίο στη σειρά έρχεται ο Ώτος;

Ας θυμηθούμε ότι η Ιφιμέδεια, που είχε ερωτευτεί τον Ποσειδώνα, συνήθιζε να περπατάει στην ακροθαλασσιά και να παίρνει με τα χέρια της κύματα και να τα ρίχνει στο στήθος της. Στο τέ­λος ο Ποσειδώνας υποχώρησε στον ερωτά της και της χάρισε δυο γιους, τον Ώτοκαι τον Εφιάλτη, οι οποίοι ήταν Γίγαντες!..

Διαβάστε το κείμενο!..

Είναι γεγονός ότι στις διάφορες Ελληνικές εγκυκλοπαίδειες ή στα διάφορα εγκυκλοπαιδικά λεξικά, αν αναζητήσουμε το λήμμα «Αλωάδες» θα διαβάσουμε για τον Ώτο τα εξής:

Αλωάδες (Άλωάδαι, ων). Το όνομα Αλωάδες δίνεται στους γιους που ο Ποσειδώνας απέκτησε από την Ιφιμέδεια, την κόρη του Τριόπα. Η Ιφιμέδεια ήταν παντρεμένη με τον Αλωέα, που ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Κανάκης από το γένος του Δευκαλίωνα. Η Ιφιμέδεια, που είχε ερωτευτεί τον Ποσειδώνα, συνήθιζε να περπατάει στην ακροθαλασσιά και να παίρνει με τα χέρια της κύματα και να τα ρίχνει στο στήθος της.

Στο τέλος ο Ποσειδώνας υποχώρησε στον ερωτά της Ιφιμέδειας και της χάρισε δυο γιους, τον Ώτοκαι τον Εφιάλτη, οι οποίοι ήταν Γίγαντες. Κάθε χρόνο τα δυο παιδιά μεγάλωναν έναν πήχυ σε πλάτος και μια οργιά σε ύψος. Όταν έγιναν εννιά χρονών – είχαν πλάτος εννιά πήχεις (τέσσερα μέτρα περίπου) και ύψος εννιά οργιές (δεκαεπτά μέτρα) – αποφάσισαν να πολεμήσουν με τους θεούς.

Γι’ αυτό έβαλαν την Όσσα επάνω στον Όλυμπο και το Πήλιο (πρώτη εικόνα) επάνω στα δυο αυτά βουνά απειλώντας να φτάσουν ως τον ουρανό. Έπειτα είπαν πως θα γέμιζαν τη θάλασσα με βουνά, για να την αποξηράνουν και πως θα έβαζαν τη θάλασσα εκεί που ως τότε ήταν στεριά. Τέλος εξομολογήθηκαν τον ερωτά τους στις θεές- ο Εφιάλτης ήταν ερωτευμένος με την Ήρα, ο Ώτοςμε την Άρτεμη.

Εξοργισμένοι εναντίον του Άρη, ο οποίος είχε προκαλέσει το θάνατο του Άδωνη στο κυνήγι, φυλάκισαν το θεό μέσα σε ένα χάλκινο βάζο, αφού πιο πριν τον είχαν αλυσοδέσει. Τον άφησαν έτσι δεκατρείς μήνες, ως την ώρα που ο Ερμής κατάφερε επιτέλους να τον απελευθερώσει σε κατάσταση έσχατης εξάντλησης. Όλα αυτά τα αφύσικα κατορθώματα είχαν ως αποτέλεσμα να επισύρουν την τιμωρία των θεών επάνω στους δύο αδελφούς.

Άλλοτε διηγούνταν πως ο Δίας τους κεραυνοβόλησε και άλλοτε πως η Άρτεμη μεταμορφώθηκε σε ελάφι και μια μέρα, καθώς κυνηγούσαν στη Νάξο, ρίχτηκε ανάμεσα τους. Μέσα στη βία τους να χτυπήσουν το ελάφι σκότωσαν ο ένας τον άλλον (δεύτερη εικόνα). Στον Άδη η τιμωρία τους εξακολούθησε. Τους έδεσαν με φίδια επάνω σε ένα στύλο, όπου ερχό­ταν να τους βασανίζει μια κουκουβάγια, που έκραζε αδιάκοπα.

Τους αποδίδουν την ίδρυση διάφορων πόλεων, του Αλωίου στη Θράκη, της Άσκρας στον Ελικώνα, όπου αυτοί καθιέρωσαν λατρεία στις Μούσες. Η παρουσία τους στη Νάξο την εποχή του θανάτου τους εξηγείται από μια αποστολή, η οποία τους είχε ανατεθεί από το θετό τους πατέρα, τον Αλωέα, και που σκοπό είχε την αναζήτηση της μητέρας τους και της αδελφής τους Παγκράτιδας, που είχαν αρπάξει ο Σκέλλις και ο Κασσαμενός.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ:

Απολλόδ., Βιβλ. 1, 7, 4. Υγίν., Fab. 28. Σέρβ., Σχόλ. στον Βιργ., Αιν. 6, 582. Όμ., Ε 385 κ.ε. και Σχόλ. / λ 305 κ.ε. Πρβ. Α. Η. Krappe, στο 5/. Mat. St. Rel. 12., Βικιπαίδεια, Διάφορα εγκυκλοπαιδικά λεξικά.

Βρέθηκε στο βυθό της θάλασσας των Αντικυθήρων, μαζί με πολλά άλλα γλυπτά, το 1901-1902.

Η κεφαλή, παρόλη τη διάβρωση της επιφάνειας, σώζεται σε αρκετά καλή κατάσταση. Ίχνη «ραφών» στη βάση του λαιμού, μπροστά και αριστερά, επιβεβαιώνουν ότι είχε χυτευθεί χωριστά από το σώμα. Ένθετα ήταν τα μάτια. Εξωτερικά έφεραν περίγραμμα από λεπτή μετάλλινη ταινία, ενώ οι βολβοί ήταν από λευκή άλλοτε, υποκίτρινη σήμερα, ύλη, ίσως αλάβαστρο. Με τον ίδιο τρόπο, με αλάβαστρο δηλαδή και μετάλλινο περίγραμμα, ήταν κατασκευασμένες και οι ίριδες.

Αντίθετα τα χείλη, που ήταν από κοκκινόχρωμο κράμα καθαρότερου χαλκού, φαίνεται να έχουν χυτευθεί μαζί με το πρόσωπο. Το παχύ μουστάκι και οι λεπτές χαράξεις στο γένι έγιναν με πολύ λεπτό καλέμι. Τρία ορθογώνια «μπαλώματα» στην περιοχή των μαλλιών και του λαιμού οφείλονται σε επισκευές μετά τη χύτευση.

Πρόκειται για το πορτρέτο ενός γενειοφόρου ηλικιωμένου άνδρα, στο οποίο αποδίδονται με ρεαλισμό τα ατομικά του χαρακτηριστικά. Η σχετικά μεγάλη κεφαλή στρέφεται ελαφρώς προς τα αριστερά. Σχεδόν τετράγωνο είναι το σχήμα του κρανίου, ενώ κοντός και στιβαρός ο λαιμός. Τα μαλλιά σχηματίζουν αχτένιστους, ακατάστατους βοστρύχους, σε αντίθεση με τα γένια που είναι πιο ήρεμα και καλοχτενισμένα.

Η μύτη είναι μακριά, με πλατιά πτερύγια, και τα χείλη λεπτά, κρυμμένα κάτω από το παχύ μουστάκι. Τα μάτια είναι μικρά και στρογγυλά και τα βλέφαρα ασυνήθιστα πλατιά. Τα ανασηκωμένα παχιά φρύδια και οι βαθιές ρυτίδες στο μέτωπο προσδίδουν εκφραστικότητα και ζωντάνια στο πρόσωπο. Η ατημέλητη εμφάνιση της μορφής παραπέμπει σε κυνικό φιλόσοφο. Για το λόγο αυτό έχει διατυπωθεί η άποψη ότι παριστάνει τον Αθηναίο κυνικό Αντισθένη (450/445-365 π.Χ.) που υπήρξε δάσκαλος του Διογένη.

Η Σέμνη Καρούζου διατύπωσε για πρώτη φορά, το 1985, την άποψη ότι το πορτρέτο ίσως παριστάνει τον περίφημο φιλόσοφο του 3ου αι. π.Χ. Βίωνα Βορυσθενίτη (από τον ποταμό Βορυσθένη της Ολβίας, στη σημερινή Ουκρανία). Ο Βίων, που ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του ως μαθητής του περιπατητικού Θεόφραστου, έγινε αργότερα διάσημος για τον ηδονιστικό κυνισμό του και την ειρωνεία του, που πήγαζε ίσως από την περιφρόνησή του στην ταπεινή του καταγωγή (λέγεται ότι ήταν γιος ενός ψαρά και μιας εταίρας).

Δίδασκε την αποσύνδεση από τα υλικά πράγματα για την επίτευξη της πνευματικής γαλήνης, ενώ στα στερνά του καταπιάστηκε και με τη μαγεία για να ξεπεράσει το φόβο του θανάτου. Άφησε το στίγμα του στα γράμματα με τις σατιρικές «διατριβές» του. Μια βέβαιη ερμηνεία του απεικονιζόμενου προσώπου είναι αδύνατη, αφού και ο τόπος ανίδρυσης του αγάλματος είναι άγνωστος.

Στο έργο, που αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα παραδείγματα ψυχογραφικής εμβάθυνσης, αναγνωρίζονται στοιχεία του πρώιμου μπαρόκ και για το λόγο αυτό προκρίνεται η χρονολόγησή του γύρω στο 230 ή πιθανόν στα 220-210 π.Χ. Έχει, ωστόσο, υποστηριχθεί και η χρονολόγησή του στο α΄ μισό του 2ου αι. π.Χ., εξαιτίας του ρεαλισμού του, που τον φέρνει κοντά σε δημιουργίες της μέσης ελληνιστικής περιόδου.

Προτάσεις για μια πρωιμότερη χρονολόγησή του, περί το 340 π.Χ., που βασίζονται στις τροχάδες, στον τύπο δηλαδή των σανδαλιών που αποδίδονται στο άγαλμα, δεν φαίνεται να ευσταθούν, καθώς αυτό το είδος των σανδαλιών απαντά στην τέχνη από τον 5ο αι. π.Χ. ως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η Σ. Καρούζου θεώρησε την κεφαλή έργο της ροδιακής σχολής χαλκοπλαστικής.

Στον ανδριάντα αποδίδονται η κεφαλή (Χ 13400), τα χέρια (X 15105, X 15108), τα άκρα πόδια που φορούν σανδάλια (X 15091, X 15090) και τα τμήματα ιματίου (X 18932, X 15088).

Σύμφωνα με τη σχεδιαστική αναπαράσταση του Ι. Σβορώνου ο «φιλόσοφος» παριστανόταν όρθιος να πατάει σταθερά και με τα δύο πόδια στο έδαφος και να φοράει μακρύ ιμάτιο, που θα κάλυπτε το μεγαλύτερο μέρος του σώματος, ως τα γόνατα, και θα αναδιπλωνόταν στον αριστερό ώμο. Με το αριστερό χέρι κρατούσε ραβδί, ενώ το δεξί, λυγισμένο στον αγκώνα, ήταν προτεταμένο σε χειρονομία χαρακτηριστική των ρητόρων.

Από «Τα μυστικά ημερολόγια» του Αύγουστου Καίσαρα

Περγαμηνή αρ. LXXXIX

«Θέλω να ξεκινήσω από την αρχή, από τότε που ο άνθρωπος συνάντησε το είδωλο, όπως λένε και οι Έλληνες, το είδωλο της τυφλής λατρείας. Εμείς η Ρωμαίοι δανειστήκαμε αυτή τη λέξη, όπως και πολλές άλλες που μας έλειπαν, και πολλοί από εμάς αναζητούν τα είδωλά τους σε αυτούς που μας δάνεισαν αυτή τη λέξη. Δεν αποτελώ εξαίρεση και θα έλεγα ψέματα αν ισχυριζόμουν ότι ο θρυλικός πατέρας μου, Γάιος Ιούλιος Καίσαρας, τον οποίο αγαπώ, αποτέλεσε είδωλο για μένα στα νεανικά μου χρόνια.

Τα είδωλα δεν τα αγαπάμε, αλλά τα σεβόμαστε και θαυμάζουμε, και εγώ θαύμαζα τον Μεγάλο Μακεδόνα, τον Αλέξανδρο. Αισθανόμουν περισσότερο συγγενής με εκείνον, παρά με τον Γάϊο, όχι εξ αίματος, αλλά στην ψυχή και το χαρακτήρα, και όλες τις καταστάσεις που αντιμετώπισε στη ζωή του. Ακόμη και σήμερα τρέμω όταν σκέφτομαι ότι τότε που είχα εκλεγεί για πέμπτη φορά ύπατος συνάντησα το μεγάλο μου είδωλο το λείψανο του δηλαδή, βαλσαμωμένο με βότανα σύμφωνα με την τέχνη των Πτολεμαίων, κατά τέτοιο τρόπο που έμοιαζε σαν να κοιμόταν κουρασμένος από τις κατακτήσεις του σε ολόκληρο τον κόσμο.

Σε αυτόν και μόνο σε αυτόν χρωστάει ο λαός της Αλεξάνδρειας το ότι μετά τη νίκη μου στο Άκτιο δεν κατέστρεψα την πόλη τους, όπως τους άξιζε, που σεβάστηκα το ανάκτορο του Αντωνίου και της Κλεοπάτρας και δεν το γκρέμισα. Όχι, δεν το έκανα. Ακόμη και αν η εκδίκηση θα σήμαινε δικαιοσύνη, έδειξα πραγματική μεγαλοψυχία για χάρη του Μεγάλου Αλεξάνδρου που είχε ιδρύσει αυτή την πόλη στις δυτικές όχθες του Νείλου, χωρίς διαπραγματεύσεις, αλλά με αποφασιστικότητα, αφού πέταξε το μανδύα του στην άμμο και σχεδίασε με το σπαθί του την περίμετρο, τους δρόμους και τα σπίτια- άλλες εννέα πόλεις φέρουν ήδη το όνομα του. Όταν έφτασα στον τάφο του, που είναι φτιαγμένος από κόκκινο μάρμαρο, έδωσα εντολή να σηκώσουν τη βαριά πλάκα και αντίκρισα το είδωλό μου, που έμοιαζε με άγαλμα του Λυσίππου, γεμάτος θαυμασμό και δέος. Ήμουν τότε ακριβώς 33 ετών, στην ηλικία που πέθανε ο Αλέξανδρος.

Hellenistic, Alexander the Great in a Himation, after an original by Lysippos, late 4th or 3rd century BCE

Δεν θα ξεχάσω ποτέ την όψη του. Ο Μεγάλος αυτός άνδρας, χωρίς γένια, έμοιαζε να χαμογελάει, ένα χαμόγελο ικανοποίησης που έδειχνε ότι γνώριζε καλά τι είχε καταφέρει, περήφανος και συνειδητοποιημένος, ναι, ακόμη και αυτάρεσκος και ανώτερος. Με αυτό το χαμόγελο πεθαίνει μόνο ένας άντρας που έχει κόψει με το σπαθί του το γόρδιο δεσμό, αντί να ψάχνει να βρει την αρχή και το τέλος του σχοινιού, ένας άντρας που πηγαίνει στην έρημο να βρει τον Άμμωνα Δία για να επιβεβαιώσει τη θεϊκή καταγωγή του και το δικαίωμα της εξουσίας, ένας άντρας που ουσιαστικά δεν γνώριζε κανέναν αντίπαλο εκτός από τον ίδιο του τον εαυτό. Τότε δεν ήθελα τίποτα περισσότερο παρά να πεθάνω κι εγώ κάποια στιγμή σε τον Μεγάλο Μακεδόνα- με ένα χαμόγελο χαραγμένο στο πρόσωπό μου.

Έμεινα ατέλειωτες ώρες έτσι, να τον κοιτάζω, μέχρι που οι ανυπόμονοι σύντροφοί μου με πίεσαν να δούμε και άλλους νεκρούς Πτολεμαίους, που κείτονταν εκεί επί 300 χρόνια, μεταμορφωμένοι σε μούμιες. Είπα επιτακτικά στους ανόητους συντρόφους μου πως αυτό που ήθελα να δω εγώ ήταν ένας βασιλιάς, και όχι άλλα πτώματα. Γι'αυτό και αρνήθηκα να επισκεφθώ τον Άπι, αφού εμείς οι Ρωμαίοι συνηθίζουμε να λατρεύουμε τους θεούς και όχι τους ταύρους.

Έτσι, λοιπόν, έδιωξα τον εντελώς ανεγκέφαλο όχλο και καμία από τις ανόητες κουβέντες τους δεν μπόρεσε να μου αλλάξει γνώμη. Με τη φλόγα να τριζοβολάει στη δάδα, περιεργαζόμουνα τον μικρόσωμο άντρα. Όπως κι εγώ έτσι και ο Αλέξανδρος ήταν κοντός, γεγονός που δικαιώνει όσους ισχυρίζονται πως οι μικρόσωμοι άντρες προορίζονται για κάτι μεγάλο, αφού όλη η ενέργεια τους μοιράζεται σε ένα σώμα μικρού μεγέθους. Όπως και εγώ, έτσι και ο Αλέξανδρος έγραφε στη μητέρα του μυστικά γράμματα. Λεγόταν Ολυμπιάδα, είχε τα ίδια πάθη με την Άτια και λέγεται ότι ο  Δίας Άμμωνας κοιμόταν μαζί της, παίρνοντας τη μορφή φιδιού.

Όπως και εγώ, έτσι και ο Μεγάλος Μακεδόνας περιφρονούσε τα αθλήματα όπου έπαιρναν μέρος δυναμικοί αθλητές, και έδειχνε μεγαλύτερη αγάπη για τη φιλοσοφία. Αγαπούσε όπως έλεγε τον Αριστοτέλη σαν πατέρα του και τις τραγωδίες του Αισχύλου, του Ευριπίδη και του Σοφοκλή, ενώ όταν κοιμόταν είχε πάντα κάτω από το μαξιλάρι του την Ιλιάδα του Ομήρου, δίπλα στο ξίφος του. Και όπως ζήλευα εγώ τον Οράτιο για την τύχη του να «σμιλεύει» τις λέξεις και να αδιαφορεί για τα χρήματα και τη φήμη του, έτσι και ο Αλέξανδρος είδε το άλλο του εγώ σε ένα σοφό. Όταν πήγε στην Κόρινθο είπε στον κυνικό Διογένη ότι θα του εκπλήρωνε όποια χάρη του ζητούσε. Τότε εκείνος του ζήτησε να πάει λίγο παρακεί για να μην του κρύβει τον ήλιο, δεν ήθελε τίποτε άλλο.

Τα λόγια αυτά άρεσαν πολύ στον Αλέξανδρο, που με περηφάνια και μεγαλείο ψυχής- κανείς δεν μπορεί να το καταλάβει καλύτερα από εμένα- είπε για τον φιλόσοφο: «αν δεν ήμουν ο Αλέξανδρος, θα ήθελα να είμαι ο Διογένης». Η πολυτέλεια, έλεγε ο Αλέξανδρος- και σ'αυτό επίσης συμφωνούμε απολύτως- σε κάνει υπηρέτη και δούλο της, το να είσαι βασιλιάς είναι το πιο σκληρό καθήκον. Κατέκρινε λοιπόν τους άνδρες που αρέσκονταν στις πολυτέλειες και τα υλικά αγαθά, όπως τον Άγνωνα, που ήθελε να έχει ασημένια καρφιά στις σόλες του, ή τον Λεονάτο που ζήτησε να του φέρουν άμμο από την Αίγυπτο για να αθλείται, ή τον Φιλώτα που πρόσταξε να φτιάξουν φωλιές σε 100 στάδια για να μπορεί να κυνηγάει. Ήταν πιο υπομονετικός από εμένα, γιατί μπορεί να περιφρονούσε την ακόλαστη  συμπεριφορά, όμως δεν εξέδωσε κανένα νόμο, όπως έκανα εγώ, για να τη σταματήσει.

Head of Alexander the Great. Bronze. Greek or Roman. Late Hellenistic to Hadrianic, ca. 150 BCE - CE 138.

Έτσι, ο Μέγας Αλέξανδρος με δίδαξε την υπομονή. Με έμαθε ότι χωρίς υπομονή, το έδαφος που βγαίνουν τα σπαρτά δεν αποδίδει. Και αν κοιτάξω πίσω μου, τα 76 χρόνια της ζωής μου, δεν βρίσκω ίχνος υπομονής- και αν κάπου διακρίνεται αμυδρά, δεν μπορώ να πω ότι ήταν υπομονή, αλλά ανοχή, δυστυχώς. Δεν έμαθα ποτέ τοξοβολία, όπου αρίστευε ο Αλέξανδρος, ή να πηδάω από το άρμα, όπως έκανε εκείνος όταν τα άγρια άλογα έτρεχαν στο δάσος. Ακόμη, δεν κυνηγούσα αλεπούδες. Αυτό, βέβαια, οφειλόταν και στην υγεία μου, που από πολύ νωρίς με ανάγκασε να μένω μέσα στο σπίτι, παρόλα αυτά, όμως, με τη βοήθεια του γιατρού μου, του Μούσα, έφτασα σε μεγάλη ηλικία.

Εγώ, ο Imperator Caesar Augustus Divi Filius, και ο Μέγας Αλέξανδρος, δεν φοβόμασταν τίποτα περισσότερο από τη σημασία των οιωνών και των χρησμών. Δεν είναι παράδοξο; Αρκούσε ένα νεύμα, μια αράδα που τραβούσε το χέρι μας με την πένα, και λαοί πέθαιναν, χώρες καίγονταν και ποταμοί άλλαζαν τη ροή τους.

Και όμως, αρκούσε ένας ξαφνικός κεραυνός για να κρυφτώ στο μανδύα μου, ενώ ο Αλέξανδρος έπιανε την κούπα του. Ο Αλέξανδρος είχε γύρω του άνδρες από τη Βαβυλώνα, εγώ από την Αίγυπτο, γιατί πιστεύω στα αστέρια, δεν γνωρίζω όμως τους νόμους που με τόση σοφία καθορίζουν την τροχιά τους. Και αν για εκείνον το σημάδι ήταν μια πηγή, που ξαφνικά  ανάβλυσε νερό στο σημείο που είχε στήσει η σκηνή του, στο δρόμο του για την Ινδία, για εμένα ήταν ένα περιστέρι που με διαβεβαίωσε ότι θα επιστρέψω υγιής. Οι δύο οιωνοί είπαν την αλήθεια, πρέπει να ομολογήσω, γιατί εκείνη την εποχή υπήρχε μεγάλη εκμετάλλευση και σύγχυση γύρω από την εξήγηση των σημείων που έστελναν οι θεοί....

Αυτά σκεφτόμουν όση ώρα στέκομαι μπροστά στο νεκρό Αλέξανδρο και ήθελα να τον αποχαιρετήσω όπως χαιρετάει κάποιος, που βρίσκεται και αυτός στο τέλος της ζωής του, έναν καλό φίλο. Έτσι, έσκυψα, τον φίλησα στο μέτωπο και τον χάιδεψα  Ωστόσο, από τη μεγάλη συγκίνηση, φάνηκα απρόσεκτος και σκόνταψα στη σαρκοφάγο του Αλέξανδρου. Για να μην πέσω άπλωσα το αριστερό μου χέρι και ακούμπησα κατά λάθος τη μύτη του. Έσπασε σαν γυαλί σε πολλά κομμάτια και πριν καταλάβω τι είχε συμβεί, είδα ότι στο σημείο που βρισκόταν πριν η μύτη του, έχασκε τώρα μια τρύπα.*

Πάγωσε το αίμα μου μόλις το είδα. Ήθελα να το βάλω στα πόδια, όμως μια μυστήρια δύναμη με κρατούσε καρφωμένο εκεί. Δεν θυμάμαι πια πόση ώρα κράτησε αυτό, μέχρι που με τράβηξαν έξω δύο φρουροί. Κανένας από τους ιερείς δεν μπόρεσε να πει αν αυτό ήταν κάποιος κακός οιωνός που μου έστελναν οι θεοί, αφού κάτι παρόμοιο δεν τους έχει ξανασυμβεί και το θεώρησαν χωρίς σημασία.

Πιστέψτε με, όλα όσα γράφω είναι αλήθεια και μολονότι προσπάθησα να κλείσω τα μάτια και να σβήσω την εικόνα που είχα δει, στάθηκε αδύνατον. Η εικόνα αυτή με ακολουθεί σαν σκιά και την βρίσκω συνεχώς μπροστά μου: μια μαύρη τρύπα στο κεφάλι του Αλεξάνδρου, όχι μια πληγή που κάποια στιγμή θα έκλεινε, όχι. Τότε μου φαινόταν, όπως και σήμερα, σαν να κατέστρεψα με τα ίδια μου τα χέρια αυτόν τον θεϊκό άνθρωπο- το ίδιο μου το είδωλο».

*Τη σπασμένη μύτη στη μούμια του Μεγάλου Αλεξάνδρου περιγράφει και ο Κάσσιος Δίων, βιβλίο 51, 16, 5.

Περγαμηνή αρ. LXXXIX

PHILIPP VANDENBERG: «ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ, Τα Μυστικά Ημερολόγια», Εκδόσεις Κονιδάρη-Αθήνα.

Οι Ρωμαϊκές λεγεώνες ήταν ο φόβος και ο τρόμος της αρχαιότητας.

Η δοκιμασμένη πολεμική μηχανή της αρχαιότητας που ώθησε στις τέσσερις γωνιές της γης την φήμη της Ρώμης και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Δείτε δέκα πράγματα που δεν ξέρατε για τις Ρωμαϊκές λεγεώνες:

Ο βασιλιάς της Θράκης, γιος του Άρη, δεν άντεξε τον θάνατο του γιου του Ρήσου, που σκοτώθηκε μπροστά στα τείχη της Τροίας, κι έπεσε στο ποτάμι και πνίγηκε. Ήταν ο βασιλιάς Στρυμόναςπου έδωσε και το όνομά του στον ποταμό στον οποίο τερμάτισε τη ζωή του.

Έχει συνολικό μήκος περίπου 390 χιλιομέτρων και το μεγαλύτερο μέρος του είναι στο έδαφος της Βουλγαρίας, από όπου και πηγάζει. Στην Ελλάδα ρέουν 118 χιλιόμετρά του, αποκλειστικά στο έδαφος του νομού Σερρών. Μπαίνει δυτικά του Προμαχώνα και χωρίζεται σε δύο κλάδους με τον δυτικό να φτάνει στη λίμνη Κερκίνη.

Στη συνέχεια οι δύο κλάδοι ενώνονται και πάλι σχηματίζοντας ενιαία κοίτη. Σε μήκος περίπου 50 χιλιομέτρων η κοίτη του Στρυμόνα είναι τεχνητή, με φράγματα και αρδευτικά κανάλια. Εκβάλλει, με μικρό δέλτα, στον Στρυμονικό κόλπο, στο Αιγαίο.

Γνωστός από τον αρχαίο κόσμο, ο Στρυμόνας αναφέρεται από τον Ηρόδοτο, τον Θουκυδίδη, τον Στράβωνα, τον Αισχύλο κ.ά.  Αναγνωρίζοντας τη συμβολή του στην ευφορία της περιοχής, οι άνθρωποι που ζούσαν κοντά του τον είχαν θεοποιήσει χτίζοντας προς τιμήν του ναούς και απεικονίζοντάς τον στα νομίσματά τους. Αποτελούσε άλλωστε και σημαντικότατο υδάτινο δρόμο που συνέδεε της ακτές του Βορείου Αιγαίου με τη θρακική ενδοχώρα.

Σε όλο το διάβα του ο ποταμός δημιουργεί μια εξαιρετικά πλούσια σε βιοποικιλότητα περιοχή. Υδρόβια βλάστηση κοσμεί τις όχθες του με λεύκες, ιτιές, πλατάνια και ακακίες. Εκεί φωλιάζουν και πολλά ζώα και πουλιά ενώ στα νερά του αφθονούν πολλά είδη ψαριών. Μαζί με την Κερκίνη, ο Στρυμόνας είναι μία από τις σημαντικότερες περιοχές για την ορνιθοπανίδα της Ευρώπης ενώ βιότοποι σχηματίζονται και στις εκβολές του. Φιλοξενεί δε έναν από τους μεγαλύτερους πληθυσμούς από βίδρες στην Ελλάδα.

Οι εκβολές του ποταμού στην Κερκίνη είναι πιθανώς το πιο ενδιαφέρον σημείο του, με πλήθος διαδρομών γύρω από το ποτάμι να προσκαλούν τον επισκέπτη να βιώσει την εγγύτητα με τη φύση και να απολαύσει τις εντυπωσιακές εικόνες.

Οι αρχαίοι Ρωμαίοι βασίζονταν σε ένα περίεργο αντικείμενο για να μετρούν το χρόνο: ένα ηλιακό ρολόισε σχήμα χοιρινού!

Το Νational Geographic παρακολούθησε το έργο του Christopher Parslow από το Πανεπιστήμιο Wesleyan, της ανακατασκευής αυτού του αρχαίου "χοιρινού-ρολογιού"μέσω τρισδιάστατης εκτύπωσης, η οποία βοηθά τους ερευνητές να κατανοήσουν καλύτερα πώς χρησιμοποιήθηκε και τι πληροφορίες μετέδιδε.

«Μας υποδεικνύει ότι κατείχαν τη γνώση του πώς λειτουργεί ο ήλιος και μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μας πει το χρόνο», δήλωσε ο Parslow, καθηγητής και πρόεδρος Κλασσικών Σπουδών του πανεπιστημίου.

Το μικρό, φορητό ηλιακό ρολόι - ή  «ρολόι τσέπης ημέρας», σύμφωνα με το άρθρο-ανασκάφτηκε για πρώτη φορά στη δεκαετία του 1760 από τα κατάλοιπα μιας μεγάλης οικίας στη ρωμαϊκή πόλη του Herculaneum, η οποία καταστράφηκε από την έκρηξη του Βεζούβιου το 79 μ.Χ..

Ο Christopher Chenier, ψηφιακός γραφίστας και επίκουρος καθηγητής Ιστορίας της τέχνης, τύπωσε το "χοιρινό ρολόι "σε τρισδιάστατο εκτυπωτή στο Wesleyan.

Όταν ο Parslow ρωτήθηκε για το "χοιρινό ρολόι", εμπνεύστηκε την ανακατασκευή του σε τρισδιάστατο μοντέλο. Πήρε δεκάδες φωτογραφίες του ρολογιού στις εγκαταστάσεις του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου της Νάπολης, στην Ιταλία. Ένας τρισδιάστατος εκτυπωτής στο πανεπιστήμιο κατασκεύασε το μοντέλο -σε πλαστικό αντί για επάργυρο χάλκινο του πρωτοτύπου -μέσα σε λίγες ώρες.

Το τρισδιάστατο μοντέλο του ηλιακού ρολογιού - "χοιρινού ρολογιού" - δείχνει την ώρα: 9 π.μ.

Όπως και το πρωτότυπο, το μοντέλο του Parslow φέρει ένα ελαφρώς παραμορφωμένο πλέγμα, στη μία πλευρά. Οι κάθετες γραμμές υποδεικνύουν τους μήνες του έτους. Οι οριζόντιες γραμμές δείχνουν τον αριθμό των ωρών πριν την ανατολή ή πριν τη δύση του ηλίου.

Από το πρωτότυπο ρολόι απουσιάζει ο γνώμονας, το μέρος δηλαδή του ηλιακού ρολογιού που ρίχνει την σκιά, αλλά μια έφορος του μουσείου τον 18ο αιώνα το είχε περιγράψει σαν να έχει το σχήμα της ουράς ενός χοίρου, έτσι ο Parslow το ξαναδημιούργησε. Στη συνέχεια πειραματίστηκε με το ηλιακό ρολόι σε εξωτερικούς χώρους. Το ρολόι πρέπει να είναι κρεμασμένο από ένα κορδόνι, έτσι ώστε ο ήλιος να πέφτει στην αριστερή του πλευρά, επιτρέποντας την ουρά του συνδεδεμένου χοίρου να ρίξει την σκιά σε όλο το πλέγμα του.

Ο χρήστης ευθυγραμμίζει το ρολόι, έτσι ώστε η άκρη της σκιάς της ουράς να πέφτει στην κάθετη γραμμή του τρέχοντα μήνα. Τέλος, ο χρήστης υπολογίζει τον αριθμό των οριζόντιων γραμμών από την ανώτερη οριζόντια γραμμή προς την οριζόντια γραμμή που βρίσκεται πλησιέστερα προς την άκρη της σκιάς. Αυτό υποδεικνύει τον αριθμό των ωρών μετά την ανατολή ή πριν τη δύση.