ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Στις μέρες μας όπου αμφισβητούνται ακόμα και τα αυτονόητα, έχει αρχίσει να ακούγεται η άποψη ότι δεν υπάρχουν ανώτερες και κατώτερες γλώσσες, αλλά ότι όλες έχουν την ίδια αξία. Αυτό είναι τόσο παράλογο να το πιστεύει κανείς, όσο το να πιστεύει ότι μπορούν σε έναν αγώνα δρόμου όλοι οι δρομείς να τερματίσουν ταυτόχρονα. Κάτι τέτοιο είναι απλά αδύνατον. Το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι κάτι πολύ απλό, πόσο μάλλον όταν έχουμε να κάνουμε με κάτι τόσο πολύπλοκο όσο η γλώσσα. Δηλαδή μπορεί μια γλώσσα πρωτόγονου επιπέδου με 10 διαφορετικές λέξεις να έχει την ίδια αξία με μια γλώσσα τόσο σύνθετη όσο οι σημερινές; Ποιός λογικός άνθρωπος μπορεί να το δεχτεί αυτό; Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν μια «γλώσσα» με ένα λεξιλόγιο από τριάντα λέξεις-κραυγές. [11]

Σκοπός αυτού του κειμένου δεν είναι να υποβαθμίσει κάποιες γλώσσες, αλλά να αποδείξει με αντικειμενικά κριτήρια ότι δεν έχουν όλες οι γλώσσες την ίδια αξία (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η κάθε γλώσσα δεν έχει την αξία της). Υπάρχουν σήμερα περίπου 3.000 διαφορετικές γλώσσες (η πλειοψηφία των οποίων δεν έχει σύστημα γραφής). Είναι σίγουρο ότι κάθε γλώσσα έχει την δική της αξία και πρέπει να αγωνιζόμαστε όλοι ώστε όλες οι γλώσσες να επιβιώσουν. Δυστυχώς πολλές γλώσσες έχουν ήδη εκλείψει και θα εκλείψουν και στο μέλλον, και αυτό είναι πραγματικά μια αμαρτία. Όσο αμαρτία είναι όταν εξαφανίζεται ένα είδος ζώου διότι και η γλώσσα κάτι τέτοιο είναι, ένας «ζωντανός» οργανισμός που εξελίσσεται και είτε επιβιώνει είτε χάνεται. Πρακτική δυστυχώς συνέπεια αυτού είναι να χάνονται σημαντικά κομμάτια της εξέλιξης της ανθρώπινης πορείας, για την οποία δεν έχουμε ιδιαίτερα πολλές γνώσεις.

Για πολλούς μη-Έλληνες γλωσσολόγους και ανθρώπους του πνεύματος, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η Ελληνική γλώσσα (ιδιαιτέρως τα Αρχαία Ελληνικά) είναι η ανώτερη μορφή γλώσσας που έχει επινοήσει ποτέ το ανθρώπινο πνεύμα. Οι απόψεις αυτές δεν είναι αυθαίρετες, αλλά βασίζονται σε κριτήρια αντικειμενικά σχετικά με την αξιολόγηση μιας γλώσσας. Παρακάτω θα περιγράψουμε μία σειρά από ιδιότητες τις Ελληνικής γλώσσας και θα αντιπαραβάλουμε κάποιες ξένες γλώσσες (συνήθως την Αγγλική, καθώς αυτή είναι η πιό διαδεδομένη) πρός σύγκριση.

ΠΛΟΥΤΟΣ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ

Είναι γνωστή η έκφραση που χρησιμοποιούν οι Άγγλοαμερικάνοι όταν ψάχνουν να βρούν την κατάλληλη λέξη για κάποια έννοια «Οι Έλληνες θα έχουν μια λέξη για αυτό». Φράση την οποίαν πρώτος είχε γράψει ο καθηγητής Όλιβερ Τάπλιν στο βιβλίο του «Ελληνικό πυρ». [10]
Ενώ η Αγγλική γλώσσα έχει, βάση του μεγάλου Αμερικανικού λεξικού Merriam-Webster, περίπου 166.724 λεξίτυπους (σύμφωνα με το ίδιο λεξικό 41.214 από αυτές τις λέξεις είναι αμιγώς Ελληνικές, χωρίς να υπολογίζουμε τις σύνθετες και τις Ελληνογενείς) [10], η Ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει ήδη, στην καταγραφή μέχρι λίγο πριν από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, 1.200.000 λεξίτυπους.

Το εντυπωσιακό αυτό νούμερο προκύπτει από το έγκριτο TLG (Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσης) το οποίο ακόμα δεν έχει τελειώσει την καταγραφή όλων των Ελληνικών κειμένων. Εκτιμάται μάλιστα από την διευθύντρια του TLG, κα Μαρία Παντελιά, ότι μόλις τελειώσει η καταγραφή θα έχουν αποθησαυριστεί ίσως μέχρι και 2.000.000 λεξίτυποι [15].

Επιπλέον, σύμφωνα με τον κ Α. Κωσταντινίδη συγγραφέα των βιβλίων «Οι Ελληνικές λέξεις στην Αγγλική γλώσσα» και «Η οικουμενική διάσταση της Ελληνικής γλώσσης», πολλά λεξικά σταματούν την ετυμολογία της λέξης στην Λατινική ρίζα αγνοώντας το γεγονός ότι η πλειονότης των ίδιων των Λατινικών λέξεων έχουν Ελληνική ρίζα. [10]

Πολλές Ομηρικές λέξεις σώζονται ακόμα και σήμερα στις Ευρωπαϊκές γλώσσες, και αυτές οι πάμπολλες λέξεις φυσικά δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των «αμιγώς Ελληνικών» που αναφέραμε νωρίτερα. Μία από αυτές τις λέξεις είναι το γνωστό «kiss». Ακούγεται αστεία σαν δήλωση ότι είναι στην ουσία Ελληνική λέξη ε; Και όμως, στα Αρχαία Ελληνικά, το «φιλώ» είναι «κυνέω / κυνώ», εξ’ού και το προσκυνώ (σημαίνει κάνω ένα βήμα μπροστά και δίνω ένα φιλί). Στην προστακτική το ρήμα γίνεται «κύσον με», δηλαδή «φίλησε με», όπως θα είπε και η Πηνελόπη στον Οδυσσέα όταν τον είδε να επιστρέφει στην Ιθάκη.

Στα Αγγλικά θα λέγαμε «kiss me». Ο βαθμός ομοιότητας των δύο φράσεων δεν αφήνει χώρο για αμφιβολίες. Και αυτό είναι μόνο ένα από τα πολλά παραδείγματα.

ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΝΕΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Η δύναμη της Ελληνικής γλώσσας βρίσκεται στην ικανότητά της να πλάθεται όχι μόνο προθεματικά ή καταληκτικά, αλλά διαφοροποιώντας σε μερικές περιπτώσεις μέχρι και την ρίζα της λέξης (π.χ. «τρέχω» και «τροχός» παρόλο που είναι από την ίδια οικογένεια αποκλίνουν ελαφρώς στην ρίζα). Η Ελληνική γλώσσα είναι ειδική στο να δημιουργεί σύνθετες λέξεις με απίστευτων δυνατοτήτων χρήσεις, πολλαπλασιάζοντας το λεξιλόγιο.

Το διεθνές λεξικό Webster’s (Webster’s New International Dictionary) αναφέρει «Η Λατινική και η Ελληνική, ιδίως η Ελληνική, αποτελούν ανεξάντλητη πηγή υλικών για την δημιουργία επιστημονικών όρων.» [12] ενώ οι Γάλλοι λεξικογράφοι Jean Bouffartigue και Anne-Marie Delrieu τονίζουν «Η επιστήμη βρίσκει ασταμάτητα νέα αντικείμενα ή έννοιες. Πρέπει να τα ονομάσει. Ο θησαυρός των Ελληνικών ριζών βρίσκεται μπροστά της, αρκεί να αντλήσει από εκεί. Θα ήταν πολύ περίεργο να μην βρεί αυτές που χρειάζεται.». [10]

Ο Γάλλος συγγραφέας Ζακ Λακαρριέρ, έκθαμβος μπροστά στο μεγαλείο της Ελληνικής, είχε δηλώσει σχετικώς «Η Ελληνική γλώσσα έχει το χαρακτηριστικό να προσφέρεται θαυμάσια για την έκφραση όλων των ιεραρχιών με μια απλή εναλλαγή του πρώτου συνθετικού. Αρκεί κανείς να βάλει ένα παν- πρώτο- αρχί- υπέρ- ή μια οποιαδήποτε άλλη πρόθεση μπροστά σε ένα θέμα. Κι αν συνδυάσει κανείς μεταξύ τους αυτά τα προθέματα, παίρνει μια ατελείωτη ποικιλία διαβαθμίσεων. Τα προθέματα εγκλείονται τα μεν στα δε σαν μια σημασιολογική κλίμακα, η οποία ορθώνεται πρός τον ουρανό των λέξεων.» [10]

Είναι αλήθεια ότι μπορούμε να βάλουμε και παραπάνω από μια πρόθεση μπροστά απο μία λέξη, ακριβώς όπως περιγράφει ο Γάλλος φίλος μας. Παραδείγματα συνδυασμών πολλαπλών προθέσεων με λέξεις που να δημιουργούν νέες λέξεις υπάρχουν άπειρα. Αντικαταβάλλω, επαναδιατυπώνω, αντιπαρέρχομαι, ανακατασκευάζω κτλ.

Στην Ιλιάδα του Ομήρου η Θέτις θρηνεί για ότι θα πάθει ο υιός της σκοτώνοντας τον Έκτωρα «διό και δυσαριστοτοκείαν αυτήν ονομάζει». Η λέξη αυτή από μόνη της είναι ένα μοιρολόι, δυς + άριστος + τίκτω (=γεννώ) και σημαίνει όπως αναλύει το Ετυμολογικόν το Μέγα «που για κακό γέννησα τον άριστο». [7] Ποιά άλλη γλώσσα στον κόσμο θα μπορούσε να αποδώσει σε μία μόνο λέξη τόσα πολλά και υψηλά νοήματα; Και όπως έλεγαν και οι Αρχαίοι, «το Λακωνίζειν εστί φιλοσοφείν».

Προ ολίγων ετών κυκλοφόρησε στην Ελβετία το λεξικό ανύπαρκτων λέξεων (Dictionnaire Des Mots Inexistants) όπου προτείνεται να αντικατασταθούν Γαλλικές περιφράσεις με μονολεκτικούς όρους από τα Ελληνικά. Π.χ. androprere, biopaleste, dysparegorete, ecogeniarche, elpidophore, glossoctonie, philomatheem tachymathie, theopempte κλπ, περίπου 2.000 λήμματα με προοπτική περαιτέρω εμπλουτισμού. [6]

Ο Godefroi Herman, ο Γάλλος μεταφραστής των Διονυσιακών του Νόννου, ομολογεί «Πόσες φορές μεταφράζοντας δεν ανέκραξα όπως ο Ρονσάρ: Πόσο είμαι περίλυπος που η γλώσσα η Γαλλική δεν δημιουργεί λέξεις όπως η Ελληνική... ωκύμορος, δύσποτμος, ολιγοφρονείν...». [7]

Η ΑΚΡΙΒΟΛΟΓΙΑ

Στα Αγγλικά το ρήμα και το ουσιαστικό συχνά χρησιμοποιούν ακριβώς την ίδια λέξη π.χ. «drink» που σημαίνει και «ποτό» και «πίνω». Επιπλέον τα ονόματα δεν έχουν κλίσεις, για παράδειγμα στα Ελληνικά λέμε «Ο Θεός, του Θεού, τω Θεώ, τον Θεό, ω Θεέ» ενώ στα Αγγλικά έχουμε μια μόνο λέξη για όλες αυτές τις έννοιες, το «God». Είναι προφανές λοιπόν, ότι τουλάχιστον όσον αφορά την ακριβολογία, γλώσσες όπως τα Ελληνικά υπερτερούν σαφώς σε σχέση με γλώσσες σαν τα Αγγλικά. Είναι λογικό άλλωστε αν κάτσει να το σκεφτεί κανείς, ότι μπορεί πολύ πιο εύκολα να καθιερωθεί μια γλώσσα διεθνής όταν είναι πιο εύκολη στην εκμάθηση, από τη άλλη όμως μια τέτοια γλώσσα εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να είναι τόσο ποιοτική.

Συνέπεια των παραπάνω είναι ότι η Αγγλική γλώσσα δεν μπορεί να είναι λακωνική όπως είναι η Ελληνική, καθώς για να μην είναι διφορούμενο το νόημα της εκάστοτε φράσης, πρέπει να χρησιμοποιηθούν επιπλέον λέξεις. Για παράδειγμα η λέξη «drink» σαν αυτοτελής φράση δεν υφίσταται στα Αγγλικά, καθώς μπορεί να σημαίνει «ποτό», «πίνω», «πιές» κτλ. Αντιθέτως στα Ελληνικά η φράση «πιές» βγάζει νόημα, χωρίς να χρειάζεται να βασιστείς στα συμφραζόμενα για να καταλάβεις το νόημά της.

Παρένθεση: Να θυμίσουμε εδώ ότι στα Αρχαία Ελληνικά εκτός από Ενικός και Πληθυντικός αριθμός, υπήρχε και Δυϊκός αριθμός. Υπάρχει στα Ελληνικά και η Δοτική πτώση εκτός από τις υπόλοιπες 4 πτώσεις ονομαστική, γενική, αιτιατική και κλιτική. [17] Η Δοτική χρησιμοποιείται συνεχώς στον καθημερινό μας λόγο (π.χ. Βάσει των μετρήσεων, καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι...) και είναι πραγματικά άξιον λόγου το γιατί εκδιώχθηκε βίαια από την νεοελληνική γλώσσα. Ακόμα παλαιότερα, εκτός από την εξορισμένη αλλά ζωντανή Δοτική υπήρχαν και άλλες τρείς επιπλέον πτώσεις οι οποίες όμως χάθηκαν. [7]

Το ίδιο πρόβλημα, σε πολύ πιο έντονο φυσικά βαθμό, έχει και η Κινεζική γλώσσα. Όπως μας λέει και ο Κρητικός δημοσιογράφος Α. Κρασανάκης «Επειδή οι απλές λέξεις είναι λίγες, έχουν αποκτήσει πάρα πολλές έννοιες, για να καλύψουν τις ανάγκες της έκφρασης, πρβλ π.χ.: “σι” = γνωρίζω, είμαι, ισχύς, κόσμος, όρκος, αφήνω, θέτω, αγαπώ, βλέπω, φροντίζω, περπατώ, σπίτι κ.τ.λ., «πα» = μπαλέτο, οκτώ, κλέφτης, κλέβω... «πάϊ» = άσπρο, εκατό, εκατοστό, χάνω....» [1]. Ίσως να υπάρχει ελαφρά διαφορά στον τονισμό, αλλά δύσκολα μπορώ να φανταστώ πως θα μπορούσαν να υπάρχουν δεκάδες διαφορετικοί τονισμοί για μία μονοσύλλαβη λέξη, ώστε να διαχωρίσουν φωνητικά όλες οι πιθανές της έννοιες. Αλλά ακόμα και να υπάρχει, πως είναι δυνατόν να καταστήσεις ένα σημαντικό κείμενο (π.χ. συμβόλαιο) ξεκάθαρο;

Η ΚΥΡΙΟΛΕΞΙΑ

Στην Ελληνική γλώσσα ουσιαστικά δεν υπάρχουν συνώνυμα, καθώς όλες οι λέξεις έχουν λεπτές εννοιολογικές διαφορές μεταξύ τους. Για παράδειγμα η λέξη «λωποδύτης» χρησιμοποιείται για αυτόν που βυθίζει το χέρι του στο ρούχο (=λωπή) μας και μας κλέβει, κρυφά δηλαδή, ενώ ο «ληστής» είναι αυτός που μας κλέβει φανερά, μπροστά στα μάτια μας. Επίσης το «άγειν» και το «φέρειν» έχουν την ίδια έννοια. Όμως το πρώτο χρησιμοποιείται για έμψυχα όντα, ενώ το δεύτερο για τα άψυχα.

Στα Ελληνικά έχουμε τις λέξεις «κεράννυμι», «μίγνυμι» και «φύρω» που όλες έχουν το νόημα του «ανακατεύω». Όταν ανακατεύουμε δύο στερεά ή δύο υγρά μεταξύ τους αλλά χωρίς να συνεπάγεται νέα ένωση (π.χ. λάδι με νερό), τότε χρησιμοποιούμε την λέξη «μειγνύω» ενώ όταν ανακατεύουμε υγρό με στερεό τότε λέμε «φύρω». Εξ’ού και η λέξη «αιμόφυρτος» που όλοι γνωρίζουμε αλλά δεν συνειδητοποιούμε τι σημαίνει. Όταν οι Αρχαίοι Έλληνες πληγωνόντουσαν στην μάχη, έτρεχε τότε το αίμα και ανακατευόταν με την σκόνη και το χώμα. Το κεράννυμι σημαίνει ανακατεύω δύο υγρά και φτιάχνω ένα νέο, όπως για παράδειγμα ο οίνος και το νερό. Εξ’ού και ο «άκρατος» (δηλαδή καθαρός) οίνος που λέγαν οι Αρχαίοι όταν δεν ήταν ανακατεμένος (κεκραμμένος) με νερό.

Τέλος η λέξη «παντρεμένος» έχει διαφορετικό νόημα από την λέξη «νυμφευμένος», διαφορά που περιγράφουν οι ίδιες οι λέξεις για όποιον τους δώσει λίγη σημασία. Η λέξη παντρεμένος προέρχεται από το ρήμα υπανδρεύομαι και σημαίνει τίθεμαι υπό την εξουσία του ανδρός ενώ ο άνδρας νυμφεύεται, δηλαδή παίρνει νύφη. [5] Γνωρίζοντας τέτοιου είδους λεπτές εννοιολογικές διαφορές, είναι πραγματικά πολύ αστεία μερικά από τα πράγματα που ακούμε στην καθημερινή – συχνά λαθεμένη – ομιλία (π.χ. «ο Χ παντρεύτηκε»).

Η Ελληνική γλώσσα έχει λέξεις για έννοιες οι οποίες παραμένουν χωρίς απόδοση στις υπόλοιπες γλώσσες, όπως άμιλλα, θαλπωρή και φιλότιμο. Μόνον η Ελληνική γλώσσα ξεχωρίζει την ζωή από τον βίο, την αγάπη από τον έρωτα. Μόνον αυτή διαχωρίζει, διατηρώντας το ίδιο ριζικό θέμα, το ατύχημα από το δυστύχημα, το συμφέρον από το ενδιαφέρον. [7]

ΓΛΩΣΣΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ

Το εκπληκτικό είναι ότι η ίδια η Ελληνική γλώσσα μας διδάσκει συνεχώς πως να γράφουμε σωστά. Μέσω της ετυμολογίας, μπορούμε να καταλάβουμε ποιός είναι ο σωστός τρόπος γραφής ακόμα και λέξεων που ποτέ δεν έχουμε δεί ή γράψει.

Το «πειρούνι» για παράδειγμα, για κάποιον που έχει βασικές γνώσεις Αρχαίων Ελληνικών, είναι προφανές ότι γράφεται με «ει» και όχι με «ι» όπως πολύ άστοχα το γράφουμε σήμερα. Ο λόγος είναι πολύ απλός, το «πειρούνι» προέρχεται από το ρήμα «πείρω» που σημαίνει τρυπώ-διαπερνώ, ακριβώς επειδή τρυπάμε με αυτό το φαγητό για να το πιάσουμε. Επίσης η λέξη «συγκεκριμένος» φυσικά και δεν μπορεί να γραφτεί «συγκεκρυμμένος», καθώς προέρχεται από το «κριμένος» (αυτός που έχει δηλαδή κριθεί) και όχι βέβαια από το «κρυμμένος» (αυτός που έχει κρυφτεί). Άπειρα παραδείγματα τέτοιου είδους υπάρχουν, σχεδόν ολόκληρο το λεξικό της Ελληνικής.

Άρα το να υπάρχουν πολλά γράμματα για τον ίδιο ήχο (π.χ. η, ι, υ, ει, οι κτλ) όχι μόνο δεν θα έπρεπε να μας δυσκολεύει, αλλά αντιθέτως να μας βοηθάει στο να γράφουμε πιο σωστά, εφόσον βέβαια έχουμε μια βασική κατανόηση της γλώσσας μας. Επιπλέον η ορθογραφία με την σειρά της μας βοηθάει αντίστροφα στην ετυμολογία αλλά και στην ανίχνευση της ιστορική πορείας της κάθε μίας λέξης.

Η ΣΟΦΙΑ

Στην γλώσσα έχουμε το σημαίνον (την λέξη) και το σημαινόμενο (την έννοια). Στην Ελληνική γλώσσα αυτά τα δύο έχουν πρωτογενή σχέση, καθώς αντίθετα με τις άλλες γλώσσες το σημαίνον δεν είναι μια τυχαία σειρά από γράμματα. Σε μια συνηθισμένη γλώσσα όπως τα Αγγλικά μπορούμε να συμφωνήσουμε όλοι να λέμε το σύννεφο car και το αυτοκίνητο cloud, και από την στιγμή που το συμφωνήσουμε και εμπρός να είναι έτσι. Στα Ελληνικά κάτι τέτοιο είναι αδύνατον. Για αυτόν τον λόγο πολλοί διαχωρίζουν τα Ελληνικά σαν «εννοιολογική» γλώσσα από τις υπόλοιπες «σημειολογικές» γλώσσες.

Μάλιστα ο μεγάλος φιλόσοφος και μαθηματικός Βένερ Χάιζενμπεργκ είχε παρατηρήσει αυτή την σημαντική ιδιότητα για την οποία είχε πεί «Η θητεία μου στην αρχαία Ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στην γλώσσα αυτή υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στην λέξη και στο εννοιολογικό της περιεχόμενο.» [7]

Όπως μας έλεγε και ο Αντισθένης, «Αρχή σοφίας, η των ονομάτων επίσκεψις». [7] Για παράδειγμα ο «άρχων» είναι αυτός που έχει δική του γή (άρα=γή + έχων). Και πραγματικά, ακόμα και στις μέρες μας είναι πολύ σημαντικό να έχει κανείς δική του γή / δικό του σπίτι. Ο «βοηθός» σημαίνει αυτός που στο κάλεσμα τρέχει. Βοή=φωνή + θέω=τρέχω. Ο Αστήρ είναι το αστέρι, αλλά η ίδια η λέξη μας λέει ότι κινείται, δεν μένει ακίνητο στον ουρανό (α + στήρ από το ίστημι που σημαίνει στέκομαι).

Αυτό που είναι πραγματικά ενδιαφέρον, είναι ότι πολλές φορές η λέξη περιγράφει ιδιότητες της έννοιας την οποίαν εκφράζει, αλλά με τέτοιο τρόπο που εντυπωσιάζει και δίνει τροφή για την σκέψη. Για παράδειγμα ο «φθόνος» ετυμολογείται από το ρήμα «φθίνω» που σημαίνει μειώνομαι. Και πραγματικά ο φθόνος σαν συναίσθημα, σιγά σιγά μας φθίνει και μας καταστρέφει. Μας «φθίνει» - ελαττώνει σαν ανθρώπους – και μας φθίνει μέχρι και τη υγεία μας. Και φυσικά όταν θέλουμε να χαρακτηρίσουμε κάτι που είναι τόσο πολύ ώστε να μην τελειώνει πως το λέμε; Μα φυσικά «άφθονο».

Έχουμε την λέξη «ωραίος» που προέρχεται από την «ώρα». Διότι για να είναι κάτι ωραίο, πρέπει να έρθει και στην ώρα του. Ωραίο δεν είναι ένα φρούτο ούτε άγουρο ούτε σαπισμένο, και ωραία γυναίκα δεν είναι κάποια ούτε στα 70 της άλλα ούτε φυσικά και στα 10 της. Ούτε το καλύτερο φαγητό είναι ωραίο όταν είμαστε χορτάτοι, επειδή δεν μπορούμε να το απολαύσουμε. Ακόμα έχουμε την λέξη «ελευθερία» για την οποία το «Ετυμολογικόν Μέγα» διατείνεται «παρά το ελεύθειν όπου ερά» = το να πηγαίνει κανείς όπου αγαπά [9]. Άρα βάσει της ίδιας της λέξης, ελεύθερος είσαι όταν έχεις την δυνατότητα να πάς όπου αγαπάς. Πόσο ενδιαφέρουσα ερμηνεία...

Το άγαλμα ετυμολογείται από το αγάλλομαι (ευχαριστιέμαι) επειδή όταν βλέπουμε ένα όμορφο αρχαιοελληνικό άγαλμα η ψυχή μας αγάλλεται. Και από το θέαμα αυτό επέρχεται η αγαλλίαση. Αν κάνουμε όμως την ανάλυση της λέξης αυτής θα δούμε ότι είναι σύνθετη από αγάλλομαι + ίαση(=γιατρειά). Άρα για να συνοψίσουμε, όταν βλέπουμε ένα όμορφο άγαλμα (ή οτιδήποτε όμορφο), η ψυχή μας αγάλλεται και ιατρευόμαστε. Και πραγματικά, γνωρίζουμε όλοι ότι η ψυχική μας κατάσταση συνδέεται άμεσα με την σωματική μας υγεία. Παρένθεση: και μια και το έφερε η «κουβέντα», η Ελληνική γλώσσα μας λέει και τι είναι άσχημο. Από το στερητικό «α» και την λέξη σχήμα μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε τι. Για σκεφτείτε το λίγο...

Σε αυτό το σημείο, δεν μπορούμε παρά να σταθούμε στην αντίστοιχη Λατινική λέξη για το άγαλμα (που άλλο από Λατινική δεν είναι). Οι Λατίνοι ονόμασαν το άγαλμα, statua από το Ελληνικό «ίστημι» που ήδη αναφέραμε σαν λέξη, και το ονόμασαν έτσι επειδή στέκει ακίνητο. Προσέξτε την τεράστια διαφορά σε φιλοσοφία μεταξύ των δύο γλωσσών, αυτό που σημαίνει στα Ελληνικά κάτι τόσο βαθύ εννοιολογικά, για τους Λατίνους είναι απλά ένα ακίνητο πράγμα.

Μια και αναφέραμε τα Λατινικά, ας κάνουμε άλλη μια σύγκριση. Ο «άνθρωπος στα Ελληνικά ετυμολογείται ώς το όν που κυττάει προς τα πάνω (άνω + θρώσκω). Πόσο σημαντική και συναρπαστική ετυμολογία που μπορεί να αποτελέσει βάση ατελείωτων φιλοσοφικών συζητήσεων. Αντίθετα στα Λατινικά ο άνθρωπος είναι «Homo» που ετυμολογείται από το χώμα. Το όν που κυττάει ψηλά στον ουρανό λοιπόν για τους Έλληνες, σκέτο χώμα για τους Λατίνους... Υπάρχουν και άλλα παρόμοια παραδείγματα που θα μπορούσαν να αναφερθούν εδώ. Είναι λογικό στο κάτω κάτω ότι μια γλώσσα που βασίστηκε στην Ελληνική αντιγράφοντάς την, εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να έχει τα ίδια υψηλά νοήματα.

Είναι προφανής η σχέση που έχει η γλώσσα με την σκέψη του ανθρώπου. Όπως λέει και ο George Orwell στο αθάνατο έργο του «1984», απλή γλώσσα σημαίνει και απλή σκέψη. Εκεί το καθεστώς προσπαθούσε να περιορίσει την γλώσσα για να περιορίσει την σκέψη των ανθρώπων, καταργώντας συνεχώς λέξεις. «Η γλώσσα και οι κανόνες αυτής αναπτύσσουν την κρίση» έγραφε ο Μιχάι Εμινέσκου, εθνικός ποιητής των Ρουμάνων. [16] Μια πολύπλοκη γλώσσα αποτελεί μαρτυρία ενός προηγμένου πνευματικά πολιτισμού. Το να μιλάς σωστά σημαίνει να σκέφτεσαι σωστά, να γεννάς διαρκώς λόγο και όχι να παπαγαλίζεις λέξεις και φράσεις.

Όπως σημειώνει και ο «δικός μας» Κωνσταντίνος Τσάτσος, πρώην Υπουργός, πρώην Πρόεδρος Δημοκρατίας και συγγραφέας, «Όσο πιό προηγμένος είναι ο πολιτισμός ενός έθνους, τόσο πιό πλούσιες σε προϊστορία, και συνεπώς και σε ουσία, είναι οι λέξεις της γλώσσας... Με την γλώσσα μεταδίδομε λογικούς συνειρμούς και διεγείρομε συναισθήματα... Κάθε λαός έχει την γλώσσα που του αξίζει. Στην γλώσσα, όπως και στα τραγούδια του, εναποθηκεύεται ο πολιτισμός του... είναι ο πιό αδιάψευστος μάρτυρας της ιστορικής του συνείδησης και της ιστορικής του συνέχειας.» [7]

Η ΜΟΥΣΙΚΟΤΗΤΑ

Η Ελληνική φωνή κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν «αυδή». Η λέξη αυτή δεν είναι τυχαία, προέρχεται από το ρήμα «άδω» που σημαίνει τραγουδώ. Όπως γράφει και ο μεγάλος ποιητής και ακαδημαϊκός
Νικηφόρος Βρεττάκος:

«Όταν κάποτε φύγω από τούτο το φώςθα ελιχθώ προς τα πάνω, όπως έναποταμάκι που μουρμουρίζει.Κι αν τυχόν κάπου ανάμεσαστους γαλάζιους διαδρόμουςσυναντήσω αγγέλους, θα τουςμιλήσω Ελληνικά, επειδήδεν ξέρουνε γλώσσες. ΜιλάνεΜεταξύ τους με μουσική.» [8]

Ο γνωστός Γάλλος συγγραφεύς Ζακ Λακαρριέρ επίσης μας περιγράφει την κάτωθι εμπειρία από το ταξίδι του στην Ελλάδα «Άκουγα αυτούς τους ανθρώπους να συζητούν σε μια γλώσσα που ήταν για μένα αρμονική αλλά και ακατάληπτα μουσική. Αυτό το ταξίδι προς την πατρίδα – μητέρα των εννοιών μας – μου απεκάλυπτε έναν άγνωστο πρόγονο, που μιλούσε μια γλώσσα τόσο μακρινή στο παρελθόν, μα οικεία και μόνο από τους ήχους της. Αισθάνθηκα να τα έχω χαμένα, όπως αν μου είχαν πεί ένα βράδυ ότι ο αληθινός μου πατέρας ή η αληθινή μου μάνα δεν ήσαν αυτοί που με είχαν αναστήσει.» [4]

Ο διάσημος Έλληνας και διεθνούς φήμης μουσικός Ιάνης Ξενάκης είχε πολλές φορές τονίσει ότι η μουσικότητα της Ελληνικής είναι εφάμιλλη της συμπαντικής. Αλλά και ο Γίββων μίλησε για μουσικότατη και γονιμότατη γλώσσα, που δίνει κορμί στις φιλοσοφικές αφαιρέσεις και ψυχή στα αντικείμενα των αισθήσεων. [10] Ας μην ξεχνάμε ότι οι Αρχαίοι Έλληνες δεν χρησιμοποιούσαν ξεχωριστά σύμβολα για νότες, χρησιμοποιούσαν τα ίδια τα γράμματα του αλφαβήτου.

«Οι τόνοι της Ελληνικής γλώσσας είναι μουσικά σημεία που μαζί με τους κανόνες προφυλάττουν απο την παραφωνία μια γλώσσα κατ’εξοχήν μουσική, όπως κάνει η αντίστιξη που διδάσκεται στα ωδεία, ή οι διέσεις και υφέσεις που διορθώνουν τις κακόηχες συγχορδίες» όπως σημειώνει η φιλόλογος και συγγραφεύς Α. Τζιροπούλου Ευσταθίου. [7]

Είναι γνωστό εξ’άλλου πως όταν οι Ρωμαίοι πολίτες πρωτάκουσαν στην Ρώμη Έλληνες ρήτορες, συνέρρεαν να αποθαυμάσουν, ακόμη και όσοι δεν γνώριζαν Ελληνικά, τους ανθρώπους που «ελάλουν ώς αηδόνες» [8]. Δυστυχώς κάπου στην πορεία της Ελληνικής φυλής, η μουσικότητα αυτή (την οποία οι Ιταλοί κατάφεραν και κράτησαν) χάθηκε, προφανώς στα μαύρα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Να τονίσουμε εδώ ότι οι άνθρωποι της επαρχίας του οποίους συχνά κοροϊδεύουμε για την προφορά τους, είναι πιο κοντά στην Αρχαιοελληνική προφορά από ότι εμείς οι άνθρωποι της πόλεως.

Η Ελληνική γλώσσα επεβλήθη αβίαστα (στους Λατίνους) και χάρη στην μουσικότητά της. Όπως γράφει και ο Ρωμαίος Οράτιος «Η Ελληνική φυλή γεννήθηκε ευνοημένη με μία γλώσσα εύηχη, γεμάτη μουσικότητα». Και δεν είναι τυχαίο που απομνημονεύουμε ευκολότερα ένα ποίημα παρά μια σελίδα πεζογραφήματος. [8] Και όπως ακριβώς έλεγαν και οι ίδιοι οι Ρωμαίοι, η Ελληνική γλώσσα θα παραμένει «η ευπρεπεστάτη των γλωσσών και η γλυκυτέρα είς μουσικότητα». [16]

Άλλος ξένος καθηγητής, ο Στέφεν Ντόιτς, διαπιστώνει έκθαμβος ότι μέσα από τους στίχους του Ομήρου αναδύεται μουσική «Είναι τόσο έντεχνα συντεθειμένοι, ώστε απολαμβάνοντας την ανάγνωση απολαμβάνεις και την μουσική.». Και ο Ζάκ Μπουσάρ, Καναδός καθηγητής γράφει ότι «Η απαγγελία σέβεται τα μακρά και τα βραχέα φωνήεντα, δηλαδή το καλούπι του εξαμέτρου», και αναλύει «πως η ψιλή και η δασεία, η περισπωμένη και η οξεία, η μακρόχρονη λήγουσα και τα βραχύχρονα φωνήεντα... γίνονται νότες.». [7]

ΑΥΤΟΦΩΤΗ ΓΛΩΣΣΑ

Όλοι γνωρίζουμε ότι οι Ευρωπαϊκές γλώσσες έχουν τις ρίζες τους στα Λατινικά. Αυτό που ίσως μερικοί να αγνοούν είναι ότι τα ίδια τα Λατινικά έχουν βασιστεί πάνω στα Ελληνικά. Από το ίδιο το αλφάβητο (οι Ρωμαίοι πήραν αυτούσιο και απαράλλακτο το Χαλκιδικό αλφάβητο) μέχρι και την πλειοψηφία του λεξιλογίου.

Πρίν ο Κικέρων, ο δημιουργός ουσιαστικά της Λατινικής γλώσσας, έρθει στην Ελλάδα για να σπουδάσει, οι Ρωμαίοι είχαν μερικές εκατοντάδες μόνο λέξεις με αγροτικό, οικογενειακό και στρατιωτικό περιεχόμενο. Όταν επέστρεψε στην Ρώμη, πήρε μαζί του κάποιες χιλιάδες Ελληνικές λέξεις δηλωτικές πολιτισμού και ένα «κλειδί» με το οποίο πολλαπλασίασε την αξία και την σημασία τους. Το «κλειδί» αυτό ήταν οι προθέσεις. [10]

Για του λόγου το αληθές, να αναφέρουμε ότι το ιστορικό αυτό γεγονός το έχει τονίσει και ο διάσημος Γάλλος γλωσσολόγος Meillet «Τα Λατινικά ως λόγια γλώσσα, είναι ανάτυπο των Ελληνικών. Ο Κικέρων μεταφέρει στην Λατινική, την Ελληνική ρητορική και φιλοσοφία. Ο Χριστιανισμός ακολούθως συνετέλεσε και αυτός στην επίδραση των Ελληνικών επί των Λατινικών. Το Λατινικό λεξιλόγιο είναι μετάφραση του αντιστοίχου Ελληνικού, και για αυτό τα Λατινικά δεν παραμέρισαν τα Ελληνικά στην Ανατολή. Διότι η μίμηση δεν είχε αρκετό γόητρο ώστε να αντικαταστήσει το πρωτότυπο.». [10]

Μόνο και μόνο όσον αφορά τους επιστημονικούς όρους, όπου η συντριπτική πλειοψηφία των λέξεων είναι Ελληνικές, οι ξένες γλώσσες στην κυριολεξία θα κατέρρεαν χωρίς την Ελληνική. Η Ελληνική είναι η μοναδική γλώσσα η οποία είναι πραγματικά αυτόφωτη χωρίς να εξαρτάται από καμία άλλη. Δύο εκ του πλήθους ξένων επιστημόνων που το έχουν διαπιστώσει αυτό είναι οι Jean Bouffartigue και Anne-Marie Delrieu. Στο βιβλίο τους «Οι Ελληνικές ρίζες στην Γαλλική γλώσσα» διαβάζουμε «Η κατανόηση της δικής μας γλώσσης, η εκ νέου ανακάλυψη της ουσίας της – να ποιά είναι η χρησιμότητα του να γνωρίζει κανείς τις Ελληνικές ρίζες. Οι Ελληνικές ρίζες δίνουν στην Γαλλική το πιο βαθύ στήριγμά της και συγχρόνως της παρέχουν την πιο υψηλή δυνατότητα για αφαίρεση. Μακρινή πηγή του πολιτισμού μας, η Ελλάδα βρίσκεται ζωντανή μέσα στις λέξεις που λέμε. Σχηματίζει κάθε μέρα την γλώσσα μας.». [10]

Υπάρχουν ακόμα σοβαρές απόψεις έγκριτων ξένων επιστημόνων, που υποστηρίζουν ότι μέχρι και τα Σανσκριτικά (αρχαία Ινδικά) προέρχονται από τα Ελληνικά. «Ο πρώτος ο οποίος παρετήρησε αυτήν την ομοιότητα των ριζών είναι ο Φ. Μπάγιερ (1690-1738), καθηγητής γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Αγ. Πετρουπόλεως, καταλήγοντας στα συμπέρασμα ότι τα σανσκριτικά προέρχονται από τα Ελληνικά.» [6] συμπέρασμα στο οποίο είχε καταλήξει στα τέλη του περασμένου αιώνος και ο Γερμανός Βορρ. Η συντακτική ομάδα του περιοδικού «Halcon – Ιέραξ» μας λέει «Συγκρίνοντας καλά την Σανσκριτική με την αρχαία Ελληνική, εύκολα αντιλαμβανόμεθα ότι η Ελληνική όχι μόνο είναι πιο αρχαία, αλλά και ότι επί πλέον όλοι οι συντακτικοί και γραμματικοί τύποι της είναι ανώτεροι και μεγαλυτέρας γλωσσικής αξίας. Η δε σύνταξις καθ’υπόταξιν είναι καθαρά Ελληνική.». [6] Ας μην ξεχνάμε ότι ο Μέγας Αλέξανδρος προσπάθησε με την εκστρατεία του, εκτός όλων των άλλων, και να «συναγωνιστεί» τους Έλληνες που είχαν εκστρατεύσει στην Ανατολή πρίν από αυτόν, τον Ηρακλή και τον Διόνυσο δηλαδή. Τα «Διονυσιακά» του Νόννου, έπος το οποίο περιγράφει την εκστρατεία του Διονύσου στις Ινδίες (αντίστοιχο με αυτά του Ομήρου), σώζεται μέχρι σήμερα. Ακόμα και κατά την διάρκεια της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξανδρου στην Ινδία, διασώζονται απο του ιστορικούς της εποχής στοιχεία που επαληθεύουν την πανάρχαια παρουσία των Ελλήνων στις Ινδίες (Παράρτημα Ε).

Επειδή μπορεί κάποιος να σκεφτεί σε αυτό το σημείο ότι το Ελληνικό αλφάβητο είναι Φοινικικής προελεύσεως, να αναφέρουμε απλά ότι τέτοιες αντιεπιστημονικές θεωρίες είναι προ πολλού ξεπερασμένες καθώς η αξιοπιστία τους έχει κλονιστεί σοβαρά από διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα. Απορίας άξιον είναι το γεγονός ότι η ύπαρξη των ευρημάτων αυτών δεν αναφέρεται πουθενά στα Ελληνικά (;) σχολεία, όπου προβάλλεται ως δεδομένη και αδιαμφισβήτητη η θεωρία της Φοινικικής προελεύσεως. Ένα από τα καρφιά στο φέρετρο της θεωρίας αυτής είναι και το κεραμικό θραύσμα που βρέθηκε στην νησίδα «Γιούρα» των Βορείων Σποράδων από τον Αρχαιολόγο Α. Σαμψών. Χρονολογήθηκε το 5.500-6.000 π.Χ. και φέρει καθαρά πάνω του εγχάρακτα τα γράμματα Α, Δ και Υ. Να σημειώσουμε εδώ ότι οι Φοίνικες προτοεμφανίστηκαν στην ιστορία το 1.300 π.Χ. Και αυτό το εύρημα δεν είναι «μόνο» του.

Τα γράμματα Μ, Ν, Κ, Χ, Ξ, Π, Ο, και Ε διακρίνουμε σε πρωτοκυκλαδικά αγγεία της Μήλου τα οποία είναι της 3 π.Χ. χιλιετίας [2]. Επιπλέον υπάρχει και η λίθινη σφραγίδα των Γιαννιτσών που ανακαλύφθηκε από τον αρχαιολόγο Π. Χρυσοστόμου η οποία χρονολογείται την 5 π.Χ. χιλιετία. Ακόμη η επιγραφή του Δισπηλιού που ανεσύρθη από τον καθηγητή Γ. Χουρμουζιάδη χαρακτηρίστηκε ως η πρώτη γραφή του κόσμου, αφού χρονολογήθηκε από τον «Δημόκριτο» βάσει της μεθόδου του «άνθρακα 14» με απόλυτη ακρίβεια στο 5.250 π.Χ. Τέλος να αναφέρουμε τον δίσκο της Φαιστού ο οποίος χρονολογείται (με τις πιο συντηρητικές απόψεις) στο 1.700 π.Χ. και φέρει σύμβολα τα οποία όμως είναι τυπωμένα με κινητά στοιχεία (σφραγίδες), και για αυτόν τον λόγο το εύρημα αυτό αποτελεί το αρχαιότερο δείγμα τυπογραφίας του κόσμου. Για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε πηλός εξαιρετικής ποιότητος είς τον οποίον αφού απετυπώθησαν οι χαρακτήρες ο δίσκος εψήθη. [3]

Το 1989, στο υπ αρίθμ. 16 τεύχος του αρχαιολογικού περιοδικού «NESTOR», το οποίο εκδίδει το πανεπιστήμιο της Ινδιάνας, ο καθηγητής Πώλ Φώρ ανακοινώνει ότι στην Ιθάκη του 2.700 π.Χ. μιλούσαν και έγραφαν Ελληνικά. Με την βοήθεια χαραγμένης εικόναςπλοίου επάνω στο όστρακο και σε σύγκριση με την ήδη αποκρυπτογραφημένη Γραμμική Γραφή Β’ ο καθηγητής Φώρ κατώρθωσε να διαβάσει «Νύμφη με έσωσε». Εδιάβασε ακόμα, αναγνωρίζοντας αριθμητικά και συλλαβές «Ιδού εγώ ο Αρεάδης δίδω είς την άνασσα Θεά Ρέα 100 αίγες, 10 πρόβατα...». [6] Σημειωτέον ότι ακόμα και σήμερα διδάσκεται στα Ελληνικά σχολεία η άποψη ότι τα χρόνια του Ομήρου δεν υπήρχε γραφή και συνεπώς τα δύο έπη (Ιλιάδα και Οδύσσεια) μεταφέρονταν από γενεά σε γενεά προφορικώς (κάτι το οποίο ούτως ή άλλως μόνο και μόνο βάσει της κοινής λογικής είναι αδύνατον).

Είς την Ελληνικήν γλώσσα τέλος παρατηρούνται όλα τα γλωσσολογικά φαινόμενα, πχ. αφομοίωση (είς φθόγγος γίνεται όμοιος με άλλον), εναλλαγή (χρησιμοποίηση άλλου φθόγγου αντ’άλλου), συγχώνευση (ενοποίηση πολλών φθόγγων), ανομοίωση (αποβολή του ενός εκ των δύο ομοίων φθόγγων της ιδίας λέξεως), ανταλλαγή (αμοιβαία αλλαγή φθόγγων) κλπ κλπ. Ορισμένοι μάλιστα ήχοι όπως το Γ το Δ το Θ το Χ και το Ψ αποτελούν πολύ μεταγενέστερη και αποκλειστικά Ελληνική επινόηση, αφού δεν τους συναντάμε σε άλλη γλώσσα έστω και αν περιέχονται στις δανεισμένες Ελληνικές λέξεις. [11]

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Τα Ελληνικά είναι η μόνη γλώσσα στον κόσμο που ομιλείται και γράφεται συνεχώς επί 4.000 τουλάχιστον συναπτά έτη, καθώς ο Arthur Evans διέκρινε τρείς φάσεις στην ιστορία της Μηνωικής γραφής, εκ των οποίων η πρώτη απο το 2000 π.Χ. ώς το 1650 π.Χ. [13]. Μπορεί κάποιος να διαφωνήσει και να πεί ότι τα Αρχαία και τα Νέα Ελληνικά είναι διαφορετικές γλώσσες, αλλά κάτι τέτοιο φυσικά και είναι τελείως αναληθές.

Ο ίδιος ο Οδυσσέας Ελύτης είπε «Εγώ δεν ξέρω να υπάρχει παρά μία γλώσσα, η ενιαία Ελληνική γλώσσα. Το να λέει ο Έλληνας ποιητής, ακόμα και σήμερα, ο ουρανός, η θάλασσα, ο ήλιος, η σελήνη, ο άνεμος, όπως το έλεγαν η Σαπφώ και ο Αρχίλοχος, δεν είναι μικρό πράγμα. Είναι πολύ σπουδαίο. Επικοινωνούμε κάθε στιγμή μιλώντας με τις ρίζες που βρίσκονται εκεί. Στα Αρχαία.». Ο μεγάλος διδάσκαλος του γένους Αδαμάντιος Κοραής είχε πεί «Όποιος χωρίς την γνώση της Αρχαίας επιχειρεί να μελετήσει και να ερμηνεύση την Νέαν, ή απατάται ή απατά.». Ενώ ο Γιώργος Σεφέρης γράφει «Από την εποχή που μίλησε ο Όμηρος ως τα σήμερα, μιλούμε, ανασαίνουμε και τραγουδούμε την ίδια γλώσσα.». [10]

Παρόλο που πέρασαν χιλιάδες χρόνια, όλες οι Ομηρικές λέξεις έχουν διασωθεί μέχρι σήμερα. Μπορεί να μην διατηρήθηκαν ατόφιες, άλλα έχουν μείνει στην γλώσσα μας μέσω των παραγώγων τους. Μπορεί να λέμε νερό αντί για ύδωρ αλλά λέμε υδροφόρα, υδραγωγείο και αφυδάτωση. Μπορεί να μην χρησιμοποιούμε το ρήμα δέρκομαι (βλέπω) αλλά χρησιμοποιούμε την λέξη οξυδερκής. Μπορεί να μην χρησιμοποιούμε την λέξη αυδή (φωνή) αλλά παρόλα αυτά λέμε άναυδος και απήυδησα. Τα παραδείγματα που θα μπορούσαμε να αναφέρουμε εδώ είναι πραγματικά αμέτρητα.

Η Γραμμική Β’ είναι και αυτή καθαρά Ελληνική, γνήσιος πρόγονος της Αρχαίας Ελληνικής. Ο Άγγλος αρχιτέκτονας Μάικλ Βέντρις αποκρυπτογράφησε βάση κάποιων ευρημάτων την γραφή αυτή και απέδειξε την Ελληνικότητά της. Μέχρι τότε φυσικά όλοι αγνοούσαν πεισματικά έστω και το ενδεχόμενο να ήταν Ελληνική... Το γεγονός αυτό έχει τεράστια σημασία καθώς πάει τα Ελληνικά αρκετούς αιώνες ακόμα πιο πίσω στα βάθη της ιστορίας. Αυτή η γραφή σίγουρα ξενίζει, καθώς τα σύμβολα που χρησιμοποιεί είναι πολύ διαφορετικά από το σημερινό Αλφάβητο. Παρόλα αυτά η προφορά είναι παραπλήσια, ακόμα και με τα Νέα Ελληνικά. Για παράδειγμα η λέξη «TOKOSOTA» σημαίνει «Τοξότα» (κλητική). Είναι γνωστό ότι «κ» και «σ» στα Ελληνικά μας κάνει «ξ» και με μια απλή επιμεριστική ιδιότητα όπως κάνουμε και στα μαθηματικά βλέπουμε ότι η λέξη αυτή εδώ και τόσες χιλιετίες δεν άλλαξε καθόλου. Ακόμα πιο κοντά στην Νεοελληνική, ο «άνεμος», που στην Γραμμική Β’ γράφεται «ANEMO», καθώς και «ράπτης», «έρημος» και «τέμενος» που είναι αντίστοιχα στην Γραμμική Β’ «RAPTE», «EREMO», «TEMENO», και πολλά άλλα παραδείγματα. [8]

Ένα μικρό πείραμα

Ο γνωστός τραγουδιστής Διονύσης Σαββόπουλος έχει διαπιστώσει ότι η προφορά των μακρών και των βραχέων φωνηέντων είναι εγγενής και αυθύπαρκτη στην Ελληνική γλώσσα, παρά την κακοποίηση που έχει υποστεί αυτή με την κατάργηση των τόνων και των πνευμάτων. Όπως περιγράφει και ο ίδιος:

«Έδωσα σε έναν ανύποπτο νέο που παρευρίσκετο στο στούντιο να διαβάσει λίγες φράσεις. Εκεί μέσα είχα βάλει σκοπίμως την ίδια λέξη ως επίθετο και ώς επίρρημα, διότι είχα πάντα την περιέργεια να διαπιστώσω αν προφέρουμε διαφορετικά το ωμέγα από το όμικρον. Μαγνητοφωνήσαμε τις φράσεις 1. Είναι ακριβός αυτός ο αναπτήρας και 2. Ναί, ακριβώς αυτό ήθελα να πώ. Ελάχιστη διαφορά στο αυτί, ο ηχολήπτης μόνο επέμενε ότι το δεύτερο ήταν κάπως πιο φαρδύ. Τότε συνδέσαμε τον παλμογράφο. Το διάγραμμα του επιρρήματος που γράφεται με ωμέγα είναι πολύ πλουσιότερο. Καταπληκτικό! Ο παλμογράφος μου φάνηκε σαν μια σκαπάνη που κάτω από το έδαφος της καθημερινής ομιλίας ανακαλύπτει αυτό που δεν έπαψε ποτέ να υπάρχει, έστω μέσα σε χειμερία νάρκη, αυτό που συνειδητοποίησαν και προσπάθησαν να μνημειώσουν οι Αλεξανδρινοί 2.300 χρόνια πριν. Τίποτε δεν χάθηκε. Όλα υπάρχουν.» [7]

Άλλωστε η ίδια η γλώσσα είναι ξεκάθαρη. Το «όμικρον» είναι «ο» αλλά μικρό, ενώ το «ωμέγα» είναι και αυτό μεν «ο», είναι μέγα όμως, σαν δύο όμικρον μαζί, και ακόμα και το σύμβολό του είναι πραγματικά σαν δύο όμικρον κολλημένα. Μέγα και σε διάρκεια λοιπόν. Για αυτό όταν θέλουμε να γράψουμε το επιφώνημα θαυμασμού «πω πω» χρησιμοποιούμε ενστικτωδώς το ωμέγα και όχι το όμικρον. Γραμμένο με όμικρον φαίνεται γελοίο.

Πολλοί ίσως να μην καταλαβαίνουν την τεράστια σημασία του πειράματος αυτού. Είναι εκτός όλων των άλλων και μια τρανταχτή απόδειξη για την συνέχεια της Ελληνικής φυλής, καθώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να παραμείνει στην γλώσσα μόνο περνώντας την γλώσσα από τον γονέα στο παιδί, σε αντίθετη περίπτωση θα είχε χαθεί.

Υπολογίζοντας όμως έστω και με τις συμβατικές χρονολογίες, οι οποίες τοποθετούν τον Όμηρο γύρω στο 1.000 π.Χ., έχουμε το δικαίωμα να ρωτήσουμε: Πόσες χιλιετίες χρειάστηκε η γλώσσα μας από την εποχή που οι άνθρωποι των σπηλαίων του Ελληνικού χώρου την πρωτοάρθρωσαν με μονοσύλλαβους φθόγγους μέχρι να φτάσει στην εκπληκτική τελειότητα της Ομηρικής επικής διαλέκτου, με λέξεις όπως «ροδοδάκτυλος», «λευκώλενος», «ωκύμορος», κτλ; Ο Πλούταρχος στο «Περί Σωκράτους δαιμονίου» μας πληροφορεί ότι ο Αγησίλαος ανεκάλυψε στην Αλίαρτο τον τάφο της Αλκμήνης, της μητέρας του Ηρακλέους, ο οποίος τάφος είχε ως αφιέρωμα «πίνακα χαλκούν έχοντα γράμματα πολλά θαυμαστά, παμπάλαια...». [7] Φανταστείτε περί πόσο παλαιάς γραφής πρόκειται, αφού οι ίδιοι οι αρχαίοι Έλληνες την χαρακτηρίζουν «αρχαία»...

Φυσικά δεν γίνεται ξαφνικά, «από το πουθενά» να εμφανιστεί ένας Όμηρος και να γράψει δύο λογοτεχνικά αριστουργήματα, είναι προφανές ότι από πολύ πιο πρίν πρέπει να υπήρχε γλώσσα (και γραφή) υψηλού επιπέδου. Πράγματι, απο την αρχαία Ελληνική Γραμματεία γνωρίζουμε ότι ο Όμηρος δεν υπήρξε ο πρώτος, αλλά ο τελευταίος και διασημότερος μιάς μεγάλης σειράς επικών ποιητών, των οποίων τα ονόματα έχουν διασωθεί (Κρεώφυλος, Πρόδικος, Αρκτίνος, Αντίμαχος, Κιναίθων, Καλλίμαχος) καθώς και τα ονόματα των έργων τους (Φορωνίς, Φωκαϊς, Δαναϊς, Αιθιοπίς, Επίγονοι, Οιδιπόδεια, Θήβαις...) δεν έχουν όμως διασωθεί τα ίδια τα έργα τους. [6]

Η ΕΥΛΥΓΙΣΙΑ

Στα Ελληνικά υπάρχει μία μεγάλη ελευθερία ως προς τον σχηματισμό προτάσεων. Για παράδειγμα η φράση «Ο κλέφτης άρπαξε την τσάντα» μπορεί να διατυπωθεί με τους εξής 6 διαφορετικούς τρόπους:

Ο κλέφτης άρπαξε την τσάνταΟ κλέφτης την τσάντα άρπαξεΆρπαξε την τσάντα ο κλέφτηςΆρπαξε ο κλέφτης την τσάνταΤην τσάντα άρπαξε ο κλέφτηςΤην τσάντα ο κλέφτης άρπαξε

Η σημασία αυτού δεν είναι καθόλου μικρή. Πρώτα από όλα μπορούμε με τις ίδιες ακριβώς λέξεις να τονίσουμε διαφορετικά πράγματα, αποδίδοντας πιό ακριβείς έννοιες / νοήματα. Για παράδειγμα όταν ξεκινάμε την φράση με την λέξη «άρπαξε» τότε δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στην πράξη, ενώ αν ξεκινήσουμε με την λέξη «την τσάντα» τότε δίνουμε έμφαση στο αντικείμενο. Μπορούμε να εκφράσουμε καλύτερα τις σκέψεις μας και τον ψυχικό μας κόσμο. Έχουμε πολύ μεγαλύτερη επιλογή, δεν μας περιορίζει η γλώσσα βάζοντάς μας σε καλούπια.
Δεύτερον, μπορούμε να μεταβάλλουμε την ηχητική εκφορά της κάθε φράσεως, ανάλογα ίσως και με τα συμφραζόμενα, ώστε να παράγεται κάθε φορά το πιό επιθυμητό αποτέλεσμα. Αυτή η ιδιότητα της γλώσσας, έχει άμεση επίδραση σε κάτι που αναφέραμε νωρίτερα, στην μουσικότητά της.

ΑΓΝΩΣΤΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ ΜΑΣ

Αυτό που οι Έλληνες και ο Όμηρος εγνώριζαν πρό αμνημονεύτων ετών, έρχεται να το επιβεβαιώσει η σημερινή επιστήμη. Η εφημερίδα «Ο Κόσμος του Επενδυτή» (Παράρτημα Δ) δημοσιεύει άρθρο με τον τίτλο «Ο Όμηρος κάνει καλό στην... καρδιά». Δηλαδή αυτό που καταγράφει ο Ιάμβλιχος «Χρήσθαι δέ και Ομήρου και Ησιόδου λέξεσιν εξειλεγμέναις πρός επανόρθωσιν» και ο Πλούταρχος στο «Δια μουσικής ιάσασθαι». [7] Η έρευνα αυτή, η οποία υποστηρίζει ότι το να απαγγέλει κανείς στίχους του Ομήρου κάνει καλό στην καρδιά, έχει δημοσιευτεί από τα έγκριτα ξένα περιοδικά «American Journal of Physiology», «Scientific American» [18] και «Time».

Εκτός από την καρδιά, τα αρχαία Ελληνικά φαίνεται να κάνουν καλό και στις περιπτώσεις δυσμάθειας, όπως διαβάζουμε στο άρθρο τηε εφημερίδας «Καθημερινή» (Παράρτημα Γ). Στο άρθρο υπάρχει βέβαια ένα λάθος που επισημαίνεται απο δελτίο τύπου του «Ανοικτού Ψυχοθεραπευτικού Κέντρου»: τα αποτελέσματα της έρευνας δεν αφορούν δυσλεξία αλλά δυσμάθεια [20]. Τριετής ερευνα που διεξήχθη από το «Ανοικτό Ψυχοθεραπευτικό Κέντρο» [19] δείχνει ότι τα παιδιά που μαθαίνουν αρχαία Ελληνικά έχουν σημαντική βελτίωση σε σχέση με τα άλλα παιδιά όσον αφορά δοκιμασίες στην αντιγραφή σχημάτων, διάκριση γραφημάτων, μνήμη σχημάτων, μνήμη εικόνων και συναρμολόγηση αντικειμένων. Τα παιδιά και των δύο ομάδων αξιολογήθηκαν με τις ίδιες δοκιμασίες τόσο πριν όσο και μετά από τα μαθήματα των αρχαίων Ελληνικών. [7]

ΕΙΔΗ ΓΡΑΦΗΣ

Σήμερα είναι γνωστές τρείς κατηγορίες γραφής, στις οποίες μπορούν να υπαχθούν όλες οι γνωστές γλώσσες του κόσμου. Η ιερογλυφική, η συλλαβική και η αλφαβητική. Μιλάμε πάντα για γλώσσες γραφής και ομιλίας και όχι για νοηματικές, οι οποίες και δεν ενδιαφέρουν το παρόν κείμενο.

· Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι ιερογλυφικές. Είναι οι γραφές στις οποίες κάθε λέξη είναι και ένα ιδεόγραμμα. Είναι προφανές ότι αποτελούν την απλούστερη μορφή γραφής, χρειάζεται όμως να επινοηθεί ένα σύμβολο για κάθε έννοια. Για τον λόγο αυτό οι ιερογλυφική είναι η πρώτη γραφή που επινόησε ο άνθρωπος.

· Στήν δεύτερη ανήκουν οι συλλαβικές γραφές, στις οποίες υπάρχει ένα σύνολο από συλλαβές οι οποίες και αποτελούν τις λέξεις. Παράδειγμα τέτοιας γραφής είναι η περίφημη Γραμμική Β΄, όπου κάθε συλλαβή αποτυπώνεται με ένα διαφορετικό σημείο-σύμβολο (88 συνολικά σημεία). Οι συλλαβικές γραφές ήταν το επόμενο βήμα στην εξέλιξη της γλώσσας. Αποτέλεσε σαφή βελτίωση αυτής των ιδεογραμμάτων και πρόδρομος της αλφαβητικής γραφής.

· Τέλος έχουμε την Τρίτη κατηγορία, την αλφαβητική / φθογγική γραφή, την οποία χρησιμοποιούμε και σήμερα. Η ευελιξία και ακρίβεια τούτης στην απόδοση των νοημάτων, σε σχέση με τις δύο
προαναφερθείσες κατηγορίες, είναι χαρακτηριστική. Σε όλες τις γραφές τέτοιου τύπου χρειάζονται το πολύ 30 γράμματα, συνδυασμοί των οποίων μπορούν να αποτυπώσουν την οποιαδήποτε λέξη και έννοια.Μπορεί κάποιος σε αυτό το σημείο να αναρωτηθεί, λοιπόν, για ποιόν λόγο αναφέρουμε την γραφή ενώ το θέμα μας είναι η γλώσσα. Ο λόγος είναι πολύ απλός. Το σύστημα γραφής έχει άμεση επίδραση στην ίδια την γλώσσα. Για παράδειγμα όταν στην Κινεζική αντιστοιχεί ένα μόνο σύμβολο σε πολλές έννοιες (π.χ. «σι» μπορεί να σημαίνει οτιδήποτε από τις ακόλουθες λέξεις «γνωρίζω, είμαι, ισχύς, κόσμος, όρκος, αφήνω, θέτω, αγαπώ, βλέπω, φροντίζω, περπατώ, σπίτι κ.τ.λ.»), αυτό έχει ως συνέπεια να επηρεάζεται και ο προφορικός λόγος.

Μια γλώσσα για να θεωρείται σημαντική θα πρέπει να χαρακτηρίζεται εκτός των άλλων και από ακριβολογία. Δεν μπορεί να αφήνει χώρο για παρερμηνείες, ούτε και να παραπέμπει αυτόν που τη
χρησιμοποιεί στα συμφραζόμενα μιάς λέξης για να καταλάβει το νόημά της.

Έχοντας λοιπόν υπόψιν όλα αυτά, μπορούμε αμέσως να διαπιστώσουμε ότι μια γλώσσα σαν την παραδοσιακή Κινεζική, είναι σαφώς μικρότερης γλωσσικής αξίας από τις υπόλοιπες γλώσσες του
πολιτισμένου κόσμου. Ιδιαίτερα η έλλειψη της πρακτικότητάς της έχει γίνει φανερή και στους ίδιους τους Κινέζους που την χρησιμοποιούν. Το ότι η κάθε λέξη είναι ένα ιδεόγραμμα, σημαίνει ότι υπάρχουν 50.000 ιδεογράμματα [1] τα οποία είναι παντελώς αδύνατον να μάθει κανείς. Ακόμα και οι πιο επιφανείς Κινέζοι ακαδημαϊκοί δεν γνωρίζουν όλα τα ιδεογράμματα της γλώσσας τους. Αντίθετα μια γλώσσα σαν την δική μας μπορεί να αποτυπώσει κάθε πιθανή λέξη χρησιμοποιώντας συνδυασμούς μόλις 24 συμβόλων. Επιπλέον η γλώσσα αυτή καταντάει ένα εξοντωτικό τέστ μνήμης, αντί σαν τις Ευρωπαϊκές να είναι ένα εργαλείο που να ακονίζει το μυαλό.

Τέλος αξίζει να αναφέρουμε ότι μόνο η Ελληνική γλώσσα έχει περάσει και από τα τρία αυτά στάδια στην μακραίωνη πορεία της. Αυτό το γεγονός από μόνο του λέει πολλά. Και αυτό διότι αναγκάστηκε να εξελιχθεί από μόνη της, χωρίς βοήθεια από κάποια άλλη γλώσσα, αφού δεν υπήρχε ισάξια ή ανώτερη γλώσσα από την οποία να μπορεί να δανειστεί στοιχεία.

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ

Στην παρούσα μελέτη, έχουν αναφερθεί σχόλια για την γλώσσα μας κυρίως (για ευνόητους λόγους) ξένων συγγραφέων. Είναι κρίμα που δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε σχόλια από ένα σωρό Έλληνες συγγραφείς καθώς αμέσως το κείμενο θα χαρακτηριστεί ρατσιστικό, φασιστικό, ή οτιδήποτε άλλο. Πρέπει κάποια στιγμή αυτή η ξενομανία να σταματήσει. Αν πεί κάτι πρώτα Έλληνας δεν του δίνουμε σημασία, ενώ αν πεί το ίδιο ακριβώς πράγμα ξένος τότε αλλάζει το πράγμα και ναί, να το πάρουμε στα σοβαρά. Τέλος, αν κάποιος επιθυμεί να αντικρούσει ή να υποβαθμίσει την μελέτη αυτή, τότε να ξέρει πως θα πρέπει πρώτα να το κάνει για τον Γκαίτε, τον Βολταίρο και ένα σωρό παγκοσμίως αναγνωρισμένα πνεύματα (Παράρτημα Α). Αναρωτηθείτε το εξής: Εκείνοι τι λόγο έχουν για να εκθειάσουν την δική μας γλώσσα;

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α

ΤΙ ΕΙΠΑΝ ΟΙ ΞΕΝΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ

Στο έργο «Σύντομη ιστορία της Ελληνικής Γλώσσης» του διάσημου γλωσσολόγου Α. Meillet, υποστηρίζεται με σθένος η ανωτερότητα της Ελληνικής έναντι των άλλων γλωσσών. [10]
Ο σπουδαίος Γάλλος συγγραφέας Ζακ Λακαρριέρ είχε δηλώσει «Στην Ελληνική υπάρχει ένας ίλιγγος λέξεων, διότι μόνο αυτή εξερεύνησε, κατέγραψε και ανέλυσε τις ενδότατες διαδικασίες της ομιλίας και της γλώσσης, όσο καμία άλλη γλώσσα.» [4]
Ο μεγάλος Γάλλος διαφωτιστής Βολταίρος είχε πεί «Είθε η Ελληνική γλώσσα να γίνει κοινή όλων των λαών.» [4]
Ο Γάλλος καθηγητής του Πανεπιστημίου της Σορβόνης Κάρολος Φωριέλ είπε «Η Ελληνική έχει ομοιογένεια σαν την Γερμανική, είναι όμως πιο πλούσια από αυτήν. Έχει την σαφήνεια της Γαλλικής, έχει όμως μεγαλύτερη ακριβολογία. Είναι πιο ευλύγιστη από την Ιταλική και πολύ πιο αρμονική από την Ισπανική. Έχει δηλαδή ότι χρειάζεται για να θεωρηθεί η ωραιότερη γλώσσα της Ευρώπης.» [4]
Η Μαριάννα Μακ Ντόναλντ, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας και επικεφαλής του TLG δήλωσε «Η γνώση της Ελληνικής είναι απαραίτητο θεμέλιο υψηλής πολιτιστικής καλλιέργειας.» [4]
Η τυφλή Αμερικανίδα συγγραφέας Έλεν Κέλλερ είχε πεί «Αν το βιολί είναι το τελειότερο μουσικό όργανο, τότε η Ελληνική γλώσσα είναι το βιολί του ανθρώπινου στοχασμού.» [4]
Ιωάννης Γκαίτε (Ο μεγαλύτερος ποιητής της Γερμανίας, 1749-1832)
«Άκουσα στον Άγιο Πέτρο της Ρώμης το Ευαγγέλιο σε όλες τις γλώσσες. Η Ελληνική αντήχησε άστρο λαμπερό μέσα στη νύχτα.» [4]
Διάλογος του Γκαίτε με τους μαθητές του:
-Δάσκαλε τι να διαβάσουμε για να γίνουμε σοφοί όπως εσύ;
-Τους Έλληνες κλασικούς.
-Και όταν τελειώσουμε τους Έλληνες κλασικούς τι να διαβάσουμε;
-Πάλι τους Έλληνες κλασικούς. [4]
Μάρκος Τίλλιος Κικέρων (Ο επιφανέστερος άνδρας της αρχαίας Ρώμης, 106-43 π.Χ.)
«Εάν οι θεοί μιλούν, τότε σίγουρα χρησιμοποιούν τη γλώσσα των Ελλήνων.» [4]
Χάμφρεϋ Κίττο (Άγγλος καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, 1968)
«Είναι στη φύση της Ελληνικής γλώσσας να είναι καθαρή, ακριβής και περίπλοκη. Η ασάφεια και η έλλειψη άμεσης ενοράσεως που χαρακτηρίζει μερικές φορές τα Αγγλικά και τα Γερμανικά, είναι εντελώς ξένες προς την Ελληνική γλώσσα.» [4]
Ιρίνα Κοβάλεβα (Σύγχρονη Ρωσίδα καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο Λομονόσωφ, 1995)
«Η Ελληνική γλώσσα είναι όμορφη σαν τον ουρανό με τα άστρα.» [4]
R. H. Robins (Σύγχρονος Άγγλος γλωσσολόγος, καθηγητής στο πανεπιστήμιου του Λονδίνου)
«Φυσικά δεν είναι μόνο στη γλωσσολογία όπου οι Έλληνες υπήρξαν πρωτοπόροι για την Ευρώπη. Στο σύνολό της η πνευματική ζωή της Ευρώπης ανάγεται στο έργο των Ελλήνων στοχαστών. Ακόμα και σήμερα επιστρέφουμε αδιάκοπα στην Ελληνική κληρονομιά για να βρούμε ερεθίσματα και ενθάρρυνση.» [4]
Φρειδερίκος Σαγκρέδο (Βάσκος καθηγητής γλωσσολογίας – Πρόεδρος της Ελληνικής Ακαδημίας της Βασκωνίας)
«Η Ελληνική γλώσσα είναι η καλύτερη κληρονομιά που έχει στη διάθεσή του ο άνθρωπος για την ανέλιξη του εγκεφάλου του. Απέναντι στην Ελληνική όλες, και επιμένω όλες οι γλώσσες είναι ανεπαρκείς.»
«Η αρχαία Ελληνική γλώσσα πρέπει να γίνει η δεύτερη γλώσσα όλων των Ευρωπαίων, ειδικά των καλλιεργημένων ατόμων.»
«Η Ελληνική γλώσσα είναι από ουσία θεϊκή.» [4]
Ερρίκος Σλήμαν (Διάσημος ερασιτέχνης αρχαιολόγος, 1822-1890)
«Επιθυμούσα πάντα με πάθος να μάθω Ελληνικά. Δεν το είχα κάνει γιατί φοβόμουν πως η βαθειά γοητεία αυτής της υπέροχης γλώσσας θα με απορροφούσε τόσο πολύ που θα με απομάκρυνε από τις
άλλες μου δραστηριότητες.» [4] (Ο Σλήμαν μίλαγε άψογα 18 γλώσσες. Για 2 χρόνια δεν έκανε τίποτα άλλο από το το να μελετάει τα 2 έπη του Ομήρου)
Γεώργιος Μπερνάρ Σώ (Μεγάλος Ιρλανδός θεατρικός συγγραφέας, 1856-1950)
«Αν στη βιβλιοθήκη του σπιτιού σας δεν έχετε τα έργα των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων, τότε μένετε σε ένα σπίτι δίχως φώς.» [4]
Τζέιμς Τζόυς (Διάσημος Ιρλανδός συγγραφέας, 1882-1941)
«Σχεδόν φοβάμαι να αγγίξω την Οδύσσεια, τόσο καταπιεστικά αφόρητη είναι η ομορφιά.» [4]
Ίμπν Χαλντούν (Ο μεγαλύτερος Άραβας ιστορικός)
«Που είναι η γραμματεία των Ασσυρίων, των Χαλδαίων, των Αιγυπτίων; Όλη η ανθρωπότητα έχει κληρονομήσει την γραμματεία των Ελλήνων μόνον.» [4]
Will Durant (Αμερικανός ιστορικός και φιλόσοφος, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Columbia)
«Το αλφάβητόν μας προήλθε εξ Ελλάδος δια της Κύμης και της Ρώμης. Η Γλώσσα μας βρίθει Ελληνικών λέξεων. Η επιστήμη μας εσφυρηλάτησε μιάν διεθνή γλώσσα διά των Ελληνικών όρων. Η γραμματική μας και η ρητορική μας, ακόμα και η στίξης και η διαίρεσης είς παραγράφους... είναι Ελληνικές εφευρέσεις. Τα λογοτεχνικά μας είδη είναι Ελληνικα – το λυρικόν, η ωδή, το ειδύλλιον, το μυθιστόρημα, η πραγματεία, η προσφώνησις, η βιογραφία, η ιστορία και προ πάντων το όραμα. Και όλες σχεδόν αυτές οι λέξεις είναι Ελληνικές.» [4]
Ζακλίν Ντε Ρομιγύ (Σύγχρονη Γαλλίδα Ακαδημαϊκός και συγγραφεύς)
«Η αρχαία Ελλάδα μας προσφέρει μια γλώσσα, για την οποία θα πώ ότι είναι οικουμενική.»
«Όλος ο κόσμος πρέπει να μάθει Ελληνικά, επειδή η Ελληνική γλώσσα μας βοηθάει πρώτα από όλα να καταλάβουμε την δική μας γλώσσα.» [4]
Μπρούνο Σνέλ (Διαπρεπής καθηγητής του Πανεπιστημίου του Αμβούργου)
«Η Ελληνική γλώσσα είναι το παρελθόν των Ευρωπαίων.» [4]
Φρανγκίσκος Λιγκόρα (Σύγχρονος Ιταλός καθηγητής Πανεπιστημίου και Πρόεδρος της Διεθνούς Ακαδημίας πρός διάδοσιν του πολιτισμού)
«Έλληνες να είστε περήφανοι που μιλάτε την Ελληνική γλώσσα ζωντανή και μητέρα όλων των άλλων γλωσσών. Μην την παραμελείτε, αφού αυτή είναι ένα από τα λίγα αγαθά που μας έχουν απομείνει και ταυτόχρονα το διαβατήριό σας για τον παγκόσμιο πολιτισμό.» [4]
Ο. Βαντρούσκα (Καθηγητής Γλωσσολογίας στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης)
«Για έναν Ιάπωνα ή Τούρκο, όλες οι Ευρωπαϊκές γλώσσες δεν φαίνονται ως ξεχωριστές, αλλά ως διάλεκτοι μιάς και της αυτής γλώσσας, της Ελληνικής.» [4]
Peter Jones (Διδάκτωρ – καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης ο οποίος συνέταξε μαθήματα αρχαίων Ελληνικών πρός το αναγνωστικό κοινό, για δημοσίευση στην εφημερίδα «Daily Telegraph»)
Οι Έλληνες της Αθήνας του 5ου και του 4ου αιώνος είχαν φθάσει την γλώσσα σε τέτοιο σημείο, ώστε με αυτήν να εξερευνούν ιδέες όπως η δημοκρατία και οι απαρχές του σύμπαντος, έννοιες όπως το θείο και το δίκαιο. Είναι μιά θαυμάσια και εξαιρετική γλώσσα.» [10]
Ντε Γρόοτ (Ολλανδός καθηγητής Ομηρικών κειμένων στο πανεπιστήμιο του Μοντρεάλ)
«Η Ελληνική γλώσσα έχει συνέχεια και σε μαθαίνει να είσαι αδέσποτος και να έχεις μιά δόξα, δηλαδή μιά γνώμη. Στην γλώσσα αυτή δεν υπάρχει ορθοδοξία. Έτσι ακόμη και αν το εκπαιδευτικό σύστημα θέλει ανθρώπους νομοταγείς – σε ένα καλούπι – το πνεύμα των αρχαίων κειμένων και η γλώσσα σε μαθαίνουν να είσαι αφεντικό.» [10]
Gilbert Murray (Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης)
«Η Ελληνική είναι η τελειότερη γλώσσα. Συχνά διαπιστώνει κανείς ότι μιά σκέψη μπορεί να διατυπωθεί με άνεση και χάρη στην Ελληνική, ενώ γίνεται δύσκολη και βαρειά στην Λατινική, Αγγλική, Γαλλική ή Γερμανική. Είναι η τελειότερη γλώσσα, επειδή εκφράζει τις σκέψεις τελειοτέρων ανθρώπων.» [14]
Max Von Laye (Βραβείον Νόμπελ Φυσικής)
«Οφείλω χάριτας στην θεία πρόνοια, διότι ευδόκησε να διδαχθώ τα αρχαία Ελληνικά, που με βοήθησαν να διεισδύσω βαθύτερα στο νόημα των θετικών επιστημών.» [10]
E, Norden (Μεγάλος Γερμανός φιλόλογος)
«Εκτός από την Κινεζική και την Ιαπωνική, όλες οι άλλες γλώσσες διαμορφώθηκαν κάτω από την επίδραση της Ελληνικής, από την οποία πήραν, εκτός από πλήθος λέξεων, τους κανόνες και την
γραμματική.» [10]
Martin Heidegger (Γερμανός φιλόσοφος, απο τους κυριότερους εκπροσώπους του υπαρξισμού του 20ου αιώνος)
«Η αρχαία Ελληνική γλώσσα ανήκει στα πρότυπα, μέσα από τα οποία προβάλλουν οι πνευματικές δυνάμεις της δημιουργικής μεγαλοφυΐας, διότι αναφορικά προς τις δυνατότητες που παρέχει στην σκέψη, είναι η πιό ισχυρή και συνάμα η πιό πνευματώδης από όλες τις γλώσσες του κόσμου.» [10]

David Crystal (Γνωστός Άγγλος καθηγητής, συγγραφεύς της εγκυκλοπαίδειας του Cambridge για την Αγγλική)
«Είναι εκπληκτικό να βλέπεις πόσο στηριζόμαστε ακόμη στην Ελληνική, για να μιλήσουμε για οντότητες και γεγονότα που βρίσκονται στην καρδιά της σύγχρονης ζωής.» [10]
Μάικλ Βέντρις (Ο άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε την Γραμμική γραφή Β’)
«Η αρχαία Ελληνική Γλώσσα ήτο και είναι ανωτέρα όλων των παλαιοτέρων και νεοτέρων γλωσσών.» [10]
R.H. Robins (Γλωσσολόγος και συγγραφεύς)
«Ο Ελληνικός θρίαμβος στον πνευματικό πολιτισμό είναι ότι έδωσε τόσα πολλά σε τόσους πολλούς τομείς [...]. Τα επιτεύγματά τους στον τομέα της γλωσσολογίας όπου ήταν εξαιρετικά δυνατοί, δηλαδή στην θεωρία της γραμματικής και στην γραμματική περιγραφή της γλώσσας, είναι τόσο ισχυρά, ώστε να αξίζει να μελετηθούν και να αντέχουν στην κριτική. Επίσης είναι τέτοια που να εμπνέουν την ευγνωμοσύνη και τον θαυμασμό μας.» [12]
Luis José Navarro (Αντιπρόεδρος στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ευρωκλάσσικα» της Ε.Ε.)
«Η Ελληνική γλώσσα για μένα είναι σαν κοσμογονία. Δεν είναι απλώς μιά γλώσσα...» [6]
Juan Jose Puhana Arza (Βάσκος Ελληνιστής και πολιτικός)
«Οφείλουμε να διακηρύξουμε ότι δεν έχει υπάρξει στον κόσμο μία γλώσσα η οποία να δύναται να συγκριθεί με την κλασσική Ελληνική.» [7]
D’Eichtal (Γάλλος συγγραφεύς)
«Η Ελληνική γλώσσα είναι μία γλώσσα η οποία διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά, όλες τις προϋποθέσεις μιάς γλώσσης διεθνούς... εγγίζει αυτές τις ίδιες τις απαρχές του πολιτισμού... η οποία όχι μόνον δεν υπήρξε ξένη πρός ουδεμία από τις μεγάλες εκδηλώσεις του ανθρωπίνου πνεύματος, στην θρησκεία, στην πολιτική, στα γράμματα, στις τέχνες, στις επιστήμες, αλλά υπήρξε και το πρώτο εργαλείο, – πρός ανίχνευση όλων αυτών – τρόπον τινά η μήτρα... Γλώσσα λογική και συγχρόνως ευφωνική, ανάμεσα σε όλες τις άλλες...» [7]

Theodore F. Brunner (Ιδρυτής του TLG και διευθυντής του μέχρι το 1997)
«Σε όποιον απορεί γιατί ξοδεύτηκαν τόσα εκατομμύρια δολλάρια για την αποθησαύριση των λέξεων της Ελληνικής, απαντούμε: Μα πρόκειται για την γλώσσα των προγόνων μας και η επαφή με αυτούς θα βελτιώσει τον πολιτισμό μας.» [10]

Ζακ Λάνγκ (Γάλλος Υπουργός Παιδείας)
«Θα ήθελα να δώ να διδάσκονται τα Αρχαία Ελληνικά, με τον ίδιο ζήλο που επιδεικνύουμε εμείς, και στα Ελληνικά σχολεία.» [10]

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β

ΤΙ ΕΙΠΑΝ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ

Νίκος Γκάτσος
«Πολύ δεν θέλει ο Έλληνας
Να χάσει την λαλιά του
Και να γίνει μισέλληνας
Από την αμυαλιά του.» [10]
Γιώργος Σεφέρης
«Μα τι γυρεύουν οι ψυχές μας
Πάνω σε καταστρώματα καταλυμένων καραβιών
Μουρμουρίζοντας σπασμένες σκέψεις από ξένες γλώσσες;» [8]

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ

ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (29/05/2004)

«Aρχαία Eλληνικά κατά δυσλεξίας»

Tης Aλεξανδρας Kασσιμη

H εκμάθηση της Aρχαίας Eλληνικής, εκτός από μέσο διατήρησης της γλωσσικής παράδοσης, αποτελεί όπλο κατά της δυσλεξίας και άλλων μαθησιακών δυσκολιών, φαινόμενα που κάνουν έντονα την εμφάνισή τους τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα με τα συμπεράσματα τριετούς έρευνας του Aνοικτού Ψυχοθεραπευτικού Kέντρου και του Iνστιτούτου Διαγνωστικής Ψυχολογίας. Tα παιδιά που διδάσκονται μαθήματα Aρχαίων Eλληνικών αποκτούν σημαντικό πλεονέκτημα, έναντι αυτών που δεν παρακολουθούν, στην αντιγραφή σχημάτων, διάκριση γραφημάτων, μνήμη σχημάτων και εικόνων καθώς και στη δοκιμασία συναρμολόγησης αντικειμένων, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας.

«Mαθαίναμε περισσότερα γράμματα όταν πηγαίναμε εμείς σχολείο» λέει στην «K» ο 67χρονος Γιώργος Kαραντινός, συνταξιούχος μαθηματικός, ο οποίος εξομολογείται ότι «μέχρι σήμερα εξακολουθώ να χρησιμοποιώ όλους τους τόνους και τα πνεύματα σε όλα μου τα χειρόγραφα». Παράλληλα παραδέχτηκε ότι «όταν τα παιδιά μου έπρεπε να μάθουν τη χρήση τόνων και πνευμάτων στη γλώσσα, δυσκολεύτηκαν αρκετά, ενώ εμένα μου φαινόταν περίεργη η υπερπροσπάθεια που κατέβαλλαν για να μάθουν Aρχαία Eλληνικά». Oι σημερινοί μαθητές έρχονται σε επαφή με την Aρχαία Eλληνική γλώσσα στην πρώτη τάξη του γυμνασίου όπου κάνουν και την πρώτη τους γνωριμία με την... ψιλή, τη δασεία και την περισπωμένη. «Θα ξέραμε καλύτερα την αρχαία γλώσσα αν την μαθαίναμε από μικρότερη ηλικία, ενώ θα αποκτούσαμε καλύτερη αίσθηση της σύγχρονης γλώσσας και της ορθογραφίας» εκτιμά ο 17χρονος Γιώργος Δημητρίου, μαθητής B΄ Λυκείου, ο οποίος θέλει να σπουδάσει Φυσική. Kαι ο δύο κάνουν λόγο για την ευκολία με την οποία μαθαίνει ένα άτομο το πολυτονικό σύστημα σε νεαρή ηλικία, ενώ η έρευνα του Aνοικτού Ψυχοθεραπευτικού Kέντρου προσθέτει ένα ακόμη στοιχείο.

H εκμάθηση της ιστορικής ορθογραφίας, όπως αποδεικνύουν τα ευρήματα της μελέτης, συμβάλλει στη βελτίωση της ψυχοεκπαιδευτικής ανάπτυξης του παιδιού σε καίριους τομείς, όπως είναι οι αντιληπτικές και οπτικές ικανότητες, λειτουργίες που συνδέονται άμεσα με την εμφάνιση της δυσλεξίας. H έρευνα πραγματοποιήθηκε σε 50 (αγόρια και κορίτσια) παιδιά ηλικίας 6 έως 9 ετών, τα οποία φοιτούσαν σε δημόσια σχολεία της Aττικής και ανήκαν σε οικογένειες με κοινό μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο, ενώ παρακολουθούσαν παρόμοιες εξωσχολικές δραστηριότητες. Oι δύο ομάδες ήταν απόλυτα «συμβατές» μεταξύ τους, με μοναδική διαφορά ότι η μία παρακολουθούσε δύο ώρες εβδομαδιαίως μαθήματα Aρχαίων Eλληνικών. Tα παιδιά αξιολογήθηκαν πριν από την έναρξη του σχολικού έτους και μετά την ολοκλήρωσή του, και τα αποτελέσματα ήταν τα προαναφερόμενα.

Aξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι μετά την κατάργηση του πολυτονικού συστήματος, που δεν συνοδεύτηκε από καμία απολύτως επιστημονική μελέτη, καταγράφηκε μεγάλη αύξηση κρουσμάτων μαθησιακών διαταραχών.

Hμερομηνία : 28-10-2005
http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_1752976_28/10/2005_161700

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Δ

ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΗ» (14/08/2004)

«Ο Όμηρος κάνει καλό στην... καρδιά»
Επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η απαγγελία της Οδύσσειας
και της Ιλιάδας συγχρονίζει αναπνοή και παλμούς
«Ο Όμηρος κάνει καλό στην καρδιά», ισχυρίζονται Ευρωπαίοι επιστήμονες, παραπέμποντας στην αφηγηματική τεχνική του μεγάλου αρχαίου επικού και στις επιδράσεις που μπορεί να έχουν τα έργα του όχι μόνο στην νόηση αλλά και στην ομαλή λειτουργία του ανθρώπινου σώματος. Σε έρευνα που δημοσιεύει το «American Journal of Physiology» υποστηρίζεται ότι ο ξεχωριστός ρυθμός, ο λεγόμενος δακτυλικός εξάμετρος, το αρχαιότερο μέτρο ποίησης με το οποίο ο Όμηρος επέλεξε να γράψει τα έπη της «Οδύσσειας» και της «Ιλιάδας», επιδρά θετικά στον συγχρονισμό της αναπνοής και των παλμών της καρδιάς όταν κάποιος τα απαγγέλλει.

Αργές ανάσες

Όπως υποστηρίζουν οι επιστήμονες, με την απαγγελία στίχων υπό αυτήν την μορφή μπορούν να επιτευχθούν αργές ανάσες που βοηθούν τόσο στην καρδιακή λειτουργία όσο και στην σωστή αναπνοή.

Παρακολουθώντας συστηματικά τις αντιδράσεις του οργανισμού 20 ατόμων κατά την διάρκεια απαγγελίας στίχων από την Ομηρική «Οδύσσεια», ανακάλυψαν μια εκπληκτική επίδραση στον συγχρονισμό των αναπνοών και των καρδιακών παλμών. «Είναι προφανές ότι το εξάμετρο βοηθά τον ανθρώπινο οργανισμό να βρεί τον δικό του σωστό ρυθμό», υποστηρίζουν οι ερευνητές. Θεωρείται μια ανακάλυψη ιδιαίτερα σημαντική, τόσο για την κατανόηση των μηχανισμών που βοηθούν στην λειτουργία της καρδιάς και της αναπνοής όσο και για την θεραπεία καρδιακών παθήσεων.

Σωστός τονισμός

Όπως έχει αποδειχθεί, επιδρούν θετικά κυρίως στο κυκλοφορικό σύστημα του ανθρώπινου οργανισμού, καθώς όταν κάποιος τα απαγγέλλει με τον σωστό τρόπο η αναπνοή του περιορίζεται σε έξι εισπνοές το λεπτό, κάτι που βοηθά την καρδιά να λειτουργεί αποτελεσματικά. Άλλες έρευνες έχουν αποδείξει ότι η απαγγελία τους μειώνει την πίεση και ευνοεί την αποτελεσματική λειτουργία των πνευμόνων. Όσο για τα Ομηρικά έπη, οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι δεν είναι ανάγκη να διαβάσει κανείς και τους 12.000 στίχους της «Οδύσσειας», αρκεί να απαγγείλει λίγες στροφές περπατώντας και ακολουθώντας τον τονισμό των συλλαβών.

Hμερομηνία : 28-10-2005
http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_1752976_28/10/2005_161700

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ε

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΠΑΝΑΡΧΑΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΙΣ ΙΝΔΙΕΣ

«Λένε ότι στην περιοχή από την οποία πέρασε ο Αλέξανδρος, ανάμεσα στους ποταμούς Ινδό και Κωφήνα, υπήρχε μία πόλη που λεγόταν Νύσα. Την είχε χτίσει ο Διόνυσος όταν εκστράτευσε εναντίον των Ινδών.» [21] βιβλίο Ε σελ 27
«Βασιλιά, οι Νυσίοι σε παρακαλούν να σεβαστείς τον Διόνυσο και να τους αφήσεις ελεύθερους και ανεξάρτητους. Όταν ο Διόνυσος υποδούλωσε τους Ινδούς και στράφηκε πίσω προς την Ελληνική θάλασσα, έχτισε, αφήνοντας εδώ τους απόμαχους στρατιώτες του που συμμετείχαν στην λατρεία του, αυτήν την πόλη για να θυμίζει την περιπλάνησή του και την νίκη του. Έτσι και εσύ ο ίδιος έχτισες την Αλεξάνδρεια στον Καύκασο και την άλλην Αλεξάνδρεια στην Αίγυπτο, καθώς μάλιστα έχεις ήδη χτίσει πολλές πόλεις και προτίθεσαι να χτίσεις κι άλλες, έχεις δείξει μεγαλύτερη δραστηριότητα από τον Διόνυσο. Ο Διόνυσος έδωσε στην πόλη μας το όνομα της τροφού του, της Νύσας, και ονόμασε ολόκληρη την περιοχή Νυσαία. Το βουνό που βρίσκεται κοντά στην πόλη, ο Διόνυσος το ονόμασε Μηρό, διότι κατά την παράδοση ο ίδιος κυοφορήθηκε στον μηρό του Δία. Από τότε η πόλη μας είναι ελεύθερη, εμείς οι ίδιοι ανεξάρτητοι και τα πολιτικά μας ήθη ήρεμα. Και σου έχω και άλλη μία απόδειξη ότι ο Διόνυσος έχτισε την πόλη μας, από όλη την Ινδία μόνο σε εμάς φυτρώνει κισσός.» (Ο κισσός ήταν το ιερό φυτό του Διονύσου) [21] βιβλίο Ε σελ 29
«Ανέβηκε στο βουνό που λεγόταν Μηρός με τους εταίρους ιππείς και το άγημα του πεζικού και το βρήκε κατάφυτο από κισσό [...] Οι Μακεδόνες αντίκρυσαν με βαθιά ευχαρίστηση τον κισσό διότι είχαν καιρό να δούνε (δεν υπάρχει στην Ινδία κισσός, όπως δεν υπάρχουν και αμπέλια).» [21] βιβλίο Ε σελ 29
«Οι Νυσσαίοι όμως δεν είναι Ινδοί. Ίσως να είναι απόγονοι των Ελλήνων εκείνων που ακολούθησαν τον Διόνυσο στην εκστρατεία του στην Ινδία και δεν μπορούσαν πια να πολεμήσουν.» [21] Ινδική σελ 113
«...το ότι οι Ινδοί πηγαίνουν στην μάχη κάτω από τον ήχο τυμπάνων και κυμβάλων, και η εσθήτα τους είναι κατάστικτη, όπως των βάκχων του Διονύσου.» [21] Ινδική σελ 123

ΠΗΓΕΣ
[1] http://www.krassanakis.gr/chinese.htm
[2] ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΔΑΥΛΟΣ» τεύχος 204 (Δεκέμβριος 1999)
[3] «ΠΡΟΑΛΦΑΒΗΤΙΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΑΙ ΓΡΑΦΑΙ» του Γ. Πετρόπουλου
[4] «ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΝ ΠΑΤΡΙΔΟΓΝΩΣΙΑΣ – Τι είπαν και έγραψαν οι ξένοι για την Ελλάδα, τους Έλληνες και την γλώσσα τους» του Μ. Παγουλάτου
[5] «Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΕΙΝΑΙ Η ΓΛΩΣΣΑ ΠΟΥ ΟΜΙΛΕΙ Η ΦΥΣΗ» του Γ. Πρινιγιανάκη
[6] «ΕΛΛΗΝ ΛΟΓΟΣ – ΠΩΣ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΟΝΙΜΟΠΟΙΗΣΕ ΤΟΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΛΟΓΟ» της Α. Τζιροπούλου – Ευσταθίου
[7] «Ο ΕΝ ΤΗ ΛΕΞΕΙ ΛΟΓΟΣ» της Α. Τζιροπούλου – Ευσταθίου
[8] «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΑΓΩΓΗ – ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ» της Α. Τζιροπούλου – Ευσταθίου
[9] «ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΙΧΝΕΥΣΕΙΣ» του Α. Τζαφερόπουλου
[10] «ΕΙΣ ΟΙΩΝΟΣ ΑΡΙΣΤΟΣ, ΑΜΥΝΕΣΘΑΙ ΠΕΡΙ ΓΛΩΣΣΗΣ» του Α. Αντωνάκου
[11] «Η ΜΑΓΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ – ΠΛΗΡΗΣ ΚΑΤΑΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΙΝΔΟΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ» του Γ. Μπαλή
[12] «ΚΕΝΤΡΟ ΛΕΞΙΚΟΛΟΓΙΑΣ» - http://www.lexicon.gr/
[13] ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ» Τεύχος 5 (Δεκέμβριος 2003)
[14] ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΑ» Τεύχος 25 (Ιούλιος 2006)
[15] «ΓΛΩΣΣΑ ΜΕΤ’ ΕΜΠΟΔΙΩΝ» του Ν. Σαραντάκου (Εκδόσεις «του Εικοστού Πρώτου»)
[16] «ΜΟΝΟΤΟΝΙΚΗ ΓΡΑΦΗ» της Χ. Τσικοπούλου
[17] «ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ» του Α. Τζαρτζάνου
[18] ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «SCIENTIFIC AMERICAN» (18/10/2004) (http://www.sciam.com/article.cfm;articleID=00075241-741B-1150-B36283414B7F0000)
[19] ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (28/10/2005) (http://news.kathimerini.gr/4Dcgi/4Dcgi/_w_articles_civ_1752976_28/10/2005_161700)
[20] «ΑΝΟΙΚΤΟ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ – ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΟΜΑΔΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΘΗΝΩΝ» http://www.opc.gr/gr/article.asp?in=5&sub=60&id=626
[21] «ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ» του Αρριανού (Εκδόσεις «Κάκτος»)

Αλέξανδρος Αγγελής

Η Ελληνική γλώσσα, είναι η μόνη εννοιολογική γλώσσα της γης, δηλαδή η μόνη γλώσσα στην οποίαν το σημαίνον (όνομα) εμπεριέχει απολύτως και άνευ παρερμηνείας το σημαινόμενον (νόημα). Το ότι δίδονται σήμερα διά κάθε λέξιν της Ελληνικής καθομιλουμένης διάφορες ερμηνείες, αυτό είναι απόδειξης της απωλείας της σοφίας, η οποία ενυπάρχει στην γλώσσα μας, από τους σημερινούς χρήστες αυτής, δηλαδή από εμάς τους σημερινούς Έλληνες

Όμως, σχετικά με το θέμα αυτό, υπάρχει ένας πραγματικός θησαυρός της Ελληνικής Γραμματείας, τον οποίον θα πρέπει όλοι οι Έλληνες να τον μελετήσουν. Είναι ο Πλατωνικός διάλογος «ΚΡΑΤΥΛΟΣ», ο οποίος αναφέρεται ακριβώς στην ιστορία, φιλοσοφία και ετυμολογία των ονομάτων της Ελληνικής γλώσσας. Ειδικά όσοι διακατέχονται από τον ετυμολογικόν της γλώσσας μας οίστρον, θα πρέπει απαραιτήτως να αναγνώσουν προσεκτικά τον εν λόγω διάλογο.

Περί του ονόματος «άνθρωπος», δίδεται από τον Σωκράτη στον «ΚΡΑΤΥΛΟ» η ακόλουθος ετυμολογική ερμηνεία (την παραθέτω εδώ σε μετάφρασι):

[……ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Νομίζω ότι και το όνομα των ανθρώπων, μία από αυτές τις αλλοιώσεις υπέστη, καθώς και αυτό έγινε όνομα, ενώ πριν ήταν έκφρασις. Με την αφαίρεσιν του γράμματος Άλφα και με την μεταβολήν του τόνου της λήγουσας από οξύτερο σε βαρύτερο.

ΕΡΜΟΓΕΝΗΣ: Τι εννοείς ;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ιδού τι εννοώ: Το όνομα «άνθρωπος» σημαίνει ότι τα μεν άλλα ζώα τίποτε από όσα βλέπουν δεν μελετούν, δεν συλλογίζονται και δεν αναθρούν … τίποτε ήτοι δεν παρατηρούν με προσοχή… ο δε άνθρωπος άπαξ και δεί κάτι – άπαξ δηλαδή και «όπωπε» κάτι – και αναθρεί και συλλογίζεται ό,τι όπωπε. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι ο άνθρωπος σωστά ονομάστηκε «άνθρωπος», διότι είναι το μοναδικό ζώον, το οποίον «αναθρεί ά όπωπε», παρατηρεί δηλαδή με μεγάλη προσοχή ό,τι έχει δεί….].

Βλέπουμε λοιπόν ότι ο σοφότερος των ανθρώπων Σωκράτης, μεταφέροντας μέσα από τον συγκεκριμένον διάλογον την πανάρχαια γνώσιν της Ελληνικής ονοματοθετήσεως διά την συγκεκριμένην λέξιν, δίδει την πληροφορίαν ότι η λέξις «άνθρωπος» στην πρωτογένεσιν της ήταν περιφραστικός επιθετικός προσδιορισμός του όντος, το οποίον διέφερε από τα ζώα βασικά ως προς τον τρόπον με τον οποίον χρησιμοποιούσε τον νούν του και ως προς τις διανοητικές του ικανότητες.

Έτσι ο περιφραστικός επιθετικός προσδιορισμός «αναθρών ά οπωπε», συνεπτύχθη μονολεκτικά σε «ανάθρωπος», και εν συνεχεία με την αφαίρεση του γράμματος «α»μεταξύ των φθόγγων «ν» και «θ» και της μεταφοράς του τόνου στην πρώτην συλλαβήν της λέξεως, διεμορφώθη η λέξις «άνθρωπος»!

Εδώ θα πρέπει να τονισθή ότι η Ελληνική γλώσσα είναι η μοναδική, η οποία χαρακτηρίζει τον άνθρωπο σύμφωνα με τις διανοητικές του ικανότητες. Όλες οι άλλες λατινογενείς διάλεκτοι, χαρακτηρίζουν τον άνθρωπο μόνον με την υλικήν του υπόστασιν, την χοϊκήν, την χωμάτινη (homo, human, home, κ.λ.π.). Να είναι άραγε τυχαίον αυτό, διότι και ο ορισμός αυτός από Ελληνικήν λέξιν έχει ληφθή, ή μήπως η Ελληνική γλώσσα είναι η μοναδική, η οποία αναδεικνύει την προτεραιότητα στην οποίαν πρέπει να επικεντρώνεται η προσοχή του ανθρώπου;

Χωρίς αστυνομική φρούρησηβρίσκεται για αρκετό χρονικό διάστημα ο αρχαιολογικός χώρος της Ελλάδας που έδωσε τη μεγαλύτερη ίσως ιστορική ανακάλυψη των τελευταίων σαράντα χρόνων.

Το μεγαλοπρεπές μνημείο του Τύμβου Καστάπου προβάλει διεθνώς τον πολιτισμό των αρχαίων Ελλήνων και ακτινοβολεί με την παρουσία του σε ολόκληρη την οικουμένη, δέχεται την απαξίωση της ηγεσίας της ΕΛΑΣ αφού η παρουσία της στο αρχαιολογικό χώρο εδώ και τέσσερεις μήνες είναι πλέον ανύπαρκτη.

Η αποχώρηση των αστυνομικών από την Αμφίπολη άρχισε σταδιακά το καλοκαίρι του 2016 μετά από την επίσκεψη του πρώην υπουργού πολιτισμού Αριστείδη Μπαλτά.

Η απόφαση του Αστυνομικού Διευθυντή Σερρών να εγκαταλείψουν οι άνδρες της ΕΛΑΣ το φυλάκιο της εισόδου στο τύμβο Καστά και να αντικαταστήσει τα μέτρα φρούρησης με τη μορφή των μεμονωμένων επισκέψεων ενός περιπολικού στην περιοχή, δίνουν μια θλιβερή εικόνα αλλά προκαλούν και πολλά ερωτήματα, αφού την αλλαγή των μέτρων που διέταξε, ακολούθησε μια «εκπληκτική» συνέχεια.

Με την πάροδο των ημερών ελαχιστοποιήθηκαν οι περιπολίες , και σταδιακά σταμάτησαν, ενώ το μνημείο φυλάσσεται πλέον μόνο από δυο συμβασιούχους υπαλλήλους του αρχαιολογικού Μουσείου.

Μπορεί ο χώρος του ταφικού συγκροτήματος να κινηματογραφείται από κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης, αλλά ωστόσο το σύστημα παρακολούθησης στα χέρια ενός επιτήδειου χάκερ μπορεί να παρουσιάσει σημαντικές αδυναμίες και να τεθεί εκτός λειτουργίας.

Αν λάβουμε δε, υπ όψιν μας και το γεγονός ότι οι φύλακες δεν έχουν δικαίωμα οπλοφορίας, τότε στην περίπτωση ενός απρόσμενου και αιφνιδιαστικού περιστατικού, θα είναι πολύ αργά.

Δεν αρκεί μόνο η επισήμανση -κάτι που όλοι αναγνωρίζουν - πως ο αρχιφύλακας της περιοχής Αλέξανδρος Κοχλιαρίδης καταβάλλει φιλότιμες προσπάθειες για τη φύλαξη του μνημείου με τη συνεχή παρουσία του κάθε βράδυ. Πρέπει να καταστεί σαφές από την πλευρά της πολιτείας και κάτι άλλο, πολύ σημαντικό.

Ποιος είναι αυτός που διασφαλίζει την προστασία της ζωής κάθε φύλακα αλλά και την ακεραιότητα του μνημείου σε περίπτωση εισβολής ατόμων που στόχο έχουν την κλοπή ή έστω και μια απλή δολιοφθορά;

Η απόφαση της απομάκρυνσης των αστυνομικών από την φύλαξη του Τύμβου Καστά και η απουσία τους από το φυλάκιο της εισόδου, προκαλεί θα λέγαμε το κοινό αίσθημα όσων Ελλήνων αγαπούν και σέβονται τον πολιτισμό των προγόνων τους , αφού διαπιστώνουν για μια ακόμη φορά πως η πολιτεία απαξιώνει από ο 2015 συστηματικά και σταδιακά αυτόν τον μοναδικό πολιτιστικό θησαυρό της χώρας μας.

Και το εύλογο ερώτημα που μπαίνει είναι : Με ποια κριτήρια πάρθηκε η απόφαση αυτή, που ουσιαστικά ανοίγει ένα παράθυρο σε επίδοξους αρχαιοκάπηλους για να δράσουν στην περιοχή;

Ο αρχηγός της ΕΛΑΣ Αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Τσουβάλας μπορεί να αγνοεί το θέμα λόγω χειρισμού του συγκεκριμένου ζητήματος από υφισταμένους του. Οφείλει όμως άμεσα να τοποθετηθεί και να πάρει το ταχύτερο μέτρα όπως άλλωστε και η Γ.Γ. του ΥΠ.ΠΟ Μαρία Βλαζάκη, η οποία εξακολουθεί να στέκει απόμακρη και αδιάφορη σ αυτή τη μοναδική αρχαιολογική ανακάλυψη που νοηματοδοτεί τη ζωή των Ελλήνων.

Το όλο ζήτημα όμως άπτεται και των αρμοδιοτήτων του εισαγγελέα Σερρών και ίσως θα πρέπει να τον απασχολήσει στο βαθμό που του αναλογεί.

Για να αποφύγουμε λοιπόν κάθε ενδεχόμενο να χαθεί μέσα από το μοναδικό σε μέγεθος και ακέραιο μνημείο έστω και ένα μικρό κομμάτι από το νυχάκι μιας Καρυάτιδας που θα ήθελε πολύ να έχει στην κατοχή του ένα πλούσιος συλλέκτης, αλλά και για να αποφύγει η Ελλάδα μια Διεθνή κατακραυγή για την ανικανότητα διαχείρισης μιας απλής κατάστασης, επιβάλλεται να αντιμετωπίζουμε το ζήτημα του Καστά με τη δέουσα σοβαρότητα.

Απόδειξη γι αυτό θα είναι να επανέλθουν τα μέτρα φύλαξης στο αρχικό τους στάδιο.
Φώτο: Μίλτος Βαλκάνης

του Γιώργου Ροδάκογλου, thousandnews.gr

Η Αμφίποληιδρύθηκε από τους Αθηναίους, συγκεκριμένα από τον στρατηγό Άγνωνα, το 438 π.Χ. . Η πόλη-κράτος των Αθηνών εκείνη την περίοδο βρίσκεται στη χρυσή εποχή της ανάπτυξής της.

Για την κοινωνική προστασία των φτωχότερων και ακτήμονων τάξεων του αττικού πληθυσμού, αλλά και για την κατοχύρωση της αθηναϊκής κυριαρχίας μέσα στην περιοχή της μεγάλης αθηναϊκής συμμαχίας που είχε σχηματίσει, ίδρυε διάφορες αποικίες και κληρουχίες.

Η διαφορά τους είναι ότι, ενώ οι αποικίες οργανώνονταν ως ανεξάρτητες πολιτείες με ιδιαίτερη νομοθεσία κατά τα πρότυπα των παλαιών αποικιών της αρχαϊκής εποχής, οι κληρουχίες είχαν άρρηκτη πολιτική εξάρτηση από το αθηναϊκό κράτος. Οι κληρούχοι διατηρούσαν τα δικαιώματά τους ως Αθηναίοι πολίτες και η περιοχή τους ήταν τμήμα της αθηναϊκής επικράτειας. Τέτοια κληρουχία ήταν η Αμφίπολη, η οποία είχε αττική φρουρά που διοικούνταν από φρούραρχο.

Η περιοχή που ιδρύθηκε η νέα πόλη ήταν γνωστή από τον 6 αι. π.Χ. και ανήκε στους Εδωνίτες της Θράκης και ονομαζόταν «Εννέα Οδοί». Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο ο Ξέρξης κατά την εκστρατεία του στην Ελλάδα το 480 π.Χ., καθώς περνούσε τις γέφυρες του Στρυμόνα, έθαψε ζωντανά εννέα νεαρά αγόρια και κορίτσια ως θυσία.

Η περιοχή αυτή ήταν ιδιαίτερα σημαντική για την Αθήνα, γιατί έλεγχε την πλούσια ενδοχώρα του πλωτού εκείνη την εποχή ποταμού Στρυμόνα, αλλά και των μεταλλείων χρυσού και ασημιού του όρους Παγγαίου. Πήρε την ονομασία Αμφίπολη, ίσως γιατί ήταν χτισμένη μεταξύ του ποταμού Στρυμόνα και της λίμνης Κερκινίτιδας, η οποία μόλις το 1930 αποξηράνθηκε, γιατί είχε καταντήσει έλος επικίνδυνο για την υγεία των ανθρώπων της περιοχής.

Το πόσο σημαντική πόλη ήταν φαίνεται από το πάθος των Αθηναίων να την ανακαταλάβουν, όταν την έχασαν. Το 424 π.Χ. η πόλη, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, έπεσε στα χέρια των Σπαρτιατών, όπως η Θεσσαλία και οι περισσότερες πόλεις της Χαλκιδικής. Ο Αθηναίοι προσπάθησαν να την πάρουν με στρατό που στάλθηκε από τη Θάσο με αρχηγό τον κατοπινό μεγάλο ιστορικό Θουκυδίδη.

Λόγω της αποτυχίας ο ιστορικός εξορίστηκε (και από την εξορία άρχισε να γράφει την ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου). Οι Αθηναίοι όμως δεν ξέχασαν την Αμφίπολη και το 423/22 έστειλαν τον Κλέωνα, το νέο ήρωα της αττικής δημοκρατίας, ο οποίος όμως σκοτώθηκε, όπως και ο σπαρτιάτης στρατηγός Βρασίδας, για τον οποίο οι Αμφιπολίτες ίδρυσαν γι’ αυτόν μνημείο στην αγορά τους και του απένειμαν ηρωικές τιμές.

Τελικά οι Σπαρτιάτες την κράτησαν, παρόλο που η Αθήνα την απαιτούσε. Οι απαιτήσεις των Αθηναίων για την επικύρωση των αξιώσεών της πάνω στην πολύ σημαντική πόλη της Αμφίπολης συνεχίστηκε κατά την περίοδο της δεύτερης αττικής συμμαχίας (386 πΧ.-371π.Χ.), αλλά και την περίοδο της θηβαϊκής ηγεμονίας (371π.Χ.-362π.Χ.) χωρίς όμως πάλι αποτέλεσμα.  

Η Αρχαία Γέφυρα της Αμφίπολης

Το αρχαίο Γυμνάσιο Αμφίπολης

Με την Αμφίπολη ασχολήθηκε στη συνέχεια ο Φίλιππος Β΄, ο νέος και φιλόδοξος βασιλιάς της Μακεδονίας. Παίρνοντας το θρόνο και, επειδή κινδύνευε το βασίλειο από τους Ιλλυριούς, τους Παίονες και τους Θράκες, για να πάρει με το μέρος του τους Αθηναίους, προβαίνει σε μια θεαματική ενέργεια. Παραιτείται από την Αμφίπολη. Όταν όμως ο Φίλιππος απαλλάχτηκε από τους κινδύνους, κατέλαβε την Αμφίπολη αιφνιδιαστικά το 357 π.Χ. . Έκτοτε η πόλη αποτέλεσε αναπόσπαστο τμήμα της μακεδονικής μοναρχίας καθ’ όλη τη διάρκειά της, όντας ένας σπουδαίος κόμβος στον κάτω ρου του ποταμού Στρυμόνα. Φτιάχτηκε εκεί νομισματοκοπείο και ναυπηγείο.

Ήταν σημαντική ναυτική βάση των Μακεδόνων και τα 160 πολεμικά πλοία της εκστρατείας του Μ. Αλέξανδρου ξεκίνησαν από την Αμφίπολη. Γι’ αυτό ο μεγάλος στρατηλάτης σκόπευε να ανεγείρει έναν μεγαλοπρεπή ναό στην πόλη για να την τιμήσει για το παραπάνω γεγονός. Άλλωστε ήταν και ο ίδιος θαυμαστής της, όπως αναφέρει ο Διόδωρος Σικελιώτης.

Αργότερα μάλιστα έποικοι ίδρυσαν πόλη με το όνομα Αμφίπολη, την ελληνιστική περίοδο, με προτροπή του Σέλευκου, στις όχθες του Ευφράτη ποταμού!

Με την πτώση του Μακεδονικού Βασιλείου από τους Ρωμαίους η Αμφίπολη έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η πόλη ορίστηκε πρωτεύουσα μίας από τις τέσσερις διοικητικές περιφέρεις στις οποίες χώρισαν οι Ρωμαίοι τη Μακεδονία, τις επονομαζόμενες μερίδες (οι άλλες τρεις ήταν η Θεσσαλονίκη, η Πέλλα και η Πελαγονία). Η μερίδα της στην συνέχεια ενσωματώθηκε στην επαρχία της Θράκης. Από την πόλη διερχόταν η περίφημη Εγνατία οδός.

Μετά τις επιδρομές των Σλάβων στα τέλη του 6ου αιώνα μ.Χ. η Αμφίπολη ερήμωσε σταδιακά για να εγκαταλειφθεί εντελώς τον 8ο αιώνα μ.Χ., όταν οι περισσότεροι κάτοικοι κατέφυγαν στην κοντινή παραθαλάσσια πόλη Ηιώνα, που πλέον είχε μετονομαστεί από τους Βυζαντινούς σε Χρυσόπολη.

Πολύ κουβέντα γίνεται αν ο εντυπωσιακός τάφος που ανακαλύφθηκε σε κοντινό λόφο της αρχαίας Αμφίπολης είναι του Μ. Αλέξανδρου. Μετά το θάνατό του, το σώμα του το πήρε ο στρατηγός του, ο Πτολεμαίος και το έφερε στη Μέμφιδα της Αιγύπτου (σημερινό Κάιρο) και, στη συνέχεια, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου τοποθετήθηκε για πρώτη φορά σε ένα τάφο και στη συνέχεια τοποθετείται σε ένα δεύτερο τάφο.

Το σώμα του Αλεξάνδρου στη συνέχεια θα το δουν μία σειρά από γνωστά ονόματα της παγκόσμιας ιστορίας, συμπεριλαμβανομένων του Ιούλιου Καίσαρα και του Οκταβιανού Αυγούστου. Ο Καρακάλλας, ο Ρωμαίος αυτοκράτορας στις αρχές του τρίτου αιώνα μ.Χ., φαίνεται να έχει δει, αν όχι το σώμα του, τον τάφο του σίγουρα το 215 μ.Χ. . Κάπου στα μέσα του 4 αι. μ.Χ. με τις καταστροφές των φανατικών χριστιανών στην Αίγυπτο το σώμα και ο τάφος φαίνεται να έχουν εξαφανιστεί χωρίς ίχνος. Κάποιοι ανέφεραν ότι ο τάφος, έτσι κι αλλιώς, υπήρχε τον 16ο ή τον 17ο αιώνα μ.Χ. !. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, υπήρξαν ανακοινώσεις από επτά ευρήματα του τάφου του Αλέξανδρου. Κάθε ένα από αυτά έχει αποδειχθεί ότι ήταν λανθασμένα.

Μία πιθανότητα είναι να είναι της Ρωξάννης και του γιου και διαδόχου του Μ. Αλέξανδρου, Αλέξανδρου Δ΄ , αν και ο τάφος του μικρού διαδόχου βρέθηκε και στην Βεργίνα (αρχαίες Αιγές). Στην Αμφίπολη ζούσαν τα τελευταία χρόνια περιορισμένοι η σύζυγος του μεγάλου στρατηλάτη και ο γιος της και διάδοχος από τον στρατηγό Κάσσανδρο.
Όταν οι στρατηγοί του Μ. Αλέξανδρου υπέγραψαν συνθήκη, ο Κάσσανδρος βρέθηκε σε μειονεκτική θέση. Έπρεπε να κρατήσει την εξουσία της Μακεδονίας μόνο για όσο χρονικό διάστημα χρειαζόταν μέχρι να ενηλικιωθεί ο έφηβος Αλέξανδρος Δ΄. Ο όρος αυτός όμως ήταν η θανατική καταδίκη για τον τελευταίο διάδοχο του οίκου των Αργεαδών. Το 310/09 π.Χ. η Ρωξάννη και ο γιος της δολοφονούνται στην Αμφίπολη κατ’ εντολή του Κάσσανδρου.

Τέλος η Αμφίπολη ήταν η γενέτειρα των ναυάρχων και φίλων του Μ. Αλέξανδρου Νέαρχου, Ανδροσθένη και Λαομέδοντα και θα μπορούσε να είναι μνημείο προς τιμή τους.

Γιάννης Σιατούφης, enallaxnews.gr

Στο πλαίσιο των δράσεων που συνοδεύουν την επετειακή έκθεση «Οδύσσειες», το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο οργανώνει τη δεύτερη Κυριακή κάθε μήνα και ώρα 12 π.μ. ένα νέο κύκλο κυριακάτικων περιπάτων στο μουσείο.

Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο σας προσκαλεί να γνωρίσετε τις μόνιμες εκθέσεις των προϊστορικών και αιγυπτιακών αρχαιοτήτων μέσα από τις θεματικές που αναδεικνύουν οι «Οδύσσειες»: ταξίδια στις θάλασσες της ανατολικής Μεσογείου, μυθικές περιπέτειες σε τόπους μακρινούς, γοητευτικές θεότητες, ισχυροί βασιλιάδες και εμπορικές δραστηριότητες, θα ζωντανέψουν μέσα από τις αφηγήσεις αρχαιολόγων της Συλλογής Προϊστορικών, Αιγυπτιακών, Κυπριακών και Ανατολικών Αρχαιοτήτων. Ο περίπατος θα καταλήγει στην έκθεση «Οδύσσειες».

Χρυσή νεκρική προσωπίδα, γνωστή με τη συμβατική ονομασία «μάσκα του Αγαμέμνονα». Από τον Ταφικό Κύκλο Α'των Μυκηνών,16ος αι. π.Χ.

«Η Κουροτρόφος». Πήλινο νεολιθικό ειδώλιο από το Σέσκλο Θεσσαλίας, 4800-4500 π.Χ.(Φωτογράφος: Ειρήνη Μίαρη)

Οι τρεις πρώτες θεματικές περιηγήσεις είναι:

Κυριακή 12 Φεβρουαρίου, ώρα 12 π.μ.:

Εξερευνώντας μία νεολιθική οικία: καθημερινά στιγμιότυπα μιας πρώιμης κοινωνίας

Κυριακή 12 Μαρτίου, ώρα 12 π.μ.:

Ιστορίες κύρους και εξουσίας στον μυκηναϊκό κόσμο

Κυριακή 9 Απριλίου, ώρα 12 π.μ.:

Αργοναυτική εκστρατεία: Μύθοι και πραγματικότητα

Άποψη της ενότητας «Θεοί και Δαίμονες, ηρωικές γενιές και μυθικά ταξίδια» της περιοδικής έκθεσης «Οδύσσειες». Στο μαρμάρινο ανάγλυφο του τέλους του 4ου αιώνα π.Χ. εικονίζονται οι Διόσκουροι, που τιμώνταν ως προστάτες των ναυτικών και είχαν πάρει μέρος στην αργοναυτική εκστρατεία, ενώ στην ερυθρόμορφη πελίκη του 5ου αι. π.Χ. που βρίσκεται από κάτω, εικονίζεται ο Φρίξος με το χρυσόμαλλο κριάρι.

Για την παρακολούθηση της παρουσίασης είναι απαραίτητη η προμήθεια εισιτηρίου και η δήλωση συμμετοχής κατά την προσέλευση. Θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας.

Στοιχεία επικοινωνίας:

Διεύθυνση: Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Πατησίων 44, Αθήνα 10682

Τηλ: 213214 4891

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα 13:00-20:00, Τρίτη-Κυριακή 09:00-16:00

Email: eam@culture.gr, www.namuseum.gr

Πηγή: ΥΠΠΟ

Στα πλαίσια της 5ης συνάντησης του Μυκηναϊκού Σεμιναρίου που θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 09/02/2017 στις 19:00 στο Αµφιθέατρο Α. Αργυριάδη (Κεντρικό Κτήριο Πανεπιστηµίου Αθηνών Πανεπιστηµίου 30) θα μιλήσει η ∆ρ Helena Tomas, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Αιγαιακής Προϊστορίας και Μυκηναϊκής Επιγραφικής με θέμα: "Ανατολική Αδριατική και Αιγαίο στην Εποχή του Χαλκού: µία αµοιβαία αυτοαποκάλυψη;"

Αντίθετα µε πολλές περιοχές της Μεσογείου που έχουν αποδώσει πληθώρα στοιχείων για επαφές µε το Αιγαίο, η ανατολική ακτή της Αδριατικής, βόρεια της Ελλάδας, δεν έτυχε ανάλογης προσοχής. Κατά το δεύτερο µισό της πρώτης χιλιετίας π. Χ. ιδρύθηκαν εκεί αρκετές ελληνικές αποικίες. Κατά την ΄Υστερη Εποχή του Χαλκού όµως, αυτή η περιοχή φαίνεται ότι για κάποιο λόγο περέµενε µακρινή και µυστηριώδης. Σποραδικά ευρήµατα πιστοποιούν επαφές µεταξύ του Αιγαίου και της ανατολικής Αδριατικής. Εν τούτοις, αδιευκρίνιστες συνθήκες φαίνεται ότι εµπόδισαν την Αδριατική να διαδραµατίσει ένα σηµαντικότερο ρόλο στο µυκηναϊκό θαλάσσιο δίκτυο επαφών.

Νωρίτερα, ωστόσο, κατά την Πρώιµη Εποχή του Χαλκού, η ανατολική ακτή της Αδριατικής δεν είχε τόσο περιφερειακό ρόλο. Τότε αναπτύχθηκε ο Πολιτισµός Cetina στην πεδιάδα του οµώνυµου ποταµού, στην ενδοχώρα της Κροατίας. Η τυπική κεραµική του πολιτισµού αυτού εξαπλώθηκε στις ιταλικές και βόρειες ακτές της Αδριατικής, την κεντρική Βαλκανική χερσόνησο, την Αλβανία και το Αιγαίο. Η ευρεία διάδοσή της µαρτυρεί ότι αποτελούσε αντικείµενο εµπορικών ανταλλαγών.

Χάλκινα αντικείµενα που βρέθηκαν σε τύµβους στην περιοχή της Cetina και το γεγονός ότι δεν υπήρχαν εκεί διαθέσιµες πηγές µετάλλων οδηγούν στο συµπέρασµα ότι τα µέταλλα αποτελούσαν προϊόν εµπορίου και ότι οι φορείς του Πολιτισµού Cetina µπορεί να αντάλλασσαν την κεραµική (ή το περιεχόµενό της) µε µέταλλα. Η κατανοµή των αιγαιακών θέσεων όπου βρέθηκε τέτοια κεραµική υποδεικνύει το δρόµο που ακολουθούσαν οι φορείς του πολιτισµού Cetina προς τις πηγές πρώτων υλών, ίσως ακόµη και προς το Λαύριο.

Θα ήταν πολύ διαφωτιστικό να αποδειχθεί ότι πράγµατι οι άνθρωποι αυτοί ταξίδευαν µέχρι την Αττική για να προµηθευτούν µέταλλα - µε άλλα λόγια ότι µέταλλα από το Λαύριο µπορεί να εξάγονταν εκτός του Αιγαίου σε µια τόσο πρώιµη εποχή. Το εµπόριο µετάλλων που αποτέλεσε κινητήρια δύναµη καθόλη τη διάρκεια της Εποχής του Χαλκού µπορεί να είχε ευρύτερους ορίζοντες από όσο µέχρι τώρα πιστευόταν.

Πηγή: ΕΚΠΑ, anaskafi

Η Μακρυγιάννηείναι μία από τις ομορφότερες συνοικίες του κέντρου της  Αθήνας σύμφωνα με άρθρο του didee.grστο οποίο γράφει η Μαρία Ροδίτη και φωτογραφίζει η Βασιλική Παπακωνσταντίνου.

Ξεκινά από την οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου και εκτείνεται μέχρι και τη Λεωφόρο Συγγρού, στην περιοχή των Στύλων του Ολυμπίου Διός. Κάνοντας μια βόλτα στην περιοχή, σίγουρα το μάτι θα πέσει στα επιβλητικά νεοκλασικά κτίρια και τις πολυκατοικίες του μεσοπολέμου, τα οποία συνιστούν αρχιτεκτονικά αριστουργήματα. Βέβαια, μπορεί η ήσυχη συνοικία του Μακρυγιάννη να κατακλύζεται από τουριστικά μαγαζάκια που πωλούν μινιατούρες-ομοιώματα του Παρθενώνα και άλλων μνημείων, ωστόσο είναι πολύ λιγότερο στιγματισμένη από την τουριστική κίνηση και τη βοή των δρόμων της Πλάκας.

Η συνοικία πήρε το όνομά της από τον αγωνιστή της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, το στρατηγό Ιωάννη Μακρυγιάννη. Ο Μακρυγιάννης, πριν την οριστική εγκατάστασή του στην Αθήνα, είχε αγοράσει αρκετά κτήματα στην περιοχή γύρω από το Ζάππειο και ένα μέρος αυτών των κτημάτων διετέθη αφιλοκερδώς από τον ίδιο για την κατασκευή του Κήπου του Ζαππείου. Το σπίτι του στρατηγού, με τη δομή και τα χαρακτηριστικά των αρχοντικών της εποχής του, βρισκόταν στη διασταύρωση των οδών Μακρυγιάννη και Αθανασίου Διάκου. Ήταν μια ογκώδης διώροφη οικοδομή της πρώτης οθωνικής περιόδου  (χτισμένη το 1834), που περιελάμβανε αρκετούς βοηθητικούς χώρους, όπως αγρόκτημα και αποθήκες, τα οποία διασώζονταν μέχρι τη δεκαετία του 1950.

Σήμερα, διασχίζοντας την πεζοδρομημένη Μακρυγιάννη, θα δει κανείς τόσο εστιατόρια με γιγάντιες ταμπέλες, όσο και απλωμένες μπουγάδες πάνω σε μπαλκονάκια με περίτεχνα κάγκελα. Εδώ, μαζί με τους τουρίστες που έχουν ανά χείρας τους τσακισμένους χάρτες, περπατούν και κάτοικοι της περιοχής που βγάζουν βόλτα το σκύλο τους, αλλά και μικρά παιδιά με τις σχολικές τσάντες στην πλάτη. Δίπλα στα καλόγουστα wine bars και στα μεγάλα, πολυτελή ξενοδοχεία, όπως το «Herodion», κάνουν όμορφη αντίθεση διώροφα νεοκλασικά και χαμηλά σπιτάκια με κόκκινες κεραμοσκεπές που ξέφυγαν από τη «μάστιγα» της αντιπαροχής. Τα διακρίνεις – με δυσκολία ορισμένες φορές – πλάι στις πολυκατοικίες που άφησε πίσω της αυτή η «μάστιγα» – κάποιες εκ των οποίων, βέβαια, είναι πολύ ωραίες. Μερικές φορές χρειάζεται να βρεθείς κάπου ψηλά για να τα παρατηρήσεις καλύτερα και σε αυτό η περιοχή δεν υστερεί: ένα μικρό – πλην αξιοσημείωτο – πλήθος από ταράτσες και μπαλκονάκια μοιάζουν να σε καλούν να χαζέψεις από ψηλά.

Αυτό που χαρακτηρίζει ιδιαίτερα την περιοχή Μακρυγιάννη είναι η ύπαρξη ποικίλων πολιτισμικών ιδρυμάτων και ινστιτούτων, μερικά από τα οποία φέρνουν μαζί τους έναν… σκανδιναβικό αέρα. Πιο συγκεκριμένα, στην οδό Αθανασίου Διάκου 4 στεγάζεται το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ), ενώ στη διασταύρωση των οδών Καβαλλότι και Μητσαίων 9, δεσπόζει το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Πρόκειται για ένα νεοκλασικό κτίριο της δεκαετίας του 1920, το οποίο αρχικά ήταν ξενοδοχείο. Το 1975 το οίκημα αποκτήθηκε από το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και ένα χρόνο αργότερα,  το 1976, άρχισε η λειτουργία του.

Λίγο πιο πέρα, στον αριθμό 7 της οδού Καβαλλότι, συναντάμε ένα πανέμορφο διώροφο κτίριο, όπου στεγάζεται η Βιβλιοθήκη των λεγόμενων «Βόρειων Χωρών» και η οποία ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1955. Τέλος, στην ευρύτερη περιοχή του Μακρυγιάννη στεγάζονται το Φινλανδικό Ινστιτούτο, το Ολλανδικό Ινστιτούτο και Αυστραλιανό Ινστιτούτο Αθηνών σε επιβλητικά νεοκλασικά κτίρια.

Πηγή: didee.gr

Ο μεγαλύτερος ποταμός της Θεσσαλίας πήρε το όνομά του από τον Θεό της ελληνικής μυθολογίας, γιο του Ωκεανού και της Τηθύος, που κατοίκησε στην περιοχή, τον Πηνειό. Άλλος μύθος λέει πως ήταν πατέρας της νύμφης Δάφνης. Όταν, κυνηγώντας την, ο θεός Απόλλωνας την έφτασε, εκείνη μεταμορφώθηκε στο φυτό δάφνη που ξέρουμε και σήμερα.

Το συνολικό μήκος του Πηνειού ξεπερνά τα 200 χιλιόμετρα και οι πηγές του βρίσκονται στην  Πίνδο. Κατοικία των Νυμφών, το ποτάμι διατρέχει νωχελικά τη θεσσαλική πεδιάδα εδώ και χιλιάδες χρόνια ενώ αρχαιολογικά ευρήματα στις όχθες του από την πρώιμη παλαιολιθική εποχή τεκμηριώνουν την ύπαρξη ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή.

Ακολουθώντας διαδρομές που σχηματίζουν μαιάνδρους στη γη περνά από τα στενά της Καλαμπάκας- στη διαβρωτική του ενέργεια αποδίδεται ο σχηματισμός των Μετεώρων- φτάνει στον θεσσαλικό κάμπο ενώ περνά δίπλα από τη Λάρισα, σχηματίζοντας κι έναν μικρό καταρράκτη.

Έχοντας δεχθεί τα νερά πλήθους παραποτάμων πλέει για χιλιόμετρα στην κατάφυτη κοιλάδα των Τεμπών, κυλώντας ανάμεσα στο βουνό των θεών, τον Όλυμπο, και την Όσσα. Με κατεύθυνση προς τα βορειοανατολικά εκβάλλει με μικρό δέλτα στο Αιγαίο, κοντά στο χωριό Στόμιο.

Ο Πηνειός είναι πλωτός σε ένα κομμάτι του και η ήρεμη ροή των νερών του- «ο καημός μου είναι μεγάλος, το ποτάμι είναι ρηχό» που λέει και το χιλιοτραγουδισμένο «Στης Λαρίσης το ποτάμι»- ευνοεί δραστηριότητες όπως το καγιάκ αλλά και χαλαρές στιγμές στις όχθες του.

Το δέλτα του είναι αγαπημένος προορισμός όσων αγαπούν την παρατήρηση πουλιών καθώς είναι πέρασμα των αποδημητικών. Στα Τέμπη γίνεται και ράφτινγκ ενώ ξεχωριστή είναι η ομορφιά του τοπίου, με λίμνες και πυκνή βλάστηση, στο φαράγγι της Καλυψούς στον Κίσσαβο.

Ο Πηνειός αποτελεί σημαντικό υδροβιότοπο. Παραποτάμια δάση, πλούσια πανίδα και εκτεταμένες θίνες στο δέλτα του το έχουν εντάξει στο δίκτυο Natura ενώ έχει χαρακτηριστεί Τοπίο Ιδιαίτερου Φυσικού Κάλλους. Η ομορφιά των νερών του του χάρισε τον χαρακτηρισμό «αργυροδίνης» που χρησιμοποιούσε για τον ποταμό αυτόν ο Όμηρος. Δεν λείπουν ωστόσο και οι εικόνες ρύπανσης του ποταμού, ειδικά το καλοκαίρι που η στάθμη του πέφτει. Το 2005 χαρακτηρίστηκε, σύμφωνα με τη Wikipedia, ο δεύτερος πιο μολυσμένος ποταμός της Ευρώπης.

Lapis (λάπις) στα λατινικά, δάνειο απ’ τη δικιά μας γλώσσα. Σύνθετη λέξη λα-τομείο, ό,τι έφτασε από την αρχαία πέτρα στη νέα Ελληνική, μα η πέτρα στα μανιάτικα -κι αλλού στη Λακωνία- παράμεινε λαλούδα. Λας, λοιπόν, σημαίνει πέτρα.

Της Αννης Λιναρδάκη

Το όνομα αυτό είχε και μια αρχαία λάκαινα πόλη με ιστορία χιλίων πεντακοσίων ετών, που έπειτα ονομάστηκε Πασσαβάς και τώρα Χωσιάρι.

ΠΑΣΣΑΒΑΣ – ΛΑΣ – ΧΩΣΙΑΡΙ

Λάα – Λα – Λας

ΠΕΤΡΙΝΗ ΠΟΛΗ Μ΄ΟΝΟΜΑ ΜΟΥΣΙΚΟ

ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ

«Κειται δέ επί πέτρας υψηλής, διό καί Λα καλειται» (Στέφανος Βυζάντιος, 6ος μ.Χ.). Η αρχαία πόλη Λάα, Λα και Λας ήταν, στα προϊστορικά χρόνια, ιδρυμένη στο λόφο που λεγόταν Ασία και απείχε 40 στάδια από το Γύθειο (περιηγητής Παυσανίας, 160 μ.Χ.), γύρω στα 8 χλμ. Ταυτίζεται με το λόφο του κάστρου του Πασσαβά ή απλά Κάστρου, που βρίσκεται 10 περίπου χλμ. νοτιοδυτικά του Γυθείου. Ο λόφος αυτός ελέγχει την κλεισούρα, τα στενά του Πασσαβά, τη μοναδική δηλαδή είσοδο της χερσονήσου του Ταινάρου από τα ανατολικά (Ν. Παπαχατζής).

Αργότερα, η αρχαία πόλη εγκαταλείφθηκε και η εγκατάσταση μεταφέρθηκε, από την ακρόπολη της Ασίας, ακριβώς κάτω, στη μικρή εύφορη κοιλάδα, τα σημερινά Kαρδάματα και την Τουρκόβρυση. Η νεώτερη πόλη περικλειόταν δηλαδή από τους λόφους τού Πασσαβά, της Ταρμπόλιας και του Μαστρολέου, που έφεραν το όνομα Ασία, Κνακάδιον και Ίλιον (Παυσανίας).

Ο Περιηγητής σημειώνει πως κοντά στη σύγχρονη του πόλη υπήρχε μία κρήνη που τ’ όνομα της ήταν Γαλακώ, και το ώφειλε στη γαλακτώδη απόχρωση τού νερού της. Κοιτάσματα υδάτων έχει πλούσια η Τουρκόβρυση, και πιθανά η αρχαία κρήνη να μπορεί να ταυτιστεί με ένα σωζόμενο εκεί παραμορφωμένο ερείπιο κρηνικής κατασκευής. Και βορειότερα, στα ριζά του Κάστρου, υπάρχει πηγάδι με νερό γαλακτώδους απόχρωσης (Ν. Παπαχατζής).

Το λιμάνι τής πόλης, επίσης με το όνομα Λας (γεωγράφος Σκύλαξ ο νεώτερος, 350 π.Χ.), βρισκόταν σ’ απόσταση περίπου 2 χλμ (10 σταδίων: Παυσανίας), στον κόλπο τού σημερινού Βαθιού (Ν. Παπαχατζής). Επειδή ήταν « ευλίμενον », χρησιμοποιείτο, σύμφωνα με τον ιστορικό Έφορο (4ος π.Χ.), ως ναύσταθμος των Σπαρτιατών από τους πρώτες αιώνες της 1ης χιλιετίας π.Χ. – και πιθανότατα πιο πριν, στα χρόνια των Αχαιών, παράλληλα με το Έλος (Α. Κουτσιλιέρης).

Πράγματι, ο κόλπος αυτός έχει μεγάλη σε μήκος παραλία και βαθειά νερά, κι είναι σπάνια φουρτουνιασμένος. Γι’ αυτόν το λόγο πρέπει να χρησιμοποιείτο κι αργότερα, από τη ναυτική δύναμη των Τούρκων, αφού χωρούσε, όπως έγραφε στα 1670 μ.Χ. ο Τούρκος Εβλιά Τσελεμπί, εκατό καράβια και τ’ όνομα του ήταν τότε Πασαλιμάνι.

ΙΣΤΟΡΙΑ

Μυκηναϊκή Περίοδος

Την πόλη Λάαν αναφέρει πρώτος ο Όμηρος (γύρω στον 8ο αι. π.Χ.) ως μία από τις πόλεις τού βασιλιά της Σπάρτης Μενελάου, από τους Αχαιούς που φαίνεται να έζησαν γύρω στα 1200 π.Χ. : στην Ιλιάδα, στον κατάλογο των νηων, η Λάα παρουσιάζεται ως μία από τις εννέα λακωνικές πόλεις που παίρνουν μέρος στον πόλεμο της Τροίας, επανδρώνοντας τα εξήντα πλοία του στόλου τού Μενελάου.

Άλλη παράδοση, ευρέως γνωστή, έλεγε πως τ’ αδέρφια τής όμορφης συζύγου του Ελένης, οι Διόσκουροι, πολιόρκησαν και κατέλαβαν τη Λα, γι’ αυτό και είχαν το προσωνύμιο Λαπέρσαι (Σοφοκλής 5ος π.Χ., Λυκόφρων 3ος π.Χ., Δίδυμος 1ος π.Χ., Στέφανος Βυζάντιος 6ος μ.Χ.). Οι ίδιοι οι Λάοι -όπως ονομάζονταν οι κάτοικοι (Στέφανος Βυζάντιος, 6ος μ.Χ.)- έλεγαν πως οι Διόσκουροι, επιστρέφοντας σώοι από την Κολχίδα [και την Αργοναυτική εκστρατεία] έφθασαν στη Λα και ίδρυσαν, στην ακρόπολη της, ναό τής Αθηνάς Ασίας, ομώνυμο με αυτόν της Κολχίδας (Παυσανίας).

Κατά την τοπική παράδοση, που διασώζει ο Περιηγητής, ιδρυτής της πόλης ήταν ο Λας. Ο τάφος του, με αδριάντα, βρισκόταν στο Αράινο (Παυσανίας), κατά πάσα πιθανότητα στον Αγερανό (Ν. Παπαχατζής), στο νότιο άκρο του λιμανιού του Βαθιού.

Καθώς έλεγαν οι κάτοικοι στα 160 μ.Χ., τον ήρωα Λα σκότωσε ο Αχιλλέας, όταν ήρθε στη Λακωνία για να ζητήσει την Ελένη της Σπάρτης για γυναίκα του (Παυσανίας) – και προφανώς θα προσορμίστηκε στο λιμάνι τής Λας. Ο Περιηγητής απορρίπτει, μάλλον λανθασμένα, μέρος τής τοπικής αυτής παράδοσης : θεωρεί πως τον Λα σκότωσε ο φίλος τού Αχιλλέα, Πάτροκλος, ο οποίος συγκαταλεγόταν στους μνηστήρες της Ελένης, και όχι ο Αχιλλέας μια και δεν παρουσιάζεται ως μνηστήρας της στα κείμενα του Ομήρου. Ο Παυσανίας αγνοεί όμως ότι ο ποιητής Ευριπίδης, τον 5ο π.Χ. αιώνα, έγραφε πως ο Αχιλλέας υπήρξε μνηστήρας της Ελένης.

Όπως και εάν είχε, βλέπουμε πως ο ιδρυτής ήρωας Λας, θεωρείτο σύγχρονος με τους ήρωες του Τρωϊκού πολέμου, τον Αχιλλέα και τον Πάτροκλο και πως η δολοφονία του τοποθετείται πριν το γάμο της Ελένης με τον Μενέλαο και συνεπώς πριν τον πόλεμο της Τροίας. Σύγχρονοι του Αχιλλέα και του Πάτροκλου ξέρουμε πως ήταν και οι Διόσκουροι, ήρωες οι οποίοι είχαν πεθάνει και αποθεωθεί λίγο πριν τον πόλεμο αυτό (P. Grimal), που η παράδοση τοποθετεί γύρω στα 1200 π.Χ.

Για την ονοματοθεσία της πόλης μπορεί να γίνει και μια άλλη υπόθεση : ο ήρωας Λας ήταν μυθικό πρόσωπο, που πλάστηκε για να εξηγηθεί το όνομα της και να αποδοθεί η ίδρυση της σε κάποιο γενναίον άντρα, που αναμετρήθηκε μ’ έναν πανελλήνιον ήρωα.

Στα παλαιοχριστιανικά και μόνον χρόνια βρίσκουμε αυτήν την πιο ρεαλιστική εξήγηση : η πόλη Λα ονομάστηκε έτσι γιατί ήταν χτισμένη σε πέτρα υψηλή (γεωγράφος και γραμματικός Στέφανος Βυζάντιος, 6ος μ.Χ.). Σύμφωνα μ’ αυτήν άποψη, η Λας, χρωστούσε το όνομα της στη γεωμορφολογία του πρώτου τόπου τής ίδρυσης της, δηλαδή στο πετρώδη λόφο τής Ασίας-Πασσαβά.

Αν ο Λας ήταν υπαρκτό πρόσωπο της αχαϊκής περιόδου, η πόλη στην οποία έδωσε τ’ όνομα του, παρουσιάζεται από τις φιλολογικές πηγές να ιδρύθηκε λίγα χρόνια μετά τα 1250 π.Χ. -λίγο πριν το γάμο της Ελένης και πριν την αποθέωση των Διοσκούρων- και να κατελήφθη απ’ αυτούς μετά από πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, πριν τα 1200 π.Χ.

Αν δεν δεχτούμε την ιστορικότητα του ήρωα Λα, η πόλη Λαας, αφού ανήκε στο βασίλειο του Μενελάου, προ του πολέμου της Τροίας, συμπεραίνουμε πως ήταν μια μυκηναϊκή πόλη ήδη χτισμένη λίγο μετά τα 1250 και πριν τα 1200 π.Χ. (πάντα βασισμένοι στην παραδοσιακή χρονολόγηση του πολέμου της Τροίας, γύρω στα 1200 π.Χ.). Έτσι, παραμένει ανοικτή η χρονολογία ίδρυσης της.

Ενώ οι φιλολογικές πηγές αναφερόμενες στα μυκηναϊκά χρόνια της Λας είναι, καθώς είδαμε, αρκετές, τα αρχαιολογικά ευρήματα αυτής της εποχής είναι λιγοστά. Μόνον ένα μεμονωμένο θραύσμα οψιδιανού (μαύρου στιλπνού ηφαιστιογενούς λίθου) από την αρχαία ακρόπολη είναι χωρίς αμφιβολία προϊστορικό (Η. Waterhouse, G. Shipley). Υπάρχουν κάποιοι αινιγματικοί, δυσχρονολόγητοι ογκόλιθοι 1,50 μ επί 0,80 μ (Η. Waterhouse) και κάποια αινιγματικά θραύσματα αγγείων που θεωρήθηκαν υστεροελλαδικής περιόδου (1400-1100 π.Χ.) από τον Πασσαβά (Π. Γιαννακόπουλος), αλλά η χρονολόγηση τους έχει αμφισβητηθεί (Η. Waterhouse).

Για να τεκμηριωθεί απόλυτα η ύπαρξη εγκατάστασης στη μυκηναϊκή εποχή στο λόφο του Πασσαβά απαιτείται, έστω κι αν η διαμόρφωση του εδάφους τη δυσχεραίνει, περαιτέρω αρχαιολογική έρευνα. Παρ’ όλ’ αυτά, όπως από παλιά έχει σημειωθεί, η θέση του Κάστρου «θεωρείται ιδανική για ίδρυση μυκηναϊκής ακρόπολης». Έλληνες και ξένοι ερευνητές, ομόφωνα, θεωρούν πως εκεί βρίσκεται η μυκηναϊκή Λας (πρόσφατα Ν. Παπαχατζής, G. Shipley).

Πρώτα Δωρικά χρόνια

Μετά τα μυκηναϊκά χρόνια και τους Αχαιούς, κύριοι της Σπάρτης έγιναν οι Δωριείς, στα πρωτογεωμετρικά χρόνια (P. Cartledge), γύρω στο 1050 π.Χ., κι έπειτα της νοτιοδυτικής Λακωνίας, όπου βρισκόταν και η Λας. Κατά την παράδοση, ο Ευρυσθένης και ο Προκλής, οι πρώτοι δύο δωριείς βασιλιάδες της Σπάρτης, χώρισαν τότε το βασίλειο σε έξι τμήματα κι έκαναν τη Λα πρωτεύουσα στο ένα απ’ αυτά.

Και, όπως είδαμε πιο πάνω, επέλεξαν να κάνουν το ομώνυμο ευλίμενο λιμάνι της ναύσταθμό τής Σπάρτης/Λακωνίας (ιστορικός Έφορος 4ος π.Χ., γεωγράφος Στράβων 1ος π.Χ.-1ος μ.Χ.). Από τότε, και για πολλούς αιώνες, η Λα αποτελούσε μία από τις περιοικίδες πόλεις της Σπάρτης, υποτελείς στην πρωτεύουσα, με κάποια -σχετική- αυτονομία.

Αρχαϊκή Περίοδος

Ερχόμαστε στα ιστορικά χρόνια, όπου διάφορα αρχαιολογικά ευρήματα από την περιοχή του Χωσιαρίου δίνουν στοιχεία για τη ζωή στην αρχαική περίοδο (700-480 π.Χ.). Τα περισσότερα από αυτά σχετίζονται με τη θρησκευτική ζωή του τόπου, όπως ένα αρχαϊκό κιονόκρανο από πωρόλιθο, που πρέπει να ανήκε σε κάποιον από τους ναούς της περιοχής (Π. Γιαννακόπουλος).

Μία λίθινη ερμαϊκή στήλη, που καταλήγει σε κεφάλι κριού, παρουσιάζει μία ποιμενική θεότητα που λατρευόταν στην περιοχή γύρω στα 500 π.Χ. Το πιθανότερο είναι να πρόκειται για ζωόμορφη αναπαράσταση του μεγάλου δωρικού θεού Απόλλωνα Κάρνειου (θεού των προβάτων, οπότε και των κριών), ο οποίος λατρευόταν από τη Σπάρτη και το Γύθειο ως την Καρδαμύλη (M. Pettersson), και είχε ιερό και άγαλμα στο όρος Κνακάδιον τής Λας (Πολύβιος, Παυσανίας).

Σε γερμανικές ανασκαφές της αρχής του 20ου αι. ανακαλύφθηκε ένα ορειχάλκινο αγαλματίδιο του Πάνα (E. S. Forster), αναπαράσταση της ποιμενικής αυτής θεότητας που θα μπορούσε κάλλιστα να συνδυαστεί με τον Απόλλωνα Κάρνειο και το πιο πάνω κριόμορφο άγαλμα.

Το εύρημα δεν είναι χρονολογημένο και έχει μάλλον χαθεί, αλλά είναι πιθανό να είχε κατασκευαστεί στον 6ο ή τον 5ο π.Χ. αιώνα : σ’ αυτήν την εποχή ανάγεται η συντριπτική πλειοψηφία των ορειχάλκινων ειδωλίων της λακωνικής τέχνης (Ν. Γιαννακόπουλος για αρχαϊκή χρονολόγηση ειδωλίων θεών από το Γύθειο. Ε. Κουρίνου-Πίκουλα για αρχαϊκή χρονολόγηση ειδωλίων ζώων από τη Λακωνία και Μεσσηνία).

Από την περιοχή προέρχεται και το κάτω τμήμα μαρμάρινου αναγλύφου, που παρουσιάζει ανδρική, μάλλον, μορφή με μακρύ χιτώνα και σανδάλια, καθισμένη σε θρόνο που καταλήγει σε πόδια λιονταριού (Π. Γιαννακόπουλος). Το αρχαϊκό αυτό εύρημα πρέπει να θεωρηθεί, όπως και άλλα πολυάριθμα ευρήματα του ιδίου τύπου προερχόμενα από διάφορες περιοχές της Λακωνίας, πως δεν αποτελεί επιτύμβια στήλη αλλά είναι τάμα προσφερμένο στο ιερό κάποιου ήρωα (R. Parker).

Στην αρχαϊκή εποχή ανάγεται ένας τάφος με λίγα κτερίσματα (μικρογραφικά αγγεία) και η επιτύμβια επιγραφή που βρέθηκε δίπλα, γύρω στα 500 π.Χ., η οποία δήλωνε πως ο νεκρός, που το όνομα του ήταν Ερυμνίδας, είχε το, άγνωστο σε μας, αξίωμα του Επιστάτου (Π. Γιαννακόπουλος).

Κλασσική Εποχή

Κατά την κλασσική εποχή (480-330 π.Χ.), η ακρόπολη της Λας οχυρώνεται με περίβολο κατασκευασμένο από πολυγωνικές πέτρες (Π. Γιαννακόπουλος). Στην ανατολική πλευρά του μεσαιωνικού κάστρου του Πασσαβά παρατηρούμε και σήμερα τμήμα τού τείχους, που μοιάζει να είναι αρχαίων χρόνων.

Οι ογκόλιθοι που σώζονται αποτελούν αναμφίβολα δομικό υλικό της αρχαίας οχύρωσης, αλλά το πιθανότερο είναι πως ξαναχρησιμοποιήθηκαν στη μεσαιωνική τειχοδομία : ο τοίχος αυτός δεν πρέπει να είναι στην αρχική του θέση (Η. Waterhouse). Στο λόφο ανακαλύφθηκαν πολλά θραύσματα αγγείων τής κλασσικής περιόδου (Π. Γιαννακόπουλος, Η. Waterhouse).

Ως τον 5ο ή και τον 4ο αιώνα π.Χ., η Λας πρέπει να ήταν η πιο σημαντική πόλη της περιοχής, αφού κι η πόλη στο χώρο του Γυθείου δεν είχε ακόμα αναπτυχθεί. Γύρω στα 500 π.Χ., ο ναύσταθμος των Λακεδαιμονίων μεταφέρεται από τη Λα στο νεοκατασκευασμένο τεχνητό λιμάνι στην περιοχή του Γυθείου.

Όμως, το λιμάνι της Λας συνεχίζει να χρησιμοποιείται από το ναυτικό της Σπάρτης, αφού κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο (431-404 π.Χ.) διάφορες πολεμικές επιχειρήσεις ξεκίνησαν απ’ αυτό (Θουκυδίδης, Α. Κουτσιλιέρης).

Ελληνιστική Περίοδος

Φθάνουμε στην ελληνιστική περίοδο (323 – 146 π.Χ.). Το όνομα τής Λας ξανακούγεται γύρω στα 270 π.Χ., μέσα από την Αλεξάνδρα, ένα μεγάλο ποίημα τού ποιητή Λυκόφρονα από τη Χαλκίδα (Λυκόφρων).

Ο ιστορικός Πολύβιος και ο Παυσανίας διασώζουν και ένα στρατιωτικό γεγονός που έλαβε χώρα εκείνη περίπου την εποχή : στα 219/8 π.Χ., μοίρα Μακεδόνων στρατιωτών του βασιλιά Φιλίππου τού Ε΄ [συμμάχου τών Αχαιών, και αντιπάλου των Αιτωλών και των Ηλείων με τους οποίους είχε ταχθεί η Σπάρτη: Ι. Βίγλας] επιτίθεται και στη Λα, εξορμώντας από το εκεί στρατόπεδο της, δίπλα στο ιερό τού Κάρνειου Απόλλωνα στο όρος Κνακάδιον (ιστορικός Πολύβιος, 2ος π.Χ., Παυσανίας). Το τρόπαιο από τους Μακεδόνες διατηρούσαν οι κάτοικοι και στα 160 μ.Χ., μπροστά στα τείχη της ακρόπολης (Παυσανίας).

Αρχαιολογικά τεκμήρια για τη ζωή στη Λα των ελληνιστικών χρόνων παρέχονται από το λόφο του Πασσαβά, όπου παρατηρήθηκαν πολυάριθμα θραύσματα αγγείων αυτών των χρόνων(Η. Waterhouse). Σ’ αυτήν την περίοδο ανάγεται και μία μαρμάρινη επιτύμβια στήλη, διακοσμημένη με φύλλα άκανθας που βρέθηκε στο Βαθύ (Π. Γιαννακόπουλος).

Τα τελευταία χρόνια της ελληνιστικής περιόδου η Λας βρίσκεται ανάμεσα σε Σπάρτη και Ρώμη. Από τα χρόνια του αχαιού βασιλιά Μενελάου ως και τα πρώτα χρόνια τής βασιλείας του τυράννου Νάβη (207-192 π.Χ.), η Λας υπαγόταν στη δικαιοδοσία τής Σπάρτης. Για να συγκεντρώσει χρήματα για συγκρότηση στρατού, ο Νάβις πήρε σκληρά μέτρα ενάντια στην τάξη των ευγενών Σπαρτιατών πολιτών, που ήταν και οι οικονομικά ισχυροί. Αυτοί, για να σωθούν, κατέφυγαν στη Λα (ιστορικός Tίτος Λίβιος, 1ος π.Χ.-1ος μ.Χ., Α. Κουτσιλιέρης).

Το 196/5 π.Χ., η Σπάρτη νικήθηκε από τους Ρωμαίους. Με αρχηγό τους τον Τίτο Φλαμινίνο, οι Ρωμαίοι, με συμμάχους τους Ρόδιους, κατέλαβαν και το Γύθειο [δεύτερη τότε πιο σημαντική λακωνική πόλη μετά τη Σπάρτη] και το ανακήρυξαν ελεύθερη πόλη.

Ο ρωμαίος Φλαμινίνος τιμήθηκε ως ελευθερωτής, και ονομάστηκε « ευεργέτης» τού Γυθείου (επιγραφή στον N. Παπαχατζή). Με το τέλους αυτού του πολέμου, που ονομάστηκε λακωνικός, η Σπάρτη του Νάβη χάνει την επαφή με τη θάλασσα : 24 λακωνικές -επί το πλείστον παραθαλάσσιες πόλεις- που ήθελαν να απαλλαγούν από Νάβη, αποσπάστηκαν από τη Σπάρτη. Αποτέλεσαν μία ομοσπονδία, υπό την κηδεμονία των Ρωμαίων και της Συμπολιτείας των Αχαιών, που ονομάστηκε Κοινόν των Λακεδαιμονίων (Α. Κουτσιλιέρης). Μία από αυτές τις πόλεις ήταν και η Λας (Παυσανίας, Ν. Παπαχατζής) η οποία αποκτά τη μεγαλύτερη αυτονομία που είχε ως τότε.

Στα 189 π.Χ. -κι ενώ η Λας ανήκε στο Κοινόν των Λακεδαιμονίων- στη Σπάρτη, οι διάδοχοι του τύραννου Νάβη που ακολουθούσαν την πολιτική του, ανησυχώντας για τις δραστηριότητες των εγκαταστεστημένων πριν λίγα χρόνια στη Λα Σπαρτιατών, οργάνωσαν νυχτερινή επίθεση εναντίον τους. Οι Λάοι και Σπαρτιάτες τής Λας, αν και αιφνιδιάστηκαν, αντιστάθηκαν και τελικά οι σπαρτιάτες στρατιώτες αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν (ιστορικός Tίτος Λίβιος, 1ος π.Χ.-1ος μ.Χ., Α. Κουτσιλιέρης).

Ας σημειώσουμε εδώ και τρεις αχρονολόγητες αρχαιότητες, που πρέπει να ανάγονται στα προ Ρωμαίων χρόνια. Από την μικρή κοιλάδα, στην τοποθεσία που λεγόταν Χανάκι στις αρχές του 20ου αιώνα « ανακαλύφθηκε ένα δωρικό κτίσμα».

Από εκεί προέρχεται και αχρονολόγητο τμήμα ορειχάλκινης περόνης (καρφίτσας) κορινθιακού εργαστηρίου (E. S. Forster). Στο λόφο Σολωμό, κοντά στο Βαθύ, βρέθηκαν δύο θραύσματα επιτύμβιας μαρμάρινης πλάκας, κοινής για τρεις ή τέσσερις άντρες, τον Διοκλή, τον Ευδαμίδα που ήταν «ιερός» (ταγμένος σε κάποια θεότητα), τον Κλεήρατο και ίσως τον Κλέαρχο. Πρέπει να ανάγεται στα ελληνιστικά χρόνια. Ο Πατσουράκος τη θεωρεί δωρική, εννοώντας προφανώς ότι ανήκει στα προ ρωμαίων χρόνια. (I. Πατσουράκος,W. Kolbe).

Ρωμαϊκή Περίοδος

Από τα 146 π.Χ. όλη η Πελοπόννησος ρωμαιοκρατείται. Στα 21 π.Χ., στην αρχή των αυτοκρατορικών χρόνων, όταν γίνεται αναδιοργάνωση του Κοινού των Λακεδαιμονίων από τον Αύγουστο, η Λας αποτελεί ένα από τα 18 μέλη της ομοσπονδίας που έχει πια το όνομα Κοινόν των Ελευθερολακώνων (Παυσανίας, Ν. Παπαχατζής).

Τα αυτοκρατορικά χρόνια φαίνεται να είναι από τις πιο ευήμερες περιόδους τής Λας. Την εποχή των Σεβήρων, από τα 193 έως τα 217 μ.Χ., η Λας και το Γύθειο αποτελούν τις μοναδικές πόλεις της χερσοννήσου του Ταινάρου, που κόβουν νόμισμα (Α. Τζαμαλής). Έντεκα νομισματικές σειρές που φέρουν την επιγραφή Λάων, όλες χάλκινες και μικρής αξίας, προσφέρουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ιστορία της πόλης.

Ο Ν. Παπαχατζής σημειώνει πως « η Σπάρτη έζησε ειρηνικές μέρες στον καιρό των [ρωμαίων] αυτοκρατόρων ». Το ίδιο έχουμε να πούμε και για τη Λα. Από την αρχή αυτής της περιόδου και μετά δεν έχουμε καμία πληροφορία για πολέμους κι εχθροπραξίες. Η οχυρωμένη ακρόπολη είναι ήδη ερειπωμένη. Αυτή η πιο ειρηνική διάθεση θεωρώ πως αντικατοπτρίζεται και στην επιλογή των αναπαριστάμενων στα νομίσματα θεών : από πολεμικές θεότητες συναντάμε μόνον την Αθηνά, και τον Ηρακλή -εδώ όχι ιδιαίτερα ετοιμοπόλεμο- με το ρόπαλο του ακουμπισμένο στο έδαφος.

Οι υπόλοιπες θεότητες που παρουσιάζονται είναι αυτές που προσφέραν στους πιστούς υγιή, ευχάριστη κι ευτυχισμένη ζωή : ο Ασκληπιός, η Υγεία, η Άρτεμις Κυνηγέτις και η Τύχη (για τις αναπαραστάσεις δείτε F. Imhoof-Blumer και P. Gardner, S. Wide). Πιθανότατα, εκείνη την εποχή οι πιο φιλοπόλεμοι Λάοι να κατατάγονταν σε μισθοφορικά στρατεύματα : πολυάριθμα νομίσματα πελοποννησιακών πόλεων κι ανάμεσα τους ελευθερολακωνικών, που βρέθηκαν στη Συρία και σε άλλες μεσανατολικές χώρες, θεωρούνται πως ανήκαν σε πελοποννήσιους μισθοφόρους που στρατολογήθηκαν για τις εκστρατείες τού Σεβήρου και του Καρακάλλα κατά των Πάρθων (Α. Τζαμαλής).

Στα 160 μ.Χ., η αρχαιότερη πόλη, στο λόφο Ασία είχε ήδη ερειπωθεί και η νεώτερη Λας βρίσκεται στην κοιλάδα. Τα « θέας άξια » της επικράτειας τής Λας ήταν, εκείνη την εποχή, ο ναός της Αθηνάς Ασίας στην ερειπωμένη ακρόπολη Ασία, οι ναοί του Διόνυσου και του Ασκληπιού στο όρος Ίλιον, το άγαλμα ή ιερό του Απόλλωνα Κάρνειου στο όρος Κνακάδιον. Μπροστά στα τείχη της αρχαιότερης πόλης υπήρχε άγαλμα του Ηρακλή, και ένα «αρχαίο»-όπως σημειώνει ο Περιηγητής- άγαλμα του Ερμή ήταν μπροστά ή μέσα στο Γυμνάσιο (Γυμναστήριο) της πόλης, στην κοιλάδα.

Στα περίχωρα της Λας υπήρχαν δύο ιερά : σε ένα ακρωτήριο, δίπλα στη θάλασσα, βρισκόταν ο ναός της Άρτεμης Δίκτυννας και στην ενδοχώρα, ένα κοινό ιερό του Ασκληπιού και της Άρτεμης Δαφναίας, στην τοποθεσία ‘Ύψοι, έως τριάντα στάδια από την πόλη, στα σύνορα με τους Σπαρτιάτες (Παυσανίας). Στα 160 μ.Χ., δηλαδή η Λας -αντίθετα με το Γύθειο- είχε άμεση γειτονία με την επικράτεια τής Σπάρτης, και τα προς αυτήν όρια της απείχαν πέντε με έξι χιλιόμετρα από την πόλη.

Εκτός των νομισμάτων, το μόνο χρονολογήσιμο αρχαιολογικό εύρημα από τη Λα, που ανάγεται στα ρωμαϊκά χρόνια, είναι η ενεπίγραφη επιτύμβια στήλη ενός παιδιού που πέθανε στα 13 του μόλις χρόνια, κι ονομαζόταν [Θεό?]ξενος. Το μικρό τμήμα της πλάκας που βρέθηκε ήταν στολισμένο με τέσσερα φύλλα κισσού (Ι. Πατσουράκος, Λας).

Η τελευταία χρονολογικά πηγή πληροφοριών για τη Λα είναι τα νομίσματα τής πόλης που αναφέραμε πιο πάνω, τα οποία επιβεβαιώνουν την ύπαρξη και την ακμή τής πόλης στον 3ο μ.Χ. αιώνα.

Η πόλη Λας, με την ιδιαίτερης σημασίας στρατηγική θέση, υπήρξε μια από τις μακροβιώτερες πόλεις της Λακωνικής, μετά τη Σπάρτη-Αμύκλες και τη μικρή εμπορική εγκατάσταση της Κρανάης (Όμηρος, G. Shipley). Χιλίων πεντακοσίων χρόνων ιστορία έχουν και το Οίτυλο και η Καρδαμύλη (Όμηρος, Ν. Παπαχατζής) και κράτησαν και αυτές το μυκηναϊκό όνομα τους. Αλλά η παρουσία της Λας ήταν πιο έντονη, αφού ήταν μια πόλη που είχε περισσότερους ναούς, και συνεπώς περισσότερους κατοίκους από τις άλλες δύο, έκοψε νόμισμα, και το λιμάνι της ήταν για πολλούς αιώνες αγκυροβόλι κι ορμητήριο του λακωνικού στόλου.

Στην προϊστορική εποχή η Λας ήταν η πιο σημαντική πόλη της περιοχής (Α. Θέμος) και συνεχίζει να ακμάζει περίπου μέχρι τον 4ο π.Χ. αιώνα, οπότε τη σκυτάλη παίρνει το Γύθειο. Στα ρωμαϊκά χρόνια, ιδίως στους μεταχριστιανικούς αιώνες, ξαναβρίσκει τη λάμψη της και παρουσιάζεται ως η δεύτερη μετά το Γύθειο σημαντική πόλη της χερσονήσου.

Κλείνοντας, ας σημειώσουμε και μια πληροφορία για τη Λα που δεν είναι ευρέως γνωστή. Στα 1728, κι ενώ η περιοχή του Πασσαβά τουρκοκρατείται (1715-1780), ο Μητροπολίτης Μελέτιος στην Γεωγραφία Παλαιά και Νέα, στο κεφάλαιο Περί της Λακωνικής Επαρχίας, γράφει για τη Λα: « πλησίον αυτού [του ποταμού Σκύρα] ήτον η Λας πόλις, κοινώς Λάσα ». Φαίνεται λοιπόν ότι το αρχαίο ελληνικό όνομα τής Λας πρέπει να διασώθηκε και επί τουρκοκρατίας ως τοπωνύμιο με την ελάχιστη δυνατά γλωσσική αλλοίωση. Όχι μόνον λοιπόν στη μνήμη, αλλά πιθανότατα και στην καθημερινή ζωή, των μεταγενέστερων κατοίκων της περιοχής υπήρχε πάντα η Λας.

Τα τελευταία, ειρηνικά κι ευήμερα χρόνια της αρχαίας Λας ήρθε να ταράξει ο καταστρεπτικός σεισμός του 375 μ.Χ. που έπληξε το Λακωνικό κόλπο και το Γύθειο (N. Scoufopoulos-Stavrolakes) πρέπει να καταβύθισε και μέρος του λιμανιού τής Λας, όχι όμως και την ίδια την πόλη, η οποία βρισκόταν στην ενδοχώρα.

Με τη χαρακτηριστική ελληνική διάθεση για δημιουργία θρύλων, αλλά και την ουσιαστική ανάμνηση, που πέρασε από στόμα σε στόμα, μιας πόλης πολύ ισχυρής – άρα πολυπληθούς – φαίνεται πως γεννήθηκε η ντόπια παράδοση που λέει πως ο σεισμός αυτός καταβύθισε την πόλη και πήρε μαζύ 20.000 ανθρώπους. Αυτή η μυθοπλασία που απορρέει από το θαυμασμό για την αρχαία πέτρινη πόλη είναι συγκινητική, γιατί αποδεικνύει πως ό,τι σεβαστούν οι μανιάτες το αγαπάν, το ομορφαίνουν, κι αυτό, ισχύει εφ’ όρου ζωής.

„Χαλάκι“ από την πόλη Λάσσα του Θιβέτ

Σημειώσεις

Η Αννη Λιναρδάκη είναι υποψήφια διδάκτωρ Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Paris X της Γαλλίας, με θέμα διατριβής «Ο Απόλλωνας στη Λακωνία εκτός της περιοχής της Σπάρτης». Παππούς απ’ τη μητέρα της ήταν ο Νίκωνας Κασιμάκος από το Χωσιάρι (διδάκτωρ Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών)

Το ανέκδοτο χειρόγραφο του καθηγητή και Επιμελητή των εν Γυθείω αρχαιοτήτων Ιωάννη Πατσουράκου, Το κράτος των Ελευθερολακώνων. Πραγματεία β’. Η Λα, χειρόγραφο, Γύθειο 1903, του οποίου φωτοτυπία μού εμπιστεύτηκαν πρόσφατα οι εκδότες του παρόντος περιοδικού, δεν πρόλαβα να μελετήσω. Συνεπώς στο άρθρο αυτό παρουσιάζονται μόνον οι επιγραφές της Λας που ανακάλυψε ο Ι. Πατσουράκος και οι οποίες έχουν από παλιά συμπεριληφθεί από τον W. Kolbe στην επιγραφική συλλογή Inscriptiones Graecae V 1.

Η φωτογραφία του αγάλματος του κριόμορφου θεού από τη Λα που παρουσιάζεται εδώ είναι ανέκδοτη και είναι η δεύτερη δημοσιευμένη μετά από αυτήν των Γερμανών ανασκαφέων, στα 1904. Ελήφθη τον Ιούλιο 1994 με άδεια που αιτήθηκα στην Ε΄ Εφορία Προιστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων στις 25.6.1993.

ΛΑΣ. Φιλολογικές πηγές

‘Όμηρος, ’Ιλιάς, Β, στ. 585 (Κατάλογος των νηων), Γ, στ. 443-6 (Κρανάη), Ι, στ. 150-3 (Καρδαμύλη). Σοφοκλης στον Στράβωνα, Γεωγραφικά, VIII, 5, 3 = C. 364.- Ευριπίδης, ‘Ελένη, στ. 99.- Θουκυδίδης, ‘Ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου, VIII, 91, 92.- ’Έφορος στον Στράβωνα, Γεωγραφικά, VIII, 5, 4 = C. 364.- Σκύλαξ ο νεώτερος, Περίπλους 46.- Λυκόφρων, Αλεξάνδρα, στ. 95 (Λας), στ. 510-511 (Λαπέρσαι).- Πολύβιος, ‘Ιστορίαι, Ε, 19.- Δίδυμος στον Ησύχιο, λήμμα Λαπέρσαι.- Στράβων, Γεωγραφικά, VIII, 5, 3-4 = C. 364.- Tίτος Λίβιος, ΧΧΧVIII, 30 (Λας) και ΧΧΧΙV, 29 (Κατάληψη Γυθείου).- Παυσανίας, Λακωνικά, ΙΙΙ, 24, 6-9 (Λας), 21, 7 (Κοινόν των Ελευθερολακώνων).- ‘Ησύχιος, λήμματα κάρνος, Λαπέρσαι.- Στέφανος Βυζάντιος, λήμμα Λα.- Εβλιά Τσελεμπί, Οδοιπορικό στην Ελλάδα 1668-1671, μετάφ. Δ. ΛΟΥΠΗΣ, Αθήνα 1994, σ. 85 (Κάστρο Πασσαβά).- Μελέτιος, Γεωγραφία Παλαιά και Νέα, επαυξηθείσα και επιδιορθωθείσα υπό Ανθίμου Γαζή, τ. Β, 1807 (1η έκδ.1728), σ. 413.

ΛΑΣ. Βιβλιογραφία

Ι. ΒΙΓΛΑΣ, Μετάφραση και σχόλια στα Λακωνικά του Παυσανία, Aθήνα 1997, σ. 278 σημ. 338.- Π. ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΣ, Το Γύθειον, Aθήνα 1966, σ. 26, 35-36, 52-55, 62-63 (αρχαιολογ. Ευρήματα από τη Λα), σ. 51-52 (αρχαϊκή χρονολόγηση ειδωλίων Δία και Ερμή από το Γύθειο).- A. ΘΕΜΟΣ, « Το Γύθειο κατά την αρχαιότητα », στο Λακωνικόν Ημερολόγιον 1999, Σπάρτη 1999, σ. 9-10.- E. KΟΥΡΙΝΟΥ-ΠΙΚΟΥΛΑ, « Χάλκινο ειδώλιο αιγοειδούς από τις υπώρειες του Ταϋγέτου », Πελοποννησιακά, Παράρτημα 9 (1982-1983), σ. 199-200.- A. KΟΥΤΣΙΛΙΕΡΗΣ, Ιστορία της Μάνης, Aθήνα 1996 (1η έκδ. 1993), 38 (Κοινόν των Λακεδαιμονίων), 43-50 (λιμάνι Γυθείου), σ. 50, 53-55 (Λας).- N. ΠAΠAΧΑΤΖΗΣ, Μετάφραση και σχόλια στα Κορινθιακά και Λακωνικά του Παυσανία, Aθήνα 1989 (1η έκδ. 1976), σ. 336β (Σπάρτη στα αυτοκρατορικά χρόνια), σ. 408-409 (Κοινόν των Λακεδαιμονίων και των Ελευθερολακώνων), σ. 431-3 (Λας), σ. 450-1 (Οίτυλον), σ. 455 (Καρδαμύλη).- Α. TZAMAΛΗΣ, « Λακωνική νομισματοκοπία », Πελοπόννησος στο Επτά Ημέρες 12 (1998) της εφημ. Η Καθημερινή, σ. 96.- P. CARTLEDGE, Sparta and Laconia, Οξφόρδη 1979, σ. 143, 191-192, 322, 327, 337 (Λας), σ. 75 και εξής και σ. 331 (οι πρώτοι Δωριείς στη Σπάρτη).- E. S. FORSTER, « Laconia. Topography », BSA 13 (1906-1907), σ. 233.- P. GRIMAL, Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας, Θεσσαλονίκη 1991, λήμμα Διόσκουροι, σ. 185.- F. IMHOOF-BLUMER et P. GARDNER, « Numismatic commentary on Pausanias », JHS 7 (1886), σ. 68-69 ν° 1-5, πίν. LXV, Ο ΧVII-O XXI.- W. KOLBE, Inscriptiones Graecae V 1, 1214 (επιτύμβια στήλη).- W. M. LEAKE, Travels in the Morea, τ. 1, Λονδίνο 1830.- R. PARKER, « Spartan Religion » στο A. POWELL (εκδ.), Classical Sparta : Techniques Behind her Success, Ρούτλετζ 1988, σ. 147.- M. PETTERSSON, Cults of Apollo at Sparta, Στοκχόλμη 1992, σ. 60-62.- N. SCOUFOPOULOS-STAVROLAKES, «Ancient Gythion, the Port of Sparta: History and Survey of the Submerged Remnants», A. RABAN (εκδ.), Harbour Archaeοlogy, Haifa 1985, σ. 51.- G. SHIPLEY, « Archaeological sites in Laconia and the Thyreatis », BSA Supplement 27 (1996), The Laconia Survey vol. II, σ. 297 ν° JJ129 Kranai και σ. 300 ν° LL153. Passava, Chosiari.- H. WATERHOUSE et R. HOPE-SIMPSON, « Prehistoric Laconia. Part II », BSA 56 (1961), σ. 118-119.- S. WIDE, Lakonische Kulte, Λιπσία 1893, σ. 261. /

Η ιστορία της κλοπής των αρχαίων μνημείων δεν είναι άγνωστη. Ιδίως κατά την περίοδο της Οθωμανικής κατάκτησης σε Ελλάδα και Κύπρο και της ασυδοσίας πολλοί Ευρωπαίοι βρήκαν την ευκαιρία να αρπάξουν τους θησαυρούς των αρχαίων Ελλήνων.

Προσωπογραφία του Edmund Duhmoit

Πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα η κλοπή των μαρμάρων του Παρθενώνα και της Καρυάτιδας από τον Έλγιν που σήμερα βρίσκονται στη Βρετανία. Μία άλλη ιστορία αρχαιοκαπηλείας, που κατέληξε σε ένα από τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, είναι αυτή του πίθου της Αμαθούντας.

Τον Μάρτιο του 1862, ο Γάλλος αρχιτέκτονας Edmond Duhmoit επισκέφθηκε τον αρχαιολογικό χώρο στη Λεμεσό. Μετά την επίσκεψή του έγραψε στο ημερολόγιό του:

«Η τελευταία μας μέρα ήταν αφιερωμένη στην Αμαθούντα, το μόνο ιερό της Αφροδίτης που δεν είχαμε επισκεφθεί. Εκεί βρήκαμε δύο τεράστιους πέτρινους πίθους διαμέτρου 3.40 μέτρων. Δεν μπορούσα να υπολογίσω το ύψος γιατί ήταν θαμμένοι στο έδαφος και μόνο ένα μέτρο εξείχε, που ήταν καλυμμένο με παραστάσεις. Αν καταφέρω να τους βγάλω από εκεί και να τους μεταφέρω στη θάλασσα, θα είναι το μεγαλύτερό μου επίτευγμα. Θα αρχίσω να μελετώ τους τρόπους και τους μηχανισμούς που χρειάζονται για να πετύχει κάτι τέτοιο και να μεταφερθούν. Αυτό θα δημιουργήσει μεγάλη εντύπωση στο Λούβρο παρόλο που οι υπεύθυνοι εκεί δεν έχουν ποτέ ασχοληθεί με ανασκαφές, μάλλον τις απεχθάνονται και δημιουργούν δυσκολίες, αλλά θα έχουμε μαζέψει αρκετά για να γεμίσουμε μια μεγάλη αίθουσα».

Το πιθάρι της Αμαθούντας λίγο πριν μετακινηθεί (χαλκογραφία του 1865)

Τρία χρόνια αργότερα ο Γάλλος αρχιτέκτονας τα είχε καταφέρει.

Αφού εξασφάλισε σχετική «άδεια» από τις οθωμανικές αρχές ξεκίνησε τη διαδικασία μεταφοράς του στη Γαλλία.

Χρειάστηκαν δεκαέξι ημέρες για να μετακινηθεί το γιγαντιαίο πιθάρι και μία γαλλική κυβερνητική φρεγάτα για να μεταφερθεί στη Γαλλία.

Έκτοτε, κοσμεί το Μουσείο του Λούβρου.

Το γιγαντιαίο πιθάρι

Το τεράστιας ιστορικής αξίας πιθάρι χρονολογείται γύρω στον 6ον αιώνα π.χ. και είναι φτιαγμένο από ασβεστόλιθο.
Θεωρείται μοναδικό στον κόσμο από τους αρχαιολόγους τόσο λόγω του τρόπου κατασκευής του όσο και λόγω του μεγέθους του.

uigi Mayer, «Το κολοσσιαίο πιθάρι κοντά στη Λεμεσό της Κύπρου» (χαλκογραφία του 1809)

Το ύψος του είναι 1 μέτρο και 87 εκατοστά, η περιφέρειά του 3 μέτρα και 19 εκατοστά και ζυγίζει 1,4 τόνους. Έχει τέσσερα χερούλια διακοσμημένα με κεφάλι ταύρου και για την κατασκευή του χρησιμοποιήθηκε μια και μόνο μεγάλη πέτρα.

Το γιγαντιαίο πιθάρι είχε διακοσμητική χρήση αφού μαζί με ακόμα ένα κοσμούσαν την είσοδο του Ναού της Αφροδίτης στην ακρόπολη της Αμαθούντας. Τα κομμάτια του δεύτερου πίθου είναι ακόμα ορατά.

Το αρχαίο βασίλειο της Αμαθούντας

Η Αμαθούντα ήταν μία από τις πόλεις-κράτη της αρχαίας Κύπρου. Σύμφωνα με τον μύθο, την πόλη έκτισε ο γιος του Ηρακλή Άμαθος ενώ μία άλλη ιστορία αναφέρει πως το όνομά της προέρχεται από τη νύμφη Αμαθούσα μητέρα του βασιλιά της Πάφου Κινύρα.

Άλλοι μιλούν για τον μύθο της όμορφης Αριάδνης, της κόρης του Μίνωα, η οποία βρήκε καταφύγιο στο κυπριακό βασίλειο όταν γλύτωσε από τον λαβύρινθο μαζί με τον Θησεά.  Εκεί, κατά τη γέννα του παιδιού της πέθανε και θάφτηκε σε ένα ιερό. Η πόλη κατοικείτο από τον 11ο αι. π.Χ.

Κτισμένη σε λόφο με θέα τη θάλασσα, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της εποχής.

Η πόλη αποτελούσε τον χώρο λατρείας της Αφροδίτης και του Άδωνι, προς τιμή των οποίων γίνονταν και τα Αδώνεια παιγνίδια, όπου αθλητές διαγωνίζονταν στο κυνήγι αγριογούρουνων σε αθλητικούς διαγωνισμούς, τραγούδι και χορό.

Μία άλλη εκδοχή αναφέρει πως η πόλη χτίστηκε από τους Φοίνικες γύρω στον 15ο αι. π.Χ κάτι που εξηγεί μάλιστα την άρνηση του βασιλείου να πάρει μέρος στην επανάσταση του Ονήσιλου ενάντια στους Πέρσες.

Κατά την ρωμαϊκή περίοδο, υπήρξε πρωτεύουσα διοικητικής περιφέρειας ενώ στα χρόνια του χριστιανισμού μετετράπη σε έδρα του επισκόπου.

Γύρω στον 70 αι. μ.Χ εγκαταλείφθηκε μάλλον λόγω των αραβικών επιδρομών.

Αργότερα, Οικοδομικό υλικό από την Αμαθούντα χρησιμοποιήθηκε σε κατασκευή κτηρίων στη Λεμεσό αλλά και στην κατασκευή και της Διώρυγας του Σουέζ.

Πηγή: mixanitouxronou.com

Η σύγχρονη επιστήμη έχει μελετήσει τον τρόπο διατροφής και ζωής των αρχαίωναπό αρχαία συγγράμματα σε μια προσπάθεια να βρει τι έκανε τους αρχαίους Έλληνες τόσο έξυπνους.

Η διατροφή τους ήταν λιτή με βασικά το λάδι, το σιτάρι και το κρασί και τα βότανα. Όχι το σιτάρι που γνωρίζουμε όμως αλλά το σιτάρι από Ζέα.

Δεν έτρωγαν σιτάρι

Τι το «κακό» έχει το σιτάρι; Γλουτένη. Μια ουσία που βρίσκεται παντού στη σύγχρονη διατροφή και κρατάει σε «υπνηλία» τον εγκέφαλο, συγκολλάει τις νευρικές απολήξεις και δεν αφήνει τον εγκέφαλο να σκεφτεί ελεύθερα και να δημιουργήσει. Οι αρχαίοι, σιτάρι δεν έτρωγαν διότι δεν υπήρχε. Καλλιεργούσαν το δημητριακό Ζέα, πλούσιο σε μαγνήσιο που θεωρείται η τροφή του εγκεφάλου και το αμινοξύ Λυσίνη το οποίο ενδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα.

Γιατί δε γνωρίζαμε τόσα χρόνια για τη Ζέα και ξαφνικά πληροφορούμαστε;

Η καλλιέργεια του απαγορεύτηκε αιφνιδιαστικά – άγνωστο γιατί στις αρχές του 20ου αιώνα.

Κατανάλωναν πολύ Ιπποφαές

Στην αρχαιότητα μεγάλη κατανάλωση είχε το Ιπποφαές το οποίο περιέχει 192 βιταμίνες και είναι όλες απορροφήσιμες από τον οργανισμό.

Στις εκστρατείες του, ο Μέγας Αλέξανδρος παρατήρησε, ότι τα άρρωστα και τραυματισμένα άλογα θεραπεύονταν τρώγοντας τα φύλλα και τους καρπούς του φυτού και άρχιζε να γυαλίζει το τρίχωμα τους, από την παρατήρηση αυτή δόθηκε και η ονομασία του (ίππο – φάος = άλογο που γυαλίζει). Έτσι άρχισαν να το χρησιμοποιούν και οι στρατιώτες του, μαζί με τον ίδιο για να είναι πιο ισχυροί στις εκστρατείες.

Αναφορές στο Ιπποφαές γίνονται από τον Διοσκουρίδη τον Αναζαρβέα, πατέρα της φαρμακολογίας και στην Θιβετιανή και κινέζικη ιατρική.

Τι προσφέρει στον οργανισμό

1. Τόνωση, ευεξία και ενέργεια, γρήγορη ανάρρωση και επούλωση των πληγών.

2. Ενίσχυση του ανοσοποιητικού, προστασία από τον καρκίνο.

3. Προστασία και ενίσχυση του νευρικού συστήματος, μείωση του άγχους.

4. Ρύθμιση του μεταβολισμού.

5. Αντιμετώπιση της υπερπλασίας του προστάτη, παθήσεων στο συκώτι, καθώς και γαστρεντερικών προβλημάτων, όπως η ελκώδης κολίτιδα, η οισοφαγίτιδα, η νόσος του Crohn.

6. Προστασία από καρδιαγγειακά προβλήματα, μείωση της κακής χοληστερίνης και του σακχάρου στο αίμα, προστασία των αγγείων, ενίσχυση της κυκλοφορίας του αίματος.

7. Ανακούφιση από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, τους πόνους της περιόδου και προστασία του αναπαραγωγικού συστήματος.

8. Επανόρθωση ιστών και κυττάρων μετά από μεγάλη έκθεση σε ακτινοβολία.

9. Προληπτική δράση εναντίον οφθαλμικών παθήσεων, όπως ο καταρράκτης και η εκφύλιση της ωχράς κηλίδας.

1O. Αποτοξίνωση του οργανισμού, οξυγόνωση και ανανέωση των κυττάρων, αντιμετώπιση πρόωρης γήρανσης.

11. Αντιμετώπιση δερματικών προβλημάτων, όπως ακμή, δυσχρωμίες, έκζεμα, έγκαυμα, ψωρίαση.

thetoc.gr

Εργάτες κατά τη διάρκεια κατασκευαστικών εργασιών ανακάλυψαν αρχαία τεφροδόχοπου περιείχε καμένα ανθρώπινα κατάλοιπα στη νοτιοδυτική Τουρκία.

Η τεφροδόχος εκτιμάται ότι χρονολογείται στην ελληνιστική περίοδο.

Ομάδες αρχαιολόγων από το μουσείο της Μύλασας στα Μούγλα ξεκίνησαν ανασκαφές στο εργοτάξιο που βρίσκεται στην περιοχή του Ισμέτ Πασά, μετά την ανακάλυψη των αρχαίων καταλοίπων.

Βρήκαν το αγγείο, διαμέτρου 40 εκατοστών, σε βάθος 2 μέτρων κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι χρησιμοποιήθηκε ως ταφικό σήμα και μετέφεραν το αγγείο στο αρχαιολογικό μουσείο της Μύλασας για περαιτέρω εξέταση και συντήρηση.

Πηγή: The Archaeology News Network

Ένας νέος διαδικτυακός κόμβος αναρτήθηκε σήμερα, συγκροτώντας το Ψηφιακό Μουσείο Μακρονήσου, με τεκμήρια από τις αρχειακές συλλογές και τις βιβλιοθήκες των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), σε συνεργασία με το Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού.

Στην ηλεκτρονική διεύθυνση www.makronissos.org, ο επισκέπτης περιηγείται σε ένα δυναμικό και τεκμηριωμένο Ψηφιακό Μουσείο για αυτόν τον τόπο του απάνθρωπου εγκλεισμού. Μέσα από τα πολυάριθμα τεκμήρια των ΑΣΚΙ (φωτογραφική συλλογή Νίκου Μάργαρη, αρχείο Σαράφη, αρχείο Μιχάλη και Λεωνίδα Κύρκου αρχείο ΕΔΑ κ.ά.), μπορεί κάποιος να επισκεφθεί νοερά τις εγκαταστάσεις και τα κτίσματα των στρατοπέδων, να ερευνήσει τις μαρτυρίες και τον προπαγανδιστικό λόγο, να καταδυθεί στους πολλαπλούς μηχανισμούς εγκλεισμού, απομόνωσης και ψυχολογικής βίας που υπέστησαν χιλιάδες άνθρωποι.

Λιμάνι Μακρονήσου.

Το αρχειακό υλικό πλαισιώνουν επιστημονικές προσεγγίσεις και κείμενα από έγκριτους ιστορικούς, που σκιαγραφούν την ιστορική εξέλιξη και φωτίζουν άγνωστες πτυχές της Μακρονήσου. Τέλος, ο επισκέπτης μπορεί να αναζητήσει ονόματα, να περιηγηθεί στα διαδραστικά συμπληρωματικά εργαλεία και να ξεφυλλίσει σπάνιες εκδόσεις της εποχής από τη Βιβλιοθήκη των ΑΣΚΙ.

Μενέλαος Λουντέμης, Τζ. Καρούσος, Γιάννης Ιμβριώτης, Μάνος Κατράκης.

Τα κείμενα του Ψηφιακού Μουσείου Μακρονήσου υπογράφουν οι Πολυμέρης Βόγλης (ιστορικός, αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας), Θανάσης Γάλλος (ιστορικός), Κατερίνα Γκίκα (αρχαιολόγος, Σπουδαστήριο Νέου Ελληνισμού), Άντα Κάπολα (ιστορικός), Βαγγέλης Καραμανωλάκης (ιστορικός, επίκουρος Καθηγητής ΕΚΠΑ), Στρατής Μπουρνάζος (ιστορικός), Τάσος Σακελλαρόπουλος (ιστορικός, υπεύθυνος Ιστορικών Αρχείων Μουσείου Μπενάκη).

Άποψη του Β΄ Τάγματος Σκαπανέων, 1948.

«Μακρόνησος: Ένας φορτισμένος τόπος, σύμβολο της πιο σκοτεινής όψης της ελληνικής μετεμφυλιακής ιστορίας. Συνώνυμη του ψυχικού και σωματικού βασανισμού, υπήρξε κολαστήριο για χιλιάδες ανθρώπους (τουλάχιστον 50.000 τα χρόνια 1947-50), κομμουνιστές, αριστερούς (ή θεωρούμενους ως τέτοιους) και συγγενείς τους. Μπορεί σήμερα να είναι ταυτισμένη με τον ακραίο βασανισμό, ωστόσο, για το ελληνικό κράτος ήταν τότε ένα "θαύμα": στην "ακμή της" (1948-1949), το κράτος και πολύ μεγάλος αριθμός διανοουμένων, δημοσιογράφων και καλλιτεχνών την υμνούσαν και τη δόξαζαν ως "μέγα σχολείο"και "αναρρωτήριο", όπου "αναμορφώνονταν"και "ανένηπταν"οι εχθροί του Έθνους», γράφουν οι ιστορικοί.

naftemporiki.gr

Ο πρώτος χάρτης στην ιστορία της ανθρωπότητας χαράχθηκε σε μία σπηλιά, 30.000 χρόνια πριν από τη γέννηση του Χριστού. Το πρώτο δορυφορικό σύστημα εντοπισμού γεωγραφικής θέσης, πρόδρομος του σημερινού GPS, σχεδιάστηκε τον 7ο αιώνα π.Χ., από τους Ίωνες Μιλήσιους, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν τα αστέρια ως δορυφόρους.

Ο Αριστοτέλης κατανόησε το σχήμα της Γης, ο Πτολεμαίος μέχρι και σήμερα παρέχει την τεχνική για την οπτικοποίηση της σύγχρονης γεωγραφικής γνώσης. Στον Μεσαίωνα χαρτογραφήθηκε ο δρόμος προς τον Παράδεισο. Το όνομα της Αμερικής δεν γράφτηκε πρώτη φορά σε βιβλίο, αλλά σε χάρτη. Και για την Κίνα, η Αμερική βρίσκεται στην Ανατολή.

O άνθρωπος αδιάλειπτα 300 αιώνες π.Χ. μέχρι σήμερα σχεδιάζει χάρτες, εικόνες του γεωγραφικού του χώρου, με διάφορους τρόπους, ιδέες και τεχνικές, προσπαθώντας να αποκτήσει μία εικόνα του κόσμου, που δεν μπορεί να δει, όπως άλλωστε συμβαίνει και με την εικόνα του εαυτού του. «Η απεικόνιση, ο χάρτης, η αναπαράσταση είναι υπαρξιακό στοιχείο της παρουσίας μας στη ζωή», σύμφωνα με τον ομότιμο Καθηγητή Χαρτογραφίας του ΑΠΘ, Ευάγγελο Λιβιεράτο, ο οποίος ανταποκρίθηκε στην πρόσκληση του Μουσείου Οίνου Γεροβασιλείου να παρουσιάσει σε ένα ευρύ κοινό, χωρίς επιστημονική γνώση για τη χαρτογραφία, τους χάρτες που άλλαξαν τον κόσμο.

«Η σχέση του ανθρώπου με τη Γη είναι η σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του. Όλοι μας, αν δεν βλέπαμε το πρόσωπό μας σε μία απεικόνιση, καθρέφτη, ή λίμνη όπως ο Νάρκισσος, δεν θα μπορούσαμε ποτέ να δούμε το πρόσωπό μας», ανέφερε ο καθηγητής, δείχνοντας στο κοινό έναν χαρακτηριστικό πίνακα του Σαλβαδόρ Νταλί (Dalí from the Back Painting Gala from the Back Eternalized by Six Virtual Corneas Provisionally Reflected in Six Real Mirrors).

Στην περιοχή της Ιβρέας στη Βόρεια Ιταλία, σε μία σπηλιά υπάρχουν κάποια βραχογραφήματα. Χρονολογούνται στους 300 αι. π.Χ. Η απεικόνιση δείχνει πιθανόν κάποιες καλύβες, μία καμπύλη που μπορεί να είναι φυσικό εμπόδιο (βουνό, δάσος, ποτάμι) και από την άλλη πλευρά της καμπύλης ζώα, δηλαδή τον δρόμο για την τροφή και την επιβίωση. Από τους ιστορικούς της χαρτογραφίας θεωρείται ο πρώτος χάρτης. «Είναι ένας χάρτης 30.000 χρόνια π.Χ., πολύ πριν ο άνθρωπος αρχίσει να γράφει, άρα ξεκινάμε πολύ πιο μακριά από τη γλώσσα, τη γραφή κλπ», σημείωσε κ.Λιβιεράτος, για να προχωρήσει στην ελληνική περίοδο των χαρτών.

«Πριν τους δορυφόρους για χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι έκαναν περίπου το ίδιο πράγμα που κάνουν οι δορυφόροι σήμερα, χρησιμοποιώντας τα αστέρια. Από πολύ νωρίς. Χρησιμοποιούσαν όχι μόνο τα αστέρια, αλλά και τη σχέση των αστεριών με την επιφάνεια της Γης, όπως κάνει ο δορυφόρος σήμερα», επισήμανε ο καθηγητής και εξήγησε: «Η σχέση του έναστρου στερεώματος με την επιφάνεια της Γης υπήρξε βασικός πρόδρομος της κατασκευής χαρτών του προσανατολισμού, της ναυσιπλοΐας της μετακίνησης πάνω στη Γη, της κατασκευής χαρτών. Ήδη από τον 7ο αιώνα π.Χ. οι Ίωνες οι Μιλήσιοι χρησιμοποιούσαν τα αστέρια και τα συνέδεαν με την επιφάνεια της Γης, έτσι ώστε μέσω των αστεριών να μπορούν να προσανατολίζονται, να κινούνται και σιγά σιγά οι ίδιοι να φτιάξουν τους πρώτους χάρτες».

Τρεις - τέσσερις αιώνες μετά, οι αρχαίοι Έλληνες κατανοούν το σχήμα και περιγράφουν τη γήινη σφαίρα, ενώ ο εξοπλισμός της σφαίρας με μεσημβρινούς και παραλλήλους ώστε να είναι εφικτός ο εντοπισμός θέσης, εμφανίζεται από την περίοδο του Ιππάρχου, τον 2-3ο αιώνα π.Χ.

«Εξερεύνησα τον εαυτό μου», λέει ο Ηράκλειτος, ο οποίος δεν υπήρξε μαθητής κανενός. Αναζήτησε την αλήθεια για τη ζωή βαθιά μέσα στο μυαλό του, εξέτασε προσεκτικά τα δεδομένα που του έδωσαν οι πέντε αισθήσεις του και κατέγραψε τις διαπιστώσεις του, με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο που δεν θυμίζει κανέναν άλλον.

1. «Ο αυτοέλεγχος είναι η σημαντικότερη αρετή και σοφία είναι να λέει κάποιος την αλήθεια και να ενεργεί σύμφωνα με τη φύση, αφού αποκτήσει βαθιά γνώση γι’ αυτήν»

«Ποια είναι η θέση μου στο σύστημα που ζω, ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μου, σε τι μοιάζω και ως προς τι διαφέρω από τους άλλους γύρω μου; Τι θεωρώ σημαντικό, τι με αφήνει αδιάφορο, τι με διασκεδάζει και τι με κάνει να πλήττω;». Οι απαντήσεις σε αυτά και παρόμοια ερωτήματα αποκαλύπτουν το «ποιος είμαι». Όχι αυτό που μου αρέσει να δείχνω, αλλά αυτό που στ’ αλήθεια είμαι. Η αποδοχή της αλήθειας είναι το πρώτο μεγάλο βήμα.

Ανακαλύπτοντας βέβαια τον εαυτό μου, δεν λύνω τα μυστήρια του κόσμου, δεν δίνω απαντήσεις σε ζητήματα που αφορούν όλους τους ανθρώπους. Αναγνωρίζω απλώς ένα μέρος του συνόλου, εμένα. Πώς αυτό με βοηθά να κατανοήσω το σύνολο, δηλαδή, να γίνομαι κατανοητός και να κατανοώ αυτό που συμβαίνει γύρω μου;

2. «Εκείνα που αποκαλύπτει ο Λόγος δεν τα κατανοούν όταν κατά τύχη τα συναντήσουν, ούτε τα μαθαίνουν όταν τους τα διδάξει κάποιος, νομίζουν όμως πως τα γνωρίζουν»

Σύμφωνα με τον Ηράκλειτο, υπάρχει ένας ρυθμιστικός παράγοντας του κόσμου, ένα κοινό διανοητικό μονοπάτι στο οποίο βαδίζουμε όλοι, παρά τις ιδιαιτερότητές μας και τους διαφορετικούς προορισμούς μας. Αν αγνοούμε την ύπαρξή του, βαδίζουμε έξω από τον δρόμο, κάνουμε κύκλους γύρω από τον εαυτό μας χωρίς ποτέ να πηγαίνουμε κάπου. Αυτή η, ας την πούμε, διανοητική Αρχή είναι η ίδια για όλους τους ανθρώπους, όπου και όπως και αν ζουν και ονομάζεται Λόγος.

Ο Ηράκλειτος δεν συνήθιζε να δίνει ορισμούς, κι έτσι δεν μας δίνει μία αναλυτική περιγραφή του Λόγου. Μας δίνει όμως σημάδια και μας καθοδηγεί στην αναζήτηση. Πριν δούμε αυτά τα σημάδια, μπορούμε να μάθουμε πολλά από την ίδια τη λέξη που χρησιμοποιεί για να ονομάσει αυτή την Αρχή. Διότι, ο Λόγος είναι μία λέξη που φέρει πολλές σημασίες. Και όταν ενώνεται με άλλες λέξεις, οι σημασίες αυτές πολλαπλασιάζονται.

Άκου, μίλα, κρίνε και σκέψου

Λόγος είναι τα λόγια, αυτό που λέμε και αυτό που γράφουμε για να επικοινωνήσουμε με τους άλλους. Και όταν μιλώ με κάποιον άλλον κάνω διάλογο, ενώ σε κάθε τι που λέω υπάρχει αντίλογος. Ανακαλύπτουμε λοιπόν τους κανόνες του κοινού Λόγου συζητώντας και ακούγοντας ή διαβάζοντας.

Λόγος είναι και ο υπολογισμός, αυτό που σήμερα ονομάζουμε αναλογία. Η αναλογία μού επιτρέπει να συγκρίνω δύο απόψεις ή δύο καταστάσεις, να βρω ομοιότητες και διαφορές, κι έτσι να κάνω μία εκτίμηση, να κρίνω. Αυτή η διαδικασία με αναγκάζει να συλλογίζομαι.

Λόγος επίσης ονομάζεται η αιτία. Όταν λέμε «για ποιον λόγο μου μίλησε έτσι;» αναρωτιόμαστε για την αιτία. Η αναζήτηση της αιτίας πίσω από τα γεγονότα και τις προθέσεις, μας βοηθά να έχουμε μία καθαρή εικόνα για ό, τι συμβαίνει γύρω μας, και φυσικά αποτελεί μέρος της προηγούμενης διαδικασίας, του συλλογισμού.

Λόγος λέγεται και η λογική, η οποία τελικά είναι το ζητούμενο. Ο σκοπός είναι να αναγνωρίσουμε την λογική σύνδεση των πραγμάτων, ώστε να μην παραδέρνουμε μέσα σε φαντασιοπληξίες που δεν ωφελούν σε τίποτα. Όταν ο Ηράκλειτος μας παροτρύνει να συμβαδίσουμε με τον παγκόσμιο Λόγο, μας προτρέπει να γίνουμε λογικοί. Να μην αφήνουμε να μας κατευθύνει το παράλογο, αλλά να σχηματίζουμε τεκμηριωμένη άποψη.

Πώς μπορεί κάποιος να μάθει τι ακριβώς αποκαλύπτει ο Λόγος;

Ο Ηράκλειτος λέει πως, δυνητικά, όλοι έχουμε πρόσβαση σε αυτόν. Όπως θα διαπιστώσετε όμως στη συνέχεια, στην πραγματικότητα μπορούν να τον ανακαλύψουν μόνο εκείνοι που έχουν διάθεση να εξερευνήσουν τον εαυτό τους και το περιβάλλον τους. Οι άνθρωποι δεν καταλαβαίνουν τον Λόγο επειδή «ο καθένας ζει σαν να έχει δική του άποψη», αδιαφορώντας για το σύνολο μέσα στο οποίο ανήκει. Εκείνος όμως που είναι διατεθειμένος να κάνει αυτή την εξερεύνηση (γιατί μόνο έτσι μαθαίνεται ο Λόγος), θα πρέπει να αποδεχτεί ορισμένες αλήθειες, τις οποίες συχνά προτιμάμε να μην σκεφτόμαστε.

3. «Δύο φορές κανείς δεν μπορεί να μπει στο ίδιο ποτάμι»

Να μην εγκλωβιζόμαστε σε μία ψευδαίσθηση σταθερότητας. Δημιουργούμε αυτή την ψευδαίσθηση επειδή δεν βλέπουμε τις συνεχείς αλλαγές στις οποίες υπόκεινται τα πάντα γύρω μας. Αναλογιστείτε την έκπληξη όταν συναντάτε έναν παιδικό σας φίλο που τώρα είναι μεσόκοπος. Έχετε διανύσει και εσείς τον ίδιο χρόνο, και όμως, σαν να περιμένατε να τον δείτε όπως τον αφήσατε και αναρωτιέστε «μα πώς μεγάλωσε τόσο;» Και τότε σας κατακλύζει αυτή η βαθιά μελαγχολία και η απορία «πόσο πιο όμορφα ήταν παλιά», «πόσο γρήγορα περνάει ο καιρός», «που είναι οι παλιές, καλές ημέρες» και άλλα τέτοια στενάχωρα.

Αυτό συμβαίνει επειδή δεν υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας πως κανείς δεν μένει ίδιος, ούτε σωματικά ούτε ψυχικά ούτε διανοητικά. Ο παιδικός σας φίλος θα είναι πάντα ο ίδιος άνθρωπος, με το ίδιο όνομα, αλλά κάθε στιγμή που περνάει διαμορφώνεται σε έναν διαφορετικό άνθρωπο. Και φυσικά, το ίδιο συμβαίνει και σε εμένα και σε εσάς. Αυτή η συνεχής τροποποίηση των ανθρώπων, των συνθηκών και του φυσικού κόσμου γύρω μας, είναι στον μεγαλύτερο βαθμό ανεξάρτητη από εμάς. Το να απαιτούμε τον πλήρη έλεγχο στα πάντα ή να μας τρομοκρατεί κάθε αλλαγή που διαπιστώνουμε, είναι πηγές περιττού άγχους.

4. «Η δικαιοσύνη είναι διαμάχη και τα πάντα διαμορφώνονται με την διαμάχη και την ανάγκη»

Η διαμάχη αυτή συμβαίνει ανάμεσα σε αντίθετα στοιχεία, είναι αυτή που προκαλεί την αέναη αλλαγή στον κόσμο και μέσω αυτής συντηρείται η ισορροπία. Η φαινομενική γαλήνη κρύβει στο βάθος έναν πόλεμο που δεν σταματά ποτέ και στον οποίο καμία από τις αντίθετες δυνάμεις δεν επικρατεί τελικά. Γιατί, αν συνέβαινε να επικρατήσει η μία από τις δύο, ο κόσμος θα κατέρρεε. Έτσι λειτουργεί και η ανθρώπινη κοινωνία, και αν ο Ηράκλειτος έχει δίκιο, τότε ένας κόσμος χωρίς συγκρούσεις και ταραχές, σε κατάσταση απόλυτης γαλήνης δεν είναι εφικτός. Αν έχουμε εναποθέσει τις ελπίδες μας σε μία τέτοια εξέλιξη, ο χρόνος θα μας διαψεύσει.

Φυσικά, κάπου στο βάθος του μυαλού μας το γνωρίζουμε, αλλά έχουμε ανάγκη να πιστεύουμε πως υπάρχει τρόπος να γλυτώσουμε από τις ενοχλητικές εντάσεις σε διάφορους τομείς. Καιρός να επικεντρωθούμε στο πώς θα τις διαχειριζόμαστε αντί απλώς να παρακαλάμε να εξαφανιστούν. Ο Ηράκλειτος δεν πίστευε πως κάποια θετική ενέργεια ή κάποια θεότητα θα έρθει να μας σώσει από τα δύσκολα.

«Θεός για τον άνθρωπο είναι το ήθος του», έλεγε, επειδή ήταν πεπεισμένος πως αυτή η παγκόσμια ρυθμιστική Αρχή, ο Λόγος, θα φροντίσει βέβαια να ισορροπήσει μία κατάσταση που διαταράσσει την τάξη, αλλά δεν είναι βέβαιο πως η λύση που θα δώσει θα σας αρέσει. Διότι, για τον θεό (όπως τον εννοεί ο Ηράκλειτος) «τα πάντα είναι καλά και όμορφα και δίκαια, οι άνθρωποι όμως εκλαμβάνουν κάποια ως άδικα και κάποια ως δίκαια»

5. «Αδυνατούν να παρατηρήσουν όσα συμβαίνουν την ώρα που είναι ξύπνιοι, όπως ακριβώς ξεχνούν τα όνειρα που βλέπουν όταν κοιμούνται»

Σε άλλο απόσπασμα ο Ηράκλειτος λέει πως όταν είμαστε ξύπνιοι τελούμε όλοι κάτω από τον ίδιο νόμο, δηλαδή μοιραζόμαστε μία κατάσταση κοινή σε όλους, ενώ όταν κοιμόμαστε, ο καθένας βυθίζεται σε έναν αποκλειστικά δικό του κόσμο. Κανείς δεν μπορεί να μοιραστεί μαζί μας το ίδιο όνειρο, έτσι δεν είναι; Κατά τη διάρκεια της ημέρας όμως, μία τόσο απόλυτη απομόνωση δεν είναι εφικτή. Επειδή, λοιπόν, θέλοντας και μη μοιραζόμαστε όλοι τον κοινό μας κόσμο έχουμε την ευκαιρία να συλλάβουμε και τον κοινό μας Λόγο, που είναι και ο τελικός στόχος. Πώς;

Ο Ηράκλειτος δεν προτείνει κάποια μέθοδο διαλογισμού ούτε κάποια προσευχή. Για να είμαστε ειλικρινείς, δεν προτείνει τίποτα. Σημειώνει μόνο πως το μόνο μέσο που έχουμε στη διάθεσή μας για να προσεγγίσουμε τον άυλο λόγο είναι οι αισθήσεις μας. Ότι ακουμπάμε, ό,τι ακούμε, μυρίζουμε, γευόμαστε, αλλά κυρίως ό,τι βλέπουμε μας δίνει πληροφορίες για το περιβάλλον μας. Και κάθε τέτοια πληροφορία περιέχει λίγη από τη γνώση που χρειαζόμαστε για να κατανοήσουμε τον Λόγο. Αρκεί να συνειδητοποιούμε έστω και για λίγο αυτό που αντιλαμβάνονται οι αισθήσεις μας, γιατί έτσι εκπαιδεύουμε τακτικά τη λογική μας ικανότητα.

Απαθανατίστε κάθε μικρή στιγμή της ζωής σας

Σκεφτείτε πόσο χρόνο περνάμε κάθε μέρα επαναλαμβάνοντας αυτόματα κάποιες καθημερινές κινήσεις, χωρίς να συνειδητοποιούμε τι ακριβώς κάνουμε. Κάθε φορά που αναρωτιέστε αν κλειδώσατε την πόρτα φεύγοντας από το σπίτι, συμβαίνει επειδή την ώρα που κλειδώνατε δεν συμμετείχατε στην ενέργεια αυτή συνειδητά. Κοιτούσατε, αλλά δεν βλέπατε το χέρι να κλειδώνει την πόρτα.

Αυτός ο αυτοματισμός δεν μας επιτρέπει να μελετήσουμε κάθε νέα πληροφορία που εμφανίζεται. Κλεινόμαστε σε έναν κόσμο εσωτερικό, μοναχικό, σαν αυτόν που ζούμε την ώρα που κοιμόμαστε. Αν δοκιμάσετε να κάνετε συνήθειά σας να σταματάτε πότε-πότε, για λίγα έστω δευτερόλεπτα, να παρατηρήσετε τον εαυτό σας, τα σπίτια και τα δέντρα στη διαδρομή που κάνετε κάθε μέρα, τις λεπτομέρειες στο δωμάτιο που εργάζεστε, τους άλλους ανθρώπους γύρω σας, θα παρατηρήσετε ένα σωρό πράγματα που σας είχαν διαφύγει.

Λίγα μόνο δευτερόλεπτα, δύο-τρεις φορές την ημέρα αν επιδιώξετε να το κάνετε αυτό, σιγά-σιγά θα σας γίνει συνήθεια. Αυτός είναι ένας τρόπος να συνεργαζόμαστε συνειδητά με τις αισθήσεις μας, ώστε να συμβαδίζουμε με όσα γίνονται, όσα αλλάζουν γύρω μας και να μαθαίνουμε από αυτά. Όπως το σώμα μας εκπαιδεύεται να κινείται σεβόμενο τους φυσικούς νόμους, έτσι και το μυαλό μας, μέσω των αισθήσεων εκπαιδεύεται να λειτουργεί συντονισμένο με τον Λόγο.

6. «Αυτόν τον κόσμο, που για όλους είναι ο ίδιος, δεν τον έπλασε κανένας από τους θεούς ή από τους ανθρώπους, αλλά ήταν είναι και θα είναι πάντα αείζωον πυρ, που ανάβει και σβήνει με μέτρο»

Τι είναι τελικά αυτός ο Λόγος; Είναι ο νόμος που διέπει τον κόσμο. Δεν είναι ένας θεός – πρόσωπο, δεν δημιουργεί τίποτα, δεν επεμβαίνει για λογαριασμό μας. Ρυθμίζει, αλλά δεν καθορίζει. Είναι όπως ο διευθυντής μίας ορχήστρας, ο οποίος ούτε έχει γράψει τη μουσική ούτε παίζει ο ίδιος κάποιο όργανο. Φροντίζει μόνο για την αρμονική απόδοση του κομματιού.

Εσείς κι εγώ είμαστε μέλη της ορχήστρας, παίζουμε το όργανο που εμείς επιλέγουμε, μελετάμε το κομμάτι, αλλά, αν θέλουμε η μουσική που παράγουμε να δένει αρμονικά με τη μουσική των άλλων, πρέπει να αναγνωρίζουμε τη σημασία των κινήσεων του μαέστρου. Εκτός ορχήστρας μπορούμε να παίζουμε τη δική μας μουσική όπως μας αρέσει, αλλά με ένα μόνο όργανο ποτέ δεν θα πετύχουμε το πλήρες αποτέλεσμα μίας ορχήστρας.

Αν η ζωή μας βαλτώσει στην πλήξη της καθημερινότητας ή γίνεται κάθε μέρα πιο ενδιαφέρουσα και ικανοποιητική, εξαρτάται από εμάς. Οι νόμοι του κόσμου δεν αλλάζουν. Εμείς πρέπει να εναρμονιστούμε μαζί τους.

Ηράκλειτος
Ο Ηράκλειτοςέζησε 60 χρόνια, όλα στην πατρίδα του την Έφεσο, πόλη στα παράλια της Μ. Ασίας, στην οποία τότε κατοικούσαν Έλληνες. Στα τέλη του 6ου αιώνα, η πόλη ήταν υπό περσική κατοχή, αλλά, διατηρούσε μία σχετική αυτονομία. Αν και αριστοκρατικής καταγωγής (ήταν απόγονος του ιδρυτή της Εφέσου) δεν επεδίωξε την πλούσια και ένδοξη ζωή που του εξασφάλιζε η καταγωγή του, αλλά προτίμησε την απομόνωση και τον στοχασμό.

Έμεινε στην ιστορία ως ο σκοτεινός φιλόσοφος, που εσκεμμένα διατύπωνε τη σκέψη του με ασάφεια, ώστε να μπορούν να τον κατανοήσουν μόνο οι λίγοι, οι εκλεκτοί. Ίσως όμως το έκανε γιατί γνώριζε πως μαθαίνει μόνο όποιος θέλει να μάθει, και πως μαθαίνει κάποιος καλύτερα εκείνα που ανακαλύπτει μόνος του. Ως σοφός δάσκαλος, εκείνος μας έδειξε πού πρέπει να σκάψουμε για να βρούμε τον θησαυρό που πρώτος εκείνος ανακάλυψε.

Πηγή: grethexis.com, ellaniapili

Ο Ιντιάνα Τζόουνς στις αναζητήσεις του έπρεπε να ξεφύγει από λάκκους με φίδια, να φάει μυαλά πιθήκου και να έρθει αντιμέτωπος με τους Ναζί.

Στη σύγχρονη εποχή ο νέος Ιντιάνα Τζόουνς δεν χρειάζεται να προσπαθήσει τόσο. Μπορεί να είναι σπίτι του, να φορά τις πιτζάμες του, να κοιτά θολές δορυφορικές εικόνες της επιφάνειας της γης από τον υπολογιστή του και μετά από 90 δευτερόλεπτα εκπαίδευσης να πατήσει την επιλογή "ναι"ή "όχι"στην ερώτηση: "Βλέπετε ίχνη από σκαμμένους λάκκους στην υπογραμμισμένη περιοχή;".

Αυτή είναι η αρχαιολογία (η πολύ ερασιτεχνική εκδοχή της) της ψηφιακής εποχής. Ένα νέο εγχείρημα, η GlobalXplorer καλεί τους εν δυνάμει Ιντιάνα Τζόουνς του 21ου αιώνα να ανακαλύψουν από την άνετη πολυθρόνα τους, πιθανές αρχαιολογικού ενδιαφέροντος περιοχές μέσα από δορυφορικές εικόνες, απλώς μαρκάροντας τις ως περιοχές ενδιαφέροντος.

Οι συσκευές που τοποθετούνται στα αεροπλάνα ή στα drones μάλλον σαρώνουν αντί να φωτογραφίζουν το έδαφος, λειτουργώντας σε επίπεδα όπως ακριβώς η μαγνητική τομογραφία

Η GlobalXplorer είναι η ιδέα της Sarah Parcak, μιας Αμερικανίδας αρχαιολόγου που ηγείται στον ραγδαία αναπτυσσόμενο τομέα της τηλεπισκόπησης. Η ίδια έχει χρησιμοποιήσει τέτοιου είδους εικόνες στο παρελθόν -και διάφορες τεχνικές για να εξετάσει τις εικόνες- και έχει ανακαλύψει χιλιάδες αρχαίους τάφους, πυραμίδες και οικισμούς. Εκείνη ήταν που ανακάλυψε το 2011, ολόκληρο το σχέδιο μιας πόλης στο Tanis, την αιγυπτιακή περιοχή που ήταν η φανταστική κατοικία της κιβωτού στη ταινία Raiders of the Lost Ark (Κυνηγοί της Χαμένης Κιβωτού).

Η Sarah Parcak τώρα χρειάζεται βοήθειακαι έχει επενδύσει το $1m του βραβείου TED για τον διαγωνισμό "world-changing projects"που κέρδισε το περασμένο έτος. Η πρώτη φάση για το εγχείρημά της περιλαμβάνει την επιθεώρηση δορυφορικών εικόνων του Περού για μία έκταση γης που καλύπτει περισσότερα από 200.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Οι πιθανές θέσεις ενδιαφέροντος που συγκεντρώνουν περισσότερους από 6 δείκτες μαρκάρονται για περαιτέρω έρευνα από επαγγελματίες. "Δημιουργούμε ένα στρατό με τους παγκόσμιους εξερευνητές του 21ου αιώνα για να ανακαλύψουμε και να προστατεύσουμε την ιστορία."εξήγησε κατά την έναρξη της λειτουργίας της GlobalXplorer.

Οι αρχαιολόγοι χρησιμοποιούν εδώ και δεκαετίες αεροφωτογραφίες, αλλά η πρόοδος της δορυφορικής και απεικονιστικής τεχνολογίας καθώς και η τεχνολογία των λέιζερ και των drones, έχουν προκαλέσει επανάσταση. Η Parcak ήταν σε θέση να ανακαλύψει για παράδειγμα, ρωμαϊκά αμφιθέατρα, μέσα από τον χειρισμό ψηφιακών εικόνων και να επισημάνει τις περιοχές που βρίσκονταν λόγω την ασθενέστερης ανάπτυξης των φυτών (τα φυτά ήταν πιο αδύναμα γιατί οι ρίζες τους εμποδίζονταν από τις πέτρες).

«Χρησιμοποιώ το Google Earth όλη την ώρα γιατί με βοηθάει να επισημάνω περιοχές», λέει ένας άλλος αρχαιολόγος, ο Dr Manuel Arroyo-Kalin, λέκτορας στο γεωαρχαιολογικό τμήμα του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας στο University College London. Ο Arroyo-Kalin που ειδικεύεται στην περιοχή του Αμαζονίου έχει κι αυτός χρησιμοποιήσει δορυφορικές εικόνες που τον βοήθησαν να εντοπίσει γεωγλυφικά σε αποψιλωμένες περιοχές της ζούγκλας. Η συμβουλή που δίνει στο κοινό είναι να ψάχνει για ευθείες γραμμές ή γεωμετρικά τακτικά σχήματα που σπανίως υπάρχουν στη φύση. "Εμείς στη δική μας έρευνα, βρήκαμε γραμμές από σφαιροειδή ή τετραγωνισμένα χαντάκια".

Η τελευταία τεχνολογία λέιζερ ή Lidar όπως αλλιώς λέγεται, σημαίνει ότι τα δάση και οι θάλασσες δεν αποτελούν πλέον εμπόδιο για τους εναέριους αρχαιολόγους. Οι συσκευές που τοποθετούνται στα αεροπλάνα ή στα drones μάλλον σαρώνουν αντί να φωτογραφίζουν το έδαφος, λειτουργώντας σε επίπεδα όπως ακριβώς η μαγνητική τομογραφία. Στην Αγγλία η τεχνική αυτή το περασμένο καλοκαίρι αποκάλυψε στοιχεία της προ-ρωμαϊκής εποχής στο Hampshire.  

Ο Arroyo-Kalin δεν έχει δοκιμάσει ακόμη ο ίδιος την GlobalXplorer, αλλά υποστηρίζει την ιδέα καθώς θεωρεί ότι είναι ένας τρόπος να ευαισθητοποιηθεί το κοινό. Και υποστηρίζει ότι ενώ η τεχνολογική εξέλιξη έχει αλλάξει τα δεδομένα, εξακολουθεί να είναι απαραίτητη η ανθρώπινη επέμβαση στην έρευνα. «Σύντομα θα είμαστε σε θέση να χρησιμοποιούμε έναν αλγόριθμο για να το πετύχουμε, αλλά ακόμα έχουμε αρκετό δρόμο για να φτάσουμε εκεί».

Γνωρίζετε ότι εκεί υπάρχει και το σπήλαιο του Πάνα; Το αφιέρωσαν στον θεό οι Αθηναίοι, καθώς πίστευαν ότι τους βοήθησε να νικήσουν στη μάχη του Μαραθώνα.

Στον βράχο υπήρχε ακόμη και θεραπευτήριο, το αρχαίο Ασκληπιείο, στο οποίο κοίμιζαν τους ασθενείς, για να τους θεραπεύσουν.

Κρυφά ιερά, τάματα, άγνωστες μαρμάρινες πλάκες και πηγές που ποτέ δεν έχουν δει τα εκατομμύρια των επισκεπτών παρουσιάζονται στη «Μηχανή του χρόνου».

Έχετε δει τα σπήλαια της Ακρόπολης; Ένα απ’ αυτά χρησιμοποίησαν ο Λάκης (Απόστολος) Σάντας και ο Μανώλης Γλέζος για να σκαρφαλώσουν στην Ακρόπολη και να κατεβάσουν το σύμβολο του ναζισμού. Εκεί κοντά που βρήκαν και το πτώμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου, όταν τον δολοφόνησε το άλλοτε πρωτοπαλίκαρό του.

Γνωρίζετε ότι εκεί υπάρχει και το σπήλαιο του Πάνα; Το αφιέρωσαν στον θεό οι Αθηναίοι, καθώς πίστευαν ότι τους βοήθησε να νικήσουν στη μάχη του Μαραθώνα.

Στον βράχο υπήρχε ακόμη και θεραπευτήριο, το αρχαίο Ασκληπιείο, στο οποίο κοίμιζαν τους ασθενείς, για να τους θεραπεύσουν.

Κρυφά ιερά, τάματα, άγνωστες μαρμάρινες πλάκες και πηγές που ποτέ δεν έχουν δει τα εκατομμύρια των επισκεπτών παρουσιάζονται στη «Μηχανή του χρόνου».

Ένας ξεχωριστός αρχαιολογικός περίπατος στις πλαγιές της Ακρόπολης, που στην αρχαία Αθήνα ήταν λατρευτικός χώρος και κομμάτι της αθηναϊκής καθημερινότητας.

Η εκπομπή για πρώτη φορά δείχνει το μνημείο του Θρασύλλου, ο οποίος ήταν ένας πλούσιος χορηγός που το ανήγειρε για να θυμίζει τη νίκη του στους θεατρικούς αγώνες.

Άλλωστε, στους πρόποδες της πλαγιάς υπάρχουν ακόμη δύο θέατρα. Όχι μόνο το Ηρώδειο, αλλά και το θέατρο του Διονύσου, όπου γεννήθηκε η αρχαία τραγωδία.

Η κα Μπάνου και οι συνεργάτες της περιγράφουν άγνωστες λεπτομέρειες, όπως ότι το Ηρώδειο Θέατρο ήταν κλειστό και οι θεατές με τους καλλιτέχνες προστατεύονταν από τις καιρικές συνθήκες.

Κάτω από το Ηρώδειο υπάρχει ακόμη και το ιερό της Νύμφης, όπου γίνονταν τα τελετουργικά του γάμου, που τόσο μοιάζουν με πολλά σύγχρονα γαμήλια έθιμα, όπως ο στολισμός της νύφης και τα δώρα στους νεόνυμφους.

Η Ακρόπολη, στη νεότερη αστική ιστορία, είχε συνδεθεί και με τις αυτοκτονίες, που μία περίοδο είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις. Η πιο γνωστή είναι ενός ερωτευμένου ζευγαριού: του Μιμίκου και της Μαίρης. Η Μαίρη, απογοητευμένη, έπεσε από την Ακρόπολη και ο νεαρός αξιωματικός αυτοπυροβολήθηκε.

Ο Χρίστος Βασιλόπουλος συνομιλεί με αρχαιολόγους και μελετητές, οι οποίοι εξηγούν τη χρήση των μνημείων που σταδιακά έγιναν χριστιανικά και περιγράφουν τις εντυπωσιακές τελετές των κατοίκων της πόλης που λάμβαναν χώρα στις πλαγιές της Ακρόπολης.

Τα ευρήματα των αρχαιολόγων, όπως μία μυστηριώδης σφαίρα, αναθήματα προς τους θεούς, τάματα, καθώς και αντικείμενα της καθημερινότητας των αρχαίων (χύτρες, παιδικά παιχνίδια, βελόνες πλεξίματος κ.ά.) εντυπωσιάζουν.

Στην εκπομπή μιλούν η διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ελένη Μπάνου και οι συνεργάτες της αρχαιολόγοι, Κωνσταντίνος Μπολέτης, Σοφία Μοσχονησιώτη, Χριστίνα Παπασταμάτη, Βάντα Παπαευθυμίου και Αμαλία Γιαννακοπούλου.

Οι Διάδοχοι και οι Επίγονοι τους, ναυπήγησαν στόλους αποτελούμενους από πολυάριθμες πολυήρεις, φτάνοντας μέχρι την κατασκευή κολοσσιαίων σκαφών όπως η εικοσήρης και η τεσσαρακοντήρης.

Όπως θα δούμε, επρόκειτο για πραγματικά πλωτά φρούρια που θύμιζαν αναλογικά τα σύγχρονα θωρηκτά και αεροπλανοφόρα πλοία. Ειδικά η τεσσαρακοντήρης έφερε συνολικό πλήρωμα το οποίο έφθανε τους 6.000 άνδρες, περίπου όσους διαθέτει ένα σύγχρονο αεροπλανοφόρο.

Όπως έχει γίνει σχεδόν αποδεκτό στην επιστημονική κοινότητα, o αριθμός των οριζοντίων σειρών σε μία αρχαία πολυήρη δεν μπορούσε να είναι μεγαλύτερος από τρεις, όπως διαπιστώθηκε από τις πειραματικές απόπειρες των ιταλικών ναυτικών πόλεων της Αναγέννησης (Βενετία, Γένουα, Πίσα κ.α.).
 
Το ίδιο διαπιστώνεται από τα ρωμαϊκά ανάγλυφα τα οποία ποτέ δεν εικονίζουν πλοία με περισσότερες από τρεις οριζόντιες σειρές κουπιών. Όπως επίσης διαπιστώθηκε στην αναγεννησιακή Ιταλία, ο μέγιστος αριθμός ερετών που μπορούσαν να χειριστούν ένα κουπί ήταν οκτώ.

Με βάση όσα αναφέρθηκαν, το μεγαλύτερο πλοίο που θα μπορούσε να κατασκευαστεί ήταν μια «εικοσιτετρήρης», δηλαδή ένα τρίκροτο σκάφος με τον μέγιστο αριθμό ερετών σε κάθε κουπί, δηλαδή οκτώ.

Η προαναφερόμενη κατανομή σειρών κουπιών και ερετών φαίνεται ότι ήταν αρκετά λειτουργική μέχρι την αναφερόμενη από τις αρχαίες πηγές «δεκαεξήρη». Ο Περσέας, τελευταίος βασιλιάς της Μακεδονίας, είχε μια δεκαεξήρη ως ναυαρχίδα του. Παρά ταύτα, οι αρχαίες πηγές αναφέρουν μια «τεσσαρακοντήρη», αυτήν του Πτολεμαίου Φιλοπάτορος, προσθέτοντας ότι διέθετε 4.000 ερέτες. Η προσπάθεια ερμηνείας αυτού του όρου ο οποίος αντιστοιχεί σε 40 κωπηλάτες σε μια κατακόρυφη ομάδα κουπιών, προκαλεί μέχρι σήμερα αμηχανία στους μελετητές.

Έχουν προταθεί διάφορες εξηγήσεις για την κατανομή των κωπηλατών αυτού του σαφώς τεραστίου πλοίου, αλλά η πιο πιθανή παραμένει αυτή που προτάθηκε από τον L. Casson που υπέθεσε ότι επρόκειτο για ένα πλοίο τύπου «καταμαράν» (catamaran). Κατά την άποψη του, η τεσσαρακοντήρης αποτελείτο στην πραγματικότητα από δύο «εικοσήρεις», οι οποίες ήταν σταθερά συνδεδεμένες με κοινό κατάστρωμα.

Τέτοιες περιπτώσεις είναι γνωστές στην ελληνιστική περίοδο, π.χ. κατά την πολιορκία των Συρακουσών από τους Ρωμαίους (212 π.Χ.), οι τελευταίοι συνέδεσαν με τον ίδιο τρόπο πεντήρεις, προκειμένου να τοποθετήσουν στο κοινό κατάστρωμα τις απαραίτητες «ελεπόλεις» (πυργοειδείς πολιορκητικές κατασκευές) για την κατάληψη των παράκτιων τειχών της πόλης.

Συνδεδεμένες πεντήρεις οι οποίες φέρουν ελέπολη

Κατά τον Casson, κάθε μια από τις δύο εικοσήρεις που αποτελούσαν την τεσσαρακοντήρη θα είχε 2.000 ερέτες, από 1.000 σε κάθε πλευρά της. Αυτοί θα ήταν διατεταγμένοι σε τρεις οριζόντιες σειρές κουπιών με 50 κουπιά η κάθε μία, δηλαδή θα υπήρχαν 50 κατακόρυφες ομάδες κουπιών. Συνεχίζοντας, θεωρεί ότι οι ερέτες κάθε κατακόρυφης ομάδας θα ήταν είκοσι, διατεταγμένοι ως εξής: 8 θρανίτες (άνω σειρά), 7 ζυγίτες (μέση σειρά) και 5 θαλαμίτες (κάτω σειρά). Η εκδοχή του Casson για την τεσσαρακοντήρη ως σκάφος «καταμαράν» μπορεί να φαίνεται παράδοξη, εντούτοις είναι η πλέον λογική συγκριτικά με άλλες υποθέσεις. Για παράδειγμα, ένας φιλόλογος του 19ου αιώνα, θεώρησε ότι η τεσσαρακοντήρης είχε 40 οριζόντιες σειρές κουπιών με έναν μόνο ερέτη σε κάθε κουπί.

Η τεσσαρακοντήρης ήταν ένα πολυδάπανο σκάφος, δυσκίνητο και εξαιρετικά δύσκολο στην πλοήγηση, μια πραγματική ναυπηγική αποτυχία. Φαίνεται, όμως, πως οι κατασκευαστές του γνώριζαν αυτά τα μειονεκτήματα, πριν ξεκινήσουν τη ναυπήγηση του. Ο Πτολεμαίος Φιλοπάτωρ, ο πλουσιότερος μονάρχης της εποχής του, δεν θα είχε οικονομικά προβλήματα ως προς την συντήρηση του.

Αν υπολογιστούν οι ναύτες (υπηρεσία καταστρώματος κ.α.) που χρειάζονταν για την πλοήγηση του, οι αξιωματικοί, η στρατιωτική φρουρά και το υπόλοιπο προσωπικό, το συνολικό πλήρωμα έφθανε (μαζί με τους 4.000 ερέτες), τους 6.000 άνδρες, περίπου όσους διαθέτει ένα σύγχρονο αεροπλανοφόρο. Τα μόνα πλεονεκτήματα της τεσσαρακοντήρους αφορούσαν το μέγεθος και το κατάστρωμα της.

Ένα τέτοιο σκάφος, τεράστιο ακόμη και για την σύγχρονη εποχή, ήταν κατάλληλο για να «διαδηλώνει» την ισχύ του πτολεμαϊκού κράτους σε εχθρούς και φίλους. Επιπλέον, αν χρησιμοποιείτο σε πολεμικές επιχειρήσεις, το κατάστρωμα του θα μπορούσε να μεταφέρει καταπέλτες και ελεπόλεις κολοσσιαίου μεγέθους, καθώς και μεγάλο αριθμό πεζοναυτών.

Σταδιακά, τέτοιου είδους κολοσσιαία πολεμικά πλοία εγκαταλείφθηκαν από τις ναυτικές δυνάμεις της Ελληνιστικής λόγω του μεγάλου κόστους συντήρησης και της δυσκολίας πλοήγησης τους. Τα μόνα πραγματικά εύχρηστα ήταν η τετρήρης, η πεντήρης και η εξήρης, και λιγότερο η επτήρης, η οκτήρης και η δεκήρης.

Περικλής Δεληγιάννης, ieraellas-kinimaethnikon

Σε μικρή απόσταση από τη Διώρυγα της Κορίνθου, το μεγαλύτερο τεχνικό έργο στη χώρα μας τον 19ο αιώνα, συναντάμε έναν τόπο που έχει μία ένδοξη ιστορία, δεδομένου ότι εκεί ετελούντο οι δεύτεροι πιο σημαντικοί αθλητικοί αγώνες όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε όλο τον αρχαίο κόσμο, τα Ίσθμια.

Βρίσκεται σε επίκαιρη και κομβική θέση στο σημείο που ενώνεται η Πελοπόννησος με τη Στερεά Ελλάδα. Σπουδαίες είναι οι ανακαλύψεις που έγιναν το 1952 από τον καθηγητή αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Σικάγου Όσκαρ Μπρόνηρ, υπό την αιγίδα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών Αθήνας.

Η ευρύτερη περιοχή της Ισθμίας πιθανολογείται ότι κατοικήθηκε από το 5.000-6.000π.Χ.
Στην Ισθμία χώρα, στην περιοχή Κυρά Βρύσης, εκεί όπου σήμερα είναι ο αρχαιολογικός χώρος, σύμφωνα με ενδείξεις έχουμε ανθρώπινη δραστηριότητα από το 1.300π.Χ. περίπου.

Τον 12ο π.Χ. αι. άρχισε να κατοικείται συστηματικά από Ίωνες. Είναι συνδεδεμένη με τον θρύλο του Μελικέρτη - Παλαίμονα γιό της Ινούς και του βασιλιά Αθάμαντα, που πνίγηκε στο Σαρωνικό Κόλπο και μεταφέρθηκε με δελφίνι στη στεριά.

Ο θείος του Σίσυφος βασιλιάς της Κορίνθου, τον έθαψε με τιμές και καθιέρωσε προς τιμήν του αγώνες προοδρόμους των Ισθμίων. Με την πληρέστερη μορφή τους χρονολογούνται από το 582π.Χ., ετελούντο κάθε δύο χρόνια και στους νικητές απονείμετο στεφάνι πεύκου και αργότερα αγριοσέλινου.

Οι αγώνες ήσαν υπό την εποπτεία της Κορίνθου έως την κατάληψη και καταστροφή της από Ρωμαϊκά στρατεύματα του Λεύκιου Μόμμιου το 146π.Χ., όποτε η διοργάνωση πέρασε στη Σικυώνα για τα χρόνια έως το 46π.Χ.

Το 67μ.Χ. συμμετείχε και ο ίδιος ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Νέρων.
Ετελούντο έως τα τέλη του 3ου μ.Χ. αι.

Η Ισθμία λόγω και της επίκαιρης γεωγραφικής της θέσης αποτέλεσε τόπο συνεδρίων - συναθροίσεων:

-481 και 480π.Χ για την αντιμετώπιση των Περσών

-337π.Χ. ο Φίλλιπος Β’ ανακηρύσσεται αρχιστράτηγος των Ελλήνων.

-336π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος ανακηρύσσεται αρχιστράτηγος όλων των Ελλήνων.

-302π.Χ. ο Δημήτριος Πολιορκητής αναγορεύεται ηγεμόνας της Ελλάδας.

-Το 196 π.Χ. ο Ρωμαίος ηγεμόνας Τίτος Κόϊντος Φλαμινίνος ανακηρύσσει κατά τη διάρκεια των Ισθμίων αγώνων  το αυτοδιοίκητο  και ελεύθερο των Κορινθίων, Φωκίων, Λοκρών, Ευβοέων, Μαγνησίων Θεσσαλών, Περαιβών, ενώ η Κορινθία γίνεται έδρα της Αχαϊκής Συμπολιτείας.

Σπουδαίους σταθμούς στη νεότερη ιστορία αποτελούν:

-Η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Πειραιά –Αθήνας – Κορίνθου (1-4-1885), με σταθμό στο Καλαμάκι

-Η διάνοιξη και λειτουργία της διώρυγας Κορίνθου (1882-1893).

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο πληθυσμός ανήλθε από 140 το 1879 σε 2760 το (2011).

Πολυάριθμα είναι τα μνημεία:

Μέσα στον αρχαιολογικό χώρο αξίζει να παρατηρήσουμε:

-Ναός Ποσειδώνα. Ο πρώτος κτίστηκε μεταξύ 690-650 π.Χ. Μεγάλη πυρκαγιά τον κατέστρεψε περίπου το 450π.Χ.και αμέσως στη θέση του κτίστηκε μεγαλύτερος δωρικού τύπου.
Μια δεύτερη πυρκαγιά το 390π.Χ. κατέστρεψε μεγάλο μέρος του για να ανοικοδομηθεί στον ίδιο ρυθμό.

Μετά την εισβολή των Ρωμαίων υπέστη ζημιές το 148π.Χ. για να ανακατασκευασθεί και εξωραϊσθεί στα τέλη του 1ου μ.Χ. αι.

Η λειτουργία του σταματά με την επιδρομή των Βησιγότθων του Αλάριχου τον 4ομ.Χ. αι.

-Στάδιο. Κατασκευάζεται αρχικά γύρω στο 550π.Χ. Τον 3ο π.Χ. αι. γίνεται το νέο στάδιο όπου ετελούντο τα Ίσθμια. Έχει διασωθεί ένα σπουδαίο σύστημα άφεξης αθλητών η ύσπληξ.

-Παλαιμόνιο. Τόπος λατρείας του μικρού Παλαίμωνα, ο οποίος θεωρείτο και προστάτης των ναυτικών. Προς τιμήν του , θυσιάζονταν ταύροι. Η πρώτη φάση της κατασκευής γίνεται στα χρόνια του Νέρωνα (μέσα 1ου μ.Χ.αι), ενώ η πέμπτη και τελευταία επί Αντωνίνων το 161-169μ.Χ., συνδέεται δε με μια δίοδο που οδηγεί στον «πιθανό τάφο» του Παλαίμονα.

-Θέατρο. Βρίσκεται βορειοανατολικά του ναού Ποσειδώνα. Κτίστηκε περίπου το 400π.Χ. για να ικανοποιεί τα μουσικά αγωνίσματα των Ισθμίων.

Ρωμαϊκά λουτρά. Κατασκευάστηκαν μεταξύ 150-160 μ.Χ. πιθανόν από τον Ηρώδη Αττικό. Το μωσαϊκό τους είναι παρόμοιο με αυτά στην Όστια και Πομπηία.

Στο κεντρικό τμήμα υπάρχουν δύο παραστάσεις που απεικονίζουν τον «θαλασσινό θίασο», πομπή θαλάσσιων όντων που σχετίζεται με τη λατρεία του Διονύσου. Παρατηρούμε ιδιαίτερα το χταπόδι με τα 7 πλοκάμια και τα καβούρια.

Σε άλλο ασπρόμαυρο ψηφιδωτό απεικονίζεται μάλλον Νηρηίδα που ιππεύει έναν Τρίτωνα και περιβάλλεται από διάφορα θαλάσσια όντα.

Κάτω από το δάπεδο του Ρωμαϊκού λουτρού βρίσκονται ίχνη λουτρού Ελληνικής κλασσικής περιόδου.

-Σπήλαια. Είναι δύο «βορειοανατολικό» και «θεάτρου».Κατασκευάστηκαν περί τα τέλη του 5ου π.Χ. αι. και εξυπηρετούσαν τα λατρευτικά δείπνα.

-Δυτικό υδραγωγείο. Βρίσκεται δυτικά του ναού του Ποσειδώνα. Σώζονται δεξαμενή – συλλεκτήρας και αγωγός νερού.

-Κυκλικό φρέαρ. Κατασκευάστηκε περί τα τέλη του 6ου π.Χ. αι. για να ικανοποιεί τις ανάγκες του ναού Ποσειδώνα.

Εντός του αρχαιολογικού χώρου λειτουργεί από το 1978 Μουσείο, όπου παρατηρούμε:

-Μαρμάρινο αρχαϊκό περιρραντήριο. Υπήρχε από τα τέλη του 7ου π.Χ. αι. στο ναό (πρώτο) Ποσειδώνα.

-Υαλοθετήματα Κεχρεών. Έφθασαν συσκευασμένα ανά δύο σε πλοίο προερχόμενο από την Αλεξάνδρεια και βρέθηκαν βυθισμένα στην περιοχή. Είναι έγχρωμα σε τύπο που μοιάζει με σημερινά βιτρώ.

-Αυτοκρατορικό άγαλμα στο τύπο του Δία (μέσα 2ου π.Χ.αι.)

-Επινίκια στήλη με πορτραίτο του Κορίνθιου μουσικού Λεύκιου Κορνήλιου (150μ.Χ.)

-Εμπορικούς αμφορείς από Ίσθμια, Ράχη, Κεχριές, Βυζαντινό οχυρό.

-Λατρευτικά και οπλικά αναθήματα.

-Αντικείμενα προϊστορικών νεκροταφείων περιοχής Ισθμού.

Στην παραλία της Κρυφής παρατηρούμε ερείπια τείχους μυκηναϊκής περιόδου (περί το 1200π.Χ.).

Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει από διάφορα σημεία το Ελληνικό τεχνικό αριστούργημα του 19ου αιώνα, τη Διώρυγα Κορίνθου. Εγκαινιάσθηκε στις 25-07-1893. Κατ’αυτό τον τρόπο συνδέθηκε ο Κορινθιακός Κόλπος (Ποσειδωνία) με το Σαρωνικό (Καλαμάκι ή Σχοινούντα).

Έχει μήκος 6343μ. και πλάτος στην επιφάνεια της θάλασσα 246μ.

Το 1885 εργάζονταν 2300 άτομα οι περισσότεροι των οποίων ήταν ξένοι, κυρίως Ιταλοί, Μαυροβούνιοι, Αρμένιοι.

Οι μελέτες έγιναν από τους Ούγγρους μηχανικούς Ίστβαν Τύρρ, Μπέλα Γκέρστερ.

Μια αναμνηστική πλάκα που τοποθετήθηκε το 2009 από την Πρεσβεία της φίλης Ουγγαρίας, στην είσοδο της παλιάς οδικής γέφυρας, τιμά την σπουδαία προσφορά τους.
Η αποπεράτωσή της έγινε από την «Εταιρεία Διώρυγος Κορίνθου» υπό τον Ανδρέα Συγγρό.

Οι αρχαίοι Κορίνθιοι επί εποχής Περίανδρου, περίπου τον 6οπ.Χ. αι. κατασκεύασαν τον Δίολκο, μήκους περί τα 7,5χλμ. Ήταν ένας λιθόστρωτος δρόμος με αυλάκια που συνέδεε την Ποσειδωνία με την Σχοινούντα.

Τα πλοία τοποθετούνταν σε τροχοφόρο όχημα, τον ολκό και έτσι μεταφέρονταν από την μία πλευρά στην άλλη.

Τμήματα του Δίολκου φαίνονται σήμερα αρκετά καλά στην πλευρά της Ποσειδωνίας.

Περίπλους της Διώρυγας μπορεί να γίνει με τουριστικά πλοιάρια.

Σε διάφορες τοποθεσίες της περιοχής υπάρχουν τμήματα του Εξαμιλίου τείχους. Κτίστηκε στις αρχές του 5ου μ.Χ. αι. Ανακατασκευάστηκε από Ιουστινιανό (527-565 μ.Χ.), Μανουήλ Β’ Παλαιολόγο (1415). Κωνσταντίνο Παλαιολόγο (1443).

Σε απόσταση 15χλμ βρίσκονται οι Αρχαίες Κεχριές, ένα από τα δυο λιμάνια που εξυπηρετούσαν την Κόρινθο.

Τα σωζόμενα ερείπια είναι της ρωμαϊκής περιόδου.

Στο νότιο μόλο παρατηρούμε τμήματα του ναού της Ίσιδας, παλαιοχριστιανικής βασιλικής, αποθηκών.

Σταθμό στην ιστορία τους αποτελεί η επίσκεψη του Αποστόλου Παύλου το 51μ.Χ., από όπου αναχώρησε για την Έφεσο.

To σημερινό χωριό της Ισθμίας  περιβάλλεται από όμορφο δασώδες περιβάλλον, όπου κυριαρχεί το πεύκο. Διαθέτει θαυμάσιες παραλίες για κολύμβηση και πολλές ταβέρνες, εστιατόρια, καφετέριες, κέντρα διασκέδασης.

Στην περιοχή υπάρχουν πολλά ξενοδοχεία κάθε κατηγορίας και κάμπινγκ. Η πρόσβαση είναι άνετη αφού συνδέεται με αυτοκινητόδρομους με την Αθήνα, την Πάτρα, την Επίδαυρο, την Κόρινθο, το Λουτράκι. Μπορεί κάποιος να χρησιμοποιήσει και τον προαστιακό σιδηρόδρομο που έχει στάσεις στους σταθμούς Κορίνθου ή Αγίων Θεοδώρων. Απέχει από Αρχ.Κεχριές 6,5χλμ, Λουτράκι 6,5χλμ, Κόρινθο7,5χλμ., Αθήνα 77χλμ.

Επισκεφθείτε την ιστορική Ισθμία και θα έχετε τις ωραιότερες αναμνήσεις!

protothema.gr

Τη λεηλασία των αρχαίων Ελληνικών μνημείωναπό τον Έλγιν μέχρι τον Κόκερελ παρουσιάζει σε δύο εκπομπές η «Μηχανή του Χρόνου».

Την αρχή έκανε ο λόρδος Έλγιν, που απέσπασε γλυπτά από την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα, προκαλώντας μεγάλες φθορές στο μνημείο. Η εκπομπή απαντά στο ερώτημα πως έστησε την επιχείρηση αρπαγής και πως ξεπέρασε τις διεθνείς αντιδράσεις και φωτίζει την μετέπειτα πορεία του στη Βρετανία. Η έρευνα δείχνει πως πολλοί αρχαιόφιλοι «εμπνεύστηκαν» από τις αρπαγές του Έλγιν κι έστησαν δικές τους επιχειρήσεις.

Η ομάδα του βρετανού Ρόμπερτ Τσαρλς Κόκερελ, που αποτελείτο από έναν Γερμανό και ένα Δανό, απογύμνωσαν δυο κορυφαίους Αρχαίους Ελληνικούς ναούς, υπό το πρόσχημα της αρχαιοφιλίας και της επιστημονικής έρευνας:

Τον Ναό της Αφαίας στην Αίγινα και στον Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα στην Ηλεία.

Ο Χρίστος Βασιλόπουλος κατέγραψε τις αρπαγές με την βοήθεια αρχαιολόγων και ιστορικών που παρουσιάζουν τις ιστορίες μέσα από τους δύο ναούς. Οι ειδικοί περιγράφουν την ιστορία του κάθε μνημείου αλλά και το πώς τμήματά τους κατέληξαν στο Λονδίνο και το Μόναχο.

Είναι εντυπωσιακό ότι ακόμα και αυτοί που αρχικά κατήγγειλαν τους αρχαιοκάπηλους μπήκαν τελικά στο πειρασμό και άρπαξαν ελληνικές αρχαιότητες. Αυτό έπραξε ο επικριτής του Έλγιν, Έντουαρτ Κλάρκ, ο οποίος έκλεψε την περίφημη Καρυάτιδα της Ελευσίνας, που σήμερα εκτίθεται στην Βιβλιοθήκη τους Κέημπριτζ.

Στην εκπομπή μιλούν οι υπεύθυνοι αρχαιολόγοι των μνημείων: Ελένη Μπάνου έφορος Αθηνών, Θέμης Βάκουλης, αρχαιολόγος, Γεωργία Χατζή- έφορος Ηλείας, Κώστας Παπαδόπουλος- μηχανικός Ναού Επικούρειου Απόλλωνα, Ελίνα Σταματάτου – αρχαιολόγος, Κατερίνα Ταυρή- ξεναγός, Μαίρη Αδαμοπούλου- δημοσιογράφος, Αγγελική Κοσμοπούλου – αρχαιολόγος, Αυγή Καλογιάννη- ξεναγός, Θάνος Σίδερης- αρχαιολόγος και άλλοι επιστήμονες.