Η κόντρα των «γνήσιων» Αθηναίων με τους «αλλόθρησκους» και οι μεταξύ τους βρισιές

«Τα εξ αμάξης» ή «Του έσυρε τα εξ αμάξης» είναι μια αρχαία έκφραση, που συνδέεται με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Και σήμερα υπάρχουν ανάλογες εκφράσεις, όπως: «Του ‘συρε όσα σέρνει η σκούπα», «Του τα ‘πε από την καλή», κλπ. αλλά καμία δεν αποδίδει εκείνο που υπονοούν «τα εξ αμάξης».

Ελευσίνια μυστήρια

Οι Αθηναίοι, όπως είναι γνωστό, λάτρευαν ιδιαίτερα τη μεγάλη θεά Δήμητρα, προς τιμή της οποίας έκαναν τη μεγάλη πομπή των Ελευσίνιων Μυστηρίων.

Η πομπή ακολουθούσε την Ιερά Οδό που διατηρεί το ίδιο όνομα μέχρι σήμερα και περνούσε πάνω από τον Κηφισό ποταμό (περίπου στο ίδιο σημείο που είναι σήμερα ο Άγιος Σάββας). Την πομπή αυτή ακολουθούσαν όλοι οι «γνήσιοι» Αθηναίοι. Υπήρχε, όμως, και μια μερίδα ανθρώπων στους οποίους δεν επιτρεπόταν να λάβουν μέρος στην πομπή.

Ήταν «κατώτερης υποστάθμης υποκείμενα», πιθανότατα και «αλλόθρησκοι», που η παρουσία τους θεωρείτο ότι θα μόλυνε την ωραία αυτή αθηναϊκή γιορτή.

Φωτογραφία από τις ανασκαφές της αρχαίας Ιεράς Οδού

Όπως είναι φυσικό, τα «υποκείμενα» αυτά το έφερναν βαριά, το θεωρούσαν μεγάλη προσβολή και ήθελαν με κάθε τρόπο να εκδικηθούν. Συγκεντρώνονταν, λοιπόν, κοντά στη γέφυρα του Κηφισού και περίμεναν την επιστροφή των πανηγυριωτών.

Μόλις τους έβλεπαν άρχιζαν να βρίζουν χυδαιότατα και να χειρονομούν αισχρά και, γενικά να κάνουν ότι μπορούν για να «διαπομπεύσουν» τους προσκυνητές που γύριζαν από την Ελευσίνα. Αυτοί πάλι, που γύριζαν συνήθως πάνω σε αμάξια και είχαν πια κάνει τον καθήκον τους προς τη θεά Δήμητρα, τους απαντούσαν με παρόμοιες βρισιές και χειρονομίες.

Τα λόγια που έλεγαν εκείνοι που ήταν πάνω στη γέφυρα (οι γεφυριστές) ονομάστηκαν «γεφυρισμοί», οι δε απαντήσεις των πανηγυριωτών που, όπως είπαμε, βρίσκονταν πάνω στα αμάξια: «Τα εξ αμάξης». Πηγή: “3.000 λέξεις και φράσεις παροιμιώδεις” του Τάκη Νατσούλη, Εκδόσεις Σμυρνιωτάκη...

Το κρασί ονομάζεται "οίνος". Πώς καταλήξαμε όμως να τον λέμε "κρασί";

Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν κρασί πολύ πιο δυνατό από το σύγχρονο. Επειδή ήταν και της φιλοσοφίας "μέτρον ἄριστον"συνήθιζαν να το ανακατεύουν με νερό, ώστε να μην τους μεθάει και να το απολαμβάνουν σιγά -σιγά.

Το ρήμα που σημαίνει "ανακατεύω"στα αρχαία είναι το "κεράννυμι".

Η μετοχή του Παρακειμένου μας δίνει τον τύπο "κε-κρα-μένος" (αυτός που έχει ανακατευθεί), ενώ το ουσιαστικό που παράγεται είναι η "κρᾶ-σις".

Βλέπετε τώρα από πού προέκυψε η ρίζα της λέξεως (ΚΡΑ); Κι έτσι έχουμε: "κρα - σί".

Η Ελληνική γλώσσα, ωστόσο, είναι τόσο πλούσια, ώστε για κάθε ιδιαίτερο "ανακατεύω"έχει και διαφορετική λέξη.

Δηλαδή: "κεράννυμι"= ανακατεύω υγρό με υγρό.

"φύρομαι" = ανακατεύω υγρό με στερεό (π.χ. "αιμόφυρτος").

"μίγνυμι" = ανακατεύω στερεό με στερεό (π.χ. "μίγμα").

Ας πούμε, λοιπόν, πριν τσουγκρίσουμε τα ποτήρια με το κρασάκι μας "εὐοῖ εὐάν!", όπως έλεγαν οι πρόγονοί μας... είναι άλλωστε το επιφώνημα από το οποίο προκύπτει το..."εβίβα"!

Ελένη Ωρείθυια Κουλιζάκη

Φωτογραφία: «Η Συκοφαντία του Απελλή», πίνακας του Σάντρο Μποτιτσέλι, Πινακοθήκη Ουφίτσι, Φλωρεντία (1494-1495). Αριστερά φαίνεται η Αλήθεια γυμνή.

Η Αλήθειαήταν θεότητα στην Ελληνική Μυθολογία, ιδεατή ανθρωπόμορφη προσωποποίηση της αλήθειας των αρχαίων Ελλήνων φερόμενη προστάτις της έννοιας. Σύμφωνα με τον Πίνδαρο ήταν κόρη του Δία. Ο Πλούταρχος την αναφέρει ως “Τροφό του θεού Απόλλωνα”, μαζί με την Κορυθάλεια.

Σύμφωνα με έναν μύθο του Αισώπου ο Προμηθέας είχε πλάσει την Αλήθεια από πηλό, πριν όμως την ζωντανέψει, o Δόλος έπλασε ένα δεύτερο ομοίωμα, που όμως του τέλειωσε ο πηλός και έτσι άφησε το έργο του χωρίς πόδια. Επιστρέφοντας ο Προμηθέας και βλέποντας τα δύο πανομοιότυπα καλλιτεχνήματα αποφάσισε να τα ζωντανέψει και τα δυο.

Η Αλήθεια περπάτησε, το ομοίωμα του Δόλου όμως δεν μπόρεσε να κάνει ούτε ένα βήμα. Σύμφωνα με τον Φιλόστρατο η θεά Αλήθεια φορούσε λευκή εσθήτα και περιφέρονταν “λευκοχειμωνούσα” κοντά στο Αμφιαράειο.

Οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν την Αλήθεια Veritas, θεωρώντας την κόρη του Κρόνου (Saturnus), ή του Χρόνου (Tempus). Επειδή η Αλήθεια εικονίζονταν πάντα χωρίς στολίδια και πλούσια ενδύματα έναντι των άλλων θεοτήτων, ο Οράτιος την αποκαλούσε “nuda” Veritas, δηλαδή “γυμνή αλήθεια“.

Από τότε καθιερώθηκε η ρητορική έκφραση “γυμνή αλήθεια”, ή “αλήθεια γυμνή” που λέγεται μέχρι και σήμερα εκ του γεγονότος ότι δεν χρειάζεται στην απόδοσή της ιδιαίτερα καλολογικά στοιχεία ή προλόγους, εξ ου ακόμη και η έκφραση “ωμή αλήθεια”.

Τέλος στη αρχαία Αίγυπτο όπως αναφέρει ο Κλαύδιος Αιλιανός στις διηγήσεις του  ο Αιγύπτιος Αρχιερέας, ως δείγμα δίκαιου ανθρώπου, όταν εκτελούσε καθήκοντα δικαστή, κρεμούσε από το λαιμό του ιδιαίτερο περίαπτο από ζαφείρι που έφερε το όνομα “Αλήθεια“.

Από τη Βικιπαίδεια, antikleidi.com

Τον Πλάτωνα απασχολούσαν πάντοτε τα διττά - αντικρουόμενα ζεύγη καλού - κακού, ευτυχίας - δυστυχίας, γνώσης - άγνοιας, δικαιοσύνης - αδικίας, γενναιότητας - δειλίας, κοινωνικής προσφοράς - απραγίας, αρμονίας - δυσαρμονίας και οραματιζόταν την κυριαρχία του αγαθού σε ένα «φωτεινό», δηλαδή ευτυχισμένο και αρμονικό κόσμο.

Ο ευρηματικός φιλόσοφος, στο Β΄ βιβλίο της «Πολιτείας» του και με το στόμα του αδελφού του Γλαύκωνα, επινοεί ένα μύθο.

Ένας βοσκός του βασιλιά της Λυδίας ονόματι Γύγηςβρίσκει τυχαία ένα μαγικό δακτυλίδιμετά από δύο καταστρεπτικά φυσικά φαινόμενα.

Την ώρα που έβοσκε τα πρόβατα του άρχοντα του, έπιασε φοβερή καταιγίδα και έγινε τόσο δυνατός σεισμός, ώστε άνοιξε η γη κάτω απ'τα πόδια του. Κατέβηκε στο χάσμα που δημιουργήθηκε και εκεί μέσα στα σπλάχνα της γης, είδε ένα μεγάλο χάλκινο κούφιο άλογο. Από κάποια ανοίγματα στα πλευρά του κοίταξε μέσα του και διαπίστωσε ότι εκεί ήταν ξαπλωμένος ένας νεκρός με διαστάσεις σχεδόν γιγαντιαίες. Και το σημαντικότερο, φορούσε στο χέρι του ένα χρυσό δακτυλίδι. Ο Γύγης το πήρε και ανέβηκε πάλι στην επιφάνεια.

Κάποια μέρα διαπίστωσε ότι το πολύτιμο εύρημά του είχε μία αξιοπερίεργη μαγική δυνατότητα. Περιστρέφοντας την πέτρα του («σφενδόνην» την ονομάζει ο Πλάτωνας) προς το εσωτερικό της παλάμης του, γινόταν αόρατος και εμφανιζόταν πάλι, γυρίζοντας το δακτυλίδι προς την αντίστροφη φορά.

Ο ταπεινός βοσκός είχε λοιπόν στα χέρια του ένα τεράστιο όπλο. Μπορούσε να κάνει οτιδήποτε επιθυμούσε, χωρίς να γίνεται αντιληπτός και κυρίως, χωρίς να τιμωρείται ή έστω να επιπλήττεται. Έγινε από τη μια στιγμή στην άλλη φορέας μιας τουλάχιστον παράδοξης και απρόσμενης δύναμης, η οποία μπορούσε να λειτουργήσει προς όφελός του, πάντα όμως υπό το βάρος μιας έστω και λανθάνουσας αδικίας, που μπορούσε να φτάσει κι ως το έγκλημα.

Και πραγματικά έτσι έγινε. Ο ασήμαντος μέχρι τότε Γύγης έγινε εραστής της βασίλισσας και με τη βοήθειά της σκότωσε τον αφέντη του και πήρε ο ίδιος την εξουσία. Κατέλαβε λοιπόν μια θέση που του χάρισε η δύναμη ενός χρυσού κρίκου, χωρίς να υπολογίσει τα αθέμιτα μέσα που χρησιμοποίησε, αλλά με μοναδικά κίνητρά - συνηθισμένα στην ανθρώπινη φύση - τη δόξα και τον πλούτο.

Ο Γλαύκωνας, που διηγείται τη φανταστική αυτή ιστορία, καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τελικά είναι στη φύση του ανθρώπου να αδικεί, όταν μάλιστα ξέρει εκ των προτέρων ότι δε θα υποστεί τις συνέπειες της αδικίας του. Και αυτό γιατί η κοινή λογική ενός ανθρώπου λέει ότι η δικαιοσύνη δεν είναι τελικά ένα αγαθό στη ζωή μας, αφού η εφαρμογή της προσκρούει στο προσωπικό μας συμφέρον και είναι ανασταλτικός παράγοντας, τις περισσότερες φορές, για τα οποιασδήποτε ποιότητας κέρδη μας.

Για όλους μας λοιπόν το βασανιστικό ερώτημα «αδικειν η αδικεισθαι;» γίνεται πολύ απλό. Και η απάντηση στη συνείδησή μας δεν είναι τουλάχιστον μία ανώδυνη ουδετερότητα, αλλά μία συνειδητή επιλογή συμφέροντος: «αδικειν» και μάλιστα αν είναι δυνατόν ατιμώρητα.

Ένα δακτυλίδι λοιπόν έγινε η αιτία να διαφθαρεί ένας απονήρευτος βοσκός και να περάσει από το φως του ενάρετου στη σκιά του εγκληματία. Ένα αντικείμενο γίνεται η φυλακή μιας συνείδησης, ο μοχλός καταστροφής μιας έντιμης ζωής, το παραδεισένιο μήλο, που όμως ως γνωστόν καταδικάζει τον άνθρωπο να ζει αιώνια στο σκοτάδι της αμαρτίας. Αμαρτία που ο Πλάτωνας ονομάζει αδικία, δηλαδή άρση της δικαιοσύνης.

Καταρχήν, θεμελιώνεται ανθρωπολογικά η αξία της αδικίας και ερμηνεύεται ιστορικοκοινωνικά η προέλευση της δικαιοσύνης. Συγκεκριμένα, ο άνθρωπος επιθυμεί εκ φύσεως την αδικία, για τα οφέλη που αυτή του προσφέρει· επειδή όμως σε μια κατάσταση γενικευμένης αδικίας είναι αδύνατο να δρέπει κανείς τους καρπούς της αδικίας του, χωρίς ταυτοχρόνως να υφίσταται τη βλάβη από την αδικία των συνανθρώπων του, η ανθρωπότητα προχώρησε σ'έναν συμβιβασμό, ένα είδος κοινωνικού συμβολαίου, που ορίζει πως κανείς δεν θα αδικεί, ούτε θα αδικείται. Κατά συνέπεια, η αδικία αποτελεί στοιχείο της ανθρώπινης φύσης, ενώ αντιθέτως η δικαιοσύνη εντάσσεται στην περιοχή των ανθρώπινων συμβάσεων.

Από την παραπάνω παραδοχή του συμβατικού χαρακτήρα της δικαιοσύνης απορρέει αναγκαστικά το επόμενο συμπέρασμα του Γλαύκωνα: κανείς δεν είναι δίκαιος με τη θέλησή του, επειδή αναγνωρίζει την αξία της δικαιοσύνης, αλλά από ανάγκη, γιατί δεν έχει τη δυνατότητα να αδικεί χωρίς να αδικείται. Για να ενισχύσει τον ισχυρισμό του ο Γλαύκωνας, καλεί τους συνομιλητές του να κάνουν ένα διανοητικό πείραμα. Προτείνει να παραχωρήσουν σ'έναν δίκαιο κι έναν άδικο απεριόριστη εξουσία, ώστε να μπορούν να κάνουν ότι επιθυμούν, και στη συνέχεια να παρακολουθήσουν τη συμπεριφορά τους.

Θα διαπίστωναν λοιπόν τότε πως και οι δύο θα έπαιρναν τον ίδιο δρόμο προς την αδικία, γιατί η ανθρώπινη φύση επιδιώκει την πλεονεξία (ο όρος δεν δηλώνει μόνο την απληστία, αλλά γενικότερα την επιθυμία για εξουσία, υπεροχή έναντι των άλλων ανθρώπων), και μόνο βί³ εξαναγκάζεται να παραδεχθεί την ισοτιμία όλων των ανθρώπων (παράγεται πv τtν τοζ 4σου τιμήν). Το διανοητικό πείραμα αποσαφηνίζεται στη συνέχεια με τον μύθο του Γύγη.

Όπως στον Πρωταγόρα, έτσι και στον λόγο του Γλαύκωνα ο μύθος χρησιμοποιείται παράλληλα με τον λόγο και έχει την ίδια λειτουργία: επεξηγεί ευχάριστα τη σοφιστική διδασκαλία, προσθέτοντας κι ένα στοιχείο εντυπωσιασμού. Η ιστορία του Γύγη, που παραδίδεται και από τον Ηρόδοτο (I.7-13),]διασώζεται στον Πλάτωνα σε μια λαϊκότερη εκδοχή, καθώς τα τυπικά χαρακτηριστικά της την εντάσσουν στην περιοχή του μαγικού παραμυθιού.

Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, επειδή ο πατριάρχης ήταν πολύ κοντά στον βυζαντινό αυτοκράτορα και είχε την κοσμική εξουσία συνεχώς στο πλευρό του, δε χρειάστηκε κάποιον επιπρόσθετο μηχανισμό διατήρησης της εξουσίας, ενώ η Δυτική Καθολική Εκκλησία χρειάστηκε τις βάρβαρες ανακρίσεις και τις εκτελέσεις.

Η Ιερά Εξέταση (Sacra Inquisitio) υπήρξε ένας θεσμός της Δυτικής Εκκλησίας που αρχικά είχε ως σκοπό την καταπολέμηση των αιρέσεων, αλλά στην πορεία εξελίχθηκε σε ένα «εργαλείο» που το εκμεταλλεύτηκαν οι ηγεμόνες της εποχής για να εξοντώνουν τους πάσης φύσεως εχθρούς τους, εξασφαλίζοντας έτσι την απολυταρχική εξουσία τους.

Βασανιστήριο της Ιεράς Εξέτασης

Ιστορικά υπήρξαν τρεις θεσμοί Ιεράς Εξέτασης: ο πρώτος είχε την ονομασία «Μεσαιωνική Ιερά Εξέταση». Ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα για να καταπολεμήσει την αίρεση των Καθαρών ή Αλβιγίων, που ήταν μια εξέλιξη της αίρεσης των Παυλικιανών-Βογομίλων.

Οι σύνοδοι της Τουρ (1163) και της Τουλούζης (1229) καθιέρωσαν τη σύσταση ειδικών εκκλησιαστικών επιτροπών για την αναζήτηση των αιρετικών. Ήδη το 1163 ο πάπας Αλέξανδρος Γ΄ ζητά από τους ηγεμόνες να τους καταδιώκουν απειλώντας με φυλάκιση και δήμευση της περιουσίας τους, ενώ ο Ιννοκέντιος Γ΄ αναθέτει σε ιερωμένους την καταστολή των αιρέσεων στη Γαλλία. Ακολούθησαν τα διατάγματα του Γερμανού αυτοκράτορα Φρειδερίκου Β΄ που νομιμοποιούσαν το θάνατο των αιρετικών στην πυρά.

Μέσα σε αυτό το κλίμα ο πάπας Γρηγόριος Θ΄ το 1227 ανέθεσε σε δύο δομινικανούς μοναχούς να αναλάβουν δράση κατά των αιρετικών στη Φλωρεντία και στη Γερμανία. Το 1231 θεσμοθέτησε την ισόβια φυλάκιση των μετανοούντων, ενώ τους αμετανόητους αιρετικούς τους παρέδιδαν στις πολιτικές αρχές για να τους εκτελέσουν. Αργότερα δόθηκε και στο τάγμα των Φραγκισκανών αντίστοιχη αποστολή σε άλλες χώρες της Ευρώπης.

Ιερά Εξέταση

Οι ιεροεξεταστές ήταν έκτακτοι εκκλησιαστικοί δικαστές, που αντλούσαν την εξουσία από τον παπικό διορισμό. Έργο τους η καταστολή της αίρεσης με καταδίωξη όλων των ανθρώπων που σχετίζονταν με το δόγμα, ακόμη και αυτών που δεν κατέδιδαν αιρετικούς. Στη συνέχεια προστέθηκαν στα παραπτώματα η μαγεία, η μαντεία, η μοιχεία, η σοδομία, η βλασφημία, η ιεροσυλία και η τοκογλυφία.

Η «μεσαιωνική Ιερά Εξέταση» δρούσε μέχρι τα τέλη του 15ου αιώνα. Τότε ήταν που ιδρύθηκε ο δεύτερος θεσμός, η «Ισπανική Ιερά Εξέταση», για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα των Εβραίων. Μετά τη δημιουργία του ενωμένου ισπανικού βασιλείου με το γάμο του βασιλιά της Αραγονίας Φερδινάνδου και της Ισαβέλλας της Καστίλης τέθηκε το ζήτημα των Μαράνων. Οι Μαράνοι ήταν κρυπτοεβραίοι, που είχαν παραμείνει στην Ισπανία μετά τους διωγμούς των Εβραίων και τον αναγκαστικό εκχριστιανισμό τους.

Ο πάπας Σίξτος ο Δ΄ επέτρεψε στους βασιλείς της Ισπανίας να διορίσουν ιεροεξεταστές το 1478 που θα αναλάμβαναν τη δίωξη των Μαράνων, που τους θεωρούσαν πρόβλημα για την ενότητα του βασιλείου τους. Ήταν η πρώτη φορά που το θεσμό της Ιεράς Εξέτασης των έλεγχαν απόλυτα οι Ισπανοί μονάρχες και οι ιεροεξεταστές ήταν τα όργανα επιβολής της απολυταρχικής εξουσίας τους.

Ο φοβερός και τρομερός Ισπανός ιεροεξεταστής Τόμας ντε Τορκεμάδα, Ο δομινικανός, δήμιος καταδίκασε περισσότερους από 8 χιλιάδες ανθρώπους!

Στην Ισπανική Ιερά Εξέταση (El Santo Officio) προήδρευε ο μέγας ή γενικός ιεροεξεταστής που διοριζόταν από τον Ισπανό βασιλιά με έγκριση του πάπα. Είχε γύρω του το «Συμβούλιο της ύπατης και γενικής Εξέτασης» που το αποτελούσαν άτομα που διοριζόταν με τη σύμφωνη γνώμη του βασιλιά και του μέγα ιεροεξεταστή. Ο πρώτος μέγας ιεροεξεταστής ο δομινικανός Θωμάς Τορκεμάδα υπήρξε ο οργανωτής της Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης.

Στην αρχή στράφηκε στους Μαράνους. Μετά το μεγάλο διωγμό των Εβραίων της Ισπανίας το 1492 πολλοί Εβραίοι, για να γλιτώσουν τον εκτοπισμό, αναγκάστηκαν να βαπτιστούν χριστιανοί. Λίγα χρόνια αργότερα με το διωγμό των τελευταίων μουσουλμάνων από την Ισπανική χερσόνησο εμφανίστηκε μία άλλη κατηγορία ανθρώπων, οι μουσουλμάνοι που είχαν ασπαστεί το χριστιανισμό από ανάγκη, οι Moriscos. Αυτή η νέα κατηγορία ατόμων έγιναν το επόμενο αντικείμενο διωγμών της Ισπανικής Ιεράς Εξέτασης, όπως και οι κρυπτοεβραίοι, γιατί προκαλούσαν την έχθρα των «παλαιών και γνήσιων χριστιανών». Ταυτόχρονα ξεκίνησε ο διωγμός των οπαδών της Μεταρρύθμισης, τους Alumbrados.

Η ισπανική Ιερά Εξέταση έδρασε ακόμη και στις ισπανικές αποικίες (π.χ. Μεξικό, Περού) και αποτέλεσε το καλύτερο εργαλείο για την εξασφάλιση της απολυταρχικής και συγκεντρωτικής εξουσίας των μοναρχών της εποχής. Τελικά καταργήθηκε στην Ισπανία το 1808 από τον Μ. Ναπολέοντα και, αφού ανασυστήθηκε για λίγο, καταργήθηκε οριστικά το 1834.

Τελευταίος θεσμός ήταν η Ρωμαϊκή Ιερά Εξέταση, η οποία ιδρύθηκε το 1542 από τον πάπα Παύλο τον Γ΄. Πρόκειται για μια επιτροπή 6 καρδινάλιων με δυνατότητα να διορίζουν εκπροσώπους ιεροεξεταστές. Το κλίμα τρομοκρατίας που έφερε άλλες φορές βρισκόταν σε έξαρση και άλλες φορές σε ύφεση ανάλογα με τον πάπα. Με τα χρόνια η δράση της περιορίστηκε, χωρίς να λείπουν καταδίκες και εκτελέσεις, όπως ο Τζιορντάνο Μπρούνο. Από τον 17ο αιώνα ασχολείται κυρίως μα την καύση βιβλίων, τη ζωή και την τάξη της Εκκλησίας και τη συμπεριφορά των πιστών. Από το 18ο αιώνα αρχίζουν πλέον οι πολιτικές αρχές να αρνούνται να εκτελέσουν αποφάσεις της Ιεράς Εξέτασης, μέχρι που καταργήθηκε.

Τζορντάνο Μπρούνο, θύμα της Ιεράς Εξέτασης.

Αυτά τα 500 χρόνια (13ος-18ος) που έδρασε η Ιερά Εξέταση επιδόθηκε σε ένα ανελέητο κυνήγι αιρετικών, μαγισσών και όποιων άλλων απειλούσαν τη θρησκευτική και πολιτική εξουσία της εποχής. Η ισπανική, που ήταν η πιο ανελέητη Ιερά Εξέταση, χώριζε τους αιρετικούς στις παρακάτω κατηγορίες:

1) οι αθεράπευτα αμετανόητοι καταδικάζονταν στην πυρά και μάλιστα σε αργή καύση!

2) Οι μερικώς έως ολικώς μετανοημένοι, που λύγιζαν σε κάποια φάση των βασανιστηρίων και είχαν βελτιωμένο θάνατο, αφού ο δήμιος τους στραγγάλιζε ακαριαία πριν τους κάψει.

3) Οι αυτοβούλως μετανοημένοι, οι οποίοι λύγιζαν πριν τα βασανιστήρια και καταδικάζονταν είτε σε καταναγκαστική κωπηλασία στις βασιλικές γαλέρες είτε υποχρεώνονταν να φορούν για πάντα ένα χιτώνιο «μολυβόχρουν» ή «πορτοκαλόχρουν» με ένα κόκκινο σταυρό στο στήθος. Καταδικάζονταν έτσι σε κοινωνική απομόνωση και οικονομική εξαθλίωση. Δημεύονταν οι περιουσίες τους και κανείς δεν τους μιλούσε ούτε τους έδινε δουλειά!

Μπορούσε ο οποιοσδήποτε να καταγγείλει τον οποιοδήποτε ΣΤΗΝ Ιερά Εξέταση, ακόμη και με ασύστολα ψεύδη, εξασφαλίζοντας την ανωνυμία του. Ο κατηγορούμενος αγνοούσε τελείως την κατηγορία και καλούνταν να απολογηθεί στα τυφλά. Έπειτα φυλακιζόταν σε φυλακή, όχι δημόσια, αλλά ειδική, που ονομαζόταν μυστική, βρισκόμενος σε πλήρη και διαρκή απομόνωση.

Καταδικασμένοι στην πυρά

Μετά άρχιζε το δικαστικό κομμάτι της διαδικασίας και, εφόσον δεν ομολογούσε την ενοχή του ο αιρετικός, έμπαινε ο δήμιος για να πραγματοποιήσει τα βασανιστήρια. Προηγούνταν η επίδειξη των οργάνων και στη συνέχεια προχωρούσε σε μια σειρά από απίστευτα βασανιστήρια:

1) σχοινισμός, σύμφωνα με το οποίο δένονταν πισθάγκωνα το θύμα σε τροχαλία και ο δήμιος, λέγοντας το «ελέησον με ο Θεός …», την περιέστρεφε αργά και την ακινητοποιούσε σε σημείο που προκαλούσε ανυπόφορο πόνο.

2) Το πουλάρι, σύμφωνα με το οποίο έδεναν το θύμα σε σχάρα σχήματος πουλαριού, ώσπου να του εξαρθρώσουν τα μέλη του.

3) Τον τροχό, σύμφωνα με το οποίο έδεναν το θύμα σε ξύλινα υποστηρίγματα και ο δήμιος κυλούσε πάνω του έναν τροχό.

4) Τη θράκα, σύμφωνα με την οποία άλειφαν το θύμα με λίπος και του έβαζαν πάνω του αναμμένα κάρβουνα.

5) Τα ξυλοπάπουτσα, σύμφωνα με το οποίο σφήνωναν ξύλινα πηχάκια στις κνήμες προκαλώντας  απίστευτο πόνο στο θύμα.

6) Το μαρτύριο του νερού, σύμφωνα με το οποίο με ένα χωνί έριχναν νερό στο στόμα του θύματος, που ήταν σε οριζόντια θέση και αφού του έκλειναν τη μύτη. Πριν πνιγεί, τον γυρνούσαν ανάποδα να συνέρθει και επαναλαμβανόταν η ίδια διαδικασία.

Τζορντάνο Μπρούνο

Όλα τα παραπάνω γινόταν με την επίβλεψη γιατρού, για να μην πεθαίνουν τα θύματα κατά τη διάρκεια των βασανιστηρίων. Επειδή η Εκκλησία δεν ήθελε να ποτίσει τα χέρια με αίμα, έπαιρνε δήμιους από το κράτος.

Μετά τα βασανιστήρια ακολουθούσε η δημόσια τελετή της πυράς. Ντελάληδες ανακοίνωναν την απόφαση του ιεροδικαστηρίου και καλούσε κάθε πολίτη της πόλης, μετά την κυριακάτικη λειτουργία, να παρευρεθεί στην αρένα της πόλης για να δει πώς καίγονται οι αιρετικοί. Ακολουθεί την ημέρα της τελετής η παρέλαση –λιτανεία που διασχίζει την πόλη. Μπροστά οι δήμιοι, μετά οι καταδικασμένοι αιρετικοί κρατώντας μάλιστα ομοιώματα κάποιων καταδικασμένων ομοϊδεατών τους, παραπίσω οι ιεροεξεταστές και τελευταίοι στρατιωτικοί και λοιποί αξιωματούχοι.

Μπαίνουν στην αρένα, που είναι γεμάτη με κόσμο και οι ιεροεξεταστές διαβάζουν τις αποφάσεις. Οι δήμιοι διαλέγουν τους πρώτους καταδικασθέντες, τους οδηγούν στο βωμό και τους βάζουν φωτιά. Κάποια στιγμή το γίνεται διάλειμμα και οι θεατές πηγαίνουν στα αυτοσχέδια παραπήγματα, που έχουν στήσει μικροπωλητές, για αναψυκτικά και σάντουιτς!

Η καύση των αιρετικών έγινε καθεστώς στην Ισπανία κυρίως μετά το 1470 και έως το 1600. Από κει και πέρα περιορίζεται σημαντικά. Αυτή την περίοδο (1470-1600), στην οποία προήδρευσαν οι πρώτοι 4 Ισπανοί ιεροεξεταστές, είχαμε: 18.230 καμένους και 206.500 αυτοβούλως μετανοημένους. Όλοι οι παραπάνω βέβαια πρώτα βασανίστηκαν φρικτά, ανάμεσά τους και ένα παιδί 8 ετών!

Πηγή: theancientwebgreece.wordpress.com

Η Λάρισα, μεγάλο στρατιωτικό κέντρο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, ήταν επόμενο να δέχεται κατά τη διάρκεια των χρόνων της τουρκοκρατίας (1423-1881) πολλούς επισκέπτες, περιηγητές, αλλά και ανήσυχους αρχαιολόγους από την Ευρώπη.

Την κορύφωση της μεγάλης επισκεψιμότητας την είχε κατά τους χρόνους της παρουσίας του Σουλτάνου Μωάμεθ Δ’ (1668-1669) στην πόλη μας, με το πρόσχημα να βρίσκεται πιο κοντά στο μέτωπο του τουρκο-βενετικού πολέμου, ο οποίος διεξαγόταν στην Κρήτη[1]. Πολλοί από τους περιηγητές της τουρκοκρατίας συνόδευαν τα κείμενά τους με εικόνες της Λάρισας.

Η παλαιότερη είναι του Nikolai Gerbelius (1545)[2].Οι πρώτες απεικονίσεις (16ος – 18ος αι.) είναι λίγες, και σ’ αυτές απουσιάζει εμφανώς κάθε λεπτομέρεια της πόλεως, γιατί ο χαράκτης δεν ήταν παρών στην περιήγηση και ζωγράφιζε σύμφωνα με την περιγραφή του συγγραφέα του οδοιπορικού. Όμως στα περιηγητικά κείμενα του 19ουαιώνα οι εικόνες είναι ως επί το πλείστον πραγματικές, γιατί αν ο περιηγητής δεν ήταν συγχρόνως και ζωγράφος, συνοδευόταν συνήθως από εικαστικό, ο οποίος αποτύπωνε επί τόπου όμορφα τοπία ή και ενδιαφέρουσες προσωπογραφίες.

Τον Σεπτέμβριο του 1669 επισκέφθηκε τη Λάρισα ο άγγλος ιατρός Edward Brown. Γράφει σχετικά: «…μου δόθηκε η ευκαιρία να επισκεφθώ την οθωμανική αυλή, που τότε και από πολύ καιρό πριν, βρισκόταν στη Λάρισα, φημισμένη παλαιά πόλη της Θεσσαλίας». Οι πρώτες εντυπώσεις του από την πόλη είναι πολύ καλές : «Την κατοικούν Χριστιανοί, Τούρκοι και Εβραίοι. Υπάρχουν ωραίες δημόσιες πλατείες, αρκετά τζαμιά για τους Τούρκους και μερικοί ναοί για τους Έλληνες. Η τοποθεσία της είναι συμπαθητική, πάνω σε ένα μικρό χωμάτινο ύψωμα. Το παλάτι του Σουλτάνου, αυτό που έμενε όσο καιρό βρισκόταν σ’ αυτή την πόλη, βρισκόταν στο ψηλότερο σημείο της …»(3).

Τα σχόλιά του για τους κατοίκους της Λάρισας και γενικότερα της Θεσσαλίας είναι κολακευτικά: «Οι Θεσσαλοί είναι όμορφη ράτσα. Έχουν μαύρα μαλλιά, μαύρα μάτια και ροδαλά πρόσωπα. Πολλοί ξένοι εντυπωσιάσθηκαν από τις Θεσσαλές και μίλησαν συχνά για το ωραίο αίμα των Ελλήνων». Επιπλέον ο Άγγλος γιατρός δίνει στο οδοιπορικό του την ατμόσφαιρα της πολιτείας του θεσσαλικού κάμπου που ξαφνικά έγινε έδρα του Σουλτάνου, τις επιπτώσεις της παρουσίας του παλατιού στη ζωή των κατοίκων και δίνει σκηνές του καθημερινού βίου στην πολύβουη πόλη. Την εμπορική κίνηση της Λάρισας την βρίσκει ζωηρή, τα καταστήματα μικρά μεν αλλά κατάμεστα από εμπορεύματα και πελάτες. Βρίσκει νόστιμα τα φρούτα, τα οπωροκηπευτικά και ιδιαίτερα τις μελιτζάνες και τελικά καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η Λάρισα είναι μία από τις μεγαλύτερες πολιτείες της Τουρκίας του 17ου αιώνα.

Η εικόνα που συνοδεύει το σημερινό κείμενο προέρχεται από την γαλλική μετάφραση του οδοιπορικού του Edward Brown που κυκλοφόρησε το 1674 και ο ίδιος την περιγράφει ως εξής: «Πάνω στον Πηνειό υπάρχει ένα αρκετά όμορφο πέτρινο γεφύρι με εννέα καμάρες. Έχουν μάλιστα φροντίσει να ανοίξουν τρύπες και περάσματα ανάμεσα σε κάθε καμάρα, ώστε να διοχετεύονται τα νερά όταν ανεβαίνει η στάθμη του ποταμού, για να μην παρασυρθεί το γεφύρι όταν ξεχειλίσει η κατεβασιά. Πολλοί Τούρκοι έχουν στήσει τα τσαντίρια τους στις όχθες του ποταμού, επειδή δεν έχουν που να μείνουν στην πόλη. Και καθώς ήταν πολύχρωμες οι τέντες και βρίσκονταν κοντά σε ένα τζαμί, δημιουργούσαν ένα πολύ γραφικό θέαμα. Οι σκηνές δεν ακουμπούσαν διόλου στη γη, για να εισχωρεί μέσα ο αέρας και να δροσίζει. Εκεί περνούσαν οι Τούρκοι το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας τους, πίνοντας σερμπέτια και καφέδες».

Εκτός όσων αναφέρει ο συγγραφέας, επιπλέον παρατηρούμε στο κέντρο της εικόνας, επάνω σε λόφο, να απεικονίζεται ένα μεγάλο και επιβλητικό μουσουλμανικό τέμενος με τρούλο και ψηλό μιναρέ, το οποίο καταλαμβάνει ολόκληρη την επιφάνεια του λόφου. Προφανώς πρόκειται για το τζαμί του Χασάν μπέη. Δεξιά στο βάθος και σε απόσταση, η πόλη παριστάνεται με χαμηλές και απλές μονοκατοικίες, ανάμεσα από τις οποίες ξεπροβάλλουν μιναρέδες από τα πολλά τζαμιά που είχε την εποχή εκείνη η πόλη και δεξιά στην άκρη πιθανόν αποτυπώνεται και ένας χριστιανικός ναός. Καμήλες αναπαύονται ήσυχα στην όχθη του Πηνειού ή ξεδιψούν από τα νερά του, ενώη βλάστηση στην περιοχή είναι περιορισμένη.

Αναλύοντας την εικόνα διαπιστώνουμε ότι αυτή στηρίζεται σε πραγματικά στοιχεία, αλλά η καταγραφή είναι παραποιημένη. Το μουσουλμανικό τέμενος στον λόφο, η λίθινη γέφυρα[4],οι παρόχθιες σκηνές, ο Πηνειός, οι καμήλες, η πόλη, είναι στοιχεία που στην πραγματικότητα υπήρχαν, αλλά εικονογραφήθηκαν με εντελώς απλό τρόπο. Φαίνεται λοιπόν ότι ο καλλιτέχνης σχεδίασε την πόλη χωρίς να την δει και η καταγραφή έγινε με βάση την περιγραφή του περιηγητή.

Το χαρακτικό αυτό της Λάρισας, παρά την περιγραφική του αναξιοπιστία, έγινε αρκετά δημοφιλές και το συναντάμε τα επόμενα χρόνια και σε άλλες εκδόσεις, με πολύ μικρές διαφορές στην απεικόνιση. Επιπλέον κυκλοφόρησε μεμονωμένο σε νέα χάραξη από τον White, όπως επίσης και έγχρωμο σε υδατογραφία.

[1]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η παραμονή του Σουλτάνου στη Λάρισα (1668-1669). Πως η πόλη μας έγινε προσωρινή πρωτεύουσα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Περιγραφή και εικόνες του Άγγλου περιηγητή Edward Brown, εφ. «Ελευθερία», ένθετο «Πολιτισμός», φύλλο της 20ης Μαρτίου 2005.

[2]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Η παλαιότερη εικόνα της Λάρισας, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 8ης Φεβρουαρίου 2015.

[3]. Βλέπε: Edward Brown, Η Λάρισα του 1669, μετάφραση Gino Polese, περ. «Θεσσαλικό Ημερολόγιο», τόμ. 23 (1993) σελ. 178.

[4]. Εδώ παραδόξως ο χαράκτης την έχει ζωγραφίσει με τις κανονικές εννέα καμάρες που είχε, ενώ συνήθως οι περιηγητές ποτέ δεν συμφωνούσαν στον αριθμό των τόξων της.
Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου

nikapap@hotmail.com, eleftheria.gr

Ανήκει σε μία βασίλισσα της Δυναστείας των Τανγκ που έζησε τον 9ο μ.Χ. αιώνα στην πόλη Τσαγκάν της Κίνας και φέρει πάνω της χαραγμένα αρχαία Ελληνικά σύμβολα… (στη φωτογραφία των του Ding Haitao, Xinhua, βλέπετε ένα μέρος της σαρκοφάγου)!

Τα αρχαιοελληνικά σύμβολα!

Τα σύμβολα της σαρκοφάγου είναι φανερά επηρεασμένα από την αρχαία Ελληνικήμυθολογία, γεγονός που παραξενεύει τους μελετητές αφού συνήθως οι σαρκοφάγοι στην Κίνα διακοσμούνταν με θέματα από την Βουδιστική παράδοση. Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Γκε Τσενγκιόνγκ (Ge Chengyong), πάνω στην σαρκοφάγο διακρίνονται οι φιγούρες τεσσάρων αρχαίων Ελλήνων πολεμιστών, ζώα που προσφέρονται ως θυσία σε θεούς και αίγες που παραπέμουν σε αρχαία Ελληνική τραγωδία! “Και η ζωή της βασίλισσας μοιάζει βγαλμένη από Ελληνική τραγωδία, αφού έχασε πολλά από τα παιδιά της από δολοπλοκίες και συνομωσίες μέσα στο παλάτι της”, παρατηρεί.

Το εξωτερικό Αρχαία Ελλάδα, το εσωτερικό Κίνα!

Το περίεργο είναι πως το εσωτερικό της σαρκοφάγου, είναι στολισμένο από εικόνες της κινεζικής παράδοσης, με αναφορές στον Ταοϊσμό, τον Βουδισμό και τον Κομφούκιανισμό, και δεν έχει καμία σχέση με το εξωτερικό της που θυμίζει Αρχαία Ελλάδα! Ο Ταοϊσμός επισημοποιήθηκε στην Κίνα κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Τανγκ, ανταγωνιζόμενος τον Κομφουκιανισμό και τον Βουδισμό, που ασκούσαν εξίσου σημαντικές κοινωνικές, θρησκευτικές και πολιτικές επιδράσεις. Για τους περισσότερους κινέζους κανένα από τα παραπάνω ρεύματα δεν ήταν αποκλειστικά μοναδικό και κάπως έτσι ξεκίνησε στην αυτοκρατορική Κίνα, η συνύπαρξη και των τριών θρησκευτικο- φιλοσοφικών ρευμάτων.

Η Δυναστεία των Τανγκ και το Βυζάντιο!

Η συγκεκριμένη βασίλισσα, έζησε πριν από 1200 χρόνια και ήταν μέλος της Δυναστείας των Τανγκ. H εποχή της δυναστείας των Τανγκ (618-907 μ.X) αποτελεί μία από τις λαμπρότερες στην ιστορία της Κίνας. H κινεζική αυτοκρατορία γνώρισε στις μέρες τους πρωτοφανή οικονομική και πολιτισμική άνθηση, έγιναν σημαντικές εφευρέσεις ενώ η έκτασή της διπλασιάστηκε και η πολιτική της επιρροή εδραιώθηκε στην ευρύτερη ασιατική ήπειρο.

Κάπου στα βάθη των αιώνων και στο ευρύ πεδίο της Κεντρικής Ασίας, ο κινεζικός αυτός πολιτισμός είναι βέβαιο ότι συνάντησε τον αντίστοιχο βυζαντινό. Αν και δεν μιλούσαν την ίδια γλώσσα είναι σίγουρο ότι έγινε μεταξύ τους ένας γόνιμος διάλογος, που οδήγησε σε αλληλοεπιρροές! Αυτό προκύπτει από ευρύματα που απεικονίζουν ανέμελες στιγμές με τις ασιάτισσες κυρίες της αυλής να παίζουν έφιππο πόλο όπως και οι Βυζαντινοί, μέχρι και τις αντιλήψεις για τη ζωή πριν και μετά θάνατον.

Πώς εξηγείται η επιλογή της Αρχαίας Ελλάδας!

Σε ερωτήσεις δημοσιογράφων ως προς το γιατί οι απόγονοι της βασίλισσας των Τανγκ επέλεξαν να χρησιμοποιήσουν αρχαία Ελληνικά σύμβολα στην σαρκοφάγο της, αλλά και πώς ήταν σε θέση οι κινέζοι τεχνίτες να τα αναπαραστήσουν τόσο σωστά, ο Γκε Τσενγκιονγ, απάντησε: «Είμαστε βέβαιοι πως οι σαρκοφάγοι δεν κατασκευάζονταν σε κάποια άλλη χώρα εκτός Κίνας. Πιστεύω ότι οι δημιουργοί ήταν έμπειροι τεχνίτες που είχαν μεταναστεύσει από την Δυτική ή Κεντρική Ασία κατά τη Δυναστεία των Τανγκ«.

Ο «πατέρας της Ιστορίας», ο Ηρόδοτος, ήταν γόνος Έλληνα αποίκου της Καρίας και γεννήθηκε το 485 π.Χ. στην Αλικαρνασσό. Θα ζούσε μια εύπορη και ήσυχη ζωή, αν δεν τον ξερίζωνε από την πατρίδα του η αντίσταση στην τυραννία. Ήταν 30 χρόνων όταν βρέθηκε να περιπλανιέται στα μέρη του τότε γνωστού κόσμου, από την Κύπρο ως τη Βαβυλωνία και από την Κριμαία ως την Αθήνα, την Αίγυπτο και την Κυρηναϊκή. Κατέληξε να ιδρύσει, μαζί με τον Πρωταγόρα, την αποικία των Θουρίων, στην Κάτω Ιταλία. Εκεί έζησε τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του, γράφοντας τα όσα είχε δει και είχε ακούσει.

Την «παγκόσμια Ιστορία» του οι αλεξανδρινοί μελετητές τη χώρισαν σε εννέα βιβλία και έδωσαν στο καθένα το όνομα μίας από τις εννέα Μούσες. Τα πέντε τελευταία βιβλία του περιέγραφαν αναλυτικά τους Περσικούς Πολέμους, αλλά τα τέσσερα πρώτα θεωρήθηκαν περισσότερο πολιτικο-γεωγραφικές πληροφορίες, μύθοι και ανέκδοτα για τους μακρινούς μας λαούς. Από αυτά πήγασε η «ρετσινιά» που τον ακολουθεί ως σήμερα: «Ιστοριογράφος ναι, ιστορικός όχι». Άρα, αμφιβόλου αξιοπιστίας.

Η ετυμηγορία αυτή των ιστορικών για τον «πατέρα τους» θα παρέμενε ως μία ακόμη σταθερά, αν οι ανακαλύψεις των τελευταίων ετών δεν αποδείκνυαν του λόγου του το αληθές.

Ο κατάλογος των «τερατολογιών του Ηροδότου», που έκαναν τους νεότερους ιστορικούς να μειδιούν ειρωνικά, είναι μακρός. Γνωστότερη -και σημαντικότερη για την ιστορία μας- η απαρίθμηση των Περσών του Ξέρξη: ήταν 1.500.000 οι αντίπαλοι των 300 του Λεωνίδα ή… 100.000; Μάλλον απίθανο να βρεθεί ποτέ έγκυρη απάντηση στο ερώτημα, αλλά για πολλά άλλα ρηθέντα υπό του ιδίου έχουν αρχίσει να προκύπτουν συγκλονιστικές επιβεβαιώσεις.

Ο χαμένος στρατός του Καμβύση

Στο τρίτο βιβλίο του, το επονομασθέν «Θάλεια», ο Ηρόδοτος διηγείται πώς ο γιος του Κύρου του Μεγάλου, ο Καμβύσης, ξεκίνησε το 525 π.Χ. να καταλάβει -μετά την Αίγυπτο- την υπόλοιπη Αφρική. Σχεδίασε, λέει, τρεις εκστρατείες: μία προς την Καρχηδόνα, μία προς τη Σίβα και μία προς την Αιθιοπία. Από τις Θήβες, όπου είχε καταλύσει, διέταξε τον στόλο του να κινηθεί προς την Καρχηδόνα και έστειλε ένα εκστρατευτικό σώμα 50.000 ανδρών στη Σίβα, με διαταγές να αιχμαλωτίσουν τον απείθαρχο λαό της και να κάψουν τον Ναό του Άμμωνα Δία. Αλλά «όταν οι Πέρσες ξεκίνησαν από την πόλη Όαση εναντίον των Αμμωνίων διασχίζοντας την έρημο και ήταν περίπου στα μισά της διαδρομής μεταξύ της πόλης τους και της Όασης, κατά τη διάρκεια του φαγητού φύσηξε ένας δυνατός άνεμος και τους έθαψε όλους. Έτσι χάθηκαν…».

Αυτά έγραψε, αλλά κανείς μεταγενέστερος ιστορικός δεν τον πίστεψε. Πώς γίνεται να αφανιστεί ένας στρατός 50.000 ανδρών χωρίς κανείς άλλος να το αναφέρει εκτός από τον -μη αυτόπτη μάρτυρα- Ηρόδοτο; Επομένως… φαντασίωση. Παρά το «ανιστόρητο» του θέματος, όμως, τον Απρίλιο του 1874, ο περίφημος Γερμανός αιγυπτιολόγος Χάινριχ Μπρουγκς Μπέι (Ηeinrich Βrugsch Βey) προήδρευσε μίας σύσκεψης στο Ιnstitut Εgyptien, όπου κυριάρχησε ως θέμα η «φανταστική» κατάληξη του στρατού του Καμβύση. Παρών στη σύσκεψη ήταν ο Γκέραρντ Ρολφ (Gerhard Rohlf), που μόλις είχε επιστρέψει από τη διάβαση της λιβυκής ερήμου ως τον Νείλο. Στην αναφορά του (Drei Μonate in der Libyschen Wuste, Κassel 1875, σελ. 332-334) ο Ρολφ είχε συμπυκνώσει όλες τις υποθέσεις για το ποια πορεία είχε ακολουθήσει αυτός ο αναπόδεικτος στρατός.

Από τότε και ως πρόσφατα, κανείς αρχαιολόγος δεν φαινόταν να ασχολείται με το θέμα. Κανείς, εκτός από δύο Ιταλούς σκηνοθέτες ντοκιμαντέρ, τους δίδυμους Άντζελο και Αλφρέντο Καστιλιόνι (Α. & Α. Castiglioni). Άρχισαν να καταπιάνονται με αυτό από το 1996, όταν βρέθηκαν κοντά στη Σίβα ψάχνοντας για υπολείμματα σιδηρούχων μετεωριτών. Βρήκαν τυχαία μια μισοθαμμένη πήλινη στάμνα και υπολείμματα ανθρώπου, σε κάτι που έμοιαζε με καταφύγιο από αμμοθύελλα. Ο ανιχνευτής μετάλλων του συνεργάτη τους γεωλόγου Αλί Μπακαράτ από το Πανεπιστήμιο του Καΐρου, είχε αρχίσει να χτυπάει επίμονα και ξέθαψαν ένα ασημένιο βραχιόλι, ένα σκουλαρίκι πολεμιστή, χάντρες από περιδέραιο, τη λαβή από ένα χάλκινο σπαθί και αρκετές αιχμές από βέλη. Όλα αναλύθηκαν με τη μέθοδο της θερμοφωταύγειας και βρέθηκαν να ανήκουν στην εποχή του Καμβύση!

Τα δύο αδέλφια εντρύφησαν τα επόμενα χρόνια στη βιβλιογραφία των δρομολογίων καραβανιών, προκειμένου να διασταυρώσουν αν όντως τα υπολείμματα ήταν από το θρυλούμενο εκστρατευτικό σώμα των Περσών. Βρήκαν ότι όντως υπήρχε ένας «νότιος δρόμος», αλλά και ότι αρχαίοι χάρτες της περιοχής έδειχναν εσφαλμένα τον Ναό του Άμμωνα να βρίσκεται 100 χιλιόμετρα νοτιότερα από την πραγματική θέση της όασης της Σίβας. Ακολούθησαν αυτόν τον αρχαίο δρόμο και βρήκαν «τεχνητά πηγάδια», φτιαγμένα από εκατοντάδες πήλινα αγγεία χωμένα στην άμμο. Όλα ηλικίας 2.500 ετών! Έπειτα, το 2002, άκουσαν ιστορίες των Βεδουίνων για χιλιάδες κρανία και κόκαλα που ξέθαψε ο άνεμος πριν από δεκαετίες. Ακολούθησαν τις διηγήσεις τους και, στην τελευταία τους επίσκεψη στην έρημο, βρήκαν έναν μαζικό τάφο με εκατοντάδες ξασπρισμένους και διαλυμένους σκελετούς. Ανάμεσά τους, περσικά βέλη και ένα θηλύκι από χάμουρο αλόγου -ολόιδιο με αυτά που βλέπουμε σε τοιχογραφίες της Βαβυλώνας. Τα λείψανα αυτά είχαν αποκαλυφθεί από τυμβωρύχους, που είχαν προλάβει να πουλήσουν ένα όμορφο ξίφος σε… Αμερικανούς τουρίστες.

Οι αδελφοί Καστιλιόνι ενημέρωσαν επίσημα τη Γεωλογική Υπηρεσία της Αιγύπτου για τα ευρήματά τους αλλά δεν πήραν απάντηση, οπότε προχώρησαν στη δημοσιοποίησή τους. Κατά το σκεπτικό τους, η «πόλη Όαση» του Ηροδότου είναι η τωρινή Χάργκα. Από εκεί ο στρατός του Καμβύση επέλεξε να ακολουθήσει την ξεχασμένη νότια διαδρομή, προκειμένου να επιτεθούν στη Σίβα από την αφύλαχτη πλευρά της. Έπειτα από επταήμερη πορεία στην έρημο έφτασαν στο σημείο που ο χάρτης έδειχνε τη Σίβα, αλλά δεν γνώριζαν ότι βρίσκονταν ακόμη 100 χιλιόμετρα νότιά της. Τότε, το μεσημέρι, σηκώθηκε ο φοβερός ΝΑ άνεμος της ερήμου, ο Χαμσίν, που κάλυψε τον ουρανό με άμμο. Οι στρατιώτες προσπάθησαν απεγνωσμένα να βρουν κάποιο καταφύγιο, αλλά οι περισσότεροι θάφτηκαν ζωντανοί. Επέζησαν -για λίγο- όσοι βρήκαν κάποιο απάγκιο σε κάποιο βράχο, όπως εκείνος που οι Καστιλιόνι βρήκαν το 1996.

Επί της ουσίας, όμως, είναι η δεύτερη φορά που βρίσκονται τα ίχνη του Καμβύση, έστω και από μη αρχαιολόγους: Τον Σεπτέμβριο του 2000 μια ομάδα γεωλόγων από το αιγυπτιακό Πανεπιστήμιο Ηelwan δήλωσε ότι βρήκε ίχνη των άτυχων Περσών, όταν αποκάλυψε ανθρώπινα οστά και υλικά κατάλοιπα κατά τη διάρκεια ερευνών για πετρέλαιο στη Δυτική Έρημο.

Τέλος, για την ιστορία ή την ιστοριογραφία, ο Ηρόδοτος μάς περιέγραψε και την κατάληξη του ίδιου του Καμβύση: ηγήθηκε του τρίτου του εκστρατευτικού σώματος, προς την Αιθιοπία, σε μια «πορεία δίψας και πείνας». Αντί όμως να την υποστεί με το ψυχικό μεγαλείο που επέδειξε αργότερα ο Αλέξανδρος στη Γεδρωσία, ο Καμβύσης διέταξε να ρίξουν οι στρατιώτες του κλήρο, για να επιλεχθεί ένας ανά δέκα προς… κανιβαλισμό! Ακόμη όμως κι αυτή η φρικτή επιλογή δεν τους έσωσε, όπως και τον ίδιο τον Καμβύση. Μένει τώρα να βρούμε και τα δικά τους υπολείμματα, προς δόξαν του Ηροδότου.

Οι μούμιες

Οι φοιτητές Ιατρικής των πρώτων ευρωπαϊκών πανεπιστημίων θεωρούσαν ανέκδοτο το ότι «στην Αίγυπτο υπήρχαν τρεις μέθοδοι μουμιοποίησης, ανάλογα με το βαλάντιο των συγγενών του νεκρού». Όπως όμως απέδειξαν οι κατοπινές «εισαγωγές» μουμιών από τους Γάλλους, Γερμανούς και Άγγλους αιγυπτιολόγους, ο Ηρόδοτος είχε δίκιο.

Τα «μυρμήγκια» του χρυσού

Ανέκδοτο επίσης θεωρούσαν τη διήγησή του για το πώς ο Δαρείος αβγάτιζε τον χρυσό στο θησαυροφυλάκιό του: Στα βουνά του σημερινού Πακιστάν, έλεγε, «γιγάντια μυρμήγκια με γούνα, μεγέθους λίγο μικρότερου από σκύλου, εξορύσσουν το χρυσάφι»! Είναι δυνατόν να πιστέψεις κάτι τέτοιο; Κι όμως. Όπως ανακάλυψε το 1996 ο Γάλλος εθνολόγος Μισέλ Πεϊσέλ (Μichel Ρeissel), η φυλή Μινάρο του υψιπέδου Ντανσάρ συνεχίζει ακόμη και σήμερα να αντλεί χρυσό με τον ίδιο τρόπο. Το ίδιο ανακάλυψαν και Αμερικανοί στρατιωτικοί όταν είδαν Πακιστανούς στρατιώτες να επιστρέφουν από περιπολίες με τις χούφτες γεμάτες χρυσόσκονη. Ποιο ήταν το μυστικό; Μαρμότες! Αυτοί οι «υπερμεγέθεις σκίουροι» είχαν τις φωλιές τους σε κοιτάσματα χρυσού και συχνά-πυκνά τις…καθάριζαν. Εκείνο που θα είχε δικαιώσει τον Ηρόδοτο από αιώνες θα ήταν μια καλύτερη γνώση των ιστορικών για τη γλώσσα των Περσών: Ονόμαζαν τις μαρμότες «μυρμήγκια του βουνού».

Οι Αμαζόνες

Πανάρχαιο «ιστορικό ανέκδοτο» ήταν επίσης η περιγραφή των Αμαζόνων. Αλλά…αν δεν υπήρξαν ποτέ, γιατί οι Έλληνες είχαν τέτοια εμμονή με την «Αμαζονομαχία»; Τελικά τον Οκτώβριο του 1994 το περιοδικό «Νational Geographic» κυκλοφόρησε με κύριο θέμα μια μούμια, που βρήκε η επικεφαλής ερευνών του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας και Εθνογραφίας του Νοβοσιμπίρσκ, Ναταλία Πόλοσμακ. Η μούμια βρέθηκε στο Καζακστάν, στα μέρη όπου εικάζεται η φύτρα των Ινδοευρωπαίων και όπου, στα χρόνια του Ηροδότου, κάλπαζαν οι Μασσαγέτες. Ανήκε σε μια γυναίκα που έφερε στο σώμα της πολεμικά τατουάζ (ο Ηρόδοτος έγραψε πώς οι Αμαζόνες σημάδευαν το κορμί τους για κάθε εχθρό που σκότωναν) και είχε ταφεί μαζί με τον…οπλισμό της. Από τότε, επτά ακόμη σωροί γυναικών με οπλισμό βρέθηκαν κοντά στη ρωσική πόλη Ποκρόβκα, χρονολογημένοι στην περίοδο 600 ως 200 π.Χ., αλλά και στη… Βρετανία, σε τάφους Σαρματών (Σαυροματών κατά τον Ηρόδοτο) που υπηρετούσαν ως μισθοφόροι στον ρωμαϊκό στρατό.

Οι Ετρούσκοι

Επόμενος «μύθος του Ηροδότου» ήταν η αφήγησή του περί Ετρούσκων: Έλεγε ότι αποίκισαν την Ιταλία προερχόμενοι από τη Λυδία, του γνωστού βασιλιά Κροίσου, έπειτα από 18ετή λιμό. Με επικεφαλής τον Τυρρηνό, ξεκίνησαν από την τωρινή Σμύρνη για την περιοχή Ούμπρια της Ιταλίας. Κανείς δεν έπαιρνε στα σοβαρά αυτή τη διήγηση έως ότου -το 1885- μια στήλη με Ετρουσκικά του 6ου αιώνα π.Χ. βρέθηκε…στη Λήμνο. Τελικά, στις 18 Ιουνίου του 2007, και έπειτα από έναν μαραθώνιο αναλύσεων DΝΑ του πληθυσμού της πρώην ετρουσκικής πόλης Μurlo της Ιταλίας, ο καθηγητής Αλμπέρτο Πιάτσα (Αlberto Ρiazza), του Πανεπιστημίου του Τορίνου, ενημέρωσε το ακροατήριο του ετήσιου συνεδρίου της Εuropean Society of Ηuman Genetics ότι «ο Ηρόδοτος είχε δίκιο».

Ο Φειδιππίδης

Μιλώντας για «μαραθώνιο», δεν αποφεύγουμε να θυμηθούμε ένα ακόμη ανέκδοτο των «Περσικών Πολέμων»: Οι ιστορικοί γελούσαν με το υπεράνθρωπο της κάλυψης της απόστασης Αθήνας-Σπάρτης (250 χλμ.) από τον Φειδιππίδη σε μόλις 36 ώρες. Το γέλιο κόπηκε στις 9 Οκτωβρίου του 1982, όταν μια παρέα…Βρετανών αξιωματικών της RΑF επανέλαβε το επίτευγμα. Από το 1983, το Διεθνές Σπάρταθλον λαβαίνει χώρα με πολυεθνή συμμετοχή, αποδεικνύοντας στους «ερευνητές της πολυθρόνας» ότι οι «ελληνικοί μύθοι» αξίζουν προσεκτικότερη ανάγνωση… ιδιαίτερα όταν προέρχονται από τον «γραφικό» Ηρόδοτο!

Φοίνικες στο Βόρειο Αιγαίο

Ως σήμερα η μοναδική πληροφορία για σίγουρη παρουσία Φοινίκων στο Βόρειο Αιγαίο προέρχεται από τον Ηρόδοτο και αναφέρεται στη Θάσο. Ο πατέρας της ιστορίας μάς πληροφορεί ότι, πριν φτάσουν οι πάριοι άποικοι στη Θάσο στις αρχές του 7ου αι. π.Χ., στο νησί και μάλιστα στις ανατολικές ακτές του ήταν ήδη εγκατεστημένοι Φοίνικες, οι οποίοι και εκμεταλλεύονταν τα μεταλλεία χρυσού που υπήρχαν εκεί. Η παρουσία Φοινίκων στη Θάσο έχει βεβαιωθεί και αρχαιολογικά, με την ανεύρεση ορισμένων μικροαντικειμένων. Από τον Ηρόδοτο αντλούμε και την πληροφορία ότι ο ναός του Ηρακλή στο νησί ήταν φοινικικό κτίσμα και ακόμη ότι στην ίδια τη Φοινίκη υπήρχε ναός αφιερωμένος στον Θάσιο Ηρακλή. Οι Φοίνικες, ως γνωστόν, λάτρευαν ιδιαίτερα τον Ηρακλή (στη γλώσσα τους Βάαλ-Μελκάρθ). Υπάρχουν όμως και κάποιες άλλες αρχαίες γραπτές μαρτυρίες από τις οποίες προκύπτει παρουσία Φοινίκων στο Βόρειο Αιγαίο.

Το 2001, κατά τις ανασκαφικές εργασίες, από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο στο Καραμπουρνάκι Θεσσαλονίκης, στη θέση όπου βρισκόταν το λιμάνι της αρχαίας Θέρμης της σημαντικότερης από τις πόλεις της περιοχής πριν κτιστεί η Θεσσαλονίκη , που έδωσε και το όνομά της στον Θερμαϊκό Κόλπο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε η ανεύρεση φοινικικών αγγείων ανάμεσα στις μεγάλες ποσότητες της κεραμικής του 7ου-6ου αι. π.Χ. που ήλθαν στο φως.

ellinikoarxeio.com

Ποιοι ήταν οι Κάβειροι;

Για τα Καβείρια μυστήριασώζονται οι λιγότερες ίσως πληροφορίες σε σχέση με τα άλλα Ελληνικά μυστήρια. Ο Στράβων γράφει σχετικά με τις λίγες πληροφορίες που γνώριζαν από την εποχή του ακόμα: «Για τους Σαμοθράκη τιμώμενους θεούς πολλοί έχουν πει ότι είναι οι Κάβειροι οι ίδιοι, αλλά ούτε και αυτοί που είπαν αυτό μπορούν να μας πουν ποιοι ήταν οι Κάβειροι στην πραγματικότητα».

Είναι πολύ απροσδιόριστα τόσο ο αριθμός όσο και τα ονόματα τους, έτσι που η σύγχυση γύρω απ’ την προσωπικότητα τους αυξάνει συνεχώς. Στις αρχαίες πηγές υπάρχουν αρκετές εκδοχές σχετικά με την προέλευση τους και επικρατέστερη εκδοχή είναι ότι οι Κάβειροι είναι μια ομάδα χθονίων Θεοτήτων Θρακοπελασγικής προέλευσης, οι οποίοι είναι δαίμονες και παιδιά του Ηφαίστου, του θεού της φωτιάς και των τεχνών.

Άλλοι έλεγαν πως οι Κάβειροι είναι η Μεγάλη Μητέρα, η μητέρα γη (στην τοπική γλώσσα λεγόταν Αξίερος, ταυτίζονταν με την Δήμητρα και την αποκαλούσαν Ηλέκτρα, Λαμπρή, Στρατηγίδα και Ηγέτιδα), ο σύζυγός της ο Καδμίλος [θεός της γονιμότητας που πολλές φορές ταυτίζονταν με τον Ερμή γιατί τα σύμβολα του (το ιερό του ζώο, ο κριός, που συμβόλιζε τη γονιμοποιό δύναμη και τον αρχηγό ποιμένα, καθώς και το φιδοκέφαλο κηρύκειο του) βρέθηκαν χαραγμένα σε νομίσματα και σε επιγραφές του Ναού].

Άλλοι λένε πως ήταν δύο αρένες δίδυμοι Θεοί και τους συνέδεαν με τους Διόσκουρους, άλλοι πάλι, πως οι Θεοί ήταν τρεις και τα τοπικά ονόματα τους Αξίερος, Αξιόκερσα και Αξιόκερσος υποδήλωναν ότι ήταν η Δήμητρα, η Κόρη και ο Ερμής. Άλλοι προσθέτουν και τον Άδη, την Εκάτη, τη Ρέα, τους Οκριβάντες, τον Ουρανό και τη Γαία. Ακόμα και η Αφροδίτη που ίσως είναι αυτή που παριστάνεται σε περίεργα τρίμαστα γυμνά ειδώλια που βρέθηκαν στις ανασκαφές, φαίνεται να θεωρείται πως ανήκε στους Κάβειρους.

Αυτή η πολυπροσωπία που υπάρχει στην λατρεία των Καβειριων οδηγεί στη σκέψη πως στα μυστήρια της Σαμοθράκης φανερώνονταν η γενική και απρόσωπη θεωρία για την θεότητα που υπάρχει και στα Ορφικά μυστήρια (που ο Θεός προσφωνείτε «Μέγα πνεύμα», «Μέγας Ελευθερωτής», «Μεγάλη ψυχή του κόσμου», «Λόγος»). 

Το βέβαιο είναι ότι οι πρώτοι Αχαιοί το 2000 π.Χ περίπου κατέγραψαν στον κατάλογο των θεοτήτων τα ονόματα του Δια, της Εκάτης, του Απόλλωνα και των Καβείρων. Η λατρεία των Καβείρων σχετιζόταν με τον Ήφαιστο και τα Καβείρια μυστήρια τελούνταν κυρίως στη Σαμοθράκη , την Λήμνο, την Ίμβρο, την Μακεδονία, την Θράκη, την Βοιωτία, την Μικρά Ασία και την Κάρπαθο από τα οποία το πιο κέντρο λατρείας ήταν στη Σαμοθράκη. 

Ο Όμηρος αναφέρεται στην Σαμοθράκη με το επίθετο «Ζαθέη» δηλαδή Σεπτή και Αγιότατη και επίσης την ονομάζει Ιερά χώρα: Σαμοθράκη όπου τελετές προκαλούν ρίγος φόβου γίνονται για χάρη των θεών οι οποίες είναι απόρρητες στους κοινούς θνητούς. 

«Ζαθέη Σαμοθράκη ένθα και όργια φρικτά Θεών άρρητα βροτοΐσιν». (Σεπτή και αγιωτάτη Σαμοθράκη όπου τελετές που προκαλούν ρίγος φόβου γίνονται για χάρη των θεών, οι όποιες είναι απόρρητες στους κοινούς θνητούς).

Πότε ξεκίνησαν τα Καβείρια Μυστήρια;

Στην λατρεία των Καβειρίων μυστηρίων πρωτεύοντα ρόλο έπαιζε το πυρ, η φωτιά, από όπου φαίνεται πήραν το όνομα τους και η εσωτερική διδασκαλία των Καβειρίων μυστηρίων ήταν η γέννηση και η αναγέννηση του ανθρώπου.

Οι κάτοικοι της Λήμνου, της Ίμβρου και της Σαμοθράκης τους ταύτιζαν με τον Πρωτέα, ο οποίος προσωποποιούσε την θάλασσα και το «ηφαιστειώδες πυρ» του οποίου κύρια θεότητα είναι ο Ήφαιστος ενώ ο Παυσανίας γράφει ότι ο Προμηθέας και ο γιος του Αιτναίος λατρευόταν ως Κάβειροι στην Βοιωτία. 

Η αρχή της τελέσεως των καβειρίων μυστηρίων χάνεται στα βάθη της ελληνικής προϊστορίας και εδώ πάλι οι απόψεις διίστανται. Ο Ηρόδοτος υποστηρίζει ότι η λατρεία των Κάβειρων ήταν αυτόχθων μυστηριακή λατρεία των Πελασγών. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι στη Σαμοθράκη οπού τελούσαν τα Καβειρια κατοικούσαν Πελασγοί και ότι οι Αθηναίοι πρώτοι από όλους τους Έλληνες ήρθαν σε επαφή με τους Πελασγούς της Σαμοθράκης, τα αγάλματα του Ερμή με τον φαλλό του στραμενο προς τα πανω και την λατρεία των Κάβειρων, όταν οι Πελασγοί μετοίκησαν στην Αττική και άρχισαν να θεωρούνται και αυτοί Έλληνες: 

«Αυτά και πολλά άλλα τα οποία εγώ θα υπομνήσω παρέλαβαν οι Έλληνες παρά των Αιγυπτίων, ότι Δε τα αγάλματα του Ερμού έχουν τα αιδοία ορθά, τούτο δεν το έμαθον παρά των Αιγυπτίων, αλλά παρά των Πελασγών μεν το έμαθον πρώτοι εξ όλων των Ελλήνων οι Αθηναίοι, παρά τούτων Δε οι άλλοι Έλληνες. Κατά την εποχήν Δε, καθ’ ην ήδη οι Αθηναίοι ελογίζοντο μεταξύ των Ελλήνων, μετώκησαν εις την Αττικήν ως σύνοικοι οι Πελασγοί, και έκτοτε ήρχισαν να θεωρούνται ως Έλληνες.

Εκείνος Δε, ο οποίος έχει μυηθή εις τα μυστήρια των Καβείρων, τα οποία επιτελούν οι Σαμοθράκες παραλαβόντες παρά των Πελασγών, αυτός θα καταλάβει τι θέλω να είπω με τα λόγια μου. Διότι την Σαμοθράκην κατώκουν προηγουμένως αυτοί οι Πελασγοί, οι οποίοι έγιναν σύνοικοι με τους Αθηναίους, παρ’ αυτών Δε παρέλαβον τα μυστήρια οι Σαμοθράκες. Των οποίων τα αγάλματα του Ερμού, του να έχουν ορθά τα αιδοία έμαθον εκ των Ελλήνων παρά των Πελασγών πρώτοι οι Αθηναίοι. Περί τούτου παραδίδεται κάποιος Ιερός Λόγος, ο οποίος αποκαλύπτεται εις τα εν Σαμοθράκη μυστήρια.»

Ο Στησίμβροτος υποστηρίζει ότι η λατρεία των Κάβειρων εισάγεται στον ελλαδικό χώρο από την Μικρά Ασία που την κατοικούσαν Πελασγοί. 

Μια ακόμα σημαντική πληροφορία είναι αυτή που μας έχει δώσει ο χριστιανός συγγραφέας Ιππόλυτος (2ο αιώνας μ.X) που αναφέρει τα εξής: «Οι Σαμοθρακες ονομάζουν αυτόν που τιμούν στα μυστήρια που τελούν Αδαμο, τον αρχικό άνθρωπο, ενώ στο ιερό της Σαμοθράκης υπάρχουν δυο αγάλματα γυμνών ανθρώπων με τα χεριά τεντωμένα προς τον ουρανό και τους φαλλούς στραμενους προς τα πανω, όπως έχει και το άγαλμα του Ερμή στην Κυλλήνη. Τα αγάλματα αυτά είναι εικόνες του πρώτου ανθρώπου και του αναγεννημένου πνευματικά ανθρώπου». 

Οι Τελετές και ο πανανθρώπινος χαρακτήρας των Καβειριων

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς το τι γινόταν στις τελετές γιατί οι μυημένοι τις τελούσαν μυστικά και δεν μιλούσαν γι’αυτές. Αυτό που ξέρουμε και είναι αξιοσημείωτο είναι ότι αντίθετα με αλλά μυστήρια τα Καβειρια είχαν πανανθρώπινο χαρακτήρα. Δηλαδή μπορούσαν να πάρουν μέρος άτομα ανεξαρτήτου φύλου, εθνότητας, αξιώματος η ηλικίας! (Στα Ελευσίνια μυστήρια για παράδειγμα μπορούσαν να λάβουν μέρος μονό Έλληνες ελεύθεροι πολίτες).

Άνδρες και γυναίκες, δούλοι και δουλοπάροικοι, αλλοεθνείς, και αλλόπιστοι ήταν δεκτοί ενώ θεμελιώδης σκοπός των μυστηρίων αυτών ήταν η ηθικοποίηση του ανθρώπου. Με τη μύηση τους αναλάμβαναν ηθικές και κοινωνικές υποχρεώσεις και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης λέει ότι «οι μυούμενοι εγίνοντο ευσεβέστεροι, δικαιότεροι και κατά πάντα καλλίτεροι». 

Επίσης, κάτι ακόμα που διαφοροποιεί τα μυστήρια σε σχέση με όλα τα αλλά ήταν ένας ρητός και απαράβατος όρος που υπήρχε και τον συναντάμε μονό εδώ. Βασική και απαραίτητη προϋπόθεση και προπαρασκευαστικό στάδιο της μυήσεως, ήταν η ψυχική κάθαρση του ανθρώπου που ζητούσε να μυηθεί, η εξομολόγηση.

Γι’ αυτόν τον σκοπό υπήρχε ένας ειδικός ιερέας γνωστός ως Κοής ο οποίος άκουγε τον εξομολογούμενο και είχε το αξίωμα να εξαγνίζει ακόμα και τον φονιά που μετάνιωνε για την πράξη του. Έτσι, εκτός απ’ τη λατρευτική και θρησκευτική έννοια, βλέπουμε πως τα μυστήρια της Σαμοθράκης, είχαν φιλοσοφική βάση και χαρακτήρα κοινωνικής αρετής. 

Ύστερα από την εξομολόγηση και την έγκριση του Κοή και των Ανακτοτελεστών, ο κατηχημένος μπορούσε να προσέλθει στην τελετή της μυήσεως. Πιστεύεται πως η μύηση γινόταν τη νύχτα, με το φως των δαδιών και των λυχναριών των μυημένων που παραβρίσκονταν στην τελετή.

Πολλά λυχνάρια που βρέθηκαν στις ανασκαφές είχαν χαραγμένο το γράμμα Θ δηλωτικό των Μεγάλων Θεών, αλλά και στους τοίχους του Ιερού υπάρχουν πολλές οι θέσεις για τοποθέτηση δαδιών. Ο μειούμενος καθόταν πάνω σε θρόνο γι’ αυτό και η τελετή λεγόταν «θρονισμός». Φαίνεται πως σ’ αυτό το στάδιο οι μυούντες χόρευαν γύρω απ’ τον μυούμενο. Πολλές μαρτυρίες και κυρίως του Πλούταρχου υπάρχουν γι’ αυτή τη φάση της τελετής. «Καθάπερ ειώθασιν εν τω καλουμένω θρονισμώ καθίσαντες τους μυουμένους οι τελούντες κύκλω περιχορεύειν». 

Ύστερα από τον θρονισμό, ο ιερέας οδηγούσε τον μύστη στο άβατο του Ιερού και εκεί το νέο μέλος, είχε δηλαδή την εποπτεία, κάποιας ιερής αναπαράστασης με πιθανό αντικείμενο την έκφραση κοσμογονικών ιδεών στις όποιες πρώτευε η μυστηριώδης τους γενεαλογία.

Έτσι, έφθανε στον βαθμό της εποπτείας. Μπροστά στο άβατο του Ιερού υπήρχε επιγραφή, που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη και που απαγόρευε με λιτό αλλά απόλυτο τρόπο, την είσοδο. «Αμύητον μη εισιέναι». Αργότερα, με την προσέλευση και των Ρωμαίων στα μυστήρια, προστέθηκε απαγορευτική επιγραφή και στα Λατινικά. 

Στον καινούργιο μύστη προσέφεραν στεφάνι από ελιά και πορφυρή ζώνη που τον προφύλαγε απ’ τους κινδύνους. H μύηση μπορούσε να γίνει σ’ οποιαδήποτε εποχή και κυρίως απ’ τον Απρίλη ως τον Σεπτέμβριο. Φαίνεται δηλαδή πώς δεν ήταν απαραίτητο να συμπέσει η μύηση με τις ετήσιες πανηγυρικές εκδηλώσεις.

Αυτές, διαρκούσαν εννιά μέρες κατά τις όποιες κάθε πόλη απ’ τα νησιά, τη Θράκη και τα Μικρασιατικά παράλια έστελνε τους πρεσβευτές της. Πρεσβευτή έστελνε ακόμα και η πόλη της Σαμοθράκης κι’ αυτό αποδεικνύει ότι το Ιερό δεν θεωρούνταν ότι ανήκε στο νησί αλλά πως ήταν όλου του κόσμου. 

Πριν από τις τελετές έσβηναν γενικά κάθε φωτιά στο νησί και έφερναν νέα φλόγα απ’ το ιερό των Καβείρων της Δήλου. Δεν μπόρεσε να καθορισθεί πότε γίνονταν οι γιορτές αυτές ενώ ο αρχαιολόγος Λέμαν που ήταν επί χρόνια επικεφαλής της Αμερικανικής Αρχαιολογικής αποστολής στην Σαμοθράκη αποτολμά σε ένα σύγγραμμα του να αναφέρει ότι πιστεύει πως οι τελετές είναι πολύ πιθανόν να γίνονταν τον Ιούλιο. 

Παρ’ όλο που η μύηση γίνονταν αποκλειστικά στη Σαμοθράκη, όπου η λατρεία των Καβείρων άρχισε πριν από τον 7ο αιώνα, η διδασκαλία ξαπλώθηκε γρήγορα, πρώτα στα γειτονικά νησιά, Λήμνο, Ίμβρο, Τένεδο, πέρασε στις ακτές της Θράκης και της Ιωνίας και τελικά έφτασε σ’ ολόκληρη την Ελλάδα.

Σύμφωνα με περιγραφές του Στράβωνα και του Παυσανία αλλά και διαπιστώσεις από ανασκαφές, ιερά των Καβείρων υπήρχαν στη Σύρο, στη Θήβα, στη Δήλο, στην Πάρο, στην Χίο, στην Πέργαμο, ακόμα και στο Ιόνιο, στην Κέρκυρα. Μάλιστα ο Παυσανίας, αναφερόμενος στο ιερό των Καβείρων στη Θήβα, λέει ότι ήταν ανέκαθεν «άγιον» και «θαυματουργόν». 

Οι Κάβειροι εξακολούθησαν να λατρεύονται και τα μυστήρια τους να τελούνται μέχρι το τέλος του 4ου μ.Χ αιώνα. Διαπιστώθηκε από τις ανασκαφές ότι οι Ρωμαίοι περιτείχισαν τον ιερό χώρο και πως παρ’ όλο που μεγάλες καταστροφές σημειώθηκαν στα 200 μ.Χ. πιθανώς από σεισμό, αμέσως έγιναν αναστηλώσεις και αποκαταστάσεις των ζημιών σε μεγάλη έκταση.

Ο ιερός χώρος εξακολούθησε να ακμάζει, η φήμη του παρέμεινε αμείωτη και η αρχαία θρησκεία είχε πάντα τους πιστούς της, ως το τέλος του 4ου μ.Χ. αιώνα οπότε εγκαταλείφθηκε αφού εγκαταστάθηκε η νέα θρησκεία. Στα μέσα του 6ου αιώνα μ.Χ. ένας καταστρεπτικός σεισμός ισοπέδωσε ότι είχε απομείνει. 

Άλλες σημαντικές πληροφορίες: 

• Στα Καβείρια μυστήρια είχαν μυηθεί ο Ορφεας , ο Ηρακλής, οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης, ο Αγαμέμνων, ο Οδυσσεας, ο Ιάσωνας αλλά και άλλοι Έλληνες που έλαβαν μέρος στον τρωικό πόλεμο.

• Στην Λήμνο οι Κάβειροι ήταν και προστάτες της αμπελουργίας.

• Οι Κάβειροι της Σαμοθράκης τιμόνταν από τους Έλληνες και σαν προστάτες των ναυτικών. Οι διασωθέντες από ναυάγια κατέθεταν αφιερώματα στο ιερό της Σαμοθράκης

• Ο Πίνδαρος αναφέρει για τους μυημένους στα Μυστήρια των Καβείρων: «Ευτυχής εκείνος ο οποίος αφού είδε αυτό το θέαμα, κατέρχεται στα βάθη της Γης. Γνωρίζει το τέλος της ζωής, γνωρίζει την Θεία πηγή».

• Ο Περσέας, ο τελευταίος Βασιλιάς της Μακεδονίας, κατά την διάρκεια των μαχών εναντίον των Ρωμαίων πήγε στην Σαμοθράκη για να ζητήσει την βοήθεια των Μεγάλων Θεών.

• Ο Βασιλιάς Φίλιππος ήταν μυημένος στα μυστήρια της Σαμοθράκης, όπου και γνώρισε την Ολυμπιάδα την μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η οποία ήταν και ιέρεια των Καβείρων.

• Ο Γερμανικός, ο διάδοχος του Αυτοκράτορα Τιβέριου πηγαίνοντας στην Συρία για να αναλάβει την διοίκηση των Ρωμαϊκών στρατευμάτων, πήγε μέσω του Αιγαίου στην Σαμοθράκη για να μυηθεί στα Καβείρια μυστήρια, αλλά λόγω των σφοδρών βορείων ανέμων δεν μπόρεσε να φτάσει. Αυτό θεωρήθηκε κακός οιωνός και μετά λίγους μήνες ο Γερμανικός πέθανε, δηλητηριασμένος από την γιαγιά του Λυβια, γυναίκα του Αυγούστου.

Ήταν ίσως ο καλύτερος μαθητής που φοίτησε ποτέ στη σχολή του Πυθαγόρα. Την ίδια στιγμή όμως ήταν και αυτός που κατάφερε να καταρρίψει τους Πυθαγόρειους, ανοίγοντας ένα νέο, πολύ σημαντικό κεφάλαιο για τα μαθηματικά.

Η διάσημη σχολή του Πυθαγόρα – Οι «θεϊκοί» αριθμοί και ελλιπής εξήγηση του κόσμου

Οι Πυθαγόρειοι δεν ήταν μια αμιγώς επιστημονική ομάδα. Για την ακρίβεια, η βασικές ανησυχίες τους κυμαίνονταν γύρω από την φιλοσοφία και την θρησκεία. Τα μαθηματικά ωστόσο κατείχαν την ύψιστη θέση στην διαμόρφωση της ιδεολογίας τους.

Οι αριθμοί για τον Πυθαγόρα και τους μαθητές του, ήταν κάτι το θεϊκό. Δεν ήταν απλοί συμβολισμοί που διευκολύνουν τον άνθρωπο να μετράει και να υπολογίζει. Ηταν κάτι ανώτερο από τον υλικό κόσμο, στον οποίο έβρισκαν εφαρμογή. Κάτι που άνηκε στη σφαίρα του ιδεατού και μόνο μέσα από την βαθύτατη νόηση γινόταν προσιτό.

Σύμφωνα με τους Πυθαγόρειους, ολόκληρο το σύμπαν ήταν αποτέλεσμα των αριθμών και της γεωμετρίας. Ωστόσο, από τον αρχαίο Έλληναμαθηματικό και από όσους φοίτησαν στο Ομακοείον (το κτίριο ομαδικής διδασκαλίας των Πυθαγόρειων στην Κρότωνα της Ιταλίας) είχαν… ξεφύγει οι περισσότεροι αριθμοί. Στην σκέψη των μαθηματικών της εποχής, όλοι οι αριθμοί μπορούσαν να εκφραστούν ως κλάσματα δύο ακεραίων.

Για τους Πυθαγόρειους δε, τα πάντα στον κόσμο ισοδυναμούσαν με έναν αντίστοιχο (ρητό) αριθμό. Αν αυτό ίσχυε όμως, ποιο ρόλο έχουν οι άρρητοι, που μάλιστα είναι και ασύγκριτα περισσότεροι.

Ο άνθρωπος που κατέρριψε όλα όσα πίστευαν οι Πυθαγόρειοι

Το μαθηματικό τμήμα της Πυθαγόρειας σχολής, ήταν ένα από τα πιο προηγμένα της εποχής. Το πασίγνωστο Πυθαγόρειο Θεώρημα είναι το πλέον χαρακτηριστικό παράδειγμα. Αν και οι ιστορικοί κατά καιρούς έχουν εκφράσει αμφιβολίες για τον «πατέρα» του θεωρήματος, είναι αποδεδειγμένο πως ανακαλύφθηκε την εποχή που η σχολή του Πυθαγόρα άκμαζε. Μάλιστα, συγγραφείς όπως ο Ευκλείδης και ο Κικέρων αποδίδουν με σιγουριά το επίτευγμα στον σπουδαίο μαθηματικό.

Ιδρυτής του μαθηματικού τμήματος στο Ομακοείον ήταν ο Ιππασος, ένας από τους σημαντικότερους μαθητές του Πυθαγόρα και αυτός που έμελε να καταρρίψει συθέμελα όσες ιδέες είχαν «οικοδομηθεί» μέσα στην σχολή που διακρίθηκε. Το εργαλείο του; Το θεώρημα που έκανε πασίγνωστο τον Πυθαγόρα!

Σε ένα ορθογώνιο τρίγωνο, το τετράγωνο των δύο κάθετων πλευρών ισούται με το τετράγωνο της υποτείνουσας. Αν οι δύο κάθετες πλευρές ισούνται με 1 όμως, τότε η υποτείνουσα έχει μήκος ίσο με την ρίζα του 2. Αυτός ο αριθμός είχε προβληματίσει τους Πυθαγόρειους, χωρίς όμως να κλονίσει την αμετάκλητη πεποίθηση τους, πως υπάρχει κάποιος ισοδύναμος ρητός που να ισούται με την ρίζα του 2. Αλλωστε, οι Πυθαγόρειοι αντιλαμβάνονταν πως υπάρχουν πάρα πολλοί ρητοί και ως εκ τούτου, η ρίζα που έψαχναν μπορεί να… κρυβόταν πίσω από κάποιους πολύ μεγάλους αριθμούς.

Ο Ιππασος όμως δεν μπορούσε να αφήσει μια ρίζα να τον… νικήσει. Προσπάθησε να αποδείξει πως ισούται με κάποιον αριθμό, αλλά κατάφερε να δείξει πως αυτός ο αριθμός δεν ήταν ρητός! Η Πυθαγόρεια φιλοσοφία δέχτηκε ένα αγιάτρευτο πλήγμα. Ενας αριθμός που δεν είναι ρητός, δεν μπορούσε να χωρέσει στην σκέψη των Πυθαγόρειων.

Ολο τους το σύμπαν, ήταν φτιαγμένο από κλάσματα, μην αφήνοντας χώρο σε… παράλογους αριθμούς που τα δεκαδικά τους δεν έχουν σταματημό. Ο ιδρυτής του μαθηματικού τμήματος της Πυθαγόρειας Σχολής, ήταν ο μεγαλύτερος προδότης που πάτησε ποτέ το πόδι του μέσα στους χώρους του επιβλητικού της κτιρίου. Παρόλα αυτά η απόδειξη του ήταν απόλυτα σωστή και αυτό έγινε άμεσα αντιληπτό από τον Πυθαγόρα. Η σχολή πλέον είχε δύο επιλογές. Να κλείσει ή θα «θάψει» την καταστροφική απόδειξη.

Τελικά οι Πυθαγόρειοι επέλεξαν το δεύτερο, κατηγορώντας τον Ιππασο για μέγιστη προδοσία και πνίγοντας τον στην θάλασσα. Ο Ιππασος έχασε την ζωή του, όμως η ρίζα του 2 διατηρήθηκε «ζωντανή», ως ο πρώτος άρρητος αριθμός στην ιστορία των μαθηματικών. Οπως οι ίδιοι οι Πυθαγόρειοι υποστήριζαν μάλιστα, οι αριθμοί υπάρχουν στην σφαίρα του ιδεατού, όχι μόνο εκεί που μας… χρησιμεύουν. Κάπως έτσι, γράφτηκε η πρώτη σελίδα στο τεράστιο κεφάλαιο των αρρήτων αριθμών, οι οποίοι εκ των υστέρων αποδείχθηκαν πολύ περισσότεροι από τους ρητούς.

Για την ακρίβεια, αν μπορούσαμε να επιλέξουμε έναν οποιοδήποτε αριθμό στην τύχη, τότε η πιθανότητα αυτός ο αριθμός να είναι ρητός είναι σχεδόν μηδενική! Η απόδειξη που έμεινε στην ιστορία Η απόδειξη του Ιππασου αναφέρεται από τον Αριστοτέλη ως χαρακτηριστικό παράδειγμα χρήσης της «προς άτομο απαγωγής». Ποιος όμως ήταν ο συλλογισμός του μαθηματικού; Υπέθεσε ότι ο a/b είναι ρητός αριθμός με την ιδιότητα a2/b2 =2. Οι αριθμοί a και b είναι πρώτοι μεταξύ τους, γιατί πολύ απλά αν είχαν κοινό διαιρέτη τότε αυτός θα απλοποιούταν από το κλάσμα (πχ. Το 4/12 γράφεται ως 1/3) Οπότε καταλήγουμε στην σχέση a2=2b2. Συνεπώς το a, επειδή έχει άρτιο τετράγωνο, είναι άρτιος αριθμός. Αρα, a = 2m και από αυτό έπειται ότι 4m2 = b2. Αρα b2 = 2m2. Αρα ο b είναι άρτιος, όπως και ο a. Από την στιγμή που ισχύει ότι a και b είναι άρτιοι όμως, έχουν κοινό διαιρέτη το 2. Αυτό είναι άτοπο, αφού η υπόθεση λέει το αντίθετο. Άρα το ρίζα 2 δεν μπορεί να είναι ρητός!

pronews.gr

Η εναρκτήρια εκδήλωση της διεθνούς έκθεσης documenta 14, που θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 6 Απριλίου 2017, απασχόλησε προχθές τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ). Συγκεκριμένα, πρόκειται για την έφιππη διαδρομή που θα ξεκινήσει από τον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου (στο ύψος του Ιερού Ναού της Αγίας Σοφίας) και θα καταλήξει στη Βουλή, σηματοδοτώντας ουσιαστικά την έναρξη της διοργάνωσης.

Στην παραπάνω διαδρομή θα συμμετέχουν 12 άλογα με ισάριθμους ιππείς, αλλά και το κοινό που θα ακολουθήσει την πομπή, με στόχο να δημιουργηθεί μια γιορτινή ατμόσφαιρα, η οποία θα δώσει δημοσιότητα στην εκδήλωση, αλλά και στην documenta. Η δράση, που σύμφωνα με τους διοργανωτές είναι το πιο εμβληματικό έργο της έκθεσης, στοχεύει επίσης σ’ έναν συμβολικό συσχετισμό: Να παρουσιάσει μια σύγχρονη οπτική της πομπής των αλόγων και των ιππέων που απεικονίζονται στη ζωφόρο του Παρθενώνα. Μόνο που ως προς αυτό παρουσιάστηκε ένα πρόβλημα στη συνεδρίαση.

Το ΚΑΣ έδωσε τη συγκατάθεσή του για την προσωρινή παραχώρηση χρήσης του πεζοδρόμου της Διονυσίου Αρεοπαγίτου προκειμένου να πραγματοποιηθεί η εκδήλωση. Ωστόσο, δεν έκανε δεκτή τη συμμετοχή μικρόσωμων σκυριανών αλόγων, όπως ήταν το αίτημα των διοργανωτών.  «Τα άλογα που θα συμμετέχουν πρέπει να είναι κανονικού μεγέθους», δήλωσαν ομόφωνα τα μέλη του ΚΑΣ τα οποία δεν δέχτηκαν τον ισχυρισμό των διοργανωτών (και του εμπνευστή της εκδήλωσης) ότι τα άλογα της ζωφόρου του Παρθενώνα ήταν μικρόσωμα. «Υπάρχει αναλογία ανθρώπων και αλόγων στη ζωφόρο του Παρθενώνα. Είναι μεγάλα τα άλογα εκεί, δεν είναι πόνεϊ», δήλωσαν με έμφαση μέλη του Συμβουλίου.

Σημειώνεται ότι η παραπάνω εκδήλωση δεν θα σημάνει μόνο την αρχή της διεθνούς καλλιτεχνικής έκθεσης, που πραγματοποιείται κάθε πέντε χρόνια στο Κάσελ της Γερμανίας και για πρώτη φορά φέτος θα διεξαχθεί ταυτόχρονα και στην Αθήνα. Θα σηματοδοτήσει παράλληλα και την έναρξη μιας έφιππης διαδρομής (με κανονικού μεγέθους άλογα) 1.850 μιλίων, διάρκειας 100 ημερών, που θα ξεκινήσει από την Αθήνα και θα καταλήξει στο Κάσελ, διασχίζοντας χώρες, όπως η ΠΓΔΜ, η Σερβία και η Σλοβενία. Η έναρξη και η λήξη της διαδρομής θα σηματοδοτηθεί με δυο τελετές στην Αθήνα και στο Κάσελ αντίστοιχα.

Σύμφωνα με τους διοργανωτές, η διαδρομή αυτή εγγράφεται σε μια μεγάλη παράδοση έφιππων διαδρομών μακράς διάρκειας στην Ευρώπη και στον κόσμο, ενώ είναι εμπνευσμένη από το έργο «Tschiffely’s Ride» του Ελβετού συγγραφέα Aimé Félix Tschiffely, ο οποίος εξιστορεί το ταξίδι που πραγματοποίησε το 1928 από το Μπουένος ‘Αιρες στη Νέα Υόρκη πάνω σε άλογο. Εμπνευστής της δράσης είναι ο Ρος Μπίρελ, καλλιτέχνης, συγγραφέας και λέκτορας στη Σχολή Καλών Τεχνών της Γλασκόβης, το έργο του οποίου περιστρέφεται γύρω από τον χώρο, την πολιτική, την ποίηση και τη μουσική.

Η πομπή της Αθήνας θα καλύπτει όλες τις προδιαγραφές καθαριότητας, αλλά και κτηνιατρικής ανάγκης των ζώων, ενώ στην έφιππη διαδρομή ως το Κάσελ θα συμμετέχει κι ένα ελληνικό άλογο (αραβάνι) με το όνομα Ερμής. Η επιλογή του ονόματος του «θεού της διάσχισης των συνόρων» δεν είναι τυχαία, όπως ειπώθηκε στη συνεδρίαση από τη γενική συντονίστρια των εκθέσεων της documenta 14 στην Αθήνα, Μελίνα Σπαθάρη, καθώς συμβολίζει τη μετακίνηση των πληθυσμών, αλλά και τη στρατηγική σημασία της χώρας μας στη μετακίνηση αυτή.

Πηγές: ΕΡΤ, Έθνος, anaskafi, ΑΠΕ-ΜΠΕ

Το Μουσείο αποφάσισε να διαθέσει προς download 375.000 εικόνες έργων της συλλογής του, χωρίς περιορισμούς που θέτει η νομοθεσία περί copyright.

Το Metropolitan Museum of Artστην Νέα Υόρκη αποφάσισε να διαθέσει προς download 375.000 εικόνες έργων της συλλογής του, ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς που θέτει η νομοθεσία περί copyright.

Το μουσείο ανακοίνωσε την πρωτοβουλία του στο πλαίσιο της καινούργιας Open Accessπολιτικής του, η οποία περιλαμβάνει συνεργασίες με Creative Commons, Wikimedia και Pinterest, με στόχο να καταστήσει την τεράστια συλλογή του όσο πιο εύκολα και ευρέως προσβάσιμη.

Οι χρήστες μπορούν πλέον να επισκεφθούν τη βάση δεδομένων στο Creative Commons και να αποθηκεύσουμε εικόνες της προτίμησής μας, προσθέτοντας tags. Στο Pinterest, μπορεί κανείς να κάνει pin των αγαπημένων του εικόνων,ενώ στο Wikimedia Commons, ο Richard Knipel, σε συνεργασία με άλλους Wikipedians θα τεκμηριώνει τα metadata του κάθε έργου τέχνης.

Πηγή: LiFO, anaskafi

Ο Μπγιάρνι Χέργιουλφσονθα μπορούσε να είχε γίνει ένας από τους πιο φημισμένους εξερευνητές της ιστορίας, αν βέβαια είχε βγει από το πλοίο του. Ο Μπγιάρνι είχε χαθεί στη θάλασσα. Στο δρόμο του προς τη Γροιλανδία, τον 10ο αιώνα, άγριες φθινοπωρινές θύελλες έκαναν το καράβι του να παραδέρνει για μέρες. Είχε ξεφύγει τόσο πολύ από την πορεία του ώστε δεν είχε ιδέα πού βρισκόταν. Μόλις καθάρισε ο καιρός, ανακουφίστηκε βλέποντας στο βάθος ξηρά. Αλλά το μέρος φαινόταν εντελώς άγνωστο.

Δεν είχε καθόλου βουνά ή παγετώνες όπως η Γροιλανδία, αλλά μόνο χαμηλούς λόφους και δάση. Ο Μπγιάρνι δεν το ήξερε, αλλά είχε διασχίσει τον Ατλαντικό και είχε φτάσει στη γη που τώρα λέγεται Καναδάς. Το πλήρωμά του τον παρακάλεσε να αποβιβαστούν. Αν είχε το πνεύμα ενός Χριστόφορου Κολόμβου, αυτή θα μπορούσε να είναι μια καθοριστική στιγμή στην ιστορία των εξερευνήσεων. Αλλά ο Μπγιάρνι είχε σκοπό να πάει σπίτι του και όχι να μείνει στον ιστορία.

Έτσι, χωρίς να βγει από το πλοίο του, έκανε μεταβολή και ανοίχτηκε στη θάλασσα. Μαζί με το πλήρωμα του έφτασαν τελικά στη Γροιλανδία μια εβδομάδα αργότερα. Μετά από χρόνια, διηγήθηκε την περιπέτειά του σε έναν φίλο, ο οποίος αποφάσισε να ακολουθήσει ξανά τη διαδρομή του Μπγιάρνι. Αγόρασε και το πλοίο του για το χρησιμοποιήσει στο ταξίδι του. Κι έτσι ο Λέιφ Έρικσον έχει δίκαια τον τίτλο του πρώτου Ευρωπαίου που πάτησε στην αμερικανική ήπειρο.

Ο Μπγιάρνι έμεινε στην ιστορία ως ο άνθρωπος δίχως περιέργεια...

Πηγή : mixanitouxronou.gr

Μια απ’ τις πιο ελκυστικές μορφές που, παρά τις αντινομίες της, πάντα κεντρίζει το ενδιαφέρον μας και ερεθίζει τη φαντασία μας, που με την απίστευτη τύχη της (ή μήπως ικανότητα;) συνέπαιρνε τους συγκαιρινούς της αλλά και τους συγχρόνους μας, είναι η αυτοκράτειρα Θεοδώρα.

Αν τα μισά αληθεύουν απ’ τη Μυστική Ιστορία του Προκοπίου, που σημειωτέον δεν τόλμησε να δημοσιοποιήσει όσο ζούσε ο σπουδαίος ιστορικός, θα μας έκαναν να κοκκινίσουμε από ντροπή. Προσωπικά της βγάζω το καπέλο όχι τόσο για τις δεξιότητες, που αναμφίβολα είχε, όσο γι’ αυτήν τη φλόγα της προσωπικότητάς της που κράτησε αναμμένη καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της και για το γεγονός πως κατόρθωσε από μια ασημαντότητα να κυβερνήσει de facto τη μεγαλύτερη αυτοκρατορία της εποχής της.

Γεννήθηκε το 500 κατά πάσα πιθανότητα στην Κύπρο, ενώ άλλοι μιλούν για τη Συρία και, ακόμα μικρό παιδί, ήρθε με τους δικούς της στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με μια κατασκευασμένη απ’ το παλάτι γενεαλογία, ο πατέρας της παρουσιαζόταν ως ένας σεβάσμιος και σοφός συγκλητικός, αλλά μάλλον, που είναι και το πιο πιθανό, ήταν ο Ακάκιος, ένας φτωχός, με επάγγελμα να φυλάει και να τρέφει τις αρκούδες στο αμφιθέατρο για τα θεάματα. Η μητέρα της, ίσως συνονόματη της κόρης, δεν χαρακτηριζόταν από αυστηρότητα των ηθών, όπως και όλες οι γυναίκες στον χώρο του θεάματος, των παρασκηνίων και του τσίρκο. Η Θεοδώρα ήταν η μεσαία από τρεις αδελφές, την Κομιτώ και την Αναστασία και στην αρχή συνόδευε τη μεγαλύτερη στη σκηνή του θεάτρου παίζοντας μικρούς ρόλους.

Ήταν πανέμορφη, μια νεαρή με ασύγκριτη χάρη, ένα θελκτικό κάπως χλομό και θαμπό πρόσωπο, με δυο μεγάλα φλογερά εκφραστικά μάτια γεμάτα ζωή και ένα “θανατηφόρο” κορμί. Επιπλέον, ήταν έξυπνη, πνευματώδης και διασκεδαστική. Διέθετε μια εύθυμη, αστεία πονηράδα που τύλιγε τους ελαφρόμυαλους θαυμαστές της. Ακαταμάχητη, γοητευτική, δραστήρια, αυθάδης και τολμηρή, δεν περίμενε τις τιμές και τις φιλοφρονήσεις να έρθουν, αλλά τις προκαλούσε και τις ενθάρρυνε με μια πανέξυπνη, κεφάτη θρασύτητα χωρίς πολλές ηθικές προκαταλήψεις. Έτσι, με τη σπάνια και ακούραστη ερωτοπαθή ιδιοσυγκρασία της πέτυχε, όχι μόνο στο θέατρο.

Με τη κωμική της φλέβα και περισσότερο γυμνή παρά ντυμένη πάνω στη σκηνή προσέλκυσε τα βλέμματα της πρωτεύουσας. Με λίγα λόγια, έγινε γνωστή με τις τρέλες των συμποσίων της, τη θρασύτητα των λόγων της και το πλήθος των εραστών και κάπου εκεί, δεκαεφτάχρονη, έμεινε έγκυος! Ωστόσο, θεωρώντας πως το παιδί θα ήταν εμπόδιο στη θεατρική της καριέρα, το άφησε στα χέρια του πατέρα του, ενός κρατικού υπαλλήλου, που, όταν μετατέθηκε στην Αραβία, το πήρε μαζί του, απαλλάσσοντας τη Θεοδώρα απ’ αυτό το “βάρος”.

Μια άλλη ενασχόλησή της, σ’ εκείνη την εποχή που, κάτω απ’ τον χριστιανικό μανδύα, βασίλευε η χλιδή, η ακολασία, η δολοπλοκία και η διαφθορά, ήταν η παρασκευή ερωτικών φίλτρων με τη βοήθεια των φιλενάδων της  Ινδαρούς και της Χρυσομαλλούς, που θα εξασφάλιζαν αιώνια και διαβολική εξουσία στους θαυμαστές τους. Εξάλλου, ως γνήσιο τέκνο της εποχής της πίστευε στους δαίμονες, στους μάγους, στις μάντισσες και στους ονειροκρίτες. Έχοντας λοιπόν εμπιστοσύνη στο μέλλον, καρτερούσε τη μοίρα της.

Τότε, ερωτεύτηκε τον αξιωματούχο Εκήβολο, ο οποίος ορίστηκε κυβερνήτης της Πεντάπολης της Αφρικής. Τον ακολούθησε, αλλά γρήγορα η σχέση τους διαλύθηκε. Έμεινε ολομόναχη και για να ζήσει εξάσκησε το επάγγελμα της πόρνης στην Αντιόχεια και στην Αλεξάνδρεια. Έμεινε στη Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο σχεδόν τέσσερα χρόνια ως το 521. Εκεί έζησε από κοντά τους διωγμούς της κυβέρνησης εναντίον των αιρετικών, ιδιαίτερα των μονοφυσιτών, με αποτέλεσμα να επηρεαστεί και να τους συμπαθήσει. Στην Αντιόχεια γνώρισε τη Μακεδονία, μια γυναίκα που είχε γνωριμίες στην πρωτεύουσα και θα τη βοηθούσε για την επιστροφή της. Κάπως πιο ώριμη πια, συνετισμένη και αηδιασμένη απ’ την περιπλανητική ζωή της, θέλησε να αφοσιωθεί σε μια ζωή αποτραβηγμένη και αγνή.

Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα και οι ακόλουθοι της (μωσαϊκό της βασιλικής του Αγίου Βιταλίου)

Το 522 επέστρεψε και είχε την τύχη να γνωριστεί με τον κατά τα φαινόμενα διάδοχο του θρόνου Ιουστινιανό που πλησίαζε τα σαράντα, ανιψιό του αυτοκράτορα Ιουστίνου. Ο Ιουστινιανός την ερωτεύτηκε τρελά, αν και έλεγαν πως αυτό έγινε υπό την επίδραση ερωτικών φίλτρων που του έδωσε η Θεοδώρα. Σε όλη την αυτοκρατορία μαθεύτηκε πως η μικρή εταίρα έγινε η ερωμένη του διαδόχου, την οποία έκανε πατρικία και πλούσια. Η Θεοδώρα, που όπως είπαμε σχετίστηκε με μονοφυσίτες ιεράρχες κατά την περιπλάνησή της στη Μέση Ανατολή, όπως ο Πατριάρχης Αλεξάνδρειας Τιμόθεος και ο εξόριστος Πατριάρχης Αντιόχειας Σεβήρος, έπεισε τον Ιουστινιανό να σταματήσει τις διώξεις και τον έστρεψε εναντίον του δήμου των Πρασίνων που μισούσε, όταν εμπόδισαν τον νέο άντρα της μητέρας της να πάρει τη θέση του πατέρα της, όταν πέθανε, ως αρκτοτρόφος.

Αναπόφευκτα, το 523 παντρεύεται τον Ιουστινιανό, ο οποίος έπεισε τον θείο του Ιουστίνο να καταργήσει έναν νόμο που απαγόρευε τον γάμο ανάμεσα σε ανώτερους αξιωματούχους και ταπεινής καταγωγής γυναίκες. Το ίδιο θα ίσχυε και για τις κόρες αυτών των γυναικών, αφού η Θεοδώρα είχε αποκτήσει ήδη και μια κόρη κατά την τετραετή περιπλάνησή της. Ο πολυτελής γάμος σκανδάλισε την καλή κοινωνία της πρωτεύουσας, αλλά κανένας δεν τόλμησε να εκφραστεί δημόσια. Μια από τις πρώτες επιδείξεις της ήταν, όταν έφτασαν στην Κωνσταντινούπολη ο Ιάκωβος Βαραδαίος και ο Σέργιος της Τέλλης, οι αναστυλωτές της μονοφυσιτικής εκκλησίας και τους υποδέχτηκε με τιμές στο παλάτι, δείχνοντας τη δύναμή της μέσα στην Ορθόδοξη και θρησκόληπτη αυλή.

Τον Απρίλη του 527, ανήμερα του Πάσχα, ο Ιουστινιανός στέφθηκε αυτοκράτορας. Δίπλα του, στολισμένη σαν εικόνα, η νέα Αυγούστα του ρωμαϊκού κράτους, σύμφωνα με το έθιμο, δέχτηκε τις επευφημίες του λαού στον ιππόδρομο, ενός λαού που την είχε δει και στο ξεκίνημά της ως θεατρίνα! Ως γυναίκα φιλάρεσκη και ματαιόδοξη, έδειξε απίστευτη ετοιμότητα στο καινούργιο της μεγαλείο.

Μέσα στο παλάτι ξεδίπλωσε κάθε πολυτέλεια και κομψότητα. Φορούσε υπέροχα φορέματα και εκθαμβωτικά κοσμήματα. Φρόντισε με υπομονή για την ομορφιά της. Κοιμόταν ατελείωτες ώρες για να διατηρήσει το δέρμα της, ενώ έπαιρνε λάμψη και φρεσκάδα από τα συχνά μπάνια. Είχε μια φυσική φιλαρέσκεια, καθώς γνώριζε καλά πως η γοητεία της ήταν η ασφαλέστερη εγγύηση της επιρροής της. Το τραπέζι της είχε πάντα εξαίρετο κι εξεζητημένο γούστο. Σε αντίθεση με τον πραγματικά λιτό Ιουστινιανό, που πολλές φορές δεν έτρωγε τίποτα, απαιτούσε τα πιο εκλεκτά φαγητά και ποτά.

Η Θεοδώρα στον Ιππόδρομο. Ελαιογραφία από τον Jean-Joseph Benjamin-Constant, 190ος αιώνας

Ενώ λοιπόν ήταν απλός και προσιτός στις ακροάσεις υπηκόων ο αυτοκράτορας, η Θεοδώρα εξωθούσε στα άκρα τις απαιτήσεις τις εθιμοτυπίας. Το πέρασμά της από το θέατρο, μαζί φυσικά με τη ματαιοδοξία της, την οδηγούσαν να κρατά πάντα αποστάσεις, ίσως ευτυχισμένη που έβλεπε να σκύβουν μεγάλοι άρχοντες στα πόδια της. Δεν είχε ενδοιασμούς στο να διώχνει με αδιαλλαξία οποιονδήποτε παρέλειπε και τη παραμικρή διάταξη του τυπικού. Έπρεπε ν’ απαντούν στις ερωτήσεις της αυτοκράτειρας, χωρίς να έχουν δικαίωμα να της απευθύνουν τον λόγο,σε μια, γενικά, ακρόαση περιορισμένη, λιγόλογη και πολύ επίσημη. Ξεφορτωνόταν τους φορτικούς ικέτες σκαρφίζοντάς τους φάρσες που τις σκηνοθετούσε με το πλούσιο ταλέντο της. Επιπλέον, πολλές φορές στα συμβούλια είχε την απαίτηση να συμμετέχουν και οι φίλες της.

Ο ιστορικός Προκόπιος, κρατικός αξιωματούχος σε αποστολές δίπλα στον Βελισάριο, πώς να μη σκανδαλιζόταν με αυτά, όταν η Θεοδώρα απαίτησε, και πήρε βέβαια απ’ τον σύζυγό της, ατελείωτες εκτάσεις γης, πολυτελείς επαύλεις που τις επισκεπτόταν με την αναρίθμητη ακολουθία της. Όταν έπαιρνε μια απόφαση για δική της ευχαρίστηση, κανένας δεν της άλλαζε γνώμη.

Κάποια στιγμή, ο γιος που είχε αποκτήσει κάποτε, αφού έμαθε απ’ τον πατέρα του ποια ήταν η μητέρα του, ήρθε στην Κωνσταντινούπολη για να τη συναντήσει. Η Θεοδώρα τον δέχτηκε κρύα και κρυφά απ’ τον Ιουστινιανό και τον παρέδωσε σ’ έναν έμπιστό της ακόλουθο. Κανείς δεν έμαθε τι απέγινε ο νέος. Δεν ξέρουμε αν αυτό αληθεύει, διότι, η κόρη που είχε, έζησε καλά και τον εγγονό της αργότερα τον έκανε αξιωματούχο. Ο Προκόπιος είχε γράψει πως η Θεοδώρα ήταν τόσο μυστηριώδης, που αν ήθελε μια πράξη της να μείνει κρυφή, κανένας στον κόσμο δεν κατάφερνε να μάθει το μυστικό της.

Για να εκμηδενίσει έναν εχθρό, όλα τα τεχνάσματα ήταν καλά: η βία, η δολιότητα, το ψέμα και η διαφθορά. Ωστόσο, κατ’ ομολογία και του Προκοπίου, ήταν ικανή να δείξει οίκτο σε επικίνδυνους αντιπάλους, οι οποίοι την πλήρωναν μόνο με προσβολές και εξορία. Πάντως, καμιά αναφορά για έκλυτη ζωή δεν αναφέρθηκε απ’ τη στιγμή που έγινε αυτοκράτειρα και συμπεριφέρθηκε άμεμπτα και με αρετή προς τον σύζυγό της. Ο λίβελλος του Προκοπίου δεν αφήνει την παραμικρή υποψία για αισθηματική περιπέτεια.

Πάντως, μπλέχτηκε σε αισθηματικές ιστορίες άλλων, όπως με το να προστατέψει την ευνοούμενή της Αντωνίνα, σύζυγο του Βελισαρίου, και τον εραστή της Θεοδόσιο, τον οποίο για μήνες έκρυψε στο παλάτι για να τον σώσει απ’ την οργή του απατημένου στρατηγού. Γενικά, ήταν πολύ έξυπνη και φιλόδοξη για να διακινδυνεύσει με ερωτικές περιπέτειες τη θέση που είχε αποκτήσει. Είναι γεγονός πως βοήθησε πολλές κατατρεγμένες και δυστυχισμένες γυναίκες, κυρίως απ’ τον χώρο του θεάματος, και έφτασε να γίνει φρουρός της δημόσιας ηθικής. Κατέστησε σεβαστούς τους ιερούς δεσμούς του γάμου και η θρησκεία την οδήγησε στη μετάνοια για το κολασμένο της παρελθόν.

Δεν άργησε να πάρει μέρος της εξουσίας στα χέρια της. Στις 18 Ιανουαρίου του 532, και ενώ η Στάση του Νίκα μαινόταν για μια εβδομάδα και ο Ιουστινιανός δεν έβλεπε σωτηρία παρά μόνο στη φυγή, στο συμβούλιο στα ανάκτορα η Θεοδώρα, με γαλήνη και θάρρος, αγανακτισμένη απ’ την ανανδρία του αυτοκράτορα και των υπουργών, σηκώθηκε και είπε: «Κι αν ακόμα δε θα ‘μενε άλλη σωτηρία απ’ τη φυγή, δε θα ‘θελα να φύγω. Εκείνοι που φόρεσαν το στέμμα δεν πρέπει ποτέ να επιζούν απ’ τον χαμό του. Ποτέ δε θα δω τη μέρα που θα πάψουν να με χαιρετούν με τ’ όνομα της αυτοκράτειρας. Αν θέλεις να φύγεις, Καίσαρ, πολύ καλά! Έχεις χρήματα, τα πλοία είναι έτοιμα, η θάλασσα ανοιχτή. Όσο για μένα, μένω εδώ. Αγαπώ το παλιό αυτό γνωμικό, πως η πορφύρα είναι το πιο ωραίο σάβανο».

Η Θεοδώρα χρησιμοποίησε την απεριόριστη επιρροή της στον αυτοκράτορα, όχι μόνο κατά τη διάρκεια της Στάσης του Νίκα, αλλά καθ’ όλη τη ζωή της ως Αυγούστα. Ήταν δραστήρια σε όλες τις υποθέσεις του κράτους. Ο Ιουστινιανός την συμβουλευόταν και αυτή έβαλε το χέρι της παντού, στη διοίκηση, στην πολιτική, στη διπλωματία και στην Εκκλησία. Και αν ποτέ ήταν επιζήμια, σίγουρα είχε σωστή αντίληψη των συμφερόντων του κράτους. Φιλόδοξη και πανούργα, απαίτησε να έχει στο κάθε πράγμα την τελευταία λέξη.

Δεν τσιγκουνευόταν φροντίδες και κόπους για όσους είχαν κερδίσει τη συμπάθειά της, με μόνο αντάλλαγμα να υπηρετούν με αφοσίωση. Ο Πέτρος Βαρσύμης με παρέμβασή της έγινε έπαρχος των Πραιτορίων. Ο διάσημος Ναρσής της χρωστούσε την καριέρα του. Στο πεδίο των θρησκευτικών ζητημάτων, με συμπάθεια και προς τους μονοφυσίτες, προώθησε τους ευνοούμενούς της: τον Άνθιμο τον έκανε Πατριάρχη Κωνσταντινούπολης, τον Βιγίλιο τον έκανε Πάπα, ενώ βοήθησε τον Σεβήρο Αντιόχειας, τον Θεοδόσιο Αλεξάνδρειας, τον Ιωάννη της Τέλλης και τον Ιάκωβο Βαραδαίο.

Αντίθετα, σπουδαίοι άνθρωποι, που δεν έσκυψαν το κεφάλι με ταπεινότητα μπροστά της, υπουργοί όπως ο Ιωάννης Καπαδόκης ή ο Πρίσκος, ο Πάπας Σιλβέριος και ο μεγάλος στρατηγός Βελισάριος (προς μεγάλη απογοήτευση του Προκοπίου, που ήταν ο ήρωας του), γεύτηκαν τον δόλο της, τη σκληρότητα και την βαναυσότητά της. Ο λαός καταλάβαινε πως αν οι διαταγές του Ιουστινιανού, καμιά φορά, έρχονταν σε αντίθεση με της Θεοδώρας, ήταν φρονιμότερο να υπακούσουν στην αυτοκράτειρα! Είναι γεγονός πως αγάπησε την εξουσία και για να τη διατηρήσει αμοίραστη, δεν υποχώρησε σε τίποτα. Δείχτηκε αδίστακτα πανούργα, βίαιη, σκληρή και άσπλαχνη σ’ όσους είχαν προκαλέσει το μίσος της, αναστατώνοντας πολλές φορές το παλάτι.

Ωστόσο, με οξεία πολιτική αντίληψη διείδε τα δυο κακά που υπονόμευαν τη στερεότητα της αυτοκρατορίας, την οικονομική και τη θρησκευτική κρίση. Προσπάθησε να επιδείξει μια στάση επιείκειας και συμβιβασμού με την Ανατολική Μικρά Ασία, τη Μέση Ανατολή και την Αίγυπτο, τα προπύργια του μονοφυσιτισμού. Έναν αιώνα αργότερα, όταν οι Άραβες κατέλαβαν τη Μέση Ανατολή και την Βόρεια Αφρική, οι μονοφυσίτες όχι μόνο δεν αντιστάθηκαν ιδιαίτερα, αλλά ίσως και να χάρηκαν που αποδεσμεύτηκαν από τις δαγκάνες της κρατικής καταπίεσης. Τουλάχιστον, η προνοητικότητα της αυτοκράτειρας τους είχε κρατήσει για πολλές δεκαετίες υπό την σκέπη της αυτοκρατορίας. Η Θεοδώρα προστάτεψε τους αιρετικούς και τους καταδιωγμένους φίλους της και τους πρόσφερε τα μέσα ν’ ανασυστήσουν την εκκλησία τους, δείχνοντας δείγματα σπουδαίας πολιτικού.

Λυπόταν που δεν απόκτησε έναν γιο, έναν διάδοχο απ’ τον Ιουστινιανό. Δεν παρηγορήθηκε ποτέ που ο γάμος της έμεινε στείρος. Όμως, τουλάχιστον όσο έζησε, κυβέρνησε ως αφέντισσα παρ’ όλα τα ελαττώματά της και σφράγισε βαθιά την εποχή του Ιουστινιανού. Πραγματικά, μόλις πέθανε ξεκίνησε και η παρακμή της αυτοκρατορίας.

Πινάκας του Georges Jules Victor Clairin που αναπαριστά την Θεοδώρα (1902)

Στις 29 Ιουνίου του 548 πέθανε από καρκίνο, ύστερα από μακρόχρονη ασθένεια. Ήταν μόλις 48 ετών! Το μυρωμένο σώμα της κειτόταν πάνω στο ολόχρυσο κρεβάτι, μέσα στη πορφύρα, όπως είχε ευχηθεί τότε στη Στάση του Νίκα, να πεθάνει ως αυτοκράτειρα! Το γαλήνιο πρόσωπό της ήταν απλώς λίγο πιο χλομό απ’ το συνηθισμένο. Χιλιάδες χρυσά καντήλια ανέδυαν τις μυρωδιές του λιβανιού και άλλων αρωματικών, ενώ στα πόδια της κλίνης η αυτοκρατορική ακολουθία θρηνούσε.

Η λιτανεία ήταν επιβλητική, απ’ τον Πατριάρχη Μηνά, τον αμέτρητο κλήρο και όλους τους πολιτικούς και στρατιωτικούς αξιωματούχους. Στο τέλος ο ίδιος ο αυτοκράτορας, πνιγμένος στα δάκρυα της έφερνε το ύστατο δώρο, πετράδια πολύτιμα, στολίδια, υπέρλαμπρα φορέματα και μια ολόκληρη πένθιμη χρυσοστολή που θα τη συνόδευε σαν μια τελευταία ανταύγεια απ’ τη λάμψη και την πολυτέλεια που τόσο είχε αγαπήσει. Η πρώην κωμική θεατρίνα έδινε την τελευταία, την πιο εντυπωσιακή παράσταση, αυτή τη φορά θλιβερή. Ενταφιάστηκε μέσα στον ναό των Αγίων Αποστόλων, στο στερνό της σπίτι.

Ποια μορφή προτιμάμε λοιπόν απ’ αυτή τη διττή προσωπικότητα; Της ακόλαστης πρώην χορεύτριας, ηθοποιού και πόρνης, αυτής που «ο κόσμος απομακρυνόταν από δίπλα της για αν μη μιανθεί», ένα πλάσμα δεσποτικό και αλαζονικό, «ο αληθινός άγγελος του κακού που, με τη θέληση του διαβόλου περιέφερε σ’ όλο τον κόσμο την αναισχυντία της»  ή της γυναίκας του θεάματος που, βρίσκοντας έναν άντρα σοβαρό, αφοσιώθηκε στον γάμο και τη θρησκεία, μιας γυναίκας με πνεύμα ανώτερο, «το αληθινόν δοχείον όλων των δώρων του Θεού», σπάνιας αντίληψης, ενεργητικής θέλησης και ατελείωτα γοητευτικής; Θα επέλεγα κάτι το ενδιάμεσο, εκεί που εδράζεται πάντα η αλήθεια.

theancientwebgreece.wordpress.com

Οι ιδιότητες αυτές, πολύ περιληπτικά, είναι οι εξής:

1. Ἡ μόνη γλῶσσα στὸν κόσμο ποὺ ὁμιλεῖται συνεχῶς ἐπὶ 4000 ἔτη. Ὅλες οἱ ὁμηρικὲς λέξεις ἔχουν διασωθεῖ στὴν παραγωγὴ τῶν λέξεων καὶ κυρίως στὰ σύνθετα. Π.χ. μπορεῖ σήμερα νὰ λέμε νερό (ἐκ τοῦ νηρόν, ἐξ οὗ καὶ Νηρηίδες, Νηρεὺς κ.λπ.), ἀλλὰ τὰ σύνθετα καὶ τὰ παράγωγα θὰ εἶναι μὲ τὸ ὕδωρ (ὑδραυλικός, ὑδραγωγεῖο, ὕδρευση, ἐνυδρεῖο, ἀφυδάτωση, κ.λπ.) Ἢ τὸ ρῆμα δέρκομαι βλέπω, ποὺ ἔχει διασωθεῖ στὸ ὀξυδερκής.

2. Ἔξυπνοι τόνοι καὶ ἔξυπνα γράμματα. Οἱ τόνοι καὶ τὰ πνεύματα ἀλλὰ καὶ τὰ φωνήεντα εἶναι πολὺ σημαντικοὶ παράγοντες στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, γιατί, ἂν ἀλλάξει ἕνα πνεῦμα ἢ ἕνας τόνος ἢ ἕνα φωνῆεν, αὐτομάτως ἔχουμε διαφορετικὴ σημασία. Π.χ. τὸ ρῆμα εἴργω (μὲ ψιλὴ) σημαίνει ἐμποδίζω τὴν εἴσοδο, ἐνῷ μὲ δασεῖα (εἱργνύω) σημαίνει ἐμποδίζω τὴν ἔξοδο (κάθειρξις). Σῦρος (μὲ περισπωμένη) εἶναι τὸ νησί, ἐνῷ Σύρος (μὲ ὀξεῖα), εἶναι ὁ κάτοικος τῆς Συρίας. Ἡ λέξη φορὰ (μὲ ὄμικρον) σημαίνει τὴν κατεύθυνση ἑνὸς πράγματος, ἡ λέξη φωρά (μὲ ὠμέγα καὶ ὀξεῖα) σημαίνει τὴν κλοπή, ἐνῷ φωρᾷ (μὲ ὠμέγα, περισπωμένη καὶ ὑπογεγραμμένη) σημαίνει ζητεῖ.

3. Ὁ τονισμὸς δημιουργεῖ θετικὴ ἢ ἀρνητικὴ ἔννοια. Παράδειγμα, ἡ λέξη ἔργον συντιθέμενη μὲ ἕνα συνθετικὸ ἀποδίδει ἰδιότητα δημιουργώντας τὴν κατάληξη -ουργός. Καὶ ἐδῶ ἔρχεται τὸ μεγαλεῖο τῆς Ἑλληνικῆς ἡ ὁποία προστάζει: Ἐὰν τὸ ἔργο εἶναι γιὰ τὸ καλὸ τῶν ἀνθρώπων, τότε τονίζεται ἡ λήγουσα, ὅπως μελισσουργός, δημιουργός, σιδηρουργός. Ὅταν ὅμως εἶναι πρὸς...βλάβην τῶν ἀνθρώπων, ὁ τονισμὸς ἀνεβαίνει στὴν παραλήγουσα π.χ. κακοῦργος, πανοῦργος, ραδιοῦργος.

4. Ἡ σοφία. Ἡ γλῶσσα μας ἔχει λέξεις ποὺ περικλείουν, πραγματικά, ὁλόκληρη φιλοσοφία. Π.χ. ἡ λέξη βίος ἀναφέρεται στοὺς ἀνθρώπους ἐνῷ ἡ λέξη ζωὴ στὰ ζῶα, ἡ λέξη φθόνος ἐκ τοῦ φθίνω ποὺ σημαίνει, σβήνω, χάνομαι, ὁπότε ἐπισημαίνεται ἡ ἠθικὴ διδασκαλία τῆς λέξεως αὐτῆς ποὺ μᾶς προστάζει νὰ μὴν φθονοῦμε τοὺς ἄλλους, διότι ὅποιος φθονεῖ τότε φθίνει συνεχῶς, σβήνει καὶ στὸ τέλος χάνεται.

5. Ὁ λακωνισμός, δηλαδὴ ὁ σύντομος, περιεκτικὸς καὶ φιλοσοφημένος λόγος. Ὅταν σὲ μιὰ φράση δὲν μποροῦμε οὔτε νὰ προσθέσουμε οὔτε νὰ ἀφαιρέσουμε κάτι, τότε ἔχουμε τὴν ὑψίστη τελειότητα, τὴν ὑψίστη σοφία. Π.χ. τὸ «μηδὲν ἄγαν», στὸ ὁποῖο, ἂν ἀφαιρέσουμε τὴ μία ἀπὸ τὶς δύο λέξεις, ἡ ἄλλη μόνη της δὲν σημαίνει κάτι, ἐνῷ, ἂν προστεθεῖ ἕνα ρῆμα, ἡ φράση θὰ χάσει τὴ γενικότητά της.

6. Ἡ κυριολεξία. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα διαθέτει μιὰ λέξη γιὰ τὸ κάθε τι. Ἀκόμη κι ἂν φαίνεται ὅτι κάποιες λέξεις σημαίνουν τὸ ἴδιο πρᾶγμα, στὴν πραγματικότητα ὑπάρχουν λεπτὲς νοηματικὲς διαφορές. Γι’ αὐτό, οὐσιαστικῶς, στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα δὲν ὑπάρχουν συνώνυμα. Π.χ. στὴν ἀρχικὴ μορφὴ τῆς γλώσσας μας ὑπῆρχαν τρία ρήματα γιὰ τὸ ἀνακατεύω. Τὸ κεράννυμι (ἀνακατεύω δύο ὑγρὰ καὶ δημιουργῶ μιὰ νέα χημικὴ ἕνωση, π.χ. οἶνος + ὕδωρ κρασί), τὸ μείγνυμι (ρίχνω στὸν ἴδιο τόπο δύο ὑγρὰ σὲ ἀγγεῖο, ἢ δύο στερεὰ στὸ σάκκο), ποὺ ἁπλῶς σημαίνει ἕνωση, καὶ τὸ φύρω (ἀνακατεύω κάτι ξηρὸ μὲ οὐσία ὑγρὴ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ λερωθεῖ τὸ στερεὸ ἀπὸ τὸ ὑγρό, ὅπως φύραμα, αἱμόφυρτος).

7. Ἡ δημιουργία συνθέτων καὶ ὁ πολλαπλασιασμὸς τῶν λέξεων, ἔντεχνου λόγου δημιουργία. Ἂν καὶ ὑπάρχουν δεκάδες χιλιάδες λέξεις ἱκανὲς νὰ πιστοποιήσουν τὴν ἰδιότητα αὐτή, μιὰ καὶ μόνο πηγὴ ἀρκεῖ γιὰ νὰ διαπιστώσουμε τὴν ἀλήθεια: Στὴν Ἰλιάδα, (Σ,54) ἡ Θέτις θρηνεῖ γιὰ ὅ,τι θὰ πάθει ὁ γιός της σκοτώνοντας τὸν Ἕκτορα «διὸ καὶ δυσαριστοτόκειαν ἑαυτὴν ὀνομάζει». Ἡ λέξη αὐτὴ ἀπὸ μόνη της εἶναι ἕνα μοιρολόι. Ἀποτελεῖται ἀπὸ τὸ δυσ + ἄριστος + τίκτω καὶ ἡ φράση σημαίνει «ἀλοίμονο σὲ μένα ποὺ γιὰ κακὸ γέννησα τὸν ἄριστο». Ἀκόμη, ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα ἔχει δημιουργήσει καὶ χρησιμοποιεῖ στὸν λόγο τὶς προθέσεις οἱ ὁποῖες, ἀκριβῶς λόγῳ τῆς πολλαπλασιαστικῆς τους ἰδιότητας, ἔχουν ὡς ἀποτέλεσμα νὰ δημιουργοῦνται ἑκατομμύρια λεξιτύπων. Οἱ προθέσεις ἐκφράζουν λεπτότατες ἐννοιολογικὲς ἀποχρώσεις, ὁπότε συντιθέμενες μὲ μία λέξη μᾶς δίνουν μεγάλη ἀκριβολογία.

8. Εἶναι ἡ μητέρα γλῶσσα ποὺ τροφοδότησε τὶς γλῶσσες τοῦ κόσμου. Οἱ ξένες γλῶσσες διαθέτουν καὶ χρησιμοποιοῦν ἕνα πολὺ μεγάλο ποσοστὸ ἑλληνικῶν λέξεων πού, ἂν τὸ ἀφαιρέσουμε, οἱ γλῶσσες αὐτὲς δὲν θὰ μπορέσουν νὰ λειτουργήσουν. Δὲν ὑπάρχει λέξη ἡ ὁποία εἶναι δηλωτικὴ ἔννοιας σκέψεως ἐκφράσεως ἢ ἐπιστήμης ποὺ νὰ μὴν εἶναι ἑλληνική.

9. Ἡ μαθηματικὴ δομή. Περιλαμβάνει τὴν ἀκρίβεια τῆς Γεωμετρίας καὶ τὴν ἀπόλυτη σαφήνεια ποὺ ἀπορρέει ἀπ’ αὐτήν.

10. Ἡ ἑλληνικὴ παγκοσμιότης. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα εἶναι πλέον γνωστὸ πὼς ἔχει φθάσει στὰ πέρατα τοῦ κόσμου (Χιλή, Βοσκούς, Ἰνδικὸ ὠκεανό, Εἰρηνικὸ ὠκεανό). Σήμερα εἶναι πιὰ γενικὰ παραδεκτὸ ὅτι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, ἔχοντας ὡς μόνιμη κοιτίδα τὴν περιοχὴ τοῦ μεσογειακοῦ χώρου, στὴ συνέχεια εἰσέδυσαν σὲ διαφορετικὰ χρονικὰ διαστήματα πρὸς ὅλες τὶς γνωστὲς κατευθύνσεις τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου προσφέροντας ὁτιδήποτε τὸ ἑλληνικό (ἐπιστήμη, γλῶσσα, πολιτισμό) στὶς πρωτόγονες φυλὲς τῶν περιοχῶν αὐτῶν. Ἰδὲ καὶ τὴ μελέτη τοῦ καθηγητοῦ τοῦ πανεπιστημίου τῆς Χαϊδελβέργης Nors S. Jozephson μὲ τίτλο Greek Linguistic Elements in the Polynesian Languages Hellenicum Pacificum (Ἑλληνικὰ Γλωσσικὰ στοιχεῖα στὶς Πολυνησιακὲς Γλῶσσες Ἑλληνικὸς Εἰρηνικός).

11. Ἡ μόνη γλῶσσα ποὺ μπορεῖ νὰ ἀποδώσει κάτι μὲ ἀκριβολογία. Οἱ ξένοι, ὅταν θέλουν νὰ ἀποδώσουν μιὰ εἰδικὴ λέξη σὲ ἐπιστημονικὸ πεδίο, χρησιμοποιοῦν πάντοτε, καὶ μόνο, τὴν ἑλληνική. Π.χ. Ἡ μεγάλη ἑταιρεία ἀθλητικῶν εἰδῶν Nike (Νάϊκι) σημαίνει Νίκη, διότι νίκη στὴν ἑλληνικὴ εἶναι αὐτὴ ποὺ προέρχεται μέσα ἀπὸ τὴν ψυχικὴ δύναμη.

12. Εἶναι ἀπαραίτητη σὲ ὅλους τοὺς λαούς. Ὁ Μάικλ Βέντρις ποὺ ἀποκρυπτογράφησε τὴ Γραμμικὴ γραφὴ Β΄ εἶχε τονίσει τό: «Ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ γλῶσσα ἦτο καὶ εἶναι ἡ ἀνωτέρα ὅλων τῶν παλαιοτέρων καὶ νεωτέρων γλωσσῶν». Ὁ πρόεδρος τῆς ἑταιρείας Η/Υ Apple Τζὼν Σκάλι εἶπε ὅτι: «Ἀποφασίσαμε νὰ προωθήσουμε τὸ πρόγραμμα ἐκμάθησης τῆς ἑλληνικῆς, ἐπειδὴ ἡ κοινωνία μας χρειάζεται ἕνα ἐργαλεῖο ποὺ θὰ τῆς ἐπιτρέψει νὰ ἀναπτύξει τὴ δημιουργικότητά της, νὰ εἰσαγάγει νέες ἰδέες καὶ νὰ τῆς προσφέρει γνώσεις περισσότερες ἀπὸ ὅσες ὁ ἄνθρωπος μποροῦσε ὥς τώρα νὰ ἀνακαλύψει». Οἱ μεγάλες ἑταιρεῖες στὴν Ἀγγλία καὶ στὴν Ἀμερικὴ (Microsoft) προτρέπουν τὰ στελέχη τους νὰ μαθαίνουν ἀρχαῖα ἑλληνικά, ἐπειδὴ διεπίστωσαν ὅτι ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα ἐνισχύει τὴ λογικὴ καὶ τονώνει τὶς ἡγετικὲς ἱκανότητες.

13. Ἡ διαχρονικότης. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα παρουσιάζει μιὰ μοναδικὴ διαχρονικότητα. Λέξεις καὶ φράσεις ποὺ λέμε σήμερα εἶναι ἴδιες καὶ ἀπαράλλαχτες ἀπὸ τὴν ἀρχαία ἐποχή. Ἐλάχιστα παραδείγματα: Μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ (Στοβαῖος)· Ἕνας κοῦκος δὲν φέρνει τὴν ἄνοιξη. Ἡ δὲ χεὶρ τὴν χεῖρα νίζει (Ἐπίχαρμος)· Τὸ ‘να χέρι νίβει τ’ ἄλλο. Τὸν πάθει μαθός (Ἀγαμέμνων)· Ὁ παθὸς μαθός. Μή μοι σύγχοι (Ὅμηρος)· Μὴ με συγχίζεις. Λύεται γούνατα (Ὅμηρος)· Μοῦ λύθηκαν τὰ γόνατα. Ὄρνιθος γάλα (Πλούταρχος)· Τοῦ πουλιοῦ τὸ γάλα. Διαρραγείης (Ἀριστοφάνης)· Νὰ σκάσεις.

14. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα χρησιμοποιεῖ τὸ διεθνῶς ἀναγνωρισμένο ἀλφάβητο ποὺ εἶναι ἑλληνικὴ ἐπινόηση. Ἡ ἔρευνα ἔχει ἀποδείξει ὅτι τὰ σύμβολα ποὺ ὑποτίθεται ὅτι τὰ δανειστήκαμε ἀπὸ τοὺς Φοίνικες ὑπῆρχαν στὴν Ἑλλάδα κάποιες χιλιετίες νωρίτερα (ἐπιγραφὴ Δισπηλιοῦ, κεραμικὸ θραῦσμα στὰ Ποῦρα τῶν Β. Σποράδων κ.λπ.). Ὁ καθηγητὴς γλωσσολογίας κ. Μπαμπινιώτης γράφει ἀναφερόμενος στὴ γραφὴ Γραμμικὴ Β΄: «Πρόκειται, δηλαδή, γιὰ ἕνα ἀτελὲς σύστημα γραφῆς τὸ ὁποῖο οἱ Ἕλληνες ἀντικατέστησαν μὲ μιὰ καθαρῶς ἀλφαβητικὴ γραφή, τὸ γνωστὸ καὶ μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενο ἑλληνικὸ ἀλφάβητο, τὸ ὁποῖο οἱ ἴδιοι οἱ Ἕλληνες ἐδημιουργῆσαν ἐπινοήσαντες χωριστὰ γράμματα νὰ δηλώνουν τὰ φωνήεντα καὶ χωριστὰ γράμματα νὰ δηλώνουν τὰ σύμφωνα».

15. Ἡ Δημοκρατικότης. Ἐξ αἰτίας τοῦ ἁπλοῦ φθογγολογικοῦ συστήματος ποὺ χρησιμοποιεῖ, ἡ ἐκμάθηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καθίσταται εὔκολη καὶ στὸν ἁπλὸ ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος μπορεῖ νὰ μάθει νὰ διαβάζει καὶ νὰ γράφει καὶ ἑπομένως νὰ παρακολουθεῖ τὸ πολιτικὸ γίγνεσθαι καὶ νὰ συμμετέχει σ’ αὐτό, πρᾶγμα ποὺ δὲν ἔγινε σὲ λαοὺς μὲ πολύπλοκα γλωσσικὰ συστήματα (Κίνα, Αἴγυπτος). Μόνο στὴν Ἑλλάδα τὸ «Τὶς ἀγορεύειν βούλεται» ἔγινε πράξη καὶ ὁ καθένας χωρὶς νὰ φοβᾶται μποροῦσε νὰ ἐκφράσει τὴ σκέψη του μέσῳ τοῦ μεγαλείου τῆς ἑλληνικῆς λαλιᾶς.

16. Ὁ Συντηρητισμός. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα δέχτηκε λίγες ἐπιρροὲς παρ’ὅλες τὶς μακροχρόνιες κατακτήσεις τοῦ ἑλληνικοῦ ἐδάφους ἀπὸ διαφόρους κατακτητὲς καὶ πῆρε πολὺ λίγες λέξεις ἀπὸ αὐτοὺς ἐνῷ, ἀντιθέτως τοὺς ἔδωσε πολὺ περισσότερες, ὅπως ἔγραψε ὁ Σεφέρης (Δοκιμές, Τόμος 1ος): «Ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα γιὰ καλὸ ἢ γιὰ κακό, εἶναι ἀπὸ τὶς πιὸ συντηρητικὲς γλῶσσες τοῦ κόσμου».

17. Ἡ ἐπιστημονικότητα καὶ ἡ γλωσσικὴ ἀπεικόνιση τοῦ ἀφηρημένου. Ὁ ἀρχαιότερος ἑλληνικὸς φιλοσοφικὸς καὶ ἐπιστημονικὸς ὅρος εἶναι «τὸ ἄπειρον» τοῦ Ἀναξίμανδρου. Ἡ ἀρχαία γλῶσσα ἔδωσε τὸ μέσον τῆς κατασκευῆς. Ἕνα ὁριστικὸ ἄρθρο πρὶν ἀπὸ τὸ ἐπίθετο καὶ ἔχουμε τὴν ἀφηρημένη ἔννοια (τὸ ἄπειρον, τὸ εὐτυχές κ.λπ). Μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, οἱ μεταγενέστεροι φιλόσοφοι ἔφτιαξαν καὶ ἄλλα τέτοια ἀφηρημένα οὐσιαστικὰ ὅπως π.χ. τὸ ἀγαθόν. Ἡ κορωνίδα τοῦ ἐπιστημονικοῦ λόγου εἶναι ἡ δημιουργία τῆς ἐπιστημονικῆς ὁρολογίας.

18. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα εἶναι αὐτόφωτη, αὐτάρκης καὶ πρωτότυπη, διὰ τοῦτο εἶναι καὶ μοναδική. Αὐτόφωτη διότι δημιουργήθηκε ἀπὸ Ἕλληνες, αὐτάρκης διότι περιλαμβάνει εἰδικὲς ἑλληνικὲς λέξεις, γιὰ νὰ δηλώσει ἀκόμη καὶ τὶς ἀπειροελάχιστες διαφορὲς ὁμοειδῶν πραγμάτων καὶ πρωτότυπη διότι ἡ ἀνθρωπότης προστρέχει πάντοτε σ’ αὐτὴν γιὰ ὅποια νέα λέξη χρειασθεῖ νὰ δημιουργηθεῖ.

Ἀντώνη Ἀντωνάκου, φιλολόγου - ἱστορικοῦ

Ο περιηγητής Παυσανίας, σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα χωρία του έργου του Ελλάδος περιήγησις (10.5.5 κ.εξ.), καταγράφει τις κυριότερες παραδόσεις που σχετίζονταν με την πρώιμη ιστορία του δελφικού μαντείου. Ο Παυσανίας μάς πληροφορεί ότι σύμφωνα με τους κατοίκους των Δελφών στην πιο αρχαία του φάση το μαντείο ανήκε στην Γη, ενώ ως μάντισσα για λογαριασμό της θεάς ενεργούσε η Δαφνίδα, μία από τις νύμφες που κατοικούσαν στο βουνό του Παρνασσού.

Κατά την άποψη όμως του Μουσαίου, ο οποίος συνέγραψε ένα έπος με τον τίτλο Ευμολπία, το μαντείο το μοιράζονταν στην αρχή η Γη και ο Ποσειδώνας. Η πρώτη έδινε μαντείες αυτοπροσώπως, ενώ ο Ποσειδώνας είχε ως εκπρόσωπο στα μαντέματά του κάποιον Πύρκωνα. Αργότερα το μαντείο πέρασε στην εξουσία της Θέμιδος, η οποία με τη σειρά της το παρέδωσε στον Απόλλωνα.

Ο Ποσειδώνας από την άλλη πήρε ως αντάλλαγμα την Καλαύρεια, ένα νησάκι έξω από τις ακτές της Τροιζήνας, όπου στην αρχαιότητα υπήρχε δωρικός ναός του Ποσειδώνα.
Στη συνέχεια ο Παυσανίας μάς πληροφορεί ότι άκουσε πως κάποιοι άνδρες, οι οποίοι έβοσκαν τα πρόβατά τους, έφτασαν στο μαντείο και έγιναν ένθεοι από τον ατμό και άρχισαν να μαντεύουν για λογαριασμό του Απόλλωνα. Η πιο ένδοξη από τις μάντισσες του Απόλλωνα ήταν κατά γενική ομολογία η Φημονόη, η οποία σύμφωνα με την παράδοση ήταν η πρώτη που έδωσε χρησμούς σε εξάμετρο στίχο.

Η Βοιώ, μία ντόπια γυναίκα, συνέθεσε έναν ύμνο στους Δελφούς, όπου έλεγε ότι το μαντείο του θεού κατασκευάστηκε από κάποιους Υπερβορείους, ανάμεσα στους οποίους ξεχώριζαν ο Παγασός, ο Αγυιεύς και προπάντων ο Ωλήν. Σύμφωνα μ’ αυτή την παράδοση ο Ωλήν ήταν ο πρώτος που έδωσε χρησμούς για λογαριασμό του Απόλλωνα και χρησιμοποίησε τον εξάμετρο στίχο. Ο πρώτος ναός του Απόλλωνα λέγεται ότι ήταν κατασκευασμένος από απλά κλαδιά δάφνης, τα οποία είχαν μεταφερθεί από την κοιλάδα των Τεμπών, και είχε τη μορφή καλύβας.

Ο δεύτερος ναός σύμφωνα με τα λόγια των κατοίκων των Δελφών φτιάχτηκε από μέλισσες και συγκεκριμένα από το κερί των μελισσών και από τα φτερά τους.  Αυτός ο δεύτερος ναός στάλθηκε στους Υπερβορείους από τον ίδιο τον Απόλλωνα. Ο τρίτος ναός ήταν χάλκινος, κάτι που ο Παυσανίας δεν το θεωρεί απίθανο. Φέρνει μάλιστα ως παραδείγματα, για να ενισχύσει τη θέση του, τον χάλκινο θάλαμο που ο Ακρίσιος είχε κατασκευάσει για την θυγατέρα του, το ιερό της Αθηνάς Χαλκιοίκου στη Σπάρτη, καθώς και την χάλκινη οροφή της ρωμαϊκής αγοράς.

Από την άλλη ο Παυσανίας δεν πιστεύει ότι τον ναό τον είχε κατασκευάσει ο Ήφαιστος ή ότι διέθετε χρυσές Σειρήνες, οι οποίες τραγουδούσαν. Επίσης ο Παυσανίας αναφέρει ότι υπήρχαν δύο διαφορετικές παραδόσεις για την καταστροφή αυτού του ναού. Σύμφωνα με την πρώτη γκρεμίστηκε μέσα σε ένα χάσμα, ενώ σύμφωνα με την άλλη έλιωσε από φωτιά. Σ’ αυτό το σημείο ο Παυσανίας φαίνεται ότι έχει στο μυαλό του ένα σχετικό ποίημα του Πινδάρου, από το οποίο παραθέτει έναν στίχο.

Ευτυχώς για μας ένα παπυρικό εύρημα μας χάρισε περισσότερους στίχους από αυτό το χαμένο ποίημα του μεγάλου λυρικού και οι σωζόμενοι στίχοι επιβεβαιώνουν όσα λέει για την παράδοση ο Παυσανίας. Θα δούμε την απόδοση αυτού του ποιήματος λίγο παρακάτω. Ο τέταρτος ναός κατασκευάστηκε από τον Τροφώνιο και τον Αγαμήδη και ήταν φτιαγμένος από πέτρα (7ος αιώνας π.Χ.), αλλά κάηκε το 548 π.Χ. Αντικαταστάθηκε γύρω στο 525 από τον λεγόμενο ναό των Αλκμεωνιδών, ο οποίος καταστράφηκε το 373 από σεισμό.

Ο ναός που υπήρχε την εποχή του Παυσανία κατασκευάστηκε από την δελφική αμφικτυονία και αρχιτέκτονάς του ήταν σύμφωνα με τον Παυσανία κάποιος Σπίνθαρος από την Κόρινθο (γύρω στο 330 π.Χ.).

Ας δούμε τώρα τους στίχους του ποιήματος του Πινδάρου για τον δεύτερο και προπάντων τον τρίτο ναό:

Εκείνον τον ναό ορμητικός (ο Απόλλωνας) τον έσμιξε με τους ανέμους της χώρας των Υπερβορείων. Μα ο επόμενος, ω Μούσες, που με την πάντεχνη του Ηφαίστου δεξιοτεχνία και της Αθηνάς ήταν φτιαγμένος,πόση αρμονία φανέρωνε!Χάλκινοι ήταν οι τοίχοι του και χάλκινοι από κάτω στέκονταν οι κίονες.Και πάνω απ'το αέτωμα χρυσές Σειρήνες τραγουδούσανε.Ωστόσο ετούτο το ναό, (με τη βροντή)και με τον κεραυνό την γη ανοίγοντας,ο Δίας ολότελα τον έθαψε.

Στην ευρύτερη περιοχή της Ανδρίτσαινας Ηλείας και της Αμπελιώνας Μεσσηνίας, στη θέση «Βάσσες» του όρους Κωτιλίου, δεσπόζει ένα από τα άριστα μνημεία στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα.

Πριν αναφέρουμε οτιδήποτε άλλο για το ναό, επιβάλλεται να ξεκαθαρίσουμε το ζήτημα της ορθής γραφής του επιθέτου που συνοδεύει το όνομα του Απόλλωνα, όταν αναφερόμαστε στο συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό κομψοτέχνημα. Η ενδεδειγμένη γραφή είναι αυτή που φαίνεται και στον τίτλο του παρόντος άρθρου, δηλαδή επικούριος και όχι επικούρειος.

Είναι προφανές ότι ο επιβλητικός ναός δε συνδέεται με τον Επίκουρο (έναν από τους επιφανέστερους υλιστές φιλοσόφους της αρχαιότητας) ή τη φιλοσοφία του (κάτι τέτοιο θα δικαιολογούσε τη γραφή επικούρειος), αλλά με τη συνήθη επίκληση πολλών θεών που παρείχαν βοήθεια (επικουρία), κατεξοχήν όμως του Απόλλωνα, ο οποίος λατρευόταν ως τέτοιος (δηλαδή, επικούριος) από τους κατοίκους της γειτονικής Φιγαλείας, επειδή τους είχε απαλλάξει από επιδημία πανώλης κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Έργο των Κλασικών Χρόνων (τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ.) που αποδίδεται στον Ικτίνο, τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα (εξ ου και «δεύτερος Παρθενώνας»), ο περικαλλής ναός ανεγέρθηκε σε ειδικά διαμορφωμένο πλάτωμα από κατοίκους της Φιγαλείας, σημαντικής αρκαδικής πόλης της αρχαιότητας.

Στην ίδια κατά πάσαν πιθανότητα θέση είχε οικοδομηθεί προγενέστερος ναός του Απόλλωνα, από τον οποίο σώζονται πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη, κεραμίδια και πήλινα ακροκέραμα.

O ναός αποτελεί ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό αριστούργημα, καθώς συνδυάζει αρμονικά στοιχεία των τριών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας: του δωρικού, του ιωνικού και του κορινθιακού.

Στην κατασκευή του περίπτερου ναού, που διέθετε πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο, χρησιμοποιήθηκε ανοιχτόχρωμος τοπικός ασβεστόλιθος, ενώ σε ορισμένα τμήματα της οροφής, στα κιονόκρανα του σηκού και στο γλυπτό διάκοσμο έγινε χρήση μαρμάρου.

Το σημαντικότερο διακοσμητικό στοιχείο του ναού ήταν η μαρμάρινη ιωνική ζωφόρος, που υπήρχε πάνω από τους ιωνικούς ημικίονες μέσα στο σηκό. Η ζωφόρος, έργο πιθανώς του γλύπτη Παιωνίου (δημιουργού του φημισμένου αγάλματος της Νίκης στην Αρχαία Ολυμπία), είχε συνολικό μήκος 31 μ. και συνίστατο από είκοσι τρεις μαρμάρινες πλάκες. Στις δώδεκα εξ αυτών απεικονίζεται η Αμαζονομαχία (μάχη ανάμεσα στους Έλληνες και τις Aμαζόνες) και στις υπόλοιπες έντεκα η Κενταυρομαχία (μάχη ανάμεσα στους Λαπίθες, γενναίο πολεμικό λαό της Θεσσαλίας, και τους Kενταύρους).

Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού αποτέλεσε στόχο των «αρχαιοφίλων» που έδρασαν στην Ελλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι είκοσι τρεις μαρμάρινες πλάκες της ιωνικής ζωφόρου μεταφέρθηκαν το 1815 στο Bρετανικό Mουσείο του Λονδίνου (εκεί εκτίθενται έως σήμερα).

Στο χώρο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας (στα πραγματικά σπάνια εκθέματά της συγκαταλέγεται δοκίμιο του γνωστού εκπροσώπου του Διαφωτισμού Ζαν - Ζακ Ρουσσώ, με τις ιδιόχειρες διορθώσεις του προς τον εγκυκλοπαιδιστή Ζαν ντ'Αλαμπέρ) εκτίθενται γύψινα εκμαγεία της ζωφόρου του ναού του Επικούριου Aπόλλωνα.

Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα υπήρξε το πρώτο μνημείο της ελληνικής επικράτειας που εντάχθηκε στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, το 1986.

Βαγγέλης Στεργιόπουλος, in.gr

Ο Θρόνος του Όμβριου Δία, δηλαδή του θεού των βροχών και των κεραυνών βρίσκεται στο λόφο της Φιλοθέης. Μετά από μία ανηφορική διαδρομή της οποίας η κατάληξη προσφέρει μια συγκλονιστική πανοραμική θέα της Αθήνας, βρίσκεται το σημείο όπου κατά την αρχαιότητα λατρευόταν ο Όμβριος Ζεύς, όπως μαρτυρούν και τα ευρήματα αρχαιολογικών ανασκαφών.

Το 1978, ο αρχαιολόγος Hans Lauter του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου Αθηνών πραγματοποίησε ανασκαφές οι οποίες έφεραν στο φως κατάλοιπα κτηρίων τα οποία σχετίστηκαν με την κλασσική λατρεία του Διός.

Η ανασκαφή αποκάλυψε τα θεμέλια του λίθινου βωμού, τον οποίο περιέβαλλε κυρτός τοίχος. Τα ευρήματα αυτά χρονολογούνται στο τρίτο τέταρτο του 4ου αιώνα π.Χ. Και σχετίζονται με τον Όμβριο Δία.

Ο Θρόνος του Όμβριου Δία στο λόφο της Φιλοθέης

Η παλαιότερη ιστορία του χώρου δεν είναι απόλυτα σαφής. Υπάρχουν ενδείξεις για χρήση της κορυφής του λόφου κατά την προχωρημένη Γεωμετρική περίοδο (8ος αιώνας π.Χ.) λόγω των κεραμικών αναθημάτων και ενός ελλειψοειδούς κτηρίου που ανεγέρθηκε γύρω στο 700 π.Χ. Από αυτό το κτήριο, σώζεται ο περιμετρικός τοίχος ο οποίος είναι χτισμένος με πελεκημένους ογκόλιθους. Εσωτερικά του κτηρίου υπήρχε χτιστό λίθινο έδρανο.

Νοτιότερα, σε μικρή απόσταση, βρίσκονται τα θεμέλια κυρτού τοίχου που πιστεύεται ότι ανήκε σε μεγάλο τύμβο.

Όσον αφορά στο ελλειψοειδές κτήριο, πιστεύεται ότι εάν δεν ανήκε στην πρώιμη λατρεία του Όμβριου Διός, θα πρέπει να ήταν ιερή οικία, όπου τελούνταν τελετουργίες προς τιμήν του ιδρυτή ήρωα. Στο εσωτερικό του κτηρίου βρέθηκαν αντικείμενα διακοσμημένης κεραμικής και πήλινα ειδώλια που παριστάνουν άλογα, ανδρικές μορφές, και έναν κένταυρο.

Ο χθόνιος χαρακτήρας των ευρημάτων (μία τρυπημένη κοτύλη, δηλαδή μικρό κύπελλο με δύο λαβές κα.) υποδηλώνει το θρησκευτικό χαρακτήρα του κτηρίου. Τα κινητά ευρήματα εκτίθενται στην Αρχαιολογική Συλλογή της Κηφισιάς.

Τα νομίσματα που βρέθηκαν στο ταφικό μνημείο της Αμφίπολης - νομίσματα με την κεφαλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, νομίσματα του 2ου αιώνα π.Χ. αλλά και του 3ου αιώνα μ.Χ.- «φωτίζουν» την άλλη πλευρά της πολυεθνικής αυτοκρατορίας του, αλλά δίνουν και κάποιες απαντήσεις στο σύνθετο παζλ της ανασκαφής.

«Έκοψε» όσο ζούσε ο Αλέξανδρος νόμισμα με την κεφαλή του;

Γιατί το νόμισμα του ήταν «σκληρό νόμισμα» και «εγγυημένος τίτλος» στις διεθνείς αγορές;

Ποια ήταν η «επανάσταση» στις συναλλαγές που έφερε στην κεντρική Ασία;

Τι έκαναν οι διάδοχοι του;

Το TheTOC.gr απευθύνθηκε στην «πηγή», στον κ. Γιώργο Κακαβά, διευθυντή του Επιγραφικού και Νομισματικού Μουσείου, πρώην διευθυντή του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

«Όταν το 333 π.Χ. ο Μέγας Αλέξανδρος νίκησε στην Ισσό, υιοθέτησε την αθηναϊκή νομισματική πολιτική και τα νομίσματά του, τα γνωστά αλεξάνδρεια τετράδραχμα, κυριαρχούν με τη σειρά τους στις διεθνείς αγορές.

Ακόμα και μετά το θάνατό του στρατηλάτη, επί δύο αιώνες, αρκετές ελληνικές πόλεις εξακολουθούν να κόβουν νομίσματα στο όνομά του».

Ο Αλεξάνδρος στα νομίσματα

«Ο Αλέξανδρος ο Γ΄ ή Μέγας δεν απεικονίζεται όσο ζούσε ουδέποτε στις κοπές των νομισμάτων» εξηγεί ο κ. Κακαβάς. «Πολλές φορές ταυτίζεται ή συγχέεται η απεικόνιση της κεφαλής του αγένειου Ηρακλή που φέρει λεοντοκεφαλή στην πρόσθια όψη των τετραδράχμων και των δραχμών του με την επιγραφή ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ενόσω ζούσε και ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ μετά θάνατον, με το πορτραίτο του ηγεμόνα.

Οι πρώτες απεικονίσεις του απαντούν σε μεταθανάτιες κοπές των διαδοχών του στρατηλάτη. Ο Αλέξανδρος απεικονίζεται ως θεοποιημένος στις κοπές του Λυσιμάχου με τα κέρατα του Αμμωνος Διός, στις κοπές του Πτολεμαίου του Α΄ Σωτήρος με τα κέρατα του Αμμωνος Διός και δορά ελέφαντα ως κάλυμμα κεφαλής και τέλος στις πρώτες κοπές του Σελεύκου του Α΄, όπου απεικονίζεται με κράνος από δέρμα λεοπάρδαλης και κέρατα ταύρου.

Η απεικόνιση έχει καθαρά προπαγανδιστικό /ιδεολογικό χαρακτήρακαι αποσκοπεί στο να εμφανιστούν αυτοί και μόνο ως νόμιμοι συνεχιστές του έργου του».

Χρυσός στατήρας Μ. Αλεξάνδρου 330-320 π.Χ. Νομισματοκοπείο Αμφίπολης

Ακόμη και οι Κέλτες

«Το θεοποιημένο πορτραίτο του Αλεξάνδρου απεικονίζεται επίσης και στις κοπές της Μακεδονίας τον 1ο αι. π.Χ., όταν πια η περιοχή έχει μετατραπεί σε Ρωμαϊκή επαρχία και η οικονομία της ελέγχεται αποκλειστικά και εξολοκλήρου από τους Ρωμαίους. Η κυκλοφορία του νομίσματός του έχει μεγάλη εμβέλεια (από τη Μέση Ανατολή και τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τη Μικρά Ασία και την Αίγυπτο) τόσο εν ζωή όσο και μετά θάνατον καθορίζοντας τις οικονομικές σχέσεις μιας «πολυεθνικής» αυτοκρατορίας. Η αναγνώριση της προσωπικότητας του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι τόσο μεγάλη ώστε το νόμισμά του απαντά και σε απομιμήσεις στους Κέλτες και του Θράκες».

Το δολάριο της εποχής

Δηλαδή, ήταν το δολάριο, το «σκληρό νόμισμα» της εποχής; ρωτά το TheTOC.gr τον κ. Κακαβά. «Ακριβώς. Το τετράδραχμο του Αλεξάνδρου είναι το διεθνές νόμισμα του ελληνιστικού κόσμου.

Όπως στη σημερινή εποχή, έτσι και στις οικονομίες του παρελθόντος υπήρχαν ισχυρά - «διεθνή» νομίσματα, σαν το δολάριο ή το ευρώ στις μέρες μας. Τα φερέγγυα αυτά νομίσματα είχαν μια κυκλοφορία υπερτοπικής εμβέλειας και γίνονταν ευρύτερα αποδεκτά εξαιτίας της σταθερής εσωτερικής τους αξίας και της καθαρότητας του μετάλλου τους.

Οι παράγοντες που καθιστούσαν ένα νόμισμα ισχυρό ή «διεθνές» ήταν η γεωπολιτική έκταση, η εμπορική κυριαρχία και η οικονομική ευρωστία  της Αρχής, που το εξέδιδε (πόλη, κράτος, βασίλειο, αυτοκρατορία). Επίσης, καθοριστικοί παράγοντες ήταν ο αυστηρός κρατικός έλεγχος στην παραγωγή, την κοπή του δηλ., αλλά και τη διακίνησή του, η ρευστότητα μετάλλου και πάνω απ΄όλα, ο εγγυημένος τίτλος και το σταθερό βάρος του».

Χρυσός στατήρας Μ. Αλεξάνδρου 330-320 π.Χ. Νομισματοκοπείο Αμφίπολης

Στην κλίμακα της παγκόσμιας οικονομικής κυριαρχίας

«Έτσι, μετά το αργυρό τετράδραχμο της Αθήνας και το χρυσό δαρεικό της Περσικής αυτοκρατορίας, το επόμενο ισχυρό-«διεθνές» νόμισμα θα καταστεί το νόμισμα του Αλεξάνδρου, πριν και μετά το θάνατό του, στην παγκόσμια χρηματαγορά της εποχής μέχρι και τα μέσα του 1ου αι. π.Χ.

Πέρα από τον κυρίαρχο ρόλο που παίζει στην οικονομία του ελληνιστικού κόσμου, αξίζει να σημειωθεί ότι είναι και το νόμισμα που «διδάσκει» τον εγχρήματο τρόπο συναλλαγών σε λαούς που ζούσαν έως τότε σε πλήρη αχρηματία (λαοί Κεντρικής Ασίας). Στην κλίμακα της παγκόσμιας οικονομικής κυριαρχίας, το τετράδραχμο του Αλεξάνδρου θα διαδεχθούν: ο αργυρός denariusτης Ρώμης, ο χρυσός σόλιδος των Βυζαντινών, το αργυρό dirhemτου αραβικού κόσμου, το χρυσόducatoτης Γαληνοτάτης Βενετίας, το αργυρό τάληρο των Αψβούργων, τα 8 Reales -το αργυρό νόμισμα της θαλασσοκράτειρας Ισπανίας-, η χρυσή λίρα της Βρετανίας, το δολάριο και το ευρώ».

Οι διάδοχοι και η κεφαλή του Ηρακλή

«Η κεφαλή του Ηρακλή, γενάρχη της δυναστείας των Τημενιδών, που είναι χαραγμένη στην πρόσθια όψη των τετράδραχμων του Μεγάλου Αλεξάνδρου, έγινε τόσο γνωστή ώστε ταυτίστηκε στη σκέψη των μεταγενέστερων με τον ίδιο τον Μακεδόνα βασιλέα. Οι Διάδοχοι, προκειμένου να πετύχουν την εδραίωση της αρχής τους και να εμφανιστούν ως φυσικοί συνεχιστές του έργου και της φιλοσοφίας του Αλεξάνδρου, αναπαρήγαγαν την κεφαλή του Ηρακλή που απεικονιζόταν στα νομίσματα του Αλεξάνδρου στις νομισματικές εκδόσεις που κυκλοφόρησαν στις χώρες που αυτοί κληρονόμησαν.

Ο Αλέξανδρος των πρόσθιων όψεων στα τετράδραχμα του Πτολεμαίου Α΄ Σωτήρος (319-315 π.Χ.) φέρει ως κάλυμμα της κεφαλής δορά ελέφαντος, σε ανάμνηση της εκστρατείας του στρατηλάτη στην Ινδία, αλλά και γύρω στο λαιμό την αιγίδα του Δία. Το παράδειγμα ακολούθησε στην Ανατολή ο Σέλευκος ο Α΄, ο κυριότερος κληρονόμος των ασιατικών κτήσεων, στους διπλούς χρυσούς δαρεικούς (305-301 π.Χ.). Τέλος, ο Αλέξανδρος των πρόσθιων όψεων στα τετράδραχμα του Λυσιμάχου (αρχές 3ου αι. π.Χ.) με την προσθήκη του κέρατος επιβεβαιώνει τη θεϊκή υπόστασή του, ως παις Διός, αυτήν που του είχε αναγνωρίσει το αιγυπτιακό ιερατείο του Άμμωνος Διός».

Αργυρό τετράδραχμο Μ. Αλεξάνδρου 323-320 π.Χ. Νομισματοκοπείο Αμφίπολης

Μέχρι πότε

«Ο Φίλιππος ο Γ΄, ετεροθαλής αδελφός του Μεγάλου Αλεξάνδρου, συνέχισε την κοπή αργυρών νομισμάτων με τους τύπους του Αλεξάνδρου αλλά με το δικό του πλέον όνομα. Κατά τη βασιλεία του Κασσάνδρου (316-297 π.Χ.), στη Μακεδονία συνεχίσθηκε η έκδοση τετραδράχμων στο όνομα του Αλεξάνδρου. Επίσης, ο Δημήτριος ο Πολιορκητής (306-293 π.Χ.), στην αρχή της βασιλείας του συνέχισε να κόβει νομίσματα με τους τύπους του Αλεξάνδρου, διαφοροποιώντας μόνο την επιγραφή ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. Επίσης, ο Αντίγονος Γονατάς (277/6-239 π.Χ.) έκοψε τετράδραχμα με τους τύπους του Αλεξάνδρου και την επιγραφή ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΑΝΤΙΓΟΝΟΥ. Αυτές είναι και οι τελευταίες εκδόσεις των Μακεδόνων βασιλέων που χρησιμοποιούν τους τύπους των νομισμάτων του Μεγάλου Αλέξανδρου.
Στο Βασίλειο της Θράκης, στην πρώιμη νομισματοκοπία του βασιλέως Λυσιμάχου (360-281 π.Χ.) εντάσσονται αργυρές δραχμές με τους τύπους και το όνομα του Αλεξάνδρου, ενώ πολύ σύντομα το όνομα αντικαταστάθηκε με αυτό του ΛΥΣΙΜΑΧΟΥ.
Στο Βασίλειο των Ατταλιδών, ο Φιλέταιρος, περί το 280 π.Χ. εξέδωσε τετράδραχμα με τους τύπους του Μεγάλου Αλεξάνδρου με το όνομα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ αλλά και με το όνομα ΣΕΛΕΥΚΟΥ και στο βασίλειο των Πτολεμαίων, μόνο ο Πτολεμαίος ο Α΄ ο Λάγου (367-282 π.Χ.) έκοψε νομίσματα με τους τύπους του Μεγάλου Αλεξάνδρου και το όνομα ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ.
Τέλος στο Βασίλειο των Σελευκιδών, ο Σέλευκος ο Α΄ Νικάτωρ (358/3-281 π.Χ.) εξέδωσε αρχικά αργυρά τετράδραχμα με τους τύπους του Μεγάλου Αλεξάνδρου και την επιγραφή ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΣΕΛΕΥΚΟΥ».

Αργυρό τετράδραχμο Μ. Αλεξάνδρου 323-320 π.Χ. Νομισματοκοπείο Αμφίπολης

Τοπικά νομισματοκοπεία ελληνικών πόλεων

«Οι ίδιες οι πόλεις αποτελούν νομισματοκοπεία του βασιλείου του εκάστοτε ελληνιστικού μονάρχη».
Έως την έλευση των Ρωμαίων

«Το νόμισμα που εισήγαγε ο Μέγας Αλέξανδρος για την επικράτειά του δεν εξαφανίστηκε μετά το θάνατο του στρατηλάτη, αλλά συνέχισε να κόβεται και να κυκλοφορεί σε ολόκληρο τον ελληνιστικό κόσμο έως την έλευση των Ρωμαίων.

Στις αρχαίες φιλολογικές πηγές τα νομίσματα αυτά αναφέρονται ως «αλέξανδροι». Μετά το θάνατο του Αλέξανδρου, στα υπάρχοντα νομισματοκοπεία προστέθηκαν δεκάδες νέα στην Μακεδονία, στην Ήπειρο, στην Ιλλυρία, στην Παιονία, στην Κεντρική Ελλάδα, στην Πελοπόννησο, στην Μικρά Ασία, στην Κύπρο, στην Συρία, στην Φοινίκη, στην Αίγυπτο και Κυρήνη, στην Ανατολή και στη Μαύρη Θάλασσα. Οι τελευταίες εκδόσεις «αλεξάνδρων» κόπηκαν στο πρώτο τέταρτο του 1ουαι. π.Χ. από τις ελληνικές πόλεις της Οδησσού και της Μεσημβρίας στη Μαύρη Θάλασσα».

Το 2ο αιώνα π.Χ. στη Μακεδονία

«Το 2ο αι. π.Χ. στη Μακεδονία εκτός από τις κοπές των τελευταίων Αντιγονιδών Μακεδόνων βασιλέων (Αντίγονος Β΄ Γονατάς, Φίλιππος και Περσέας), κυκλοφορούν οι αυτόνομες κοπές με την επιγραφή ΚΟΙΝΟΝ ΜΑΚΕΔΟΝΩΝ, αργυρά τετράδραχμα Αθηνών, της επονομαζόμενης «νέας τεχνοτροπίας», τα τετρώβολα Ιστιαίας, οι επονομαζόμενες «ψευδοροδιακές» δραχμές κ.ο.κ.»

Πρώτα ρωμαϊκά χρόνια

«Οσον αφορά στους αυτοκρατορικούς χρόνους (1ος -3ος αι. μ.Χ.) στον ελλαδικό χώρο κυκλοφορούν σποραδικά δηνάρια (αργυρό νόμισμα της Ρώμης), που προορίζονται για πληρωμές των Ρωμαίων στρατιωτών αλλά κυρίως εγχώριες χάλκινες κοπές, απαραίτητες για τις τοπικές εγχώριες οικονομικές συναλλαγές. Ειδικά στις πόλεις του ελληνικού χώρου εκδίδονται νομίσματα με το πορτραίτο του εκάστοτε αυτοκράτορα στην εμπρόσθια πλευρά και θεότητες και σύμβολα των πόλεων που προσδίδουν στις πόλεις μια αίσθηση ψευδοαυτονομίας».

Τον 3ο αι. μ.Χ. στη Μακεδονία

«Τον 3ο αι. μ.Χ. οι συναλλαγές γίνονται ως επι το πλείστον με χάλκινες κοπές των πόλεων της Μακεδονίας, όπως της Θεσσαλονίκης, της Πέλλας, της Αμφίπολης, του Δίου, των Φιλίππων καθώς και με κοπές του Κοινού των Μακεδόνων με απεικονίσεις της κεφαλής του θεοποιημένου Αλεξάνδρου καθώς και επεισοδίων από τη ζωή του (π.Χ.το ημέρωμα του Βουκεφάλα)».

Φωτογραφίες: Αρχείο Επιγραφικού και Νομισματικού Μουσείου

Με βάση δείγματα που λήφθηκαν από αρχαιολόγους, διατύπωσαν τη θεωρία ότι ο χάλυβας ήταν το μυστικό όπλο των Σπαρτιατών και ότι ήταν ο λόγος για τις στρατιωτικές επιτυχίες τους ενάντια στους εχθρούς που τότε χρησιμοποιούσαν μόνο μαλακό σίδηρο ή χάλκινα όπλα

Πιθανόν να ήταν η πιο τρομερή πολεμική μηχανή των αρχαίων χρόνων και όχι μόνο.

Ο Σπαρτιάτικος στρατόςφημιζόταν εκτός από την απίστευτη πειθαρχία και εκπαίδευση και για την καινοτομία του. Για αιώνες είχε μετατρέψει το μεγαλύτερο ελάττωμά του – αριθμητική του σύσταση- σε δύναμη. Φορούσαν πάντα κόκκινο μανδύα, για να καλύπτουν το αίμα εάν πληγώνονταν και για να τρομάζουν τον αντίπαλο.

Στις μάχες οι πολεμιστές δεν φορούσαν σανδάλια, αλλά πήγαιναν ξυπόλητοι, ώστε να διατηρείται πιο σταθερή η φάλαγγα. Αν και δεν υπήρχε νόμος που καταδίκαζε αυτούς που εγκατέλειπαν τη μάχη, αυτοί περιθωριοποιούνταν από την κοινωνία.

Όμως, ο οπλισμός τους δεν ήταν πολύ διαφορετικός από εκείνο που χρησιμοποιούσαν οι άλλοι αρχαίοι Έλληνες με τη μόνη διαφορά του χιτώνα και της ερυθρής χλαμύδας.

Όλες οι ασπίδες τους είχαν γραμμένο το γράμμα Λ (λάμδα), που αντιπροσώπευε την Λακεδαιμονία.

Άφηναν μακριά μαλλιά και χτενίζονταν πριν τις μάχες. Αρχικά φορούσαν κορινθιακό κράνος, περικνημίδες και μπρούτζινο θώρακα, αργότερα τα αντικατέστησαν με το λινοθώρακα ή με την πιο ελαφριά εξώμη.

Κύρια όπλα τους ήταν η ασπίδα, το μακρύ δόρυ, και το αινιγματικό σπαρτιάτικο ξίφοςτην Ξυάλη ἤ Ξυήλη. Οι πληροφορίες σχετικά με την Ξυάλη είναι συγκεχυμένες επειδή δεν έχουν βρεθεί αρχαιολογικά ευρήματα ή καλλιτεχνικές απεικονίσεις. Τι θα μπορούσε να ήταν αυτό το τόσο ξακουστό και τρομερό όπλο;

Πίσω στο 1961, ο Lyle Borst Αμερικανός πυρηνικός φυσικός και επιστημονικός συνεργάτης στο μεταλλουργικό εργαστήριο του Σικάγο, επισκέφθηκε τη Σπάρτη επηρεασμένος από την ανδρεία των αρχαίων Σπαρτιατών για να μελετήσει τα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν στην αρχαία Ελλάδα.

Στο ταξίδι του στην Ελλάδα, ο Borst ανακάλυψε σύμφωνα με το »Πρότζεκτ του Μανχάταν » -Το Σχέδιο Μανχάταν ήταν ένα έργο έρευνας και ανάπτυξης των ΗΠΑ, του Ηνωμένου Βασιλείου και του Καναδά, που παρήγαγε τις πρώτες ατομικές βόμβες κατά τη διάρκεια του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου – ότι στη Σπάρτη παρήγαγαν χάλυβα σε μεγάλες ποσότητες ήδη από το 650 π.Χ.

Με βάση δείγματα που λήφθηκαν από αρχαιολόγους, διατύπωσαν τη θεωρία ότι ο χάλυβας ήταν το μυστικό όπλο των Σπαρτιατώνκαι ότι ήταν ο λόγος για τις στρατιωτικές επιτυχίες τους ενάντια στους εχθρούς που τότε χρησιμοποιούσαν μόνο μαλακό σίδηρο ή χάλκινα όπλα.

Έχοντας ένα τέτοιο όπλο εκείνη τη στιγμή, ο Borst ανέφερε σε ένα άρθρο του 1961 στην The New York Times, ότι ήταν σχεδόν το στρατιωτικό ισοδύναμο με μια ατομική βόμβα.

Ωστόσο, αυτό επιστημονικά τεκμηριώνει για το πώς 300 άνδρες κατάφεραν να αποδεκατίσουν το στρατό των Περσών, Μήδων και άλλων Βαρβάρων οι οποίοι ανέρχονταν σε 50.000 οπλισμένους στρατιώτες. Ο Λεωνίδας, Βασιλιάς της Σπάρτης του 5ου αιώνα π.Χ. , οδήγησε μια μικρή δύναμη Ελλήνων, ως επί το πλείστον Σπαρτιατών τους περίφημους 300, αλλά και Θεσπιείς και τους Θηβαίους, έναντι του πολύ μεγαλύτερου περσικού στρατού του Ξέρξη, στο πέρασμα» Στενό των Θερμοπυλών »το 480 π.Χ. κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων.

Ο Λεωνίδας και οι Σπαρτιάτες εκτός από περίφημη γενναιότητα που επέδειξαν στην μάχη και η οποία έμεινε χαραγμένη στην μνήμη όλων μας, χρησιμοποίησαν προηγμένη τεχνολογίαμπροστά από την εποχή τους.

Η σπαρτιάτικη ασπίδαλέγεται ότι επίσης ήταν καθοριστική επειδή ήταν σχεδόν απόρθητη. Ηττήθηκαν μόνο λόγω των συντριπτικών πιθανοτήτων και επειδή ένας Έλληνας προδότης, ο Εφιάλτης, έδειξε στους Πέρσες ένα πέρασμα το οποίο τους οδήγησε να περικυκλώσουν τους Σπαρτιάτες,αλλά ήταν μια πύρρειος νίκη.

Το κλασικό ξίφος των αρχαίων Ελλήνων ήταν γενικά περίπου 50–60 εκατοστά, αν και οι Σπαρτιάτες, άρχισαν να χρησιμοποιούν ξίφη 30 εκατοστών κατά τους Ελληνο-Περσικούς πολέμους.

Σε μία αφήγηση ένας Αθηναίος ζήτησε από έναν Σπαρτιάτη γιατί το σπαθί του ήταν τόσο μικρό και μετά από μια σύντομη παύση, απάντησε, »Είναι αρκετά μεγάλο για να φτάσει την καρδιά σας». Ήταν ότι καλύτερο κατά την διάρκεια της μάχης όταν το δόρυ ήταν άχρηστο ή είχε σπάσει. Αποδείχθηκε ένα τρομερό όπλο στις μάχες όταν συγκρούονταν σχηματισμοί φαλάγγων σε μικρό χώρο όπου οι βαριές και μεγάλες ασπίδες κάλυπταν τους κενούς χώρους.

H Ξυάληήταν από χάλυβα (κοινώς ατσάλι) ένα κράμα σιδήρου–άνθρακα. Οι Σπαρτιάτες δεν ήταν οι πρώτοι που χρησιμοποίησαν τον χάλυβα στον οπλισμό τους. Στην Βηθυνία, ακτές της Μικράς Ασίας ζούσε ο Λαός των Χαλύβων, τους οποίους ο Αισχύλος αποκαλεί στον Προμηθέα Δεσμώτη »χάλυβας σιδηροτέκτονας». Οι Χάλυβες είχαν καταφέρει να φτιάξουν τον αδάμαστο σίδηρο, ένα σίδηρο ειδικά επεξεργασμένο τον οποίο αρχικά τον πυράκτωναν και στη συνέχεια τον οδηγούσαν σε απότομη ψύξη με νερό.

Ο χάλυβας είναι το πιο διαδεδομένο κατασκευαστικό υλικό μετά το σκυρόδεμα και το ξύλο. Χρησιμοποιείται παντού: από την αεροναυπηγική και την αρχιτεκτονική μέχρι την κατασκευή χειρουργικών εργαλείων.

Ο σίδηρος από τον οποίο αποτελείται ο χάλυβας – αποτελεί τον πυρήνα της Γης -θεωρείται η βάση του πολιτισμού. Η Γη είμαστε τυχεροί γιατί μας δίνει τεράστιες ποσότητες σιδηρομεταλλεύματος. Ο σίδηρος ήταν γνωστός από την προϊστορική εποχή, όμως, επειδή κάποια κράματα χαλκού τήκονται σε χαμηλότερη θερμοκρασία, ήταν τα πρώτα μέταλλα που χρησιμοποιήθηκαν στην ανθρώπινη ιστορία.

Ο καθαρός σίδηρος είναι μαλακός, μαλακότερος και από το αλουμίνιο, αλλά είναι αδύνατο να εξαχθεί κατά τη διεργασία της ερυθροπύρωσης. Το υλικό σκληραίνει σημαντικά κατά διάρκεια της διεργασίας, απορροφώντας διάφορες προσμίξεις, όπως ο άνθρακας.

Με συγκέντρωση άνθρακα μεταξύ 0,2% και 2,1% παράγεται χάλυβας που μπορεί να είναι μέχρι και 1.000 φορές σκληρότερος από τον καθαρό μεταλλικό σίδηρο. Τέτοιο χάλυβα χρησιμοποίησαν οι Σπαρτιάτεςστα οπλιτικά τους ξίφη. Σίδηρο και άνθρακα από την πλούσια Ελληνική Γη.