Η ΑΘΗΝΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝ

Η μεγαλύτερη οικοδομική δραστηριότητα στην αρχαϊκή Αθήνα συμπίπτει, όπως φαίνεται, με την εποχή των τυράννων. Πριν από αυτή, διακρίνουμε μόνο κάποια απομεινάρια μνημειακών οικοδομημάτων στην Ακρόπολη και την αστική διάταξη της Αγοράς, αλλά και αργότερα το ενδιαφέρον της νεοφανούς δημοκρατίας για την οικοδόμηση δεν ήταν έντονο, με κάποιες μηδαμινές εξαιρέσεις.

Η εικόνα της Αθήνας μετά τους τυράννους ήταν ήδη εντυπωσιακή για την ποικιλία και τον αριθμό των δημόσιων κτιρίων. Η πόλη, με τα τείχη ή χωρίς, είχε πλάτος 1,5 χλμ., σίγουρα όμως δεν ήταν οικοδομημένη σε όλο της το πλάτος, διότι υπήρχαν μερικές γυμνές λοφοπλαγιές και πιθανώς μερικές αραιοκατοικημένες περιοχές στα βόρεια και ανατολικά.

Η Ακρόπολη ήταν πολύ καλά οικοδομημένη με περίτεχνα λατρευτικά κτίσματα. Η Αγορά είχε ήδη προσλάβει κάτι από την κλασική της μορφή: η δυτική της πλευρά αποτελείτο από μία σειρά δημόσιων κτισμάτων ή ναών που έβλεπαν στην ανοικτή περιοχή κατά μήκος της πόλης της Αθήνας, προς την Ακρόπολη. Λίγα από τα νέα οικοδομήματα της κάτω πόλης ήταν μεγάλα σε μέγεθος και η Αθήνα που απλωνόταν γύρω από την Ακρόπολη, περίπου το 500 π.Χ. είχε χαμηλά κτίσματα, κυρίως μονώροφα, που αποτελούσαν κατάλοιπα της τοπικής πολεοδομίας.

Πιθανότατα η Αθήνα την εποχή των γιων του Πεισιστράτου να ήταν εντελώς διαφορετική απ'ότι την εποχή του πατέρα τους. Είναι δύσκολο να καθορίσουμε πότε ξεκίνησαν ή τελείωσαν τα μεγαλύτερα έργα οικοδόμησης την εποχή της τυραννίας. Πολλές από τις σύγχρονες θεωρίες που αποδίδουν τα περισσότερα έργα στους γιους του Πεισιστράτου, ενδεχομένως να μην αναγνωρίζουν την πρωτοβουλία του πα τέρα τους, ο οποίος προώθησε τα σχέδια, αλλά δεν πρόφθασε να τα δει να ολοκληρώνονται. Το γεγονός αυτό ίσως ευθύνεται για ορισμένες αντιφάσεις στις πηγές. Ένα περαιτέρω πρόβλημα ανακύπτει κατά τις περιόδους εξορίας του Πεισιστράτου και υπάρχει πιθανότητα τα περισσότερα αγάλματα που κοσμούν τα κτίρια της Ακρόπολης, η διακόσμηση του κυρίως ναού της, και η κατασκευή του ναού του Απόλλωνα Πατρώου στην Αγορά να ήταν έργα που πραγματοποιήθηκαν όταν ο Πεισίστρατος βρισκόταν μακριά από την Αθήνα.

Μέχρι το 510 π.Χ., η Αγορά είχε γίνει το κέντρο της πόλης, τα όρια της οποίας ορίζονταν από τα δημόσια οικοδομήματα. Έτσι αποτρεπόταν η επέκταση των βιοτεχνικών συνοικιών, που απλώνονταν προς τα βορειοδυτικά. Εκεί, για πολλά χρόνια δραστηριοποιούνταν οι σιδηρουργοί και οι αγγειοπλάστες. Από τα κτίσματα της δυτικής πλευράς μόνο ο ναός του Απόλλωνα Πατρώου και το μεγάλο νοτιοδυτικό Οίκημα, το οποίο θεωρείται από πολλούς η κατοικία των τυράννων, επέζησε έως τον 5ο αιώνα π.Χ. Αλλά τις επιβλητικές προσόψεις των ύστερων κλασικών κτιρίων στους πρόποδες του λόφου του Αγοραίου Κολωνού κατείχαν ταπεινά αντίγραφα τους -το πρώιμο Βουλευτήριο και οι ναοί. Πλάι στο βορειότερο άκρο της οδού των Παναθηναίων, εκεί όπου διασταυρωνόταν με την Αγορά, υπήρχε το ομώνυμο κτίριο του εγγονού του Πεισιστράτου, ο βωμός των Δώδεκα Θεών, ένας καινοφανής βωμός λατρείας και ο «ομφαλός» της πόλης, απ'όπου απλώνονταν οι δρόμοι της Αττικής, προς όλες τις κατευθύνσεις.

Στο άλλο άκρο της οδού, βρισκόταν μία κρήνη περιστοιχισμένη από κιονοστοιχία, πιθανώς η Εννεάκρουνος, της οποίας η ονομασία αποδίδεται στην αρχαιότητα, ή τμήμα από το νέο σύστημα ύδρευσης της Αθήνας, με σωλήνες από τα ανατολικά προς βόρεια και νότια της Ακρόπολης. Στο βορειότερο τμήμα του κέντρου της Αθήνας βρισκόταν το ανοιχτό θέατρο, η ορχήστρα, όπου πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες παραστάσεις του δράματος, και τέλος στην υπόλοιπη περιοχή της Αγοράς, που αποτελούσε μέρος συγκέντρωσης για την εκκλησία του δήμου, διεξάγονταν εμπορικές δραστηριότητες (πιθανότατα περιορισμένες).

Σε ποιο βαθμό και ποια περίοδο ο Πεισίστρατος και οι γιοι του κατοίκησαν στην Ακρόπολη δεν είναι εξακριβωμένο. Από τη δεκαετία του 560 π.Χ., ο ιερός βράχος έπαψε να είναι, από κάθε άποψη, το πολιτικό κέντρο της Αθήνας, παρέμενε, όμως, το θρησκευτικό, καθώς και το φυσικό δυνατό σημείο της πόλης, στο οποίο κατέφευγε ο τύραννος σε περιόδους εντάσεων. Όταν ο Ιππίας οχύρωσε το λόφο της Μουνιχίας το 511 π.Χ., δεν το έκανε επειδή δεν υπήρχε άλλο ασφαλές μέρος στην πόλη, αλλά επειδή ήθελε να εξασφαλίσει μία σίγουρη έξοδο διαφυγής. Σίγουρα, τα νέα κτίρια που υπάρχουν στην Ακρόπολη, είτε χτίστηκαν από τον Πεισίστρατο είτε όχι, φαίνεται από τη διακόσμηση τους ότι εξέφραζαν άλλους σκοπούς πέρα από τη λατρεία της θεάς της πόλης (βλέπε παρακάτω).

Η τελευταία ανακαίνιση του παλαιού ναού της Αθηνάς πιστεύεται πως ολοκληρώθηκε από τους γιους του Πεισιστράτου και πιθανώς να είχε ξεκινήσει από αυτούς. Tα μαρμάρινα αετώματα συνδύαζαν το παλιό θέμα των μαχόμενων ζώων, τα οποία διακοσμούσαν το ναό τα πρώτα χρόνια της ύπαρξης του, με μία Γιγαντομαχία -ένα θέμα που σχετιζόταν περισσότερο με τα αθηναϊκά και παναθηναϊκά ενδιαφέροντα. Επίσης, ήταν το κυρίαρχο θέμα στα μαρμάρινα αναθήματα που πρόσφεραν οι Αλκμεωνίδες στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς (Ηρόδ. Ε', 62). Συνέχεια αυτού αποτελούσαν τα νέα Προπύλαια στην είσοδο της Ακρόπολης. Θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αυτές τις σχέσεις των Αλ-κμεωνιδών με τους Δελφούς ως στοιχεία για τη χρονολόγηση των μαρμάρινων αετωμάτων μετά το 510 π.Χ. Με βάση την τεχνοτροπία, μπορού με να υποστηρίξουμε πως χρονολογούνται λίγο μετά ή λίγο πριν το 510 π.Χ.

Μέχρι το θάνατο του Πεισιστράτου, η Ακρόπολη προσείλκυε τους Αθηναίους περισσότερο για τα νέα της κτίρια παρά για να προσφέρουν τα αφιερώματα τους στη θεά. Κάποιοι πίστεψαν πως αυτό σήμαινε ότι οι πολίτες δεν είχαν εύκολη πρόσβαση στον ιερό βράχο, πιθανότατα όταν κατοικούσε εκεί ο Πεισίστρατος, ή ότι οι γιοι του εγκαινίασαν μία νέα τακτική για τη χρήση του, ή ότι ενθάρρυναν κάποιο νέο είδος αφιερωμάτων. Ορισμένα από τα πρώιμα αγγεία που αφιερώθηκαν στην Ακρόπολη φέρουν επεξεργασμένες σκηνές Γιγαντομαχίας, που μας θυμίζουν το θέμα που υπήρχε κεντημένο στον πέπλο ο οποίος αφιερώθηκε στην Αθηνά στα Μεγάλα Παναθήναια και τον εορτασμό τους, στα τέλη του αιώνα στο μαρμάρινο αέτωμα του ναού της.

Tα αγάλματα-αφιερώματα εμφανίζονται πιο συχνά μετά το θάνατο του Πεισιστράτου, υπάρχει όμως η πιθανότητα αυτό να αποτελεί ένδειξη της ευπορίας και κάποιων αλλαγών στον τρόπο επίδειξης του πλούτου καθώς και του τρόπου ζωής των Αθηναίων εκείνα τα χρόνια, κάτι που θα πρέπει να εξετάσουμε σε μεγαλύτερο βάθος. Μία ακόμη ένδειξη των παραπάνω παραγόντων ήταν και η σημασία που αποδιδόταν στις νέες ανανεωμένες γιορτές -τις δραματικές γιορτές, π.χ., προς τιμή του Διονύσου, τα νέα Παναθήναια. Οι τετραετείς αγώνες προϋπέθεταν νέες ληκύθους μέσα στις οποίες θα τοποθετούνταν τα έλαια που προορίζονταν για τη βράβευση των αθλητών. Επίσης, οι πολύ γνωστοί μελανόμορφοι παναθηναϊκοί αμφορείς εμφανίστηκαν τη δεκαετία του 560 π.Χ. Ωστόσο, σύμφωνα με τα στοιχεία που έχουμε, η χρήση των αγγείων έγινε συστη ματική μετά το θάνατο του Πεισιστράτου και υπάρχουν μαρτυρίες για τα πιο διακεκριμένα εργαστήρια και τους αγγειογράφους τους την εποχή αυτή.

Οι τύραννοι συνήθιζαν να εισάγουν στην πόλη λατρευτικές πρακτικές από την ύπαιθρο αλλά και να καθιερώνουν νέες. Στην Ακρόπολη, η λατρεία της Βραυρώνιας Αρτέμιδος προερχόταν από κάποιο μέρος της πατρίδας των τυράννων, ενώ καθιερώθηκε ή προωθήθηκε η λατρεία της Αθηνάς Νίκης. Στις νότιες πλαγιές χτίστηκε ο ναός του Διονύσου, όπου πιθανώς υπήρχε ήδη το περιβάλλον που φιλοξενούσε τις παραστάσεις του δράματος και που αργότερα φιλοξένησε το θέατρο του Διονύσου, το ωραιότερο της Αθήνας.

Πλάι στην οδό των Παναθηναίων προς την Ακρόπολη χτίστηκε το Ελευσίνιο για να εξυπηρετεί τα Μικρά Μυστήρια, και στην Ελευσίνα ένα νέο Τελεστήριο. Έξω από την κεντρική περιοχή της πόλης γίνονταν νέα έργα στην Ακαδημία (το τείχος του Ιππάρχου) και το ιερό του Απόλλωνα του Πυθίου (ένας ακόμη βωμός από τον εγγονό του Πεισιστράτου). Επίσης, στον Ιλι-σό είχαν ξεκινήσει εργασίες στον καινούργιο ναό του Ολύμπιου Διός, ο οποίος θα ανταγωνιζόταν τους ναούς των ανατολικών ελληνικών πόλεων -ένα σχέδιο που εγκαταλείφθηκε μετά το 510 π.Χ. και απλά ολοκληρώθηκε με μία νέα αρχιτεκτονική διάταξη από τον Αδριανό.

Όποιες και αν ήταν οι υπόλοιπες αλλαγές που επιχείρησαν οι τύραννοι στον τρόπο ζωής των Αθηναίων και προς όφελος της ευημερίας της πόλης, ως προς τον εξωραϊσμό της άφησαν πίσω τους στην Αθήνα νέους ναούς και δημόσια έργα, μαρμάρινα εκεί όπου πριν υπήρχαν ασβεστόλιθος και τούβλα.

Η ΑΘΗΝΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΤΥΡΑΝΝΩΝ

Οι αλλαγές που προωθήθηκαν σε υλικό επίπεδο από τη νέα μορφή δημοκρατίας στην Αθήνα μπορεί μεν να άλλαξαν το πρόσωπο της, όχι, όμως, δραστικά. Οι περισσότερες από αυτές στόχευαν να ικανοποιήσουν τις ανάγκες της νέας κοινωνίας. Στην Ακρόπολη, ο σπουδαίος ναός της Αθηνάς γοήτευε με τα καινούργια μαρμάρινα αετώματα του, παρότι, όπως είδαμε προηγουμένως, δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε εάν ήταν πρώιμο (και μάλιστα απρόσμενο) έργο της νέας δημοκρατίας, δηλαδή εάν ήταν αυτοί που αντικατέστησαν τον ασβεστόλιθο με μάρμαρο, όπως συνέβη με τους Αλκμεωνίδες στους Δελφούς. Ορισμένα μικρότερα κτίσματα που βρίσκονταν στην Ακρόπολη πιστεύεται ότι κατεδαφίστηκαν εκείνη την περίοδο και όχι μετά την αποχώρηση των Περσών. Επιπλέον, στήθηκε στον ιερό βράχο μία στήλη όπου υπήρχαν καταγεγραμμένα τα λάθη των τυράννων (Θουκ. ΣΤ, 55).

Όπως φαίνεται, τα αφιερώματα από την εποχή των τυράννων έμειναν ανέπαφα, ενώ προστέθηκαν σε αυτά άλλα, καινούργια - τα περισσότερα εκ των οποίων ήταν χάλκινα, γεγονός που δικαιολογεί το μικρό σχετικά αριθμό των σωζόμενων μαρμάρινων τμημάτων, σε σύγκριση με τα πιο ταπεινά χάλκινα αφιερώματα και τα ζωγραφισμένα αγγεία.

Το 506 π.Χ., το νέο καθεστώς γιόρτασε τις εκτός συνόρων επιτυχίες της Αθήνας στη Βοιωτία και επί των Χαλκιδέων (Ηρόδ. Ε', 77.4) με το χάλκινο άρμα και τις αλυσίδες των αιχμαλώτων στην Ακρόπολη, ενώ προς τιμή της Αθηνάς Νίκης αφιέρωσαν μόνο ένα ιερό και ένα βωμό. Μετά τη μάχη του Μαραθώνα, συντελέστηκε μία από τις πιο αξιοσημείωτες καινοτομίες στη διάταξη του νέου ναού της Αθηνάς, ο «προγενέστερος Παρθενώνας», νότια του παλαιού ναού της Αθηνάς.

Η καινοτομία αυτή φαίνεται να έγινε προς τιμή κάποιας στρατιωτικής επιτυχίας κατά των Περσών. Τελικά, όμως, οι Πέρσες κατέστρεψαν το ημιτελές οικοδόμημα το 480 π.Χ. Αργότερα ο Περικλής ολοκλήρωσε το έργο, το οποίο πάντα συμβόλιζε τις επιτυχίες της Αθήνας κατά των ανατολικών λαών. Αυτό το έργο ήταν για την Αθήνα μετά το 490 π.Χ. ένα μεγάλο δημόσιο εγχείρημα - χτίστηκε ένας μαρμάρινος ναός εφάμιλλος των μεγαλύτερων ναών της Κεντρικής Ελλάδας και των πλούσιων δυτικών αποικιών. Τον ξεπερνούσαν μόνο οι πόλεις της Ιωνίας και το Ολύμπιο των τυράννων της Αθήνας.
Στην Αγορά συναντάμε αναθήματα ενδεικτικά της μετάβασης από το παλαιό καθεστώς στο νέο. Το σύμπλεγμα των Τυραννοκτόνων Αρμόδιου και Αριστο-γείτονα, που ανεγέρθηκε, ήταν έργο του Αντήνορα -σημαντικό πρώιμο δείγμα της αναγωγής τους σε ήρωες της πόλης αμέσως μετά το θάνατο τους, ανεξάρτητα από τα κίνητρα των πράξεων τους.

Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε πολλά για τον πυρήνα της πόλης κατά την κλασική εποχή. Υπάρχουν ορισμένα σημαντικά έργα που χρονολογούνται πριν από το 480 π.Χ. -ένα Βουλευτήριο (Παλιό), η Βασίλειος στοά, οι αλλαγές στην Πνύκα, όπου γίνονταν οι συνελεύσεις του δήμου. Όλα, όμως, τα παραπάνω θα πρέπει να ήταν έργα νεόπλουτων Αθηναίων μετά τους Περσικούς πολέμους.

Πέρα από την κεντρική περιοχή της πόλης όπου βρίσκονταν τα περισσότερα κτίρια, απλώνονταν τα νεκροταφεία της Αθήνας. Ήδη, από τον 8ο αιώνα π.Χ., στο δυτικό άκρο της πόλης δεν υπήρχε σχεδόν τίποτα και τα νεκροταφεία εκτείνονταν πιο πέρα από αυτό, κατά μήκος των κεντρικών δρόμων που οδηγούσαν μακριά από την Αθήνα, έξω από τις κλασικές πύλες, όπου γινόταν ο επίσημος αποχαιρετισμός του ταξιδιώτη. Οι περιοχές α,λ όπου φιλοξενούνταν τα παλιότερα νεκροταφεία μέσα στην πόλη, ακόμη και στην Αγορά, συνέχισαν να λειτουργούν για λίγο κατά τη διάρκεια της αρχαϊκής περιόδου, ενώ κατά τα ύστερα χρόνια σε μερικά νεκροταφεία άνθησαν οι λατρείες σημαντικών ηρώων. Παρόλο που τα ταφικά αφιερώματα ήταν λιτά, τα μνημεία των νεκρών ήταν πολύ ακριβά και συμπεριλάμβαναν μεγάλα έργα αρχαϊκής αθηναϊκής τέχνης.

Η πιο προσεγμένη επιτύμβια στήλη απαντά στα χρόνια πριν από το θάνατο του Πεισιστράτου. Στα επόμενα χρόνια,η επικράτηση πιο λιτών μορφών στις επιτύμβιες στήλες δεν αποτελεί ένδειξη σχετικής νομοθεσίας που απαγόρευε τα έξοδα και την επίδειξη πλούτου (οι κούροι συνέχισαν να κατασκευάζονται για τα νεκροταφεία της Αθήνας και της υπαίθρου). Μάλλον είναι μία ακόμη ένδειξη αλλαγής των προτιμήσεων. Μετά το 500 π.Χ. όμως, παρατηρείται μία συμπεφωνημένη διακοπή παραγωγής ανάγλυφων επιτύμβιων πλακών, ενώ μειώθηκε σε μεγάλο βαθμό και η χρήση των κούρων. Πιθανή αιτία ίσως ήταν κάποια νομοθεσία κατά της επίδειξης πλούτου που έκαναν οι πλουσιότερες οικογένειες.

Μία ακόμη καινοτομία, ήταν οι κρατικοί τάφοι, οι οποίοι προορίζονταν για τους μαχητές που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, και χα νέα κρατικά μνημεία στην Ακρόπολη προς τιμή των στρατιωτικών επιτυχιών.Το 480 π.Χ., οι Πέρσες κυρίευσαν και Ι λεηλάτησαν την Αθήνα. Το επόμενο έτος επέστρεψαν, έκαψαν και γκρέμισαν τα κτίρια της Ακρόπολης. Όταν οι Πέρσες αποσύρθηκαν, μέλη από τον παλαιό ναό της Αθηνάς και από τον ημιτελή «προγενέστερο Παρθενώνα» μεταφέρθηκαν στο βόρειο τείχος της Ακρόπολης, και διατάχθηκαν με τέτοιο τρόπο, ώστε να φαίνονται ως ένα είδος μνημείου, ορατό από την Αγορά, καθώς εκείνα τα χρόνια στον ιερό βράχο δεν υπήρχαν ναοί. Tα μαρμάρινα αγάλματα, οι βάσεις τους και τα μικρότερα αφιερώματα άρχισαν σταδιακά να θάβονται σε λάκκους, ενώ τα μεγάλα μπρούντζινα αγάλματα απομακρύνθηκαν και πιθανόν αποσπάσθηκε με λιώσιμο ο χαλκός τους. Είτε υπήρχε ο Όρκος των Πλαταιών (μία αρχαία παράδοση πιθανότατα του 4ου αιώνα π.Χ., παρουσιάζει τους Έλληνες να ορκίζονται πριν από τη μάχη των Πλαταιών.

Η έρευνα απέδειξε ότι πρόκειται για ένα από τα πλαστά ιστορικά κείμενα που δημιουργήθηκαν στην Αθήνα για να υμνήσουν τη δόξα της πόλης) είτε όχι, η Αθήνα δεν έκανε τίποτα για να αναστηλώσει τους κατεστραμμένους από τους Πέρσες ναούς, μέχρις ότου αυτή και η Συμμαχία της κατάφεραν να ελευθερώσουν όλα τα ελληνικά εδάφη από τον περσικό ζυγό, οπότε το ιερό άγαλμα της Αθηνάς βρήκε προσωρινό καταφύγιο στα ερείπια του ναού της ή κάπου αλλού. Φαίνεται, επίσης, πως επισκευάστηκαν και τα παλαιά Προπύλαια. Στην Αγορά, το άγαλμα των Τυραννοκτόνων του Αντήνορα που είχε αφαιρεθεί από τον Ξέρξη, ανέλαβαν να αντικαταστήσουν οι γλύπτες Κρίτιος και Νησιώτης.

Οι ναοί λεηλατήθηκαν, ωστόσο όπως φαίνεται τα δημόσια κτίρια δεν υπέστησαν μεγάλες καταστροφές και πολύ γρήγορα ανεγέρθηκαν νέα. Φυσικά μέσα στην πόλη, τα σπίτια και τα εργαστήρια ανακατασκευάστηκαν. Δυστυχώς, τα στοιχεία που έχουμε από πρωτογενείς πηγές είναι ανεπαρκή. Πάντως, όλες οι ζημιές επισκευάστηκαν και τα οικήματα πήραν την πρότερη μορφή τους εκτός από τα ιερά. Tα νεκροταφεία παρέμειναν σχετικώς λιτά για ακόμη μισό αιώνα.

Η ΥΠΟΛΟΙΠΗ ΕΛΛΑΔΑ

Αν εξαιρέσουμε την Αθήνα, υπάρχουν συγκριτικά πολύ λίγα στοιχεία για να μπορέσουμε να σχηματίσουμε μία εικόνα σχετικά με την εμφάνιση και την ανάπτυξη των μεγαλύτερων πόλεων, και ακόμη λιγότερα για τον τρόπο ζωής και τις αλλαγές του από τον 7ο αιώνα π.Χ. σε ορισμένες αποικίες. Δεν έχουμε ουσιαστικά καθόλου στοιχεία για τις πόλεις της Θήβας, του Αργούς, της Σπάρτης και της Κορίνθου στα τέλη της αρχαϊκής περιόδου, εκτός από την περιοχή του ναού στην τελευταία. Στη Βοιωτία, η μαζική εισαγωγή αθηναϊκών αγγείων μικρής αξίας αποκαλύπτει τις επιχειρηματικές ικανότητες στο εμπόριο, καθώς και τις προτιμήσεις των Βοιωτών.

Η τεχνοτροπία της κεραμικής διακόσμησης παραμερίστηκε στην περιφέρεια και η Αθήνα πλέον προωθούσε όλα τα καλής ποιότητας επιτραπέζια πήλινα αγγεία σε μία αγορά, η οποία, τουλάχιστον εντός Ελλάδας, έδειχνε προτίμηση στο μελανόμορφο ρυθμό. Ωστόσο, δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι οι καλλιτεχνικές δεξιότητες αποτελούσαν αθηναϊκό μονοπώλιο, γιατί έτσι αδικούμε τις υπόλοιπες πόλεις. Έχουν βρεθεί υψηλής ποιότητας χάλκινα αγγεία που αποδίδονται σε διαφορετικά κέντρα, από αρχαιολογικής άποψης, όμως, δεν είναι ξεκάθαρη η προέλευση τους.

Αυτό που γνωρίζουμε με βεβαιότητα είναι ότι οι πελοποννησιακές πόλεις μύησαν τον ελληνικό κόσμο σε αυτό το είδος τέχνης και ότι το χάλκινο αγγείο αποτελούσε δείκτη ευημερίας σε σχέση με το πήλινο. Παραδείγματος χάριν, η Σπάρ-τη είναι η πιθανή πηγή των σπουδαίων χάλκινων ελικωτών κρατήρων που εξάγονταν στα ανατολικά, βόρεια και δυτικά, και τα οποία όπως φαίνεται χρησιμοποιούνταν ως ακριβά δώρα, που παρέπεμπαν στην ηρωική εποχή και προσφέρονταν ως δείγμα φιλίας αλλά και επιρροής σε ξένους.

Ο ανατολικός ελληνικός κόσμος, ο οποίος βρισκόταν υπό περσική πολιορκία, δεν έχει πολλά να επιδείξει, ενώ διαθέτουμε λίγα ή και καθόλου στοιχεία για τις πόλεις της ενδοχώρας, που είχαν πληγεί σε μεγάλο βαθμό από τους ει σβολείς. Ο μεγάλος ναός της Εφέσου παρέμεινε για μακρό χρονικό διάστημα ημιτελής και οι περισσότερες εργασίες στους αρχαϊκούς Διδύμους κοντά στη Μίλητο αποπερατώθηκαν πολύ πριν το τέλος του αιώνα. Από τα στοιχεία που διαθέτουμε, φαίνεται ότι η κατάσταση ήταν καλύτερη στα νησιά και η οικοδόμηση ναών συνεχίστηκε, όπως για παράδειγμα ο ναός στη Χίο, στις Φάνες.

Στη Σάμο, μετά την εποχή του Πολυκράτη, μειώνονται τα ακριβά αφιερώματα στο Ηραίο και πιθανώς οι εγχάραχτες επιτύμβιες πλάκες, ενώ, αντίθετα, υπάρχουν μαρτυρίες για πολλά έργα γλυπτικής στο μεγάλο ναό καθώς και σε άλλα λατρευτικά οικήματα. Ήδη οι καλλιτέχνες της Ανατολικής Ελλάδας ανταποκρίνονταν στην πρόσκληση να εργαστούν σε γειτονικά βασίλεια, τα οποία απολάμβαναν μερική αυτονομία υπό την περσική κυριαρχία -παραδείγματος χάριν, εργάστηκαν στους σκαλιστούς τάφους του Ξάνθου στη Λυκία.

Την περίοδο αυτή άνθησε παράλληλα και η χάραξη πολύτιμων λίθων σε εργαστήρια της Περσικής Αυτοκρατορίας και της ευρύτερης επικράτειας της, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου. Ακόμη, οι Έλληνες καλλιτέχνες της Μικρός Ασίας συνέβαλαν στην άνθηση της γλυπτικής και την παραγωγή μεγάλου αριθμού γλυπτών έργων τέχνης στο σημαντικό περσικό διοικητικό κέντρο των Σάρδεων.

Πηγή: Πανεπιστήμιο του Καίμπριτζ: «Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας»

Χρησιμοποιώντας ο Περσέας την ασπίδα του ως καθρέπτη, για να αποκεφαλίσει την Μέδουσα, μας έρχεται στο νου η παλαιά αντίληψη, σύμφωνα με την οποία κάθε αντικατοπτρισμός είναι ψυχή, την οποία αντικατοπτριζούσα ψυχή μπορεί να κλέψει όποιος νεκρός ή δαίμονας βρισκότανε εκεί κοντά.

Με τη δοξασία αυτή σχετίζονται και οι Αρπυίες, για τις οποίες πίστευαν πως είχαν τη δυνατότητα να αρπάζουν τις ψυχές. Απεικόνιση αυτού του ρόλου τους έχουμε στη ζωφόρο ενός ναού στην περιοχή της Λυκίας, όπου οι Αρπυιες έχουν στην αγκαλιά τους μωρά, με τα μωρά να παριστάνουν τις ψυχές.

Κατά την μυθολογία οι Αρπυίεςήτανε κόρες του Θαύμαντα και της Ωκεανίδας Ηλέκτρας και απεικονίζονταν ως φτερωτά όντα με ανθρώπινο πρόσωπο και χέρια αλλά πόδια και νύχια πουλιών.

Μορφή και Δύναμη των Πλασμάτων

Εντούτοις ως προς αυτήν την περιγραφή ο Βιργίλιος αναφέρει πως τα χέρια τους δεν ήταν όπως του ανθρώπου αλλά είχαν σχήμα αρπάγης. Ως προς τον πατέρα του, τώρα, αυτός ήτανε γιος του Πόντου και της Γαίας και το όνομά του σημαίνει αυτόν που τον θαυμάζεις μην μπορώντας να τον εξηγήσεις, ενώ η μητέρα τους ήτανε κόρη του Ωκεανού.

Εκτός από τις Αρπυίες είχαν και κόρη την Ίριδα, την αγγελιοφόρο των θεών. Στην θεογονία του ο Ησίοδος αναφέρεται σε δύο ‘Αρπυιες, στην Αελλώ ή Αελλόπους (γρήγορη σαν καταιγίδα) και στην Ωκύπετη ή Ωκύποδη (γρήγορη στα πόδια), σ’ αντίθεση με τον Όμηρο που αναφέρει μόνο την Ποδάγρη, που το όνομά της σημαίνει γρήγορη στα πόδια και ταυτίζεται με την Ωκύποδη.

Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό πως οι Αρπυίες είναι η καταστροφική δύναμη των καταιγίδων και των θυελλών και θα μπορούσαμε να πούμε πως όταν έχουμε αναφορά σε θύελλες ή μαύρες θύελλες τότε υπονοούνται οι ‘Αρπυιες. Έτσι τις ‘Αρπυιες επικαλείται και η Πηνελόπη όταν ζητά να την πάρουνε οι θύελλες, δηλαδή να πεθάνει.

Πιθανότατα η δοξασία που θέλει τις Αρπυίες να αρπάζουν τις ψυχές θα πρέπει να έχει τις ρίζες της σε μια απώτερη περίοδο, όπου ο πρωτόγονος άνθρωπος ήταν ανήμπορος να αντιδράσει στα τρομερά στοιχεία της φύσεως, και οι τρομερές θύελλες, που άγγιζαν τα όρια των θεομηνιών, ήταν αιτία για την απώλεια ανθρωπίνων ζωών.

Αρπάχτρες Ψυχών και Αγγελιοφόροι Τιμωριών

Έχουμε λοιπόν κατά πρώτον πως οι Αρπυίες είναι οι θύελλες και οι καταιγίδες ενώ από το γεγονός πως θεωρούνται αρπάχτρες των ψυχών, συμπεραίνουμε πως θεωρούνται δαίμονες που ως στόχο έχουνε την αρπαγή των ψυχών αλλά εξαιτίας τις παρουσίας τους εκδηλώνονται οι καταιγίδες. Δηλαδή η καταστροφική δύναμη των καταιγίδων και των θυελλών είναι το σήμα κατατεθέν της παρουσίας των Αρπυίων σε έναν τόπο.

Λόγο της καταστροφικής τους δύναμης στα μεταγενέστερα χρόνια πίστευαν πως πατέρας τους ήτανε ο Τυφώνας,ο οποίος μάλιστα όταν οι Βορεάδες προσπαθούσαν να τις σκοτώσουνε βγήκε από τον Βεζούβιο για να τους εμποδίσει.

Εδώ ο Τυφώνας σχετίζεται με την καταστροφική δράση του Βεζούβιου και πιθανότατα ο Βαλέριος Φλάκκος, που μας διασώζει αυτήν την εκδοχή, περιγράφει κάποια έκρηξή του.

Οι Αρπυιες είναι πιο γνωστές από την περιπέτεια του Φινέα, που σύμφωνα με τον Απολλόδωρο ήτανε γιος του Ποσειδώνα, ενώ κατά άλλους γιος του Αγήνορα ή του Φοίνικα. Σχετικά με την τύφλωσή του και το μαρτύριό του από τις φτερωτές Αρπυιες, υπάρχουνε διάφορες παραλλαγές.

Η παλαιότερη εκδοχή θέλει τον Φινέα (δυνατός νους) να έχει τυφλωθεί επειδή έδειξε τον δρόμο προς την Κολχίδα στον Φρίξο, με αποτέλεσμα να επικαλεσθεί ο Αιήτης τον πατέρα του Ήλιο και αυτός με την σειρά του να τυφλώσει τον Φινέα.

Κατά τον Οπιαννό, τον Φινέα τον τύφλωσε ο Φαέθων, γιος του Ήλιου, επειδή ξεπερνούσε σε μαντική δύναμη τον Απόλλωνα/Ήλιο. Αλλά και άλλη παραδιδόμενη εκδοχή θέλει τον Φινέα να έχει τυφλωθεί από τον Δία, επειδή χρησιμοποιούσε την τέχνη της μαντείας για να αποκαλύπτει τις βουλές των θεών στο ανθρώπινο γένος.

Ως προς την τιμωρία που του επιβλήθηκε από τους θεούς, ο Σοφοκλής αναφέρει πως ο Φινέας μετά τον θάνατο της πρώτης γυναίκας του, Κλεοπάτρας, παντρεύεται την Ειδοθέα, η οποία μισεί τους γιους του Φινέα, για αυτό αφού πρώτα τους τύφλωσε μετά τους έριξε σε μία υπόγεια φυλακή.

Η αδιαφορία όμως του Φινέα για αυτήν την αποτρόπαια πράξη της γυναίκας του, εξόργισε τον Δία, που αποφάσισε να του θέσει ένα δίλημμα, ή να πεθάνει αμέσως ή να ζήσει χωρίς να ξαναδεί το φως του ήλιου.

Μπροστά στο δίλημμα αυτό, ο Φινέας διάλεξε τη δεύτερη επιλογή, η οποία όμως πρόσβαλλε τον θεό Ήλιο, που για να τον τιμωρήσει τους έστειλε τις Αρπυιες για να του αρπάζουν και να του βρομίζουν το φαΐ.

Συγκεκριμένα κάθε φορά που ο Φινέας προσπαθούσε να φάει, ευθύς αμέσως οι τερατόμορφες Αρπυιες του άρπαζαν το φαΐ από τα χέρια και το στόμα, ενώ το λίγο φαΐ που του απόμενε το βρόμιζαν με μία μυρωδιά που απέτρεπε σε οποιονδήποτε να πλησιάσει στο σημείο που ήτανε ο Φινέας.

Αρχικά ο Φινέας ήταν ήρωας του αρκαδικού κύκλου και αργότερα ενσωματώθηκε στον αργοναυτικό, μετατοπίζοντας τον έτσι από την δύση προς την ανατολή. Για τον λόγο αυτό και πολλά τοπωνύμια του Βοσπόρου και του Πόντου επινοήθηκαν ως μέρη διαμονής του, ενώ και ο Ησίοδος λέει πως οι Αρπυιες άρπαξαν τον Φινέα και τον πήγαν στην χώρα τον Σκύθων.

Η πληροφορία του Ησιόδου σε πρώτο βαθμό ερμηνείας, μας λέει πως οι δυνατοί άνεμοι των καταιγίδων άρπαξαν τον Φινέα και τον πήγαν στους Σκύθες, παραπέμποντας έτσι στο παραμύθι «ο μάγος του Όζ», όπου οι δυνατοί άνεμοι άρπαξαν την Ντόροθη και την οδήγησαν εκεί πέρα.

Σε δεύτερο όμως βαθμό μήπως υπονοείται πως η ψυχή του Φινέα αρπάχτηκε από αυτές και οδηγήθηκε στους Σκύθες, στην χώρα των οποίων υπήρχε μία Έχιδνα, η οποία θεωρείται μητέρα των Σκύθων από την ένωσή της με τον Ηρακλή;

Οι Αργοναύτες και οι Αρπυίες

Προς την ανατολή όμως έχει μετακινηθεί και όλος ο αργοναυτικός μύθος από έναν Μιλήσιο ποιητή. Κατά την αρχαιότερη εκδοχή, η Κολχίδα και η πρωτεύουσα της Αία βρίσκονταν στην Δύση κοντά στην χώρα των Εσπερίδων.

Σύμφωνα με τον αργοναυτικό μύθο, όταν οι αργοναύτες έφτασαν στον τόπο τιμωρίας του Φινέα, αυτός δέχτηκε να τους δώσει τις πληροφορίες που θέλουνε σχετικά με την Κολχίδα με την προϋπόθεση πως αυτοί θα τον απαλλάξουνε από τις ‘Αρπυιες. Έτσι οι δύο Βορεάδες (γιοι του ανέμου Βοριά) δέχονται να σκοτώσουν τις Αρπυιες.

Ξεκινάνε λοιπόν οι αργοναύτες να στήνουνε το σκηνικό της παγίδας, ετοιμάζοντας μπόλικο φαγητό και περιμένοντας να κάνουν την εμφάνισή τους οι ‘Αρπυιες. Κάτι που δεν θα αργήσει να συμβεί, αφού καθώς ο Φινέας ετοιμάζεται να φάει, αυτές γρήγορα γρήγορα του αρπάζουνε το φαγητό δίνοντας έτσι το σύνθημα στους Βορεάδες να αρχίσουνε να τις κυνηγάνε με τα σπαθιά τους.

Τελικά οι Βορεάδες δεν σκοτώνουνε τις ‘Αρπυιες και αυτό διότι την κρίσιμη στιγμή παρενέβη η Ίριδα εμποδίζοντάς τους. Τότε οι ‘Αρπυιες υπόσχονται να μην ξαναπειράξουν τον Φινέα και έτσι αυτός γλιτώνει από το μαρτύριό του.

Επίσης σύμφωνα με μία εκδοχή οι αργοναύτες είχαν μαζί τους τον Ασκληπιό, ο οποίος του ξαναέδωσε το φως του. Πάντως με την ίαση έχει σχέση και ο Ιάσονας, αφού το όνομά του παράγεται από το ρήμα ιάω=θεραπεύω, ανατράφηκε από τον κένταυρο Χείρωνα, όπως και ο Ασκληπιός, ενώ λεξαριθμικά το όνομά του ταυτίζεται με του Απόλλωνα, πατέρα του Ασκληπιού. (ΙΑΣΩΝ=1061=ΑΠΟΛΛΩΝ).

Όπως είπαμε οι δυο Βορεάδες είναι οι γιοι του Βορέα, για τους οποίους τα ορφικά κείμενα λένε πως ήτανε το ίδιο γρήγοροι με τις ‘Αρπυιες. Ως γιοι του Βοριά οι Βορεάδες είναι ψυχροί και βίαιοι άνεμοι, οι οποίοι σε συνδυασμό με τις ‘Αρπυιες παραπέμπουν σε δαιμονιώδη θύελλα με τρομερούς βόρειους ανέμους.

Το ότι οι Βορεάδες δεν σκότωσαν τελικά τις Αρπυιες, οφείλεται στην Ίριδα, αγγελιοφόρο των θεών, η οποία έφερνε το νερό της Στύγας, στο οποίο έδιναν οι θεοί το βαρύτερο όρκο.

Επομένως η παρουσία της Ίριδας όταν οι ‘Αρπυιες έδωσαν την υπόσχεσή τους, παραπέμπει σε όρκο στα ιερά μαύρα ύδατα της Στυγός. Στην αρχαιοελληνική τέχνη η Ίριδα απεικονίζεται να κρατάει το Κηρύκειο, γεγονός που την σχετίζει με τον Έρμη.

Έτσι ο Ησίοδος όταν λέει πως τους Βορεάδες δεν τους σταμάτησε η Ίριδα αλλά ο Ερμής δεν κάνει λάθος. Γενικά η Ίριδα είναι τα επτά χρώματα του λευκού φωτός και το ουράνιο τόξο, επομένως χαρακτηρίζει το τέλος των καταιγίδων.

Βλέπουμε λοιπόν πως από το γένος του Θαύμαντα προέρχονται οι μαύρες θύελλες και το ουράνιο τόξο, επομένως ο Θαύμαντας είναι αυτός που τα γεννάει, δηλαδή η αιτία των καταιγίδων.
Γνωρίζοντας, λοιπόν, πως η Ίριδα είναι κόρη του Θαύμαντος και της Ηλέκτρας μπορούμε να πούμε πως η Ηλέκτρα συμβολίζει τις σταγόνες της βροχής που αναλύουν το ηλιακό φως, δημιουργώντας το ουράνιο τόξο.

Απ’ την άλλη ο Θαύμας, ως γενεσιουργός αιτίας των καταιγίδων, στα μετέπειτα χρόνια έδωσε την θέση του στην Αιγίδα του Δία, την οποία του την είχε κάνει δώρο ο Ήφαιστος. Έτσι έχουμε ενσωμάτωση του Θαύμαντος μέσα στην Ολύμπια λατρεία και την κόρη του Ίριδα να γίνεται η αγγελιοφόρος των θεών.

Αρπυίες και Vampire

Από την ιδιότητα των ‘Aρπυιων να αρπάζουν τις ψυχές των ζωντανών έχει προέλθει και ο μύθος των βαμπίρ. Το βαμπίρ είναι προϊόν συσσώρευσης, η συνισταμένη των σκοτεινότερων ανθρώπινων φόβων και των βαθύτερων πεποιθήσεων και το οποίο “ζει” πέρα από το φυσικό θάνατο, ενώ οι μύθοι, οι σχετικοί με την προέλευσή του, υποδεικνύουν την πολύ ισχυρή σύνδεσή του με το σύμβολο του φιδιού.

Το βαμπίρ επανέρχεται στο κόσμο των ζωντανών επειδή βρίσκει ανέπαφο το σώμα του και για να μπορέσει να επιβιώσει παίρνει τις ψυχές των ζωντανών. Για αυτό και πάρα πολλοί λαοί κομμάτιαζαν τα νεκρά σώματα πριν τα θάψουν.

Ο Απολλώνιος ο Ρόδιος στα Αργοναυτικά του (2, 178 κ.ε.) περιγράφει τις Άρπυιες ως τιμωρούς του Φινέα στη Βιθυνία της Θράκης. Ο μάντης Φινέας είχε τυφλωθεί από τον Δία επειδή απεκάλυπτε τις προθέσεις του στους ανθρώπους, και επιπλέον ο Δίας του έστειλε τις Άρπυιες, που του άρπαζαν την τροφή ή τη λέρωναν με τις κουτσουλιές τους, ώστε ο Φινέας να είναι πάντα πεινασμένος.

Από αυτό το βάσανο τον απάλλαξαν οι Αργοναύτες όταν πέρασαν από εκεί και σταμάτησαν για να τον συμβουλευθούν. Ο μάντης τους παρακάλεσε να τον ελευθερώσουν από τις Άρπυιες. Μόλις λοιπόν φάνηκαν τα ανθρωπόμορφα πουλιά, σηκώθηκαν μέσα από την ομάδα των Αργοναυτών ο Κάλαϊς και ο Ζήτης, οι φτερωτοί γιοι του Βορέα, τράβηξαν τα σπαθιά τους από τα θηκάρια και άρχισαν να τα καταδιώκουν στον αέρα.

Το πεπρωμένο των δύο ηρώων απαιτούσε να πιάσουν οπωσδήποτε τις Άρπυιες, γιατί αλλιώς όφειλαν να πεθάνουν, και αντιστρόφως οι Άρπυιες θα πέθαιναν μόνο αν πιάνονταν από τον Κάλαϊ και τον Ζήτη. Τελικά έγινε κάποιο είδος συμβιβασμού: Μια εκδοχή αναφέρει ότι οι Άρπυιες κυνηγήθηκαν από τους δυο ήρωες μέχρι τις Στροφάδες.

Εκεί, με τη μεσολάβηση της Ίριδας ως απεσταλμένης της θεάς Ήρας, γλίτωσαν τη ζωή τους αλλά υποσχέθηκαν να επιστρέψουν στη σπηλιά τους στη Δίκτυ της Κρήτης και να μην ενοχλήσουν ποτέ πια τον Φινέα.

Μια άλλη παράδοση ισχυρίζεται ότι αυτή την υπόσχεση έδωσε στις Στροφάδες μόνο η Ωκυπέτη, ενώ η Αελλόπους συνέχισε την πτήση της ως την Πελοπόννησο, όπου πνίγηκε σε κάποιο ποταμό Τίγρη, που από τότε ονομάσθηκε «Άρπυς».

Την χαμένη ήπειρο της «Μαυριτίας»ισχυρίζονται ότι εντόπισαν στον πυθμένα του Ινδικού Ωκεανού, «κρυμμένη» κάτω από τον τροπικό παράδεισο του Μαυρίκιου, ισχυρίζονται ότι εντόπισαν ερευνητές από το πανεπιστήμιο του Witwatersrand της Νοτίου Αφρικής.

Οι ερευνητές ισχυρίζονται ότι κατάφεραν να εντοπίσουν «κομμάτια» της αρχαίας ηπείρου Μαυριτίας, από την προκάμβρια περίοδο.

Σύμφωνα με την μελέτη τους, που δημοσιεύτηκε ολόκληρη την περασμένη εβδομάδα στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communications, οι ειδικοί εντόπισαν ένα κομμάτι της καλυμμένης με λάβα ηπείρου κάτω από τον Μαυρίκιο.

Αποτελεί, όπως αναφέρουν, ένα μικρό κομμάτι της αρχαίας υπερηπείρου Γκοντβάνα,η οποία πιστεύεται ότι δημιουργήθηκε πριν από 570 με 510 εκατομμύρια χρόνια από την ένωση της ανατολικής Γκοντβάνας με τη Δυτική Γκοντβάνα. Η Γκοτβάνα δημιουργήθηκε πριν την Παγγαία, της οποίας αργότερα έγινε τμήμα.

Η Γκοντβάνα «έσπασε» σε κομμάτια, μεταξύ των οποίων η Αφρική, η Νότια Αμερική, η Ανταρκτική, η Ινδία και η Αυστραλία.

Οι ειδικοί ισχυρίζονται ότι τα κομμάτια που περισυλλέχθηκαν είναι πολύ παλιά για να προέρχονται από τον Μαυρίκιο.

Ο καθηγητής Λούις Άσγουαλ, επικεφαλής της επιστημονικής έρευνας, αναφέρει ότι υπάρχουν αρκετά κομμάτια μιας ηπείρου που δεν είχε εντοπιστεί μέχρι πρόσφατα, στον πυθμένα του Ινδικού Ωκεανού.

Η ερευνητική ομάδα ανέλυσε ένα ορυκτό, το ζιρκονίτη, που εντόπισαν μέσα σε πέτρες που εκσφενδονίστηκαν από τη λάβα μετά από ηφαιστειακές εκρήξεις.

«Ο Μαυρίκιος είναι νησί αλλά δεν υπάρχει πάνω του πέτρα μεγαλύτερη από 9 εκατομμυρίων ετών» είπε ο Άσγουαλ, που αποκάλυψε παράλληλα ότι η έρευνά τους έδειξε ότι πέτρες που μελέτησαν περιέχουν ζιρκονίτη ηλικίας 3 δισ. ετών.

Ο ίδιος τόνισε ότι τα ευρήματά τους επιβεβαιώνουν παλαιότερη έρευνα του 2013, η οποία ανέφερε ότι εντοπίστηκαν ίχνη αρχαίου ζιρκονίτη στην άμμο της παραλίας.

Τότε, όμως, επικριτές της μελέτης είχαν ισχυριστεί ότι τα ίχνη αυτή μπορεί να είχαν φτάσει στο σημείο από τον αέρα.

Ιστορία αιώνων «κρυμμένη» ανάμεσα στις γυμνές βουνοκορφές

Χτισμένη αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 950 μέτρων στις νότιες πλαγιές του όρους Ασκιού, σαν αετοφωλιά, είναι η ορεινή κωμόπολη του νομού Κοζάνης η Σιάτιστα. Περιβάλλεται από γυμνές ξηρές κορυφές και με τους αιώνες της ιστορίας της προσκαλεί τον επισκέπτη να περιηγηθεί στα μονοπάτια της.

Η ετυμολογία του ονόματός και η εξέλιξή του αποτυπώνουν και την πορεία της στον χρόνο. Λεγόταν αρχικά «Καλύβια», την εποχή που ήταν οικισμός ποιμένων. Ακολουθεί το τούρκικο «Αρμούτ-Κιόι», που απαντάται στα τέλη του 16ου αιώνα κι αργότερα το «Φλωροχώρι» επωνυμία χαρακτηριστική του πλούτου που αποκόμισε από το εμπόριο ή και από το έθιμο να κρεμούν οι γυναίκες και τα κορίτσια φλουριά στο στήθος τους. Τέλος το 1745 άρχισε να λέγεται Σιάτιστα. Η ετυμολογία της ονομασίας της περνά από βλάχικες, λατινικές, σλαβικές, τουρκικές αλλά και γερμανικές λέξεις.

Η πόλη βρίσκεται σε απόσταση 28 χιλιομέτρων από την πόλη της Κοζάνης και πάνω από την κοιλάδα του Αλιάκμονα. Ο επισκέπτης θα φτάσει στη Σιάτιστα από δύο δρόμους, ο ένας περνάει μέσα από τη στενή κοιλάδα, που ονομάζεται Μπουγάζι (εθνική οδός Κοζάνης - Ιωαννίνων) και ο άλλος από τη βόρεια μεριά ανάμεσα από τα όρη Σβέρνιστσο και Βέλλια (επαρχιακή οδός Εράτυρας – Σιάτιστας – Νεάπολης).

Παλαιότερα ήταν χωρισμένη σε δύο συνοικίες, τη Γεράνεια και τη χώρα,που τις χώριζε η αντιπαλότητα. Αρχαιότερη θεωρείται η Γεράνεια όπου βρίσκεται και η παλαιότερη σωζόμενη εκκλησία, αυτή της Αγίας Παρασκευής.

Στα μέσα του 17ου αιώνα η Σιάτιστα γνώρισε μεγάλη οικονομική άνθιση που αποδίδεται κυρίως στο εμπόριο. Παράλληλα ήταν αξιόλογο βιοτεχνικό κέντρο και οι κάτοικοί της ασχολούνταν με την υφαντική, τη γουνοποιία, τη βαφική τέχνη και την αμπελοκαλλιέργεια. Η πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη της πόλης φαίνεται στην εκπαιδευτική της εξέλιξη και την εξέχουσα θέση της. Είναι χαρακτηριστικό πως στην πόλη ιδρύθηκε ανώτερη σχολή πριν το 1700 ενώ μετά τα μέσα του 19ου αιώνα λειτουργούσαν δύο αλληλοδιδακτικά, ένα ελληνικό σχολείο, κι ένα παρθεναγωγείο με αξιόλογους δασκάλους.

Η οικονομική άνθιση και η ευημερία αποτυπώνεται στα αρχοντικά, φτιαγμένα από τα χέρια Ηπειρωτών και Μακεδόνων μαστόρων. Τριάντα σώζονται μέχρι και σήμερα.

Η πόλη αξίζει μια επίσκεψη κάθε εποχή του χρόνου, αλλά πολλοί επιλέγουν την περίοδο των γιορτών των Χριστουγέννων, τις Απόκριες και το Δεκαπενταύγουστο που στη Σιάτιστα αναβιώνουν πολλά έθιμα.

Δείτε τις φωτογραφίες:

Μια διαφορετική -για πολλούς αιρετική- ανάγνωση της ζωφόρου του Παρθενώναπροσφέρει η αρχαιολόγος και καθηγήτρια Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, Τζόαν Μπρέτον Κόνελι.

Αντίθετα με την κρατούσα άποψη ότι η ζωφόρος απεικονίζει την λαμπρή πομπή των Παναθηναίων, η Κόνελι ισχυρίζεται στο βιβλίο της «Το Αίνιγμα του Παρθενώνα» ότι πρόκειται για την απεικόνιση μιας θυσίας: μίας από τις κόρες του βασιλιά Ερεχθέα ετοιμάζεται να θυσιαστεί.

Σε συνέντευξή της στο ΒΗΜΑgazino, η 62χρονη αρχαιολόγος σημειώνει ότι την περίοδο που μελετούσε την ιέρεια στη ζωφόρο του Παρθενώνα διάβαζε τον Ερεχθέα του Ευριπίδη. «Ξαφνικά, ένα απόγευμα, καθώς κοίταζα τη ζωφόρο, σκέφτηκα «Θεέ μου, κοιτάζω αυτό για το οποίο έγραφε ο Ευριπίδης: ένας πατέρας, μια μητέρα, τρεις κόρες και η θυσία της μίας εξ αυτών»».

Σύμφωνα με τη θεωρία της αρχαιολόγου, το τελετουργικό που κορυφώνεται στο ανατολικό τμήμα πάνω από την είσοδο του ναού είναι η θυσία της κόρης του μυθικού βασιλιά της Αθήνας Ερεχθέα,ο οποίος προχώρησε στην τραγική αυτή πράξη για να σώσει την πόλη από ξένους εισβολείς, ακολουθώντας τον δελφικό χρησμό.

Η Κόνελι σημειώνει ότι τα στοιχεία που ενισχύουν τη θεωρία της είναι -μεταξύ άλλων: στη σκηνή της παράδοσης του πέπλου δεν βλέπει κανείς την ιέρεια της Αθήνας, αλλά έναν γενειοφόρο άνδρα και μια ημίγυμνη φιγούρα, ενώ λείπουν οι κανηφόροι και οι θαλλοφόροι (παρθένες από σπουδαίες οικογένειες που μετέφεραν στο κεφάλι καλάθια με προσφορές και ηλικιωμένοι ευγενείς).

Η αρχαιολόγος σημειώνει στο BHMAgazino ότι «η αντίληψη περί θυσίας στην αρχαία Αθήνα δεν ήταν εκείνη του τρόμου και της βαρβαρότητας μιας ανθρωποθυσίας. Υπήρχε η μοναδικά αθηναϊκή αντίληψη της αυτοθυσίας για το κοινό καλό, που βρίσκεται στην καρδιά της δημοκρατίας. […] Αυτή η έννοια της θυσίας έχει χαθεί εντελώς στις σύγχρονες δημοκρατίες, καθώς επικεντρώνονται στην ελευθερία και στα ατομικά δικαιώματα».

Σε προηγούμενες μελέτες μας έχουμε αναλύσει, έπειτα από ενδελεχή έρευνα, ότι η Ελληνική γλώσσα γονιμοποίησε τον παγκόσμιο λόγο και συνέβαλε στην ανάπτυξη  όλων των υπολοίπων γλωσσών. Έχουμε ακόμα καταρρίψει τον μύθο περί ινδοευρωπαϊκής καταγωγής της γλώσσας μας με στοιχεία αληθή και αδιαμφισβήτητα.

Ανάμεσα όμως στις γλώσσες, που πολλοί επιστήμονες ισχυρίζονται είτε ότι ανήκουν στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια, όπου «εντάσσεται» και η Ελληνική, είτε ότι προηγούνται της ελληνικής ανήκει και η περίφημη σανσκριτική.

Πρόκειται για την κλασσική γλώσσα της Ινδίας και στην ΝΑ Ασία θεωρείται εξίσου σημαντική με την ελληνική και την λατινική. Χωρίζεται σε δύο φάσεις· την Βεδική (πριν το 500 π.Χ.) και την Μεταβεδική. Είναι γλώσσα γραπτή και ποτέ δεν απαντά σε προφορικό λόγο.

Συγκρίνοντας λοιπόν την σανσκριτική με την Ελληνική κατέληξαν ότι η πρώτη «έδωσε τα φώτα» στην δεύτερη. Πώς όμως οι Έλληνες εκείνης της περιόδου είναι δυνατόν να ήρθαν σε επαφή με αυτές τις μυστικιστικές ρίζες, τη στιγμή μάλιστα που τα πρώτα επιγραφικά ευρήματα των Ινδών, που αφορούν τα διατάγματα του Ασόκα, χρονολογούνται τον 3^οαι. π.Χ.

Ας σημειωθεί πως την συγκεκριμένη περίοδο οι Έλληνες είχαν ήδη αναπτύξει το αλφάβητό τους. Σύμφωνα με τον Ζωρζ Μουνέν στα «Κλειδιά της Γλωσσολογίας» το βασικότερο ατόπημα αυτών που συνέκριναν τις δύο γλώσσες ήταν το γεγονός ότι αγνόησαν παντελώς τον παράγοντα της ιστορικής εποχής. Η σύγκριση δύο γλωσσών προαπαιτεί την μελέτη τους σε ταυτόσημο χρονικό διάστημα και όχι σε επίπεδο διαχρονικό.

«Συνέκριναν  τα σανσκριτικά της πρώτης χιλιετίας, τα ελληνικά του 8^ουαι π.Χ., τα λατινικά του 5^ουαι., τα γοτθικά του 4^ουαι., κλπ.»

Επομένως το συμπέρασμα περί ομοιότητας ή αντιγραφής της ελληνικής από την σανσκριτική θα μπορούσε να χαρακτηριστεί αντιεπιστημονικό, αφού δεν στηρίζεται σε ορθά κριτήρια και λογικά τεκμήρια.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Γερμανός Γλωσσολόγος Franz Bopp«η σανσκριτική στηρίζεται στην ελληνική και όχι η Ελληνική στην σανσκριτική».

Άποψη που πιστοποιείται από πλήθος ξένων ερευνητών, μεταξύ των οποίων και η ομάδα Jakintza Baitha, η οποία εξέδωσε στο Bilbao την ελληνιστική επιθεώρηση Halcon-Ιέραξ σε άρθρο του Προέδρου της Krutwig Sagredo τον Γενάρη του 1933:

«Η μυστική ινδική λογοτεχνία στην πραγματικότητα ανεπτύχθη ως καθαρή λογοτεχνία μόνον κατά τον 3^οή 5^οαι. μ.Χ. Οι αναφορές σε αρχαιότατες ημερομηνίες ως προς τις Βέδες είναι μόνο θεωρία, αφού οι Βέδες δεν διαδόθηκαν παρά μόνο κατά τρόπο περιορισμένο και προφορικό, επιπλέον δε στην Ινδία δεν γνωρίζουν την ιστορία… Μία και μοναδικά έκδοση των Βεδών έχει γίνει στην Ινδία τον 19^οαι. από τον Γερμανό Ινδολόγο Μάξ Μύλλερ… Συγκρίνοντας καλά την σανσκριτική με την αρχαία ελληνική, εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι η ελληνική όχι μόνο είναι πιο αρχαία, αλλά και ότι επιπλέον, όλοι οι συντακτικοί και γραμματικοί τύποι της είναι ανώτεροι και μεγαλύτερης αξίας…»

O Ισπανός συγγραφέας, Federico Krutwig Sagredo,ο οποίος μάλιστα υπήρξε ειδικός γνώστης των ανατολικών γλωσσών, έχοντας μελετήσει εις βάθος τα αραβικά, τα περσικά , τα τουρκικά, τα ιντού, τα μπεγκάλι και άλλες 12 ανατολικές γλώσσες, υποστηρίζει ότι η σανσκριτική επηρεάστηκε από την ελληνική εξετάζοντας χρονολογίες, αλλά και την γραμματική και το συντακτικό και το λεξιλόγιο των δύο αυτών γλωσσών.

Ας δούμε μερικά παραδείγματα που αποδεικνύουν την παραπάνω άποψη:

Θεός Diauh< Δίας

Βούδας< (F)οἲδα

(Χ)ιμαλάια< χιών (χειμών)+λᾶας (πέτρα)

Νibbana (Νιρβάνα)< νήφω (πρβλ. νηφάλιος)

Μαί (μεγάλος)< μέγας

Erethe< αρετή

Jugam(γιόγκα)< ζυγός<δυγός<δυο+ἂγω (μηχανισμός με δύο υποζύγια που οδηγούν κάτι, πχ κάποιο άρμα και στην ινδική φιλοσοφία συμβολίζει την ένωση ψυχής-σώματος δια της ζεύξης)

Αριθμοί όπως dva<δύο, trayas< τρία, sapta<επτά (σεπτός αριθμός), asta< οκτώ, κλπ

Οι Ινδοί σε αντίθεση με τους Έλληνες υπερηφανεύονται για αυτήν την πραγματικότητα και μάλιστα προβάλλουν το γεγονός ότι ο Ηρακλής, κατευθυνόμενος προς τον Καύκασο πέρασε από την χώρα τους και άφησε απογόνους (εφημερίδα ΠΟΥΡΝΙΜΑ ΣΑΜΕΛΑΝ της Καλκούτας, φυλ. 21, Σεπτέμβριος 1994, άρθρο «Οι Έλληνες κι εμείς»).

Ο Πλούταρχος ακόμη στο έργο του «Περί Αλεξάνδρου τύχης ή αρετής» καταγράφει τα λόγια του Μ. Αλεξάνδρου «Νῦν δὲ Ἡρακλέα μιμοῦμαι και Περσέα ζηλῶ, και τὰ Διονύσου μετιὼν ἲχνη βούλομαι πάλιν ἐν Ἰνδία νικῶντας Ἓλληνας ἐγχορεῦσαι καὶ τοὺς ὑπὲρ Καύκασον ὀρείους και ἀγρίους ταῶν βακχικῶν κώμων ἀναμνῆσαι». Δηλώνει δηλαδή ο Αλέξανδρος ότι επιθυμεί να ακολουθήσει τα βήματα του Ηρακλή και του Διονύσου και να πάει ξανά στην Ινδία, ώστε να νικήσουν οι Έλληνες και να θυμίσουν στους εκεί λαούς τους βακχικούς κωμους.

Σαφώς και ο ελληνικός πολιτισμός ήρθε σε επαφή με τον ινδικό δίνοντάς του πολλά στοιχεία. Σύμφωνα με τον Γάλλο πολιτικό και μεταφραστή μάλιστα των ομηρικών επών Βικτώρ Μπεράρ «το μνημονικό μας πρέπει να ξεκαθαρίσει από όλη αυτήν την λύμη της ινδοευρωπαϊκής θεωρίας, η οποία επέβαλλε στην Μεσογειακή Μυθολογία και Προϊστορία μια γένεση αναγόμενη σε μεταναστεύσεις Αρίων, των οποίων η κοιτίδα υπήρξε τάχα στα οροπέδια της Κ. Ασίας, αγνοώντας την Μυθολογία και Προϊστορία των αυτόχθονων Ελλήνων».

Οι προσπάθειες για διαστρέβλωση και αλλοίωση της ιστορίας μας είναι πολλές, επίμονες και τα αποτελέσματα αυτών επιφέρονται με μεγάλη δεξιοτεχνία. Γι αυτό καλό είναι όλοι μας να έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά και ποτέ να μην ενστερνιζόμαστε την όποια άποψη άκριτα και χωρίς να το ερευνήσουμε πρώτα.

Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα προσεγγίσουμε την αλήθεια…

Ελένη Γεωργακάκη, Φιλόλογος

Η συνέχεια της ιστορίας των φοβερών μισθοφόρων

Σήμερα θα αναφερθούμε με περισσότερες λεπτομέρειες στις πολεμικές επιχειρήσεις των Καταλανών εναντίον των Οθωμανών στη Μικρά Ασία, ξεκινώντας από την αναχώρησή τους από την Κωνσταντινούπολη.

Οι Καταλανοί στον κόλπο της Αρτάκης

Μετά την αιματηρή σύγκρουσή τους με τους Γενοβέζους και έχοντας εισπράξει ήδη τέσσερις μισθούς και έναν ακόμα "δώρο"από τον Ανδρόνικο για να σταματήσουν τη σύγκρουση με τους Γενοβέζους (οι οποίοι έχασαν σ'αυτή 3.000 άνδρες!) μέσα στην Κωνσταντινούπολη, οι Καταλανοί και οι φοβεροί Αλμογάβαροι επιβιβάστηκαν σε πλοία με προορισμό τη Μικρά Ασία.
Συνολικά, η Καταλανική Εταιρεία είχε στη δύναμή της 6.500 άνδρες: 1.500 ιππείς, 4.000 Αλμογάβαρους και 1.000 πεζούς, οι περισσότεροι από τους οποίους κατάγονταν από την Καταλονία, την Αραγονία και την περιοχή της Βαλένθια.

Τη γενική διοίκηση της αρμάδας την είχε ο Φερνάντο ντε Αονές, φημισμένος ιππότης, που "έφερε"πλέον τον τίτλο του ναυάρχου. Τον Ροζέ ντε Φλορ και τους άνδρες του συνόδευαν Βυζαντινοί στρατιώτες, με αρχηγό τους τον ευγενή Μαρούλη και Αλανοί, με επικεφαλής τον Γεώργιο.

Ο στόλος έφτασε στον Κόλπο της Αρτάκης, 100 μίλια περίπου μακριά από την Κωνσταντινούπολη, κοντά στα ερείπια της αρχαίας Κυζίκου και οι στρατιώτες αποβιβάστηκαν. Ο Ροζέ ντε Φλορ πληροφορήθηκε ότι την ίδια εκείνη μέρα οι Οθωμανοί είχαν πολιορκήσει, ανεπιτυχώς, το οχυρό του κάβου. Σκέφτηκε ότι δεν θα είχαν απομακρυνθεί πολύ και έστειλε ανιχνευτές για αναγνώριση, οι οποίοι σε λίγες ώρες τον ενημέρωσαν ότι οι Οθωμανοί ήταν στρατοπεδευμένοι 6 μίλια μακριά, ανάμεσα σε τρεχούμενα νερά, με γυναίκες, παιδιά κι όλα τους τα αγαθά.

Ο ντε Φλορ δεν άφησε την ευκαιρία να πάει χαμένη. Κάλεσε τους άνδρες του και τους είπε ότι θα ήταν μεγάλη η δόξα που θα είχαν αν νικούσαν, ότι πρέπει από την αρχή να δείξουν ποιοι πραγματικά είναι και να μη χαρίσουν τη ζωή σε κανένα, παρά μόνο στα παιδιά. Τη νύχτα ξεκίνησαν με σκοπό την αυγή να αιφνιδιάσουν τους αντιπάλους τους. Επικεφαλής ήταν ο Ροζέ ντε Φλορ με τον Μαρούλη και την εμπροσθοφυλακή του ιππικού και ακολουθούσε το πεζικό που διοικούσε ο άρχοντας Κορμπαράν ντε Αλέτ, έχοντας στην κεφαλή δύο σημαίες: τη μία με τα άρματα του βασιλιά της Αραγόνας δον Χάιμε και την άλλη με τα άρματα του βασιλιά της Σικελίας δον Φρειδερίκου. Τα μεσάνυχτα πέρασαν το τείχος του κάβου και την αυγή έφτασαν στον καταυλισμό των Οθωμανών, οι οποίοι, όντας σίγουροι ότι δεν κινδυνεύουν από κανέναν, κοιμούνταν αμέριμνοι μέσα στις σκηνές τους, χωρίς να έχουν βάλει σκοπούς. Το ιππικό τους κύκλωσε και ανέλαβε δράση το πεζικό. Οι Οθωμανοί ξύπνησαν από τα χτυπήματα των σπαθιών και την αναταραχή και προσπαθούσαν να καταλάβουν ποιοι είναι αυτοί οι άγνωστοι που τους κάνουν επίθεση!

Την αυγή εκείνη πάνω από 10.000 Οθωμανοί σκοτώθηκαν, πολλά παιδιά αιχμαλωτίστηκαν και τα λάφυρα ήταν άφθονα. Ελάχιστοι μπόρεσαν να ξεφύγουν κι αυτό κυρίως γιατί οι Καταλανοί δεν γνώριζαν την περιοχή και θεώρησαν φρονιμότερο να μην τους κυνηγήσουν.

Γράφει χαρακτηριστικά, ο εχθρικά διακείμενος προς τους Καταλανούς Νικηφόρος Γρηγοράς:

"Καθώς οι Τούρκοι είδαν την άγρια οργή των Λατίνων, το θάρρος, τη στρατιωτική τους πειθαρχία και τα εξαιρετικά ισχυρά όπλα τους, ξαφνιασμένοι κι έντρομοι έφυγαν, όχι μόνο μακριά από την πόλη της Κωνσταντινούπολης, αλλά βαθύτερα, στα παλιά σύνορα της αυτοκρατορίας τους.

Ο Ροζέ ντε Φλορ έστειλε μαζί με το μαντάτο της νίκης του 4 γαλέρες γεμάτες δώρα για τον Ανδρόνικο και τον γιο του, Μιχαήλ, ενώ από μέρους των πολεμιστών, δόθηκαν στη Μαρία, τη σύζυγο του Ροζέ ντε Φλορ, τα πιο πολύτιμα από τα λάφυρα.

Ο λαός στην Κωνσταντινούπολη ένιωσε μεγάλη χαρά για τη νίκη των Καταλανών και ανακούφιση για την απομάκρυνση των Οθωμανών. Οι άρχοντες όμως δεν είδαν με καλό μάτι τη νίκη αυτή. Κυρίως ο Μιχαήλ, ο οποίος πριν λίγους μήνες με μεγάλες στρατιωτικές δυνάμεις είχε φτάσει ακριβώς στο ίδιο σημείο με τους Καταλανούς χωρίς όμως να τολμήσει να δώσει καμία μάχη με τους εχθρούς.

Οι Καταλανοί σχεδίαζαν να συνεχίσουν την εκστρατεία τους, αλλά από τις αρχές Νοεμβρίου ο καιρός χάλασε πολύ απότομα. Έτσι, αποφάσισαν με τη σύμφωνη γνώμη του αυτοκράτορα, να ξεχειμωνιάσουν στην Κύζικο και ο στόλος τους στη Χίο. Η σύζυγος του ντε Φλορ, Μαρία, με συνοδεία από 4 γαλέρες, έφτασε κι αυτή στην Κύζικο.

Η Μαρία ήταν μόλις 15 ετών, πανέμορφη και πανέξυπνη.

Στις αρχές της άνοιξης ο Ροζέ ντε Φλορ με τη Μαρία πήγαν στην Κωνσταντινούπολη για να συζητήσει ο ντε Φλορ με τον αυτοκράτορα τις επόμενες κινήσεις της Εταιρείας. Ο γιος του Ανδρόνικου, Μιχαήλ, με πρόσχημα την κακομεταχείριση των κατοίκων της Κυζίκου από τους Καταλανούς, απέφυγε να δει τον Ροζέ. Ο αυτοκράτορας όμως έδωσε πολλά χρήματα στον ντε Φλορ, την ίδια ώρα που τα ταμεία του Βυζαντίου ήταν σχεδόν άδεια! Ικανοποιημένος ο Καταλανός, επέστρεψε στην Κύζικο και τελικά, μετά από παρέμβαση της πεθεράς του, αδελφής του αυτοκράτορα, όρισε την 9η Απριλίου ως μέρα αναχώρησης για τη Φιλαδέλφεια που πολιορκούνταν από τους Οθωμανούς.

Από ένα ασήμαντο περιστατικό όμως, ξεκίνησαν συμπλοκές ανάμεσα σε Αλμογάβαρους και Αλανούς. Αποτέλεσμα ήταν να σκοτωθούν 300 Αλανοί κι ανάμεσά τους ο γιος του αρχηγού τους Γεώργιου. Οι περισσότεροι Αλανοί έφυγαν, μόνο 1.000 έμειναν μαζί με τους Καταλανούς. Η σύγκρουση αυτή είχε σοβαρές συνέπειες, όπως θα δούμε στη συνέχεια...

Οι Καταλανοί λύνουν την πολιορκία της Φιλαδέλφειας - Οι Οθωμανοί έντρομοι το βάζουν στα πόδια

Τελικά η αναχώρηση γίνεται στις αρχές Μαΐου. Από την Κύζικο έφυγαν 6.000 Καταλανοί, 1.000 Αλανοί, βυζαντινά τάγματα που διοικούσε ο Μαρούλης και μαζί τους ήταν ο Νάσταγος, μέγας πριμικήριος. Έφτασαν στην Αγχίαλο και πολιόρκησαν τη Γέρμη, οχυρωμένο μέρος όπου βρίσκονταν οι Οθωμανοί, οι οποίοι μόλις έμαθαν τον ερχομό των Καταλανών, εγκατέλειψαν έντρομοι το οχυρό και τράπηκαν σε φυγή!

Στη συνέχεια, οι Καταλανοί έφτασαν στη Γαλιάνα, στον δρόμο για τη Φιλαδέλφεια. Ο Καραμάνος Αλησύριος που πολιορκούσε την πόλη, έλυσε την πολιορκία της και αποφάσισε να αντιμετωπίσει τους Καταλανούς μακριά από τη Φιλαδέλφεια.

Είχε στη διάθεσή του 8.000 ιππείς και 12.000 πεζούς. Όλοι ήταν Καραμάνοι, φόβος και τρόμος των Βυζαντινών πληθυσμών. Η μάχη ήταν σκληρή και αμφίρροπη, τελικά όμως οι Καταλανοί επικράτησαν, προκαλώντας μεγάλες απώλειες στους εχθρούς τους. Χίλιοι ιππείς και πεντακόσιοι πεζοί Καραμάνοι εγκατέλειψαν το πεδίο της μάχης, ενώ κι ο αρχηγός τους έφυγε βαριά λαβωμένος. Όσοι Οθωμανοί ήταν στα γύρω οχυρά εγκατέλειψαν τις θέσεις τους άρον άρον!

Τα λάφυρα των Καταλανών από τη νίκη αυτή ήταν πάρα πολλά. Σημαντικότερο όμως απ'όλα ήταν η ανακούφιση που προκάλεσαν στους κατοίκους των περιοχών που ελευθέρωναν. Οι Οθωμανοί καταπίεζαν τους ντόπιους, τους έπαιρναν τις γυναίκες και τα παιδιά και βανδάλιζαν ναούς και μοναστήρια προβαίνοντας σε ιεροσυλίες σ'αυτά. Δεν δίσταζαν να προκαλέσουν καταστροφές ακόμα και σε σώματα αγίων και να αναγκάσουν πολλούς να αλλαξοπιστήσουν.
Οι κάτοικοι της Φιλαδέλφειας, με επικεφαλής τον επίσκοπο Θεόληπτο, υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό τους Καταλανούς, οι οποίοι έμειναν 15 μέρες στην πόλη. Στη συνέχεια, αναχώρησαν για να ελευθερώσουν άλλα μέρη. Ένα από αυτά ήταν και η Κούλα, απ'όπου οι Οθωμανοί έφυγαν πανικόβλητοι. Οι κάτοικοι της πόλης ζήτησαν συγχώρεση από τον ντε Φλορ, γιατί είχαν υποταχτεί στους εχθρούς χωρίς αντίσταση. Ο Ροζέ τους συγχώρεσε, εκτός από τον κυβερνήτη, τον οποίο αποκεφάλισε, και τον πιο ηλικιωμένο στρατιωτικό, τον οποίο καταδίκασε στην κρεμάλα. Τότε έγινε κάτι παράξενο. Ο γέροντας στρατιωτικός, αν κι έμεινε μέρες κρεμασμένος, δεν  πέθανε! Αυτό θεωρήθηκε θαύμα. Έτσι τελικά έκοψαν το σκοινί και τον ελευθέρωσαν! Οι Καταλανοί επέστρεψαν στη Φιλαδέλφεια και ελευθέρωσαν κι άλλα μέρη, παίρνοντας όμως από τους κατοίκους πολλές εισφορές. Ο Νάσταγος, μην μπορώντας να βλέπει τη συμπεριφορά αυτή, επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και, μέσω του Πατριάρχη, ενημέρωσε τον αυτοκράτορα για όσα είχαν συμβεί.

Εν τω μεταξύ, οι Καταλανοί έφτασαν στη Μαγνησία που βρισκόταν στις όχθες του Μαίανδρου. Εκεί ήρθαν κάτοικοι από την Τύρο και ζήτησαν τη βοήθεια του ντε Φλορ, καθώς οι Οθωμανοί έκαναν επιδρομές στην πόλη. Πραγματικά, οι Καταλανοί πήγαν στην Τύρο, έδιωξαν τους Οθωμανούς, αλλά έχασαν τον Κορμπαράν ντε Αλέτ, που χτυπήθηκε από εχθρικό βέλος. Η θλίψη των Καταλανών ήταν μεγάλη για την απώλεια του σπουδαίου αυτού πολεμιστή.

Ο Berenger de Roquefort στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί στην Έφεσο

Ο Berenger de Roquefort, με δύο γαλέρες, μερικές μπρατσέρες, 200 ιππείς και 1.000 Αλμογάβαρους, έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη και από εκεί, με διαταγή του Ανδρόνικου, έφυγαν για να συναντήσουν τους συμπολεμιστές τους στη Σικελία. Η συνάντηση έγινε στην Έφεσο, μέσα σε κλίμα χαράς και μεγάλης συγκίνησης.

Ο Berenger de Roquefort πήρε το αξίωμα του σενεσάλιου, που κατείχε ο Κορμπαράν ντε Αλέτ και ως σύζυγο την κόρη του Ροζέ (προφανώς από προηγούμενο γάμο ή σχέση). Έτσι, ο ντε Φλορ εξασφάλιζε τη "συμμαχία"με τον de Roquefort.

Στην Έφεσο οι Καταλανοί, σύμφωνα με τον Γεώργιο Παχυμέρη, έκαναν μεγάλες αγριότητες για να κερδίσουν χρήματα. Έφτασαν στο σημείο να κόβουν μέλη ανθρώπων, να βασανίζουν, ακόμα και να σφάζουν! Στην πόλη Μετελίνο έσφαξαν ένα πλούσιο άρχοντα που λεγόταν Μακράμης, επειδή δεν τους έδωσε 5.000 σκούδα που του ζήτησαν... Όλα τα λάφυρα τα έστειλαν στη Μαγνησία και μετά την Έφεσο πήγαν στην πόλη Αναία. Στην Τύρο (Θείρα) άφησαν φρουρά με επικεφαλής τον Ντιέγο ντε Ορός.

Στη συνέχεια, κατευθύνθηκαν στην Παμφυλία. Ο Σαρκανός ο Τούρκος τόλμησε να φτάσει στα γύρω περιβόλια, σκοτώνοντας και λεηλατώντας. Χωρίς να πάρουν διαταγή, οι Καταλανοί στρατιώτες επιτέθηκαν στις δυνάμεις του Σαρκανού, σκοτώνοντας 1.000 ιππείς και 2.000 πεζούς!

Συνέχισαν την πορεία τους στην Καρία και την περιοχή ανάμεσα στην Αρμενία και το Αιγαίο Πέλαγος, χωρίς να συναντήσουν καμία αντίσταση, παρά μόνο θερμή υποδοχή από τους κατοίκους, που παράλληλα θαύμαζαν τους Καταλανούς κι έβλεπαν για πρώτη φορά χριστιανικό στρατό στην περιοχή τους.

Η σκληρή μάχη στους πρόποδες του Ταύρου - Η ανταρσία στη Μαγνησία

Στους πρόποδες του όρους Ταύρος δόθηκε μία από τις πιο μεγάλες μάχες ανάμεσα σε Καταλανούς και Οθωμανούς. Όπως περιγράφεται, οι Αλμογάβαροι χτυπούσαν με τις μύτες από τα σπαθιά και τα ακόντιά τους τη γη λέγοντας "Ξύπνα σίδερο"! Ήταν μια μάχη καθοριστική, καθώς οι Οθωμανοί είχαν πολύ μεγάλες δυνάμεις και ενδεχόμενη ήττα των Καταλανών θα σήμαινε και το τέλος τους, καθώς βρίσκονταν πολύ μακριά από οποιαδήποτε πόλη, σε μια άγνωστη χώρα. Η μάχη ήταν μέχρι κάποιο σημείο αμφίρροπη. Στη συνέχεια όμως η πλάστιγγα έγειρε προς το μέρος των Καταλανών. Όπως λέει ο Μουντάνερ, 6.000 ιππείς και 12.000 πεζοί από τους Οθωμανούς έπεσαν νεκροί! Με αλαλαγμούς χαράς οι Καταλανοί στρατιώτες ζητούσαν να συνεχίσουν και να φτάσουν ως εκεί που εκτεινόταν κάποτε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία... Μετά την καθιερωμένη συγκομιδή λαφύρων, οι Καταλανοί έφτασαν στα όρια Ανατολίας και Αρμενίας, στη λεγόμενη Σιδηρά Πύλη. Το φθινόπωρο όμως πλησίαζε και αποφάσισαν να επιστρέψουν στην Αναία για να ξεχειμωνιάσουν. Όταν πλησίαζαν στη Μαγνησία,πληροφορήθηκαν ότι ένας από τους Βυζαντινούς αξιωματικούς, ο Ατταλειάτης, με τη βοήθεια Αλανών είχε σφάξει τη φρουρά της πόλης και πήρε τους θησαυρούς που είχαν αφήσει εκεί οι Καταλανοί. Ο Ροζέ ντε Φλορ αποφάσισε να πολιορκήσει τη Μαγνησία, η οποία όμως ήταν οχυρή και είχε γενναίους υπερασπιστές. Ίσως ήταν η πρώτη φορά που οι Καταλανοί συνάντησαν τόσες δυσκολίες και είχαν τέτοιες απώλειες.

Παράλληλα ο Ανδρόνικος τον κάλεσε να γυρίσει εσπευσμένα πίσω, για να βοηθήσει τον κουνιάδο του, βασιλιά της Βουλγαρίας, που είχε να αντιμετωπίσει μια μεγάλη επανάσταση.
Τελικά, οι Καταλανοί έλυσαν την πολιορκία κι εγκατέλειψαν την Ασία. Ο Ανδρόνικος χάρηκε ιδιαίτερα, καθώς είχε θορυβηθεί από τις αλλεπάλληλες καταλανικές νίκες. Οι Καταλανοί εγκαταστάθηκαν στην πόλη της Θράκης Καλλίπολη, καθώς, όπως τους πληροφόρησαν, οι επαναστάτες στη Βουλγαρία, στο άκουσμα της είδησης ότι έρχονταν οι Καταλανοί εναντίον τους, σταμάτησαν την εξέγερση.

Πιθανότατα η δήθεν επανάσταση να ήταν επινόηση του Ανδρόνικου για να φέρει τους Καταλανούς πίσω, καθώς φοβόταν τη δύναμη και την αίγλη που είχαν αποκτήσει στη Μικρά Ασία.

Ο Berenger d' Entenza φτάνει στην Κωνσταντίνουπολη - Προβλήματα στην καταβολή των μισθών των Καταλανών - Αναταρχή στους μισθοφόρους

Ο Ροζέ ντε Φλορ πήγε στην Κωνσταντινούπολη για να αναφέρει στον αυτοκράτορα τα κατορθώματα των Καταλανών στη Μικρά Ασία και του ζήτησε χρήματα για να κάνει γενική πληρωμή. Ο αυτοκράτορας δεν χάρηκε ιδιαίτερα μ΄ αυτή την απαίτηση, αλλά υποσχέθηκε ότι σύντομα θα κατέβαλλε χρήματα για πληρωμές.

Την ίδια περίοδο έφτασε στην Καλλίπολη ο Berenger D' Entenza, με μερικές γαλέρες, πέντε αρματωμένα πλοία, τριακόσιους διαλεχτούς ιππείς και χίλιους Αλμογαβάρους. Ήταν παλιός συμπολεμιστής και φίλος του ντε Φλορ.

Όπως είδαμε, ο Berenger διορίστηκε αρχιναύαρχος από τον Ανδρόνικο και ο ντε Φλορ καίσαρας.

Τα αξιώματα που δόθηκαν στους Καταλανούς προκάλεσαν τη σφοδρή αντίδραση του Μιχαήλ, γιου του Ανδρόνικου και των άλλων Βυζαντινών αρχόντων. Η καθυστέρηση στην καταβολή των χρημάτων εξόργισε τους Καταλανούς.

Τελικά ο Ανδρόνικος τους πλήρωσε με αργυρά νομίσματα που περιείχαν τα 2/3 σε ασήμι των παλιών νομισμάτων, πράγμα που όταν το αντιλήφθηκαν οι Καταλανοί, εξαγριώθηκαν ακόμα περισσότερο. Τελικά μετά από παρασκηνιακές διαβουλεύσεις, ο Ανδρόνικος παραχώρησε στους Καταλανούς σαν φέουδο τις επαρχίες της Ασίας, με την υποχρέωση από την πλευρά των Καταλανών να βοηθούν τους Βυζαντινούς, όποτε τους χρειάζονταν. Επίσης ο εκάστοτε αυτοκράτορας θα έδινε κάθε χρόνο 30.000 σκούδα στους Καταλανούς και μεγάλη ποσότητα σιταριού. Αυτές οι συμφωνίες έγιναν με όρκο μπροστά στο εικόνισμα της Παναγίας κατά την παλιά βυζαντινή συνήθεια. Ο Ροζέ επέστρεψε στην Καλλίπολη, όπου οι άντρες τους, καθώς ήταν απλήρωτοι, ξεκίνησαν τις λεηλασίες σε περιουσίες Ελλήνων της περιοχής. Ο Ροζέ ντε Φλορ είχε δημιουργήσει καχυποψία ανάμεσα στους στρατιώτες του, η οποία ωστόσο εξαλείφθηκε μετά από μια εξαιρετική ομιλία του προς αυτούς. Σύντομα, ο Ανδρόνικος έστειλε 30.000 σκούδα προς τους Καταλανούς και χιλιάδες μόδια στάρι (μόδι: μονάδα χωρητικότητας δημητριακών, ίση με 8,75 λίτρα).

Έτσι, οι Καταλανοί ετοιμάστηκαν να ξεκινήσουν για την Ασία. Πρώτα όμως ο Ροζέ ντε Φλορ θέλησε να επισκεφθεί τον γιο του αυτοκράτορα Μιχαήλ, που βρισκόταν στην Ανδριανούπολη. Αυτό ήταν και το μοιραίο λάθος του...

Η δολοφονία του Ροζέ ντε Φλορ - Διωγμοί εναντίον των Καταλανών

Η σύζυγος του Ροζέ, Μαρία, του ζήτησε να μην επισκεφθεί τον Μιχαήλ, καθώς πίστευε ότι αυτός σχεδίαζε τον αφανισμό του. Ο ντε Φλορ όμως δεν άκουσε κανένα και με 300 καβαλάρηδες και 1.000 πεζούς ξεκίνησε για το μοιραίο ταξίδι. Στον Μιχαήλ μήνυσε ότι ήρθε να δηλώσει υπακοή προς αυτόν και να του αναφέρει παράλληλα τι σχεδίαζε να κάνει στην Ασία.
Ο Μιχαήλ τον υποδέχτηκε με τιμές και ευγένεια. Την παραμονή της αναχώρησής του ο ντε Φλορ συνέτρωγε με τον Μιχαήλ και τη σύζυγό του, Μαρία. Ξαφνικά, μπήκαν στην αίθουσα Αλανοί, με επικεφαλής τον Γεώργιο, τον γιο του οποίου είχε σκοτώσει όπως είδαμε ο Ροζέ ντε Φλορ στην Κύζικο και χριστιανότουρκοι, με επικεφαλής τον Μελίκ. Ο Γεώργιος, με τη βοήθεια των δικών του, αποκεφάλισε τον ντε Φλορ. Σύμφωνα με την εκδοχή του Νικηφόρου Γρηγορά, οι δολοφόνοι του είναι άγνωστοι, ενώ ο Παχυμέρης αναφέρει ότι η δολοφονία του έγινε από Αλανούς με επικεφαλής τον Γεώργιο, έξω από το παλάτι.

Ο Μιχαήλ είτε ήταν ο εμπνευστής της δολοφονίας του ντε Φλορ είτε δεν αντέδρασε όταν είδε να επιτίθενται εναντίον του. Άρα ήταν συνυπεύθυνος και συνένοχος. Όταν ρώτησε τον Γεώργιο γιατί το έκανε, εκείνος του απάντησε "Για να έχει η αυτοκρατορία έναν εχθρό λιγότερο". Ακολούθησε πογκρόμ εναντίον των Καταλανών από τους Αλανούς, από το οποίο σώθηκαν τρεις μόνο ιππότες που κατέφυγαν σε ένα ναό και από εκεί ανέβηκαν στο καμπαναριό του, όπου δεν μπορούσε κανείς να τους κάνει κακό.

Ο Μιχαήλ διέταξε να τους αφήσουν να κατέβουν και τους έδωσε άδεια να γυρίσουν στην Καλλίπολη. Αυτό ήταν το τέλος του Ροζέ ντε Φλορ, που σήμανε τον τερματισμό των επιχειρήσεων των Καταλανών εναντίον των Οθωμανών. Για το τι έγινε στη συνέχεια αναφερθήκαμε στο προηγούμενο άρθρο μας, θα επανέλθουμε όμως με περισσότερα στοιχεία μέσα από το protothema.gr. Κλείνοντας να αναφέρουμε αυτό που γράφει στον πρόλογο του βιβλίου του "Εκστρατεία των Καταλανών και Αραγωνέζων κατά Τούρκων και Ελλήνων" (Α'Έκδοση 1623, Β'Ελληνική Έκδοση 2000) ο Φρανσίσκο ντε Μονκάδα, από το οποίο αντλήσαμε πολλά στοιχεία για το σημερινό μας άρθρο.

"Αν οι Καταλανοί, όπως νίκησαν τους εχθρούς τους, νικούσαν την αλαζονεία τους και κατεύθυναν την κρίση τους χωρίς να ξεπερνούν τα όρια του σωστού κι έμεναν ενωμένοι, θα έφταναν με τα άρματά τους έως το  τέρμα της Ανατολής και θα έβλεπε η Παλαιστίνη και η Ιερουσαλήμ για δεύτερη φορά τα σταυρωτά λάβαρά τους".

Μπορεί να έχουμε συνδέσει τα διαστημικά ταξίδια και εγχειρήματα με αναζητήσεις που αφορούν το μέλλον της ανθρωπότητας και την ζωή σε άλλους πλανήτες, όμως η διαστημική τεχνολογία μπορεί να φανεί χρήσιμη και στην εξερεύνηση του παρελθόντος του ίδιου του πλανήτη μας.

Η επιστημονική κοινότητα GlobalXplorer°αποτελείται από τους λεγόμενους «διαστημικούς αρχαιολόγους» που στόχο έχουν να φέρουν στο φως ολοένα και περισσότερα στοιχεία που αφορούν τους αρχαίους ανθρώπινους πολιτισμούς, χρησιμοποιώντας δορυφορικές φωτογραφίες του πλανήτη.

«Η διαστημική αρχαιολογία είναι η επιστήμη της χρήσης των δορυφορικών εικόνων για τον εντοπισμό στοιχείων αρχαιολογικού ενδιαφέροντος. (...) Βλέπουμε μικρές διαφοροποιήσεις στην επιφάνεια της Γης, οι οποίες προκύπτουν από όσα είναι θαμμένα από κάτω», εξηγεί η Σάρα Παρσάκ, μέλος της GlobalXplorer°, μιλώντας στο National Geographic.

Στόχος της κοινότητας είναι να διευκολυνθεί το έργο των αρχαιολόγων,καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που γίνονται εκσκαφές σε σημεία που αποδείχτηκε αργότερα ότι δεν ήταν κρυμμένο κάποιος αρχαιολογικός χώρος ή αντικείμενο.

Ένα ψηφιακό βιβλίο που θα προσφερθεί σε Ελληνικά και ξένα πανεπιστημιακά ιδρύματα θα κάνει γνωστό στα πέρατα του κόσμου το πρώτο αναλογικό υπολογιστή της αρχαιότητας.

Ένα ταξίδι στον κόσμο ξεκινά ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων, ο αρχαιότερος υπολογιστής στην ιστορία της ανθρωπότητας, ο οποίος, σύμφωνα με τον ομότιμο καθηγητή Αστροφυσικής του ΑΠΘ, Ιωάννη Σειραδάκη, «εξακολουθεί να μας εκπλήσσει με την πολυπλοκότητα, την ακρίβεια και την υψηλή τεχνολογία του».

Η γνώση που έχει παραχθεί τα τελευταία χρόνια μέσα από την έρευνα για τον Μηχανισμό, καθώς και τα αντίγραφα του Μηχανισμού, που κατασκεύασαν οι επιστήμονες, συγκεντρώθηκαν σε μία έκδοση, ένα ψηφιακό βιβλίο, που θα προσφερθεί σε ελληνικά και ξένα πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα, μουσεία, αρχαιολογικές σχολές και μεγάλες βιβλιοθήκες στον κόσμο, στην Unesco και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.

«Πρόκειται για τόσο σημαντικό επίτευγμα, που μας υποχρεώνει να ξαναγράψουμε την ιστορία της εξέλιξης της τεχνολογίας παγκοσμίως. Μέχρι τώρα έχω δώσει πάνω από 200 ομιλίες - το 25% αυτών στο εξωτερικό - για τον Μηχανισμό. Η εξάπλωση της είδησης, ότι υπήρχε στην αρχαιότητα ένας αναλογικός υπολογιστής, άλλαξε τη ζωή μου, όμορφα μεν, αλλά δεν προλαβαίνω να κάνω και άλλα πράγματα που ίσως θα ήθελα», παραδέχθηκε ο Ιωάννης Σειραδάκης κατά την παρουσίαση της ψηφιακής έκδοσης, γνωστοποιώντας ότι πολύ πρόσφατα δέχθηκε πρόταση από το κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό «Nature» (όπου έγινε και η πρώτη ανακοίνωση για την ύπαρξη του Μηχανισμού το 2006), να γράψει ένα άρθρο επισκόπησης των ερευνητικών αποτελεσμάτων.

Το 600 σελίδων ψηφιακό βιβλίο, όπως διευκρίνισε ο κ.Σειραδάκης, συγκεντρώνει όλα τα άρθρα που έχουν γραφεί από επιστημονικές ομάδες για τον Μηχανισμό (αστρονόμους, φυσικούς, αρχαιολόγους, μηχανολόγους μηχανικούς, πληροφορικούς) και βρίσκονται αυτή τη στιγμή διάσπραρτα. Στη ύλη συμπεριλαμβάνονται και ντοκιμαντέρ, όπως και χάρτες της εποχής του τότε γνωστού κόσμου και παλαιοχάρτες του ουρανού της ελληνιστικής περιόδου, επάνω στους οποίους εμφανίζεται η λειτουργία του αρχαίου αναλογικού υπολογιστή.

Παράλληλα, με τη διεθνή προώθηση της ψηφιακής έκδοσης ξεκινά και ένα πρόγραμμα διεθνών εκθέσεων σε Πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα σε όλον τον κόσμο. «Ευελπιστούμε, εφόσον έχουμε την κατάλληλη χρηματοδότηση ή χορηγίες, η έκθεση να κοσμήσει διάφορα σημαντικά ινστιτούτα και οργανισμούς,ξεκινώντας από την Ευρωβουλή και φθάνοντας μέχρι το Καπιτώλιο, έτσι ώστε ο κόσμος να μάθει για τη γνώση που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες», ανέφερε ο κ.Σειραδάκης.

«Έχουμε σκοπό να προβάλουμε τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων σε όλον τον κόσμο, θέλουμε να στείλουμε τα μοντέλα του που κατασκευάσαμε σε όλα τα κορυφαία πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα του κόσμου και είναι πρόθεσή μας να το κάνουμε το ταχύτερο δυνατόν», ανέφερε ο κοσμήτορας της Πολυτεχνικής Σχολής του ΑΠΘ, Κωνσταντίνος - Βασίλειος Κατσάμπαλος, ενώ ο κοσμήτορας της Σχολής Θετικών Επιστημών, Χαρίτων - Σαρλ Χιντήρογλου, ανέφερε πως «πρόκειται για μηχανισμό ορόσημο, για κάθε τι που έχει να κάνει με την αστροφυσική».

Το ψηφιακό βιβλίο αποτελεί έκδοση του ΑΠΘ, με συντονιστή της έκδοσης την Ακαδημία Θεσμών και Πολιτισμών του Ιδρύματος. Θα παρουσιαστεί στο κοινό, σε εκδήλωση την Πέμπτη 9 Φεβρουαρίου, στις 18.00, στο δημαρχείο Θεσσαλονίκης (αιθ. Μ.Αναγνωστάκης).

"Η έρευνα γύρω από τον Μηχανισμό των Αντικυθήρων δίνει την εικόνα της προόδου εκείνα τα χρόνια. Πρόκειται για θαυμαστά έργα, τα οποία πρέπει να προβληθούν και δήμος έχει υποχρέωση να υποστηρίξει την προβολή", δήλωσε ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης, Γιάννης Μπουτάρης.

Πηγή: The TOC, με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ

Αρχαίο ελληνικό αγαλματίδιο, ύψους περίπου 80 εκατοστών, βρέθηκε σε βάθος 15 μέτρων στα ανοικτά του ακρωτηρίου San Vito, στον Τάραντα της νότιας Ιταλίας.

Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης τύπου ο δήμαρχος της πόλης διευκρίνισε ότι έχει βρεθεί μόνο το αρχαίο ελληνικό αγαλματίδιο - και όχι ένα ναυάγιο όπως είχε αναφερθεί νωρίτερα από κάποια τοπικά μέσα ενημέρωσης.

Προγραμματίζεται περαιτέρω διερεύνηση της περιοχής, επειδή ο δύτης που βρήκε το άγαλμα υποστηρίζει ότι έχει δει επίσης ένα αγγείο στο ίδιο σημείο.

Το αγαλματίδιο είναι εμπνευσμένο από διάσημο άγαλμα της ελληνιστικής περιόδου, που αντιγράφτηκε πολλές φορές.

Απεικονίζει τη θεά Αφροδίτη, εντελώς γυμνή, να στηρίζεται σε κίονα που έχει πλέον χαθεί, για να αφαιρέσει το σανδάλι από το αριστερό της πόδι. Στο άλλο χέρι της πιθανότατα να κράταγε μήλο, ένα παραδοσιακό εικονογραφικό χαρακτηριστικό της Αφροδίτης.

Ο καλλιτέχνης και η ακριβής ημερομηνία αντιγραφής του πρωτοτύπου έχουν συχνά αμφισβητηθεί: πολλοί πιστεύουν ότι τα αντίγραφα προέρχονται από ένα χάλκινο γλυπτό που χρονολογείται στα τέλη του 3ου αιώνα π.Χ. από τον γλύπτη Πολύμαχο. Ορισμένοι μιλούν για έργο που ανήκει στην παράδοση των γλυπτών του Λυσίππου και σε έργα ζωγραφικής από τον Απελλή ενώ άλλοι εκτιμούν ότι το πρωτότυπο δημιουργήθηκε σε εργαστήριο της Αλεξάνδρειας.

Πηγές: The Archaeology News Network, anaskafi

«Εκεί τους περιμένουν τα πιο μεγάλα κακά να πάθουν, πληρωμή για την αυθάδεια και τις σκέψεις που Θεόν δεν λογαριάζουν· γιατί στην χώρα την Ελληνική σαν ήρθαν, των θεών τ’ αγάλματα να ξεγυμνώσουν δεν ντρέπονταν και τους ναούς να κάψουν. Κι οι βωμοί αφανισμένοι και των θεών τα ιερά είν’ από ρίζα, ανάκατα, αναποδογυρισμένα από θεμέλια. […] Και νεκρών σωροί και στην τριτόσπορη γενιά άφωνα θα φανερώσουν στα μάτια των ανθρώπων πως δεν πρέπει, θνητός σαν είναι, νά’ναι περήφανος πέρα απ’ το μέτρο· γιατί η υπεροψία, σαν ανθίση, θα καρπίση της καταστροφής το στάχυ, απ’ όπου γεμάτο κλάμα θέρισμα θερίζει».Αισχύλου«Πέρσαι», στ. 807-822, εκδόσεις Πάπυρος, σελ. 77

Πόσες φορές πρέπει να επαναληφθεί κάτι για να γίνει πιστευτό; Όχι πολλές. Αν ο δέκτης της πληροφορίας είναι εχέφρων και οι αποδείξεις αμάχητες αρκεί μία μνεία για να δεχθεί την πραγματικότητα, το ακριβές ενός περιστατικού, μιας αφήγησης. Αρκεί, όμως, μία φορά για να εντάξει ο θεατής ή αναγνώστης το δίδαγμα της αληθείας στην καθημερινότητά του; Όχι.

Οι άνθρωποι, όπως μας υποδεικνύει και η παραβολή στην Αγία Γραφή θυμίζουν τα χωράφια. Άλλα είναι χέρσα και όσο και να τα καλλιεργήσεις δεν μπορεί εκεί να καρπίσει η αλήθεια και η αρετή ενώ μερικά άλλα είναι γόνιμα και μικρή προσπάθεια μπορεί να φέρει μέγιστο αποτέλεσμα.

Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η επανάληψη είναι προϋπόθεση της εμπέδωσης ενός σημαντικού μηνύματος. Ο Ελληνικός κόσμος της σκέψης, της ποίησης, των μυθολογικών κύκλων προσφέρει στον επισκέπτη ή μόνιμο κάτοικό του πολλές ευκαιρίες να μάθει και να εμπεδώσει τα σημαντικά, όσα προσφέρουν ζωή και συνάμα τη νοηματοδοτούν.

Ένας από τους αναντικατάστατους πυλώνες του πνευματικού οικοδομήματος του Ελληνισμού είναι η ευσέβεια, η αποφυγή της πρόκλησης της μήνης των θεών, η αποστροφή ακόμα και της υποψίας της ύβρεως.

Ο κόσμος που φλέγεται και σβήνει με μέτρο,ο απαράλλαχτος νόμος της μεταβολής, η εναρμόνιση με την αληθή και άπειρη ουσία της θεότητας, απαιτούν την τήρηση του χρυσού κανόνα της αποφυγής της υπερβολής. Σε εορτασμούς και τελέσματα, σε θυσίες και δράματα, σε κωμωδίες και δημηγορίες, οι αρχαίοι Έλληνες ύψωναν το λάβαρο του μέτρου και το έδειχναν σε όλους.

Τριτόσπορη γενιά

Ο μύστης δραματουργός, με αυτά τα φοβερά λόγια που ξεστομίζει το φάντασμα του Δαρείου, μιλάει προς την Ανατολή και απευθύνεται στη Δύση. Ενώ βάσει της πλοκής, οι δέκτες των σεισμικών κραδασμών των λόγων του είναι οι Πέρσες, ο Αισχύλος άγχεται για τους Έλληνες.

Στην τραγωδία του, ο Δαρείος, που ξεγλίστρησε σαν ατμός από τον Άδη, περιγράφει πώς ο γιος του Ξέρξης λάθεψε στην κρίση του και έβρισε την Πλάση βλασφημώντας έμπρακτα στων Ελλήνων τα ιερά.

Ο νεκρός κι αξιοσέβαστος (για τους Πέρσες) βασιλεύς εκφράζεται σαν… γραφείο τύπου των θεών και περιγράφει στους υπηκόους του αλλά και στην γυναίκα του Άτοσσα, που ζει και σπαράζει από την αγωνία για το παιδί της, πώς μια αυτοκρατορία γίνεται συντρίμμια όταν οι τιμονιέρηδές της ξεχνούν τον μπούσουλα του μέτρου και του σεβασμού στους θεούς και τα άγιά τους.

Ο Αισχύλος δεν θέλει να δει τους νικητές των Μηδικών να καταλαμβάνονται από την αφροσύνη του νικητή, που ηττήθηκε από το ίδιο το κατόρθωμά του. Επιδιώκει να ταρακουνήσει τους Αθηναίους, τους πολίτες-οπλίτες που κράτησαν όρθια την ανθρωπότητα την στιγμή που όλα έδειχναν χαμένα.

Η υπερβολική σιγουριά τούτα μπορεί να φέρει και ακόμα περισσότερα και χειρότερα και στους ίδιους και στις γενιές που θα ακολουθήσουν.

Το τελευταίο σημείο στην μνεία του Αισχύλου για «θίνες νεκρών δε και τριτοσπόρω γονή», την αινιγματική τριτόσπορη γενιά (στην κυριολεξία τα δισέγγονα όσων διέπραξαν ύβρη) πρέπει να προβληματίσει και τους απογόνους ανθρώπων που έβλαψαν τους Έλληνες.

Ο μυημένος στα Ελευσίνια μυστήρια, Μαραθωνομάχος και Σαλαμινομάχος Έλλην δραματουργός στέλνει ένα δυσοίωνο μήνυμα στις γενιές που ακολουθούν όσους έπληξαν το Γένος μας και ασέβησαν στα όσια και τα ιερά μας. Μέχρι σήμερα, ο αδελφός του Αμεινία και του Κυναίγειρου δεν έχει αστοχήσει σε τίποτα. Κι αυτό πρέπει να βάλει σε σοβαρές σκέψεις μια σειρά από εχθρούς της Ελλάδος.

Η Νέμεσις πλησιάζει.

ΥΓ: Η προφητεία του Αισχύλου επαληθεύτηκε, όσον αφορά την μοίρα της Περσικής Αυτοκρατορίας. Η τριτόσπορη γενιά των εισβολέων του Μαραθώνα είδε το μεγάλο βασίλειο να διαλύεται στη μάχη των Γαυγαμήλων, το 331 π.Χ. Ο Αλέξανδρος πήρε το αίμα μας πίσω και εκπλήρωση τη θεία βούληση για αποκατάσταση της τάξης στον αρχαίο κόσμο.

Σε πτήσεις από το εξωτερικό προς την Ελλάδα οι θεατές θα βλέπουν στις οθόνες αποσπάσματα από το βραβευμένο ντοκιμαντέρ του 2ου Γυμνασίου Χανίων για την αρχαία Απτέρα.

Όπως έκανε γνωστό, μέσω του facebook, το βράδυ της Παρασκευής ο διευθυντής του σχολείου, Αντώνης Αθανασάκης, είναι «απίστευτη τιμή για όλους μας! Αποσπάσματα από το βραβευμένο ντοκιμαντέρ μας για την αρχαία Απτέρα σε βίντεο της Aegean, το οποίο θα προβάλλεται σε όλες τις πτήσεις από το εξωτερικό προς την Ελλάδα! Σήμερα το πρωί επικοινώνησαν από το σωματείο “διάζωμα” για να δώσουμε την άδεια!».

Υπενθυμίζεται ότι το ντοκιμαντέρ διακρίθηκε με το 2o Πανελλήνιο Βραβείο στον διαγωνισμό “Οι μαθητές μας ξεναγούν στα αρχαία θέατρα”, που διοργάνωσαν το Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού, η ΕΡΤ και το Σωματείο “Διάζωμα»”.

Σε ποια αρχαία Ελληνική θέση έχει ανακαλυφθεί το μεγαλύτερο, ίσως, πηγάδι των ρωμαϊκών χρόνων, μέρος ενός μοναδικού στον κόσμο συγκροτήματος υδραυλικής αρχιτεκτονικής, καθώς και μερικά από τα πιο εντυπωσιακά ψηφιδωτά δάπεδα της ίδιας περιόδου;

Οι απαντήσεις δόθηκαν κατά την ομιλία του κ.Ματθαίου Κουτσουμανή, αρχαιολόγου στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ροδόπης,  η οποία πραγματοποιήθηκε στο Ινστιτούτο της Δανίας στην Αθήνα στο πλαίσιο του Ρωμαϊκού Σεμιναρίου.

«Στη νοτιοανατολική πλευρά του Διδυμοτείχου υψώνεται ένας βραχώδης οχυρός λόφος γνωστός με το όνομα ‘Αγία Πέτρα’, το ύψος του οποίου είναι 55,90 μέτρα. Στα 1959-60 η επιφανειακή έρευνα του καθηγητή Γεωργίου Μπακαλάκη πάνω και γύρω από τον λόφο επιβεβαίωσε την ταύτιση της θέσης αυτής με την Πλωτινόπολη» ανέφερε ο κ. Κουτσουμανής για την πόλη, που ιδρύθηκε από τον Ρωμαίο αυτοκράτορα Τραϊανό (98-117 μ.Χ.) για να τιμήσει τη γυναίκα του Πλωτίνη και βρίσκεται δυο χιλιόμετρα περίπου από τον Έβρο.

Όπως σημειώνει το ΑΠΕ- ΜΠΕ ο αρχαιολόγος παρουσίασε συνοπτικά το ιστορικό των ερευνών, που ξεκίνησαν ως επιφανειακές τη δεκαετία του 1950, συνεχίστηκαν ως συστηματικές τη δεκαετία του 1970 και στις αρχές του 1980 (οπότε ανακαλύφθηκαν τα πρώτα ψηφιδωτά δάπεδα), για να επαναληφθούν στις επόμενες δεκαετίες. Τα ευρήματα από τις πιο πρόσφατες ανασκαφές, που επαλήθευσαν την παρουσία ενός δημόσιου λουτρού (ή μιας πολυτελούς κατοικίας), είναι ίσως και τα πιο εντυπωσιακά.

Για παράδειγμα, η εύρεση μιας κυκλικής κατασκευής, που αρχικά προβλημάτισε τους ερευνητές ως προς τη χρησιμότητά της. «Δεν ήταν σαφές αν επρόκειτο για θεμέλια κάποιου κυκλικού οικοδομήματος ή για κάποια άλλη κατασκευή που είχε σχέση με το νερό (πηγάδι, δεξαμενή)», ενημέρωσε ο ομιλητής ως προς τις πρώτες σκέψεις σχετικά με την ανακάλυψη, η οποία θα οδηγούσε στον εντοπισμό ενός πηγαδιού, με εσωτερική διάμετρο 2,20 μ. και βάθος που φτάνει μέχρι στιγμής τα 12,67 μ., χωρίς ακόμα να έχει εντοπιστεί ο πυθμένας του.

Στο βόρειο τμήμα του πηγαδιού και σε βάθος 2,5μ. από το σωζόμενο χείλος του εντοπίστηκε άνοιγμα, που οδηγεί σε ορθογώνιο καμαροσκέπαστο θάλαμο, η κύρια είσοδος του οποίου βρέθηκε στη βόρεια στενή πλευρά του. Στην εξωτερική πλευρά της εισόδου αποκαλύφθηκαν δυο τοίχοι (μήκους 3,35 μ. και μέγιστο ύψος 3 μ.) και ανάμεσά τους σκαλοπάτια που οδηγούσαν στο εσωτερικό του θαλάμου.

«Το παραπάνω συγκρότημα (πηγάδι και θάλαμος) έχει σχέση με την υδροδότηση της πόλης και από τον τρόπο κατασκευής του συμπεραίνουμε ότι θα πρέπει να είναι σύγχρονο με την ίδρυσή της (αρχές 2ου αιώνα μ.Χ.).

Θα πρέπει να χρησιμοποιούσαν τον θάλαμο για την άντληση του νερού από το πηγάδι. Υποθέτουμε ότι από τα σκαλιά κατέβαινε, έμπαινε στον θάλαμο και οδηγούνταν στο πηγάδι όποιος ήθελε ν’ αντλήσει νερό», εξήγησε για το ρωμαϊκό συγκρότημα υδραυλικής αρχιτεκτονικής που όμοιό του δεν έχει βρεθεί πουθενά.

Ο ομιλητής δεν παρέλειψε να αναφερθεί και στα περίφημα ψηφιδωτά δάπεδα, επίσης μοναδικά για τον χώρο της Ελληνικής Θράκης, τα οποία αποτελούσαν, όπως και το υδραυλικό σύστημα, μέρος ενός πολυτελούς κτιρίου, ο χαρακτήρας του οποίου μένει να αποσαφηνιστεί (δημόσιο λουτρό ή ρωμαϊκή έπαυλη).

Μεταξύ των παραστάσεων ξεχωρίζουν μια «ζώνη με πομπική παράσταση ‘θαλάσσιου θιάσου’, αποτελούμενη από ιχθυοκενταύρους, Θαλάσσιο Ίππο, Νηρηίδες και ερωτιδείς που ιππεύουν δελφίνια», ενώ «στο διάχωρο της κεντρικής παράστασης αποκαλύφθηκε νέος άντρας που αναδύεται μέσα από νερό. Δίπλα στην αντρική μορφή υπάρχει γυναικεία καθιστή.

Δυστυχώς το πάνω μέρος της, όπως και αρκετό τμήμα της κεντρικής παράστασης, καταστρέφεται από τους δύο μεταγενέστερους τοίχους των παλαιοχριστιανικών χρόνων. Η γυναίκα κρατά σκήπτρο που καταλήγει σε κεφάλι φιδιού. Μάλλον παριστάνονται ο ποταμός Έβρος και η πόλη» κατέληξε ο ομιλητής. Τα ψηφιδωτά εντοπίστηκαν σε αίθουσα, η συνολική έκταση της οποίας είναι 140 τ.μ., από τα οποία έχουν αποκαλυφθεί τα 90 τ.μ.

Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά δεδομένα, ο Τραϊανός ίδρυσε την Πλωτινόπολη στη θέση παλιότερης, μάλλον Θρακικής, πόλης, της οποίας αγνοούμε το όνομα και τα χαρακτηριστικά. Από τα ευρήματα, εκτός από τα παραπάνω, ξεχωρίζει η χρυσή σφυρήλατη προτομή του Σεπτίμιου Σεβήρου, του Ρωμαίου αυτοκράτορα που βασίλεψε από το 193 μέχρι το 211 μ.Χ. Το έργο, που βρέθηκε τυχαία το 1965 κατά την κατασκευή στρατιωτικού χαρακώματος και εκτίθεται στο Μουσείο της Κομοτηνής, έχει ύψος 0,25 μ., ζυγίζει περίπου 1 κιλό και είναι από χρυσάφι 24 καρατιών.

Επίσης, ένα μαρμάρινο ανάγλυφο με παράσταση αλόγου και αναβάτη, του τύπου που οι αρχαιολόγοι ονομάζουν «Ήρωα της Θράκης» ή «Θράκα Ιππέα», εντοπίστηκε στις ανασκαφές που ξεκίνησαν το 1977 ο καθηγητής Γ. Μπακαλάκης και ο αρχαιολόγος Διαμαντής Τριαντάφυλλος.

Πρόκειται για θεό, αγνώστου ονόματος, η λατρεία του οποίου ήταν πολύ διαδομένη τα ρωμαϊκά χρόνια στη Θράκη, τη Μικρά Ασία και την Ευρώπη. Ήταν θεός σωτήριος, θεραπευτής ανθρώπων και ζώων, αλλά συγχρόνως καταχθόνιος και ψυχοπομπός. Ίσως πρόκειται για τον μυθικό βασιλιά των Θρακών Ρήσο που, μετά το θάνατό του στην Τροία, λατρεύτηκε ως θεός.

Τα ευρήματα της Πλωτινόπολης χρονολογούνται από τους προϊστορικούς ως τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους, δηλαδή από το 5000 π.Χ. ως το τέλος του 6ου αιώνα μ.Χ.

Πηγή: Αθήνα 984, Left, με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ, anaskafi

Δεν έχει κοπάσει ο θόρυβος που προκάλεσε η συνέντευξη που έδωσε στη LifOη επί δέκα χρόνια (σε δυο διαφορετικές φάσεις) γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, με αναφορές τόσα στα πεπραγμένα της περιόδου που βρισκόταν στο υπουργείο, όσο και κυρίως σε γεγονότα, παραλείψεις και προβληματισμούς για την παρούσα κατάσταση.

Μετά την ανακοίνωση που εξέδωσε την Τετάρτη ο Σύλλογος Ελλήνων Αρχαιολόγων, ήταν η σειρά της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εργαζομένων του Υπουργείου Πολιτισμού να εκδώσει τη δική της, σχολιάζοντας τα θέματα που ανέκυψαν.

Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτή, η Ε.Ε. της Π.Ο.Ε-ΥΠ.ΠΟ. γνωστοποιεί ότι έχει ως πάγια τακτική να μην σχολιάζει «ποτέ δημόσια θέσεις και απόψεις πολιτικών προσώπων του Υπουργείου όταν αυτά δεν είναι εν'ενεργεία,με εξαίρεση μόνο περιπτώσεις όπου θίγεται η τιμή και η υπόληψη των εργαζομένων». Κάτι που όπως τονίζει, «στη συνέντευξη της κας. Μενδώνη, κατά την άποψη μας, δεν συμβαίνει».

Ωστόσο, η Ομοσπονδία σπεύδει να πάρεει αποστάσεις από την ανακοίνωση του Σ.Ε.Α, τονίζοντας πως δεν συμφωνεί με τη γενίκευση που επιχειρήθηκε και που όπως υποστηρίζει «είχε προφανή σκοπό να θεωρηθεί η άποψη του συγκεκριμένου συλλόγου για την κα. Μενδώνη, ως καθολική άποψη των εργαζομένων στο ΥΠ.ΠΟ.Α. τόσο για την ίδια, όσο και για τα πεπραγμένα της θητείας της».

Ολόκληρη η ανακοίνωση

«Η Ε.Ε της Π.Ο.Ε-ΥΠ.ΠΟ. έλαβε γνώση της πρόσφατης συνέντευξης της τέως Γενικής Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, καθώς και του δελτίου τύπου που εξέδωσε ο Σ.Ε.Α. ως απάντηση στις απόψεις που εξέφρασε η κα. Μενδώνη.

Η δική μας πάγια τακτική είναι να μη σχολιάζουμε ποτέ δημόσια θέσεις και απόψεις πολιτικών προσώπων του Υπουργείου όταν αυτά δεν είναι εν'ενεργεία, με εξαίρεση μόνο περιπτώσεις όπου θίγεται η τιμή και η υπόληψη των εργαζομένων. Κάτι που στη συνέντευξη της κας. Μενδώνη, κατά την άποψη μας, δεν συμβαίνει.

Σεβόμαστε, βέβαια, τη θέση του Συλλόγου των Ελλήνων Αρχαιολόγων να έχει διαφορετική προσέγγιση και να σχολιάζει συνεντεύξεις, όπως αυτή της τέως Γενικής Γραμματέα. Ωστόσο δεν δεχόμαστε τη γενίκευση που επιχειρήθηκε μέσω του δελτίου τύπου του Σ.Ε.Α.. και που είχε προφανή σκοπό να θεωρηθεί η άποψη του συγκεκριμένου συλλόγου για την κα. Μενδώνη, ως καθολική άποψη των εργαζομένων στο ΥΠ.ΠΟ.Α. τόσο για την ίδια, όσο και για τα πεπραγμένα της θητείας της.

Οι εργαζόμενοι στο ΥΠ.ΠΟ.Α γνωρίζουμε πολύ καλά ποια ήταν η εποχή που το έργο του Υπουργείου ήταν στην κορύφωση του και η λειτουργία του βελτιωνόταν προοδευτικά, σίγουρα πάντως δεν είναι η σημερινή.

Η Ε.Ε της Π.Ο.Ε-ΥΠ.ΠΟ»

Πηγή: LiFO

Λέγεται, ότι οι αρχαίοι Σπαρτιάτες, αυτοί οι ατρόμητοι πολεμιστές, ποτέ δεν ρωτούσαν πόσοι ήταν οι εχθροί, αλλά που ήταν.

Αυτό δείχνει, σε μεγάλο ποσοστό, την στάση τους απέναντι στον πόλεμο και τους κινδύνους.

Ο περισσότερος κόσμος όμως, με το που αντικρίζει μια δυσκολία ή ένα εμπόδιο, τις περισσότερες φορές ψάχνει λόγους για να μην το αντιμετωπίσει. Την μία κάνει ζέστη, την άλλη κρύο, την παρ’ άλλη είναι ενωρίς, αργά, περισσότεροι και ούτω καθ’ εξής.

Χιλιάδες οι δικαιολογίες για να αποφύγουμε τη δράση. Αυτή είναι άβολη αλήθεια και ας μην μας κακοφαίνεται. Είμαστε περισσότερο άνθρωποι των λόγων και λιγότερο της δράσης. Συζητάμε, φλυαρούμε και παρλάρουμε ασταμάτητα και άσκοπα, αλλά όταν χρειάζεται να πιάσουμε τον ταύρο από τα κέρατα, δεν τολμάμε και οπισθοχωρούμε. Γιατί μας λείπει το φρόνημα, η αποφασιστικότητα και η συγκέντρωση στην δράση.

Οι Σπαρτιάτες δεν αρέσκονταν στα πολλά λόγια. Λίγα και σταράτα. Και μετά έφοδο, πίστη στην νίκη και στις δυνάμεις τους.

Σήμερα, «σχεδιάζουμε» ατελείωτα, αναμασάμε τα ίδια και τα ίδια,προσποιούμαστε ότι θέλουμε κάτι να κάνουμε, κάτι να πετύχουμε, αλλά ουσία καμία. Τίποτα δεν βγαίνει μόνο με τα λόγια. Πόσο μάλιστα, όταν, ουσιαστικά, ψάχνουμε αιτίες για να μην κάνουμε κάτι παρά για να κάνουμε.

Εδώ καράβια χάνονται, βαρκούλες αρμενίζουν, σου λένε οι άλλοι. Αντί να σηκώσουμε τα μανίκια και να πιάσουμε δουλειά, αυτοϊκανοποιούμαστε με το να «φιλοσοφούμε» γιατί πρέπει αυτό και γιατί όχι το άλλο. Καθόμαστε στην απέξω και ποτέ δεν μπαίνουμε στο νερό. Έτσι όμως δεν μπορείς να διασχίσεις το ποτάμι.

Και ο στόχος σου είναι απέναντι. Όταν ξέρεις ποιο είναι το εμπόδιο που πρέπει να περάσεις, εκεί θα πρέπει να πας.

Και όπως έλεγε και ο Καζαντζάκης, ‘Μην καταδέχεσαι να ρωτάς: «Θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε;» Πολέμα!’

Γιάννης Αραχωβίτης, enallaktikidrasi

Ο βιογράφος και φιλόσοφος Πλούταρχος [50-120 μ.Χ] γεννήθηκε στη Χαιρώνεια της Βοιωτίας. Ταξίδεψε πολύ και διεύρυνε τον γνωστικό του ορίζοντα ενώ ήλθε σε επαφή με προσωπικότητες της εποχής του, κυρίως Ρωμαίους. Έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην πατρίδα του και άσκησε δημόσια και ιερατικά αξιώματα.

Το σωζόμενο έργο του διακρίνεται στο ιστορικό-βιογραφικό μέρος και στα ονομαζόμενα Ηθικά Συγγράμματα όπου αναπτύσσονται ζητήματα ηθικής, φιλοσοφίας, επιστήμης, πολιτικής και ζητήματα θρησκείας, φύσης, ιστορίας κ.λ.π.

Στο μακροσκελές έργο του Ηθικά συμπεριλαμβάνονται οι δύο λόγοι του περί σαρκοφαγίας. Οι λόγοι αυτοί ανήκουν σε μια πρώιμη παράδοση υπεράσπισης των ζώων, που στον δυτικό κόσμο ξεκίνησε με τον Πυθαγόρα.

Ο Πλούταρχος στους λόγους αυτούς εστιάζει στη φύση των ζώων και τη σχέση τους με τους ανθρώπους και διερωτάται πώς γίνεται, ενώ ο άνθρωπος έχει στη διάθεση του μια μεγάλη ποικιλία από φρούτα, καρπούς και λαχανικά, να επιθυμεί τη ματωμένη σάρκα, σβήνοντας με καρυκεύματα τη γεύση του αίματος.

Το θλιβερό είναι πως ο ‘πολιτισμένος’ σήμερα κόσμος διαβάζει αυτούς τους λόγους από φιλολογικό και μόνον ενδιαφέρον και αρνείται να κατανοήσει και να παραδεχθεί το λάθος: την εγκληματική δηλαδή συμπεριφορά του που βασίζεται σε μια λανθασμένη και βάρβαρη αντίληψη που υποβιβάζει τα ζώα σε πλάσματα προορισμένα για κατανάλωση.

Η κακοποίηση και η σφαγή των ζώων στον σημερινό κόσμο της αφθονίας και των άπειρων διατροφικών επιλογών, στιγματίζει τον υποτιθέμενο ‘πολιτισμό’ μας που παρά τις εκκλήσεις της λογικής συνεχίζει να νομιμοποιεί και συστηματικά να διαπράττει αυτό το διαρκές και αδικαιολόγητο έγκλημα.

Παρακάτω παρατίθενται μερικά αποσπάσματα από τους λόγους του Πλούταρχου Περί σαρκοφαγίας.

«Η λογική μας αναγκάζει με φρέσκο μυαλό και ανανεωμένο ζήλο να ασχοληθούμε με το παλιό ζήτημα της σαρκοφαγίας. Είναι δύσκολο βέβαια, όπως είπε ο Κάτων, να μιλάει κάποιος σε κοιλιές που δεν διαθέτουν αυτιά».

Λόγος Β΄996 Ε

«Εσύ ρωτάς για ποιον λόγο ο Πυθαγόρας απέφευγε να τρώει κρέας, εγώ, αντίθετα, απορώ τι έπαθε και τι ένιωθε ο πρώτος άνθρωπος και ακούμπησε το στόμα του σε αίμα σκοτωμένου πλάσματος, πλησίασε τα χείλη του σε σάρκα πεθαμένου ζώου και, παραθέτοντας σε τραπέζι μπαγιατεμένα πτώματα, ονόμασε λιχουδιές και νοστιμιές τα μέρη που λίγο πριν βρυχόνταν, μιλούσαν, κινούνταν και έβλεπαν. Πώς τα μάτια του άντεξαν να δουν το αίμα πλασμάτων που σφάζονταν, γδέρνονταν, διαμελίζονταν. Πώς η όσφρησή του άντεξε την αποφορά, πώς η σκέψη του μιάσματος δεν απέτρεψε την γλώσσα να αγγίξει ξένα έλκη και ν’ απολαμβάνει τους χυμούς και τα υγρά θανάσιμων τραυμάτων…»

Λόγος Α΄993 Β

«Τίποτε δεν μας συγκινεί, ούτε η ανθηρή όψη της σάρκας ούτε η γοητευτική μελωδική φωνή ούτε η επινοητικότητα της ψυχής ούτε ο καθαρός τρόπος ζωής και η ξεχωριστή νοημοσύνη των άμοιρων ζώων, αλλά για μικρό κομμάτι σάρκας αφαιρούμε την ψυχή, το φως του ήλιου, τα χρόνια της ζωής, για τα οποία έχει γεννηθεί κι έχει φτιαχτεί από τη φύση [το ζωντανό πλάσμα]. Ακόμη, τις φωνές και τα γρυλίσματα του θεωρούμε άναρθρους ήχους και όχι παρακλήσεις, δεήσεις και επικλήσεις για δικαιοσύνη του καθενός τους που λέει: «Δεν σου ζητώ να με λυπηθείς στην ανάγκη σου αλλά μην προχωρήσεις στην ύβρη. Αν είναι ανάγκη σου να φας, σκότωσε με, αν είναι όμως απλώς για να φας πιο ευχάριστα, μην το κάνεις».

Λόγος Α΄994 E

«Τα κρέατα που τρώμε δεν είναι μόνον για τα σώματα παρά φύση, αλλά παχαίνουν και τις ψυχές με την υπεραφθονία και τον κορεσμό. Το κρασί και η υπερβολική κρεοφαγία κάνουν μεν το σώμα ισχυρό και ρωμαλέο, την ψυχή όμως ασθενική.»

Λόγος Α΄995Ε

«Όσον αφορά εκείνους που πρώτοι δοκίμασαν να φάνε κρέας, θα πρέπει να πούμε πως τους έσπρωξε η ανάγκη, διότι ούτε τον καιρό τους περνούσαν με την εκπλήρωση άνομων επιθυμιών ούτε, έχοντας σε υπεραφθονία τα αναγκαία, ξεπέρασαν τα όρια, αδιαφορώντας για τα άλλα ζωντανά πλάσματα, αλλά θα έλεγαν, αν τώρα ανακτούσαν αίσθηση και φωνή: «Ευλογημένοι κι αγαπημένοι των θεών εσείς οι τωρινοί, τι εποχή σας έλαχε να ζήσετε, να καρπώνεστε και να απολαμβάνετε κληρονομιά τα άφθονα αγαθά! Πόσα φυτρώνουν για σας και πόσα τρυγάτε! Πόσο πλούτο από τους κάμπους. Πόσες ηδονές μπορείτε να δρέπετε από τα φυτά! Έχετε τη δυνατότητα να καλοπερνάτε χωρίς να λερώνετε τα χέρια σας με αίμα!»

Λόγος Α΄ 993 D

Έχετε αναρωτηθεί ποτέ με ποιο αρχαίο άγαλμα μοιάζετε;

Το «Musée de la civilisation» στο Κεμπέκ του Καναδά αποφάσισε να σας δώσει την απάντηση με το να σας βοηθήσει να βρείτε το γλυπτό που θα μπορούσε να είναι ο δίδυμος σας.

Στόχος της έκθεσης «My 2000-Year-Old-Double» είναι να ταιριάξει τα πρόσωπα ανθρώπων με 60 ελληνορωμαϊκά και αιγυπτιακά γλυπτά.

Πώς θα γίνει αυτό; Ο καθένας ανά τον κόσμο μπορεί να στείλει τις φωτογραφίες του για ανάλυση στο σάιτ του μουσείου.Χρησιμοποιώντας 123 σημεία αναφοράς στο πρόσωπο, το λογισμικό αναγνώρισης προσώπου Betaface APIθα σκανάρει τα χαρακτηριστικά του κάθε συμμετέχοντα έτσι ώστε να συγκριθεί στη συνέχεια με κάθε ένα από τα αγάλματα.

Από τις φωτογραφίες που θα σταλθούν, το μουσείο θα επιλέξει 30 ζευγάρια για να δείξει στην έκθεση, η οποία θα «τρέχει» από τις 24 Οκτωβρίου του 2018 μέχρι τις 27 Οκτωβρίου 2019.

Όσοι επιλεχθούν θα φωτογραφηθούν μάλιστα από τον François Brunelle, ο οποίος ειδικεύεται στο να φωτογραφίζει δυάδες. Τα πορτραίτα του θα τοποθετηθούν το ένα πλάι στο άλλο έτσι ώστε να αναδειχθεί η συμμετρία και οι ομοιότητες του αληθινού προσώπου με εκείνο του γλυπτού.

Πρόκειται σίγουρα για μια ενδιαφέρουσα κίνηση, αφού όλοι μας θα θέλαμε να μάθουμε ότι μοιάζουμε έστω και λίγο με την Αφροδίτη, τον Απόλλωνα ή ακόμα και τον Καίσαρα.

508 π.Χ. - Αθήνα

Είναι σούρουπο και οι Αθηναίοι έχουν αρχίσει να συγκεντρώνονται στο λόφο της Πνύκας. Ο Αλκμαιωνίδης ανοίγει το βήμα του για να προλάβει να είναι ένας εκ των 6.000 πολιτών που θα συμμετάσχει στην Εκκλησία του Δήμου. Πριν από λίγο καιρό ήταν υποψήφιος επώνυμος άρχων αλλά οι συμπολίτες του ανέδειξαν τον αντίπαλο του, Ισαγόρα, ως νικητή. Ωστόσο οι μεταρρυθμίσεις του νέου άρχοντα ήταν τόσο οπισθοδρομικές που δεν κατάφερε να τις περάσει από τη συνέλευση των πολιτών. Στην Αθήνα άλλωστε δεν κυβερνούν οι άρχοντες, αλλά ο δήμος. Ο Αλκμαιωνίδης νοιώθει πως απόψε είναι η δική του στιγμή...!

Παραμερίζοντας τους Σκύθες, ανεβαίνει στο βήμα και παίρνει τον λόγο. Οι δάδες των συμπολιτών του καίνε παντού τριγύρω του και φωτίζουν τον αττικό λόφο, αντικατοπτρίζοντας τη φλόγα που καίει μέσα του για πολιτική επανάσταση και αλλαγή. Εκφράζει τις προτάσεις του οι οποίες έχουν διαμορφωθεί κατόπιν διαβούλευσης, δημοκρατικού και ελεύθερου διαλόγου με τους συμπολίτες του και συνεπαίρνει τους Αθηναίους με τις απόψεις του για πολιτική ισότητα στις φυλές και τους δήμους και πραγματική Δημοκρατία. Η Εκκλησία του Δήμου υπερψηφίζει το ψήφισμα του Αλκμαιωνίδη Κλεισθένηκαι έτσι ένας απλός πολίτης, δίχως να κατέχει κάποιο αξίωμα, εγκαθιδρύει το πολίτευμα της Δημοκρατίας.

Αυτή ήταν κατά τα άλλα μία συνηθισμένη μέρα για την αρχαία Αθηναϊκή δημοκρατία. Τα πάντα ξεκίνησαν στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών. Εδώ οι πολίτες συζητούσαν και αποφάσιζαν για τη ζωή και το μέλλον τους.

Η Αγορά ήταν ο πρώτος χώρος έκφρασης και ελεύθερου διαλόγου, ανοιχτός σε όλους. Εδώ έδρευε η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική Εξουσία της αρχαίας Αθήνας. Η Αγορά ήταν επίσης ένα τεράστιο εμπορικό κέντρο, γεμάτο με πανέμορφα αγάλματα και μεγαλοπρεπείς ναούς αφιερωμένους στους θεούς. Το κυριότερο όμως είναι πως μέσα από την ελεύθερη και διαρκή συμμετοχή των πολιτών στα κοινά, την προσωπική επαφή και συναναστροφή, καθώς και με την ανταλλαγή απόψεων, προτάσεων και ιδεών, συνέβη κάτι σχεδόν απίστευτο. Τον 5ο αιώνα π.Χ. η Αγορά έγινε η γενέτειρα της Δημοκρατίας. Η παρρησία, η ισηγορία, η ισονομία και η δικαιοσύνη είναι λίγες μόνο από τις υψηλές ιδέες που γεννήθηκαν στους υπαίθριους χώρους της.

Ήταν στους ίδιους χώρους όπου μεγάλοι φιλόσοφοι όπως ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης δίδαξαν και ανέπτυξαν τις θεωρίες τους για ζητήματα δημιουργίας του ανθρώπου, ηθικής και αισθητικής, καθώς επιχειρηματολογούσαν εναντίον των απόψεων των σοφιστών. Στην Αγορά, σπουδαίοι ρήτορες όπως ο Δημοσθένης και ο Ισοκράτης γοήτευσαν τους πολίτες με τη ρητορική τους δεινότητα. Εδώ, εμπνευσμένοι πολιτικοί όπως ο Περικλής και ο Κλεισθένης, εξέφρασαν τις πολιτικές τους απόψεις και οδήγησαν την πόλη στην αιώνια δόξα. Ήταν η Αγορά της αρχαίας αττικής γης αυτή που έδωσε πνευματική τροφή στους μεγάλους αυτούς ανθρώπους και στο όραμα τους για δημοκρατία και πρόοδο.

Ο δυτικός πολιτισμός του πνεύματος και της ελευθερίας όπως τον γνωρίζουμε δεν θα μπορούσε να υπάρξειαν δεν υπήρχε στην αρχαία Αθήνα αυτός ο ανοιχτός και ελεύθερος χώρος.

Σήμερα η Αγορά είναι ένα περιφραγμένο και εγκαταλελειμμένο μουσείο, το οποίο χρειάζεται τη βοήθεια μας.

Η γενέτειρα της δημοκρατίας χρειάζεται να ξαναζήσει. Τα μνημεία της πρέπει να αναστηλωθούν έτσι ώστε να μπορέσει ξανά η ανθρωπότητα να εμπνευσθεί από το όραμα για ελευθερία και δημοκρατία. Φανταστείτε μια Αγορά ανοιχτή και πάλι στους πολίτες, ζωντανή με θεατρικές παραστάσεις, πολιτικές συναντήσεις, μουσική, ακαδημαϊκές διαλέξεις και συνέδρια, καλώντας πολίτες από όλο τον κόσμο να συμμετάσχουν σε εκδηλώσεις που προωθούν τα δημοκρατικά ιδεώδη. Φανταστείτε ένα ακαδημαϊκό κέντρο δημοκρατικών σπουδών και ένα ερευνητικό ινστιτούτο προώθησης και εξέλιξης της δημοκρατίας.

Μπορούμε να ξαναδώσουμε σε αυτή την πόλη και σε αυτή τη χώρα την αίγλη και τη θέση που της αξίζει.

Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, η αναστήλωση της Αγοράς μπορεί να αναδείξει όλα αυτά τα στοιχεία που μας κάνουν καλύτερους και που μας ενώνουν. Υπό αυτή την έννοια η Αγορά μπορεί να αποτελέσει ένα οικουμενικό και ενωτικό σύμβολο δημοκρατίας για ολόκληρη την ανθρωπότητα.

450 π.Χ. - Αθήνα

Ο γιος της Αγαρίστης είχε τον Αλκμαιωνίδη σαν παιδικό του ήρωα. Η μητέρα του μάλιστα, του είχε πει πως όταν ήταν έγκυος είχε δει σε όνειρο πως αντί για παιδί είχε φέρει στον κόσμο ένα λιοντάρι, και πίστευε πως ο γιος της θα είναι άξιος συνεχιστής του Αλκμαιωνίδη. Έπειτα, καθώς μεγάλωνε, ο γιος της Αγαρίστης είδε τους Αθηναίους να υπερασπίζονται σαν πραγματικά λιοντάρια τη δημοκρατία τους και κατάλαβε πως η δύναμη της δεν περιορίζεται σε πολιτικά θέματα. Αποφασίζει έτσι να παρουσιάσει ενώπιον του δήμου ένα πολιτιστικό πρόγραμμα ανοιχτό σε όλους, και ένα οικοδομικό σχέδιο το οποίο περιλαμβάνει έναν ναό για την Αθηνά και έναν για τον Ήφαιστο, με απώτερο σκοπό τη διάνθιση του πνευματικού πλούτου της πόλης . Ο γιος της Αγαρίστης Περικλής, όπως και οι συμπολίτες του, δεσμεύεται να υπηρετήσει τη δημοκρατία με όλο του το σθένος. Και ξεκινά από τον προαύλιο χώρο της αρχαίας Αγοράς των Αθηνών..

Διάβασε περισσότερα για την Αγορά - τη γενέτειρα της δημοκρατίας, και μάθε πως μπορείς να βοηθήσεις στο www.leontidafoundation.org

Περισσότερα στο Twitter: Σταύρος Καλεντερίδης: www.twitter.com/kalenteridis

• Ὁ θάνατος οὐδὲν πρὸς ἡμᾶς· τὸ γὰρ διαλυθὲν ἀναισθητεῖ͵ τὸ δ΄ ἀναισθητοῦν οὐδὲν πρὸς ἡμᾶς.
  • Ο θάνατος δεν είναι τίποτε για εμάς, διότι αυτό που έχει αποσυντεθεί δεν αισθάνεται και αυτό που δεν αισθάνεται δεν είναι τίποτε για εμάς.
• Ὅρος τοῦ μεγέθους τῶν ἡδονῶν ἡ παντὸς τοῦ ἀλγοῦντος ὑπεξαίρεσις. ὅπου δ΄ ἂν τὸ ἡδόμενον ἐνῇ͵ καθ΄ ὃν ἂν χρόνον ᾖ͵ οὐκ ἔστι τὸ ἀλγοῦν ἢ λυπούμενον ἢ τὸ συναμφότερον.
  • Όριο του μεγέθους των ηδονών είναι η εξάλειψη κάθε πόνου. Όπου είναι παρούσα η ηδονή και για όσο διάστημα είναι παρούσα, δεν υπάρχει τίποτε που να προξενεί πόνο ή λύπη ή και τα δύο μαζί.
• Οὐκ ἔστιν ἡδέως ζῆν ἄνευ τοῦ φρονίμως καὶ καλῶς καὶ δικαίως οὐδὲ φρονίμως καὶ καλῶς καὶ δικαίως ἄνευ τοῦ ἡδέως.
  • Είναι αδύνατον να ζεις ευχάριστα χωρίς να ζεις σοφά, έντιμα και δίκαια και είναι αδύνατον να ζεις σοφά έντιμα και δίκαια χωρίς να ζεις ευχάριστα.
• Ὁ δίκαιοςἀταρακτότατος͵ ὁ δ΄ ἄδικος πλείστης ταραχῆς γέμων.
  • Ο δίκαιος άνθρωπος έχει ηρεμία, ενώ ο άδικος είναι γεμάτος ταραχή.
• Ὧν ἡ σοφία παρασκευάζεται εἰς τὴν τοῦ ὅλου βίου μακαριότητα πολὺ μέγιστόν ἐστιν ἡ τῆς φιλίας κτῆσις.
  • Από τα αγαθά που παρέχει η σοφία για τη μακαριότητα της ζωής στο σύνολό της το μέγιστο είναι η απόκτηση της φιλίας.
• Ταῖς γὰρ ἰδίαις οἰκειούμενοι διὰ παντὸς ἀρεταῖς τοὺς ὁμοίους ἀποδέχονται͵ πᾶν τὸ μὴ τοιοῦτον ὡς ἀλλότριον νομίζοντες.
  • [Οι άνθρωποι], καθώς είναι εξοικειωμένοι διαρκώς με τις δικές τους αρετές, αποδέχονται τους ομοίους τους και θεωρούν ξένο κάθε τι το διαφορετικό.
• Πᾶν ἀγαθὸν καὶ κακὸν ἐν αἰσθήσει· στέρησις δέ ἐστιν αἰσθήσεως ὁ θάνατος.
  • Κάθε καλό και κάθε κακό βρίσκεται στην αίσθηση, ενώ ο θάνατος είναι ακριβώς η στέρηση της αίσθησης.
• Μήτε νέος τις ὢν μελλέτω φιλοσοφεῖν͵ μήτε γέρων ὑπάρχων κοπιάτω φιλοσοφῶν. οὔτε γὰρ ἄωρος οὐδείς ἐστιν οὔτε πάρωρος πρὸς τὸ κατὰ ψυχὴν ὑγιαῖνον. […] ὥστε φιλοσοφητέον καὶ νέῳ καὶ γέροντι͵ τῷ μὲν ὅπως γηράσκων νεάζῃ τοῖς ἀγαθοῖς διὰ τὴν χάριν τῶν γεγονότων͵ τῷ δὲ ὅπως νέος ἅμα καὶ παλαιὸς ᾖ διὰ τὴν ἀφοβίαν τῶν μελλόντων.
  • Ούτε όταν κάποιος είναι νέος να αργοπορεί να φιλοσοφήσει, ούτε όταν είναι γέρος να καταπονείται φιλοσοφώντας. […] Πρέπει, λοιπόν, να φιλοσοφεί και ο νέος και ο γέρος: ο ένας ώστε, καθώς γερνά, να παραμένει νέος μέσα στα αγαθά – από ευγνωμοσύνη προς τα όσα έγιναν -, και ο άλλος, αν και νέος, να είναι συνάμα και ώριμος, καθώς θα είναι απαλλαγμένος από το φόβο για όσα θα γίνουν.
• Οὐθὲν γάρ ἐστιν ἐν τῷ ζῆν δεινὸν τῷ κατειληφότι γνησίως τὸ μηδὲν ὑπάρχειν ἐν τῷ μὴ ζῆν δεινόν. ὥστε μάταιος ὁ λέγων δεδιέναι τὸν θάνατον οὐχ ὅτι λυπήσει παρών͵ ἀλλ΄ ὅτι λυπεῖ μέλλων. ὃ γὰρ παρὸν οὐκ ἐνοχλεῖ͵ προσδοκώμενον κενῶς λυπεῖ.
  • Για εκείνον που κατανόησε πραγματικά ότι δεν υπάρχει τίποτε το φρικτό στο να μη ζει, δεν υπάρχει τίποτε το φριχτό στο να ζει. Επομένως, είναι ανόητος όποιος λέει ότι φοβάται το θάνατο, όχι επειδή θα υποφέρει όταν έρθει ο θάνατος, αλλά επειδή υποφέρει στη σκέψη ότι θα έρθει.
• Τὸ φρικωδέστατον οὖν τῶν κακῶν ὁ θάνατος οὐθὲν πρὸς ἡμᾶς͵ ἐπειδήπερ ὅταν μὲν ἡμεῖς ὦμεν͵ ὁ θάνατος οὐ πάρεστιν͵ ὅταν δὲ ὁ θάνατος παρῇ͵ τόθ΄ ἡμεῖς οὐκ ἐσμέν. οὔτε οὖν πρὸς τοὺς ζῶντάς ἐστιν οὔτε πρὸς τοὺς τετελευτηκότας͵ ἐπειδήπερ περὶ οὓς μὲν οὐκ ἔστιν͵ οἳ δ΄ οὐκέτι εἰσίν.
  • Το πιο φοβερό από τα κακά, ο θάνατος, δεν είναι τίποτε για εμάς – στον βαθμό που όσο υπάρχουμε, δεν είναι παρών· κι όταν πάλι είναι παρών εκείνος, τότε δεν υπάρχουμε εμείς. Άρα ο θάνατος δεν υπάρχει ούτε για τους ζωντανούς ούτε για τους πεθαμένους – εφόσον για τους πρώτους δεν υπάρχει, ενώ οι άλλοι δεν υπάρχουν πια.
• Μνημονευτέον δὲ ὡς τὸ μέλλον οὔτε πάντως ἡμέτερον οὔτε πάντως οὐχ ἡμέτερον͵ ἵνα μήτε πάντως προσμένωμεν ὡς ἐσόμενον μήτε ἀπελπίζωμεν ὡς πάντως οὐκ ἐσόμενον.
  • Πρέπει να θυμόμαστε ότι το μέλλον δεν είναι ούτε εντελώς δικό μας ούτε κι εντελώς ξένο μας, ώστε ούτε να περιμένουμε με βεβαιότητα ότι θα έρθει, ούτε να απελπιζόμαστε ότι σίγουρα δε θα έρθει.
  • • Τότε γὰρ ἡδονῆς χρείαν ἔχομεν͵ ὅταν ἐκ τοῦ μὴ παρεῖναι τὴν ἡδονὴν ἀλγῶμεν• ὅταν δὲ μὴ ἀλγῶμεν͵ οὐκέτι τῆς ἡδονῆς δεόμεθα.
      • Την ηδονή την έχουμε ανάγκη ακριβώς τότε, όταν πονούμε από την απουσία της∙ ενώ όταν δεν πονούμε, δεν την χρειαζόμαστε πια.
    • Καὶ τὴν αὐτάρκειαν δὲ ἀγαθὸν μέγα νομίζομεν͵ οὐχ ἵνα πάντως τοῖς ὀλίγοις χρώμεθα͵ ἀλλ΄ ὅπως ἐὰν μὴ ἔχωμεν τὰ πολλά͵ τοῖς ὀλίγοις ἀρκώμεθα͵ πεπεισμένοι γνησίως ὅτι ἥδιστα πολυτελείας ἀπολαύουσιν οἱ ἥκιστα ταύτης δεόμενοι͵ καὶ ὅτι τὸ μὲν φυσικὸν πᾶν εὐπόριστόν ἐστι͵ τὸ δὲ κενὸν δυσπόριστον.
      • Θεωρούμε ότι η αυτάρκεια είναι μέγιστο αγαθό, όχι για να χρησιμοποιούμε πάντοτε τα λίγα, αλλά για να μπορούμε, όταν δεν έχουμε πολλά, να αρκούμαστε στα λίγα, πιστεύοντας στ’ αλήθεια ότι την πολυτέλεια την απολαμβάνουν ηδονικότερα εκείνοι που την έχουν μικρότερη ανάγκη και ότι κάθε τι φυσικό το αποκτούμε εύκολα, ενώ το μάταιο δύσκολα.
    • Οὐθὲν ἔοικε θνητῷ ζῴῳ ζῶν ἄνθρωπος ἐν ἀθανάτοις ἀγαθοῖς.
      • Διόλου δε μοιάζει με ζώο θνητό ο άνθρωπος που ζει μέσα σε αθάνατα αγαθά.
    • Πᾶσα ἀλγηδὼν εὐκαταφρόνητος• ἡ γὰρ σύντονον ἔχουσα τὸ πονοῦν σύντομον ἔχει τὸν χρόνον, ἡ δὲ χρονίζουσα περὶ τὴν σάρκα ἀβληχρὸν ἔχει τὸν πόνον.
      • Κάθε σωματικός πόνος είναι αξιοκαταφρόνητος• αυτός που πονά πολύ διαρκεί λίγο, ενώ αυτός που χρονίζει στη σάρκα προξενεί ήπιο πόνο.
    • Ἀδικοῦντα λαθεῖν μὲν δύσκολον, πίστιν δὲ λαβεῖν ὑπὲρ τοῦ λαθεῖν ἀδύνατον.
      • Αυτός που αδικεί είναι δύσκολο να ξεφύγει• αλλά να βεβαιωθεί πως θα συνεχίζει να ξεφεύγει είναι αδύνατον.
    • Κακὸν ἀvάγκη, ἀλλ’ οὐδεμία ἀvάγκη ζῆν μετὰ ἀvάγκης.
      • Η ανάγκη είναι κακό, αλλά δεν είναι αναγκαίο να ζούμε υπό καθεστώς ανάγκης.
    • Γεγόναμεν ἅπαξ, δὶς δὲ οὐκ ἔστι γενέσθαι• δεῖ δὲ τὸν αἰῶνα μηκέτι εἶναι• σὺ δὲ οὐκ ὢν τῆς αὔριον κύριος ἀναβάλλῃ τὸ χαῖρον• ὁ δὲ βίος μελλησμῷ παραπόλλυται καὶ εἷς ἕκαστος ἡμῶν ἀσχολούμενος ἀποθνῄσκει.
      • Γεννηθήκαμε μια φορά και δεν γίνεται να γεννηθούμε και δεύτερη• και κατ’ ανάγκην δεν υπάρχει πια κάτι αιώνια. Όμως εσύ, που δεν εξουσιάζεις το αύριο, αναβάλλεις την ευτυχία σου: και η ζωή σπαταλιέται στις αναβολές κι ο καθένας μας πεθαίνει γεμάτος ασχολίες.
    • Ἀφαιρουμένης προσόψεως καὶ ὁμιλίας καὶ συναναστροφῆς ἐκλύεται τὸ ἐρωτικὸν πάθος.
      • Αν αφαιρέσουμε την όψη, τη συνομιλία και τη συναναστροφή, σβήνει το ερωτικό πάθος.
    • Τοῦ γεγονότος ἀμνήμων ἀγαθοῦ γέρων τήμερον γεγένηται.
      • Ο γέρος που λησμονεί το αγαθό που συνέβη είναι σαν να γεννήθηκε σήμερα.
    • Ἡ πενία μετρουμένη τῷ τῆς φύσεως τέλει μέγας ἐστὶ πλοῦτος• πλοῦτος δὲ μὴ ὁριζόμενος μεγάλη ἐστὶ πενία.
      • Η φτώχεια, αν υπολογιστεί με μέτρο τον σκοπό της φύσης, είναι μεγάλος πλούτος• ενώ ο πλούτος που δεν του έχουν τεθεί όρια είναι μεγάλη φτώχεια.
    • Οὔτε τοὺς προχείρους εἰς φιλίαν οὔτε τοὺς ὀκνηροὺς δοκιμαστέον• δεῖ δὲ καὶ παρακινδυνεῦσαι χάριν, χάριν φίλιας.
      • Δεν πρέπει να αποδεχόμαστε ούτε τους πολύ βιαστικούς στη φιλία ούτε τους πολύ διστακτικούς∙ γιατί για χάρη της φιλίας χρειάζεται και να διακινδυνεύουμε.
    • Οὐχ οὕτως χρείαν ἔχομεν τῆς χρείας <τῆς> παρὰ τῶν φίλων ὡς τῆς πίστεως τῆς περὶ τῆς χρείας.
      • Δεν έχουμε τόσο ανάγκη τη βοήθεια των φίλων μας, όσο τη βεβαιότητα για τη βοήθειά τους.
    • Μικρὸς παντάπασιν ᾧ πολλαὶ αἰτίαι εὔλογοι εἰς ἐξαγωγὴν βίου.
      • Είναι μικρός από κάθε άποψη ο άνθρωπος που έχει πολλούς και καλούς λόγους να εγκαταλείψει τη ζωή.
    • Οὔθ’ ὁ τὴν χρείαν ἐπιζητῶν διὰ παντὸς φίλος, οὔθ’ ὁ μηδέποτε συνάπτων• ὁ μὲν γὰρ καπηλεύει τῇ χάριτι τὴν ἀμοιβήν, ὁ δὲ ἀποκόπτει τὴν περὶ τοῦ μέλλοντος εὐελπιστίαν.
      • Φίλος δεν είναι ούτε εκείνος που διαρκώς επιζητεί το χρήσιμο ούτε εκείνος που ποτέ δεν το συνδιάζει με τη φιλία. Γιατί ο ένας, με πρόσχημα την ευεργεσία, εμπορεύεται το αντάλλαγμα, ενώ ο άλλος σκοτώνει την καλή ελπίδα για το μέλλον.
    • Ἡ φιλία περιχορεύει τὴν οἰκουμένην κηρύττουσα δὴ πᾶσιν ἡμῖν ἐγείρεσθαι ἐπὶ τὸν μακαρισμόν.
      • Η φιλία σέρνει το χορό της ολόγυρα στην οικουμένη, κηρύττοντας σε όλους μας να σηκωθούμε για το μακαρισμό.
    • Ἔστι καὶ ἐν λεπτότητι καθαριότης, ἧς ὁ ἀνεπιλόγιστος παραπλήσιόν τι πάσχει τῷ διʼ ἀοριστίαν ἐκπίπτοντι.
      • Υπάρχει και στην απλότητα ένα μέτρο και όποιος δεν το λογαριάζει παθαίνει ό,τι συμβαίνει σ’ εκείνον που δεν έχει όρια.
    • Συμπαθῶμεν τοῖς φίλοις οὐ θρηνοῦντες ἀλλὰ φροντίζοντες.
      • Στον πόνο των φίλων συμπάσχουμε όχι θρηνώντας αλλά μεριμνώντας γι’ αυτούς.
    • Ἐν φιλολόγῳ συζητήσει πλεῖον ἤνυσεν ὁ ἡττηθεὶς καθ’ ὃ προσέμαθεν.
      • Στην κοινή φιλοσοφική αναζήτηση κερδίζει περισσότερα αυτός που έμαθε περισσότερα: ο ηττημένος.
    • Τῆς αὐταρκείας καρπὸς μέγιστος ἐλευθερία.
      • Η ελευθερία, ο μέγιστος καρπός της αυτάρκειας.
    
    Αντικλείδι,http://antikleidi.com/

Στόχος του σύνθετου έργου που εξετάζεται είναι να προστατεύει και να αναδεικνύει κατάλληλα τα ευρήματα τα οποία δεν θα μετακινηθούν.

Την κατασκευή ενός μουσείου για τους «δεσμώτες» του Φαληρικού Δέλτασχεδιασμένο από τον Ρέντσο Πιάνο, τον αρχιτέκτονα του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σ. Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) φαίνεται πως εξετάζεται από το Ίδρυμα.

«Είναι θετική η πρόθεση του Ιδρύματος και προχωρεί στη διερεύνηση όλων των παραμέτρων», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Θεόδωρος Μαραβέλιας, Διευθυντής Τεχνικού Τμήματος του Ιδρύματος Σ. Νιάρχος, σχετικά με τη χορήγηση δωρεάς για την κατασκευή ενός μουσείου στο σημείο εύρεσης των «δεσμωτών». Παράλληλα, τόνισε ότι συνεχίζονται οι συνεννοήσεις με το Υπουργείο Πολιτισμού που έκανε το σχετικό αίτημα, οι οποίες ξεκίνησαν με την προηγούμενη ηγεσία του ΥΠΠΟ.

«Το έργο είναι πολύ σύνθετο από κάθε πλευρά, τόσο ως προς την αρχαιολογική εκσκαφή, όσο και πολεοδομικά, μελετητικά και κατασκευαστικά», συμπλήρωσε ο ίδιος, επισημαίνοντας ότι ο σχεδιασμός του κτιρίου που θα στεγάσει τα περίφημα ευρήματα θα γίνει από το γραφείο του Ιταλού αρχιτέκτονα για λόγους εναρμόνισης με το συνολικό συγκρότημα. «Ο Ρέντσο Πιάνο έχει αποδεχτεί το αίτημα και τώρα εξετάζονται όλοι οι παράμετροι για να ωριμάσει αυτή η υπόθεση», ανέφερε ο κ. Μαραβέλιας.

Σε τι κατάσταση, όμως, βρίσκονται αυτή τη στιγμή τα ευρήματα, αλλά και ο χώρος της ανασκαφής;

«Σήμερα το πολυάνδριο είναι προστατευμένο, κάτω από κέλυφος για την κατασκευή του οποίου συνεργάστηκαν οι υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού: Διεύθυνση Μελετών και Εκτελέσεων Έργων Μουσείων, Διεύθυνση Συντήρησης και Εφορεία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων. Συνεχίζονται οι ανασκαφικές εργασίες μέσα από το πρόγραμμα του ΥΠΠΟΑ και προγραμματίζονται οι εργασίες συντήρησης των ευρημάτων όλης της ανασκαφής στο Δέλτα Φαλήρου. Όλα τα παραπάνω χρηματοδοτούνται από το ΥΠΠΟ και περιμένουμε από το Ίδρυμα Στ. Νιάρχος την κατάθεση μελέτης για την ανάδειξη του χώρου», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η γγ του ΥΠΠΟΑ, Μαρία Ανδρεαδάκη - Βλαζάκη.

Θυμίζουμε ότι το 2016 σημαδεύτηκε αρχαιολογικά από την εύρεση, εντός του ΚΠΙΣΝ και συγκεκριμένα στην περιοχή της Εσπλανάδα, ομαδικής ταφής 80 «δεσμωτών» χωρισμένων σε τρία ορύγματα και αλυσοδεμένων μεταξύ τους στους καρπούς. Το εύρημα, που συμπεριλήφθηκε στα 10 σημαντικότερα αρχαιολογικά γεγονότα της περασμένης χρονιάς από το αμερικανικό περιοδικό Archaeology (μαζί με τον σκελετό του Ναυαγίου των Αντικυθήρων), χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 7ου αι. π. Χ. Μια εποχή γεμάτη ταραχές, εξεγέρσεις και επαναστάσεις μεταξύ οπαδών των αριστοκρατών και επίδοξων ανατροπέων (τυράννων), η οποία μπορεί να συσχετιστεί, όσον αφορά το συγκεκριμένο εύρημα, είτε με το Κυλώνειον άγος είτε με αντίστοιχα ιστορικά γεγονότα.

Το μουσείο, όταν δημιουργηθεί, θα προστατεύει και θα αναδεικνύει κατάλληλα τα ευρήματα τα οποία δεν θα μετακινηθούν, όπως είχε κρίνει το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο τον Απρίλιο 2016, λόγω της μεγάλης ιστορικής και αρχαιολογικής αξίας τους. «Δεν είναι απλώς ένας αρχαιολογικός χώρος. Είναι χώρος ταφής (ίσως και εκτέλεσης) που δίνει τη χροιά του ιστορικού τόπου και με αυτή την έννοια είναι υποχρεωτικό να 'εγκλωβίσει'τα αρχαία εκεί ακριβώς που βρέθηκαν», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Στέλλα Χρυσουλάκη, προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, Πειραιώς και Νήσων, επικεφαλής των ανασκαφών στο ΚΠΙΣΝ.

«Δεν θέλουμε να δημιουργήσουμε κάτι μακάβριο ως εικόνα», τόνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η κ. Χρυσουλάκη. «Το σημαντικό είναι η αφήγηση της ιστορίας τους, η οποία δεν είναι ένα μικρό επεισόδιο, μια διένεξη ή ακόμα κι ένας πόλεμος. Είναι μια σημαντική στιγμή, καθώς μέσα από αυτό που συνέβη εκείνη την εποχή και το οποίο αποσοβήθηκε με τους νόμους που ακολούθησαν, ξεκλείδωσε τις διαδικασίες που οδήγησαν με σίγουρα αλλά αιματηρά βήματα προς τη δημοκρατία» συμπλήρωσε η ίδια, που επισήμανε για άλλη μια φορά τη σπουδαιότητα του ευρήματος: «Είναι η πρώτη φορά που τεκμηριώνεται αρχαιολογικά η ιστορία αυτή, κάτι που γνωρίζαμε μόνο από την αρχαία γραμματεία», δήλωσε χαρακτηριστικά.

Τα ευρήματα του Αρχαϊκού Νεκροταφείου

Τα παραπάνω ευρήματα εντοπίστηκαν στο αρχαϊκό νεκροταφείο του Δέλτα Φαλήρου, θέση γνωστή από τα τέλη του 19ου αιώνα, που έχει φέρει στην επιφάνεια χιλιάδες ταφές ανθρώπων (ακόμα και ζώων, όπως αλόγων, καθώς κι ενός μικρού χοίρου θαμμένου δίπλα στα πόδια νεκρού). Από αυτές ξεχωρίζουν οι ταφές των δυο ζευγαριών, που βρέθηκαν πιασμένα χέρι-χέρι, καθώς και η ταφή μιας πολύ νεαρής γυναίκας που πέθανε κατά τη διάρκεια του τοκετού.

Άλλα σημαντικά ευρήματα είναι τα ξύλα, που σπάνια διατηρούνται, όμως το νεκροταφείο λόγω της παρουσίας άμμου έδωσε αρκετά. Όπως το μοναδικό ξύλινο σκάφος, που βρέθηκε ολόκληρο και το οποίο χρησιμοποιήθηκε στη δεύτερη «ζωή» του ως φέρετρο νεαρού ατόμου. Είναι ένας κορμός πολύ μεγάλων διαστάσεων, ο οποίος κόπηκε κατά μήκος και λαξεύτηκε στο εσωτερικό. Αυτό το σκάφος είχε υποστεί δυο φορές επιδιορθώσεις όταν ήταν πλεούμενο, ενώ τα στοιχεία της μελέτης συντήρησης (που βρίσκεται σε εξέλιξη) πληροφορούν ότι ήταν από δασική πεύκη και οι επισκευές του από σφενδάμι. Στην πρώτη «ζωή» του θα μπορούσε να ήταν μια μικρή βάρκα που μετέφερε ανθρώπους και μικρά φορτία από το ένα μέρος του σημερινού Κέντρου Πολιτισμού στο άλλο τις περιόδους που η περιοχή ήταν λίμνη.

Ως προς τους 80 δεσμώτες, στο πρώτο όρυγμα, που είναι και το πολυπληθέστερο, οι νεαροί κυρίως νεκροί είχαν τοποθετηθεί με φροντίδα ο ένας δίπλα στον άλλον, ενώ στο δεύτερο οι ταφές ήταν λιγότερο επιμελημένες. Στο τρίτο, που σημάνθηκε με ασβεστολιθική πλάκα, οι νεκροί έδιναν την εντύπωση ότι έπεσαν εν σειρά, σαν ντόμινο, σαν να εκτελέστηκαν επί τόπου. Η προκαταρκτική μελέτη έδειξε ότι η πλειονότητα των νεκρών ήταν άνδρες νεαρής ηλικίας, μεταξύ 20 και 34 ετών, χωρίς να λείπουν και οι έφηβοι κάτω των 19 ετών. Μάλιστα ένας από αυτούς ήταν 12-14 ετών, όπως έδειξε η αδιάπλαστη ρίζα στην ακτινογραφία του φρονιμίτη. Επιπλέον, η καλή σωματική τους κατάσταση δίνει κάποια πρώτα στοιχεία για το βιοτικό επίπεδο και την κοινωνική τους θέση, ενώ το μεγάλο ποσοστό καταγμάτων από τραυματισμούς στο κρανίο και στα δόντια φαίνεται ότι έγινε από κρούση λίγο πριν τον θάνατο.

Οι δεσμώτες βρέθηκαν κοντά σε άλλες ταφές ανθρώπων που βρήκαν βίαιο θάνατο και οι οποίες ανακαλύφθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα από τον αρχαιολόγο Στρατή Πελεκίδη. Πρόκειται για την ομαδική ταφή 18 ενταφιασμένων με κλοιούς, οι οποίοι είχαν προστεθεί σε ξύλινη σανίδα, γεγονός που οδήγησε στο συμπέρασμα ότι είχαν περάσει το μαρτύριο του αποτυμπανισμού (π.χ. αποτυμπανισμένος ήταν ο Προμηθέας), κάτι αντίστοιχο με τη ρωμαϊκή σταύρωση, το οποίο ήταν ουσιαστικά μια έσχατη ποινή. Σε πιο πρόσφατες ανασκαφές στο νεκροταφείο του Φαλήρου έχουν εντοπιστεί κι άλλες ταφές βιαιοθανάτων.

Τέλος, ευρήματα που συνοδεύουν τις ομαδικές ταφές των δεσμωτών είναι δυο σπονδικά αγγεία, δυο εντελώς όμοια δαχτυλίδια, η αιχμή βέλους στο θώρακα ενός νεκρού και ένα μαχαίρι που βρέθηκε παράλληλα και σε επαφή με την κνήμη ενός άλλου, σαν να ήταν κρυμμένο σε μπότα.

Πηγή: LiFO, με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ, anaskafi