«Μενού» πιο κοντινό σε εκείνο της Μινωικής Κρήτης, από ότι σε αυτό της σημερινής Ελλάδας, εκτιμάται ότι είχαν στο τραπέζι τους οι Κρητικοί πριν από μόλις 100 χρόνια, όπως επισημαίνει, η Αμερικανίδα ανθρωπολόγος και αρχαιολόγος Τζέρολιν Μόρισον (Jerolyn Morrison), η οποία τα τελευταία χρόνια ασχολείται με τη δημιουργία αντίγραφων των μινωϊκών σκευών μαγειρικής, που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη.

Μάλιστα, ονειρεύεται να «στήσει» μια μικρή βιοτεχνία παραγωγής τέτοιων σκευών, η οποία θα προσφέρει θέσεις εργασίας στο τοπικό εργατικό δυναμικό και ιδίως σε νεαρούς τεχνίτες και σπουδαστές κεραμικής της Κρήτης.

Στο εμπορικό κομμάτι της δράσης της, η Αμερικανίδα αρχαιολόγος συνεχίζει να προβάλει διεθνώς τις «μινωικές γεύσεις» (Μinoan Tastes), που χάρη σε αυτή, ταξιδεύουν σε ολόκληρο τον κόσμο, μέσα από τις σελίδες εξειδικευμένων περιοδικών και εκδόσεων στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, ενώ στο μη κερδοσκοπικό πεδίο εμπλέκεται στη διοργάνωση ιστορικών συμποσίων (τα οποία ενσωματώνουν και άλλες εποχές).

Η κυρία Μόρισον μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ με την ευκαιρία ενός ιστορικού συμποσίου, στη Θεσσαλονίκη.

Ιστορικό... μπάρμπεκιου σε ρεπλίκα μινωικής σχάρας

Το συμπόσιο, με μινωικές και βυζαντινές συνταγές, μαγειρεμένες σε σκεύη-ρεπλίκες των αρχαιολογικών ευρημάτων, διοργανώθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο στην Αμερικανική Γεωργική Σχολή, τέρποντας τους ουρανίσκους των συνδαιτυμόνων με ένα αρχαίο μενού: φακές με κόλιανδρο και μέλι, σαλιγκάρια σωτέ με δενδρολίβανο και φιλέτο μαύρου χοίρου με χαρουπόμελο, μαγειρεμένο σε πήλινη ρεπλίκα μινωικής σχάρας.

Τι έτρωγαν οι Μίνωες;

Ήταν, λοιπόν, η μινωική διατροφή παρόμοια με τη σύγχρονη ελληνική; «Υπάρχουν πολλά φαγητά που τρώμε σήμερα και τα έτρωγαν και στη μινωική Κρήτη» επισημαίνει. Και ποια ήταν αυτά; «Τόσο στη μινωική εποχή, όσο και στη σύγχρονη Κρήτη, οι άνθρωποι καταναλώνουν τροφές από τη θάλασσα, όπως μικρά και μεγάλα ψάρια, πεταλίδες, σουπιές και θαλασσινά σαλιγκάρια.

Έτρωγαν επίσης αρκετό κρέας, από ζώα που εξέτρεφαν ή κυνηγούσαν, όπως κατσίκι, πρόβατο, λαγό, χοίρους και βοοειδή, ενώ στις μεταγενέστερες μινωικές περιόδους κατανάλωναν και άγρια ελάφια. Οι ανασκαφές έφεραν επίσης στο φως πολλά όσπρια, όπως φακές και φάβα, δημητριακά, όπως ζέα και κριθάρι, φρούτα και καρπούς, όπως σύκα και αμύγδαλα και, φυσικά, αποδείξεις για παραγωγή ελαιολάδου και κρασιού!

Πιστεύω ότι η διατροφή στην Κρήτη πριν από 100 χρόνια έμοιαζε περισσότερο με αυτή της μινωικής εποχής, από ό,τι της σύγχρονης. Γι'αυτό ευθυνόταν η έλλειψη ψυγείων, που ανάγκαζε τους κατοίκους του νησιού να χρησιμοποιούν διάφορες παραδοσιακές μορφές συντήρησης των τροφίμων, αλλά και οι μικρής, μόνο, κλίμακας καλλιέργειες λαχανικών, που διαμόρφωναν διατροφικές συνήθειες, ενδεχομένως να ήταν παρόμοιες με αυτές του μινωικού πολιτισμού» σημειώνει.

Ποιες ήταν οι συνήθειες των αρχαίων Κρητικών την ώρα του φαγητού;

«Αυτή είναι η συναρπαστική και δημιουργική πλευρά των αρχαιολογικών μελετών! Ο μινωικός πολιτισμός ήταν προϊστορικός και δεν έχουμε γραπτές μαρτυρίες σε σχέση με τις συνήθειες των συνδαιτυμόνων, ούτε έχουν βρεθεί τοιχογραφίες ή αγγειογραφίες, που να απεικονίζουν σκηνές μαγειρικής ή δείπνου.

Ενώ μπορούμε να μάθουμε τι έτρωγαν οι Μίνωες και πώς μαγείρευαν, έχουμε περιορισμένη γνώση για το ποιες ήταν οι κοινωνικές τους συνήθειες και έθιμα, σε σχέση με το φαγητό και την οργάνωση του σπιτιού.

Για παράδειγμα, ξέρουμε ότι μαγείρευαν και έτρωγαν τόσο μέσα στο σπίτι όσο και έξω από αυτό, ενώ έστηναν τα τραπέζια τους και σε συγκεκριμένους χώρους στην ταράτσα των κατοικιών, αλλά δεν έχουμε ακόμη στοιχεία για το πόσα διαφορετικά πιάτα προσφέρονται σε ένα δείπνο, την ποσότητα του φαγητού που σερβιριζόταν ανά συνδαιτυμόνα, ούτε για το πόσες φορές ημερησίως ή εβδομαδιαίως μαγείρευαν. Δεν γνωρίζουμε αν προτιμούσαν τις αλμυρές, γλυκές ή ξινές γεύσεις» επισημαίνει η κυρία Μόρισον.

"Μινωιτών γεύσεις" (Minoan Tastes) ανά τον κόσμο

Η κυρία Μόρισον βαδίζει εδώ και χρόνια πάνω στα ίχνη των αρχαίων Μινωιτών μαγείρων και, βασισμένη στην τρέχουσα επιστημονική γνώση, δημιουργεί γαστρονομικές εμπειρίες που «μεταφράζουν» την αρχαία γλώσσα του φαγητού στον σύγχρονο συνδαιτυμόνα ανά τον κόσμο.

«Συνολικά, το feedback είναι θετικό και η ιδέα για το άνοιγμα μιας τέτοιας αγοράς, μινωικών γεύσεων, έγινε καλά δεκτή. Η πρόκληση είναι ότι η τυπική επιχείρηση εστίασης σήμερα εστιάζει κυρίως στη μαζική παραγωγή και τη χρήση φθηνότερων υλικών, ώστε να παρασκευάσει ένα φθηνότερο φαγητό, που θα το πουλήσει ακριβότερα στον πελάτη κι έτσι θα έχει μεγαλύτερο κέρδος στην επένδυσή του.

Αυτό δεν είναι πρόβλημα, όταν είσαι στην αγορά μαζικής παραγωγής, αλλά δεν ταιριάζει με τη φιλοσοφία τής Minoan Tastes. Το είδος της δουλειάς, που είναι απαραίτητο για τις Μινωικές Γεύσεις, απαιτεί χρόνο και προϊόντα υψηλής ποιότητας, κατά προτίμηση τοπικά, κάτι που σημαίνει ότι μια επένδυση σε αυτές συνεπάγεται χρόνο και χρήμα. Βρίσκω πελάτες που συμμερίζονται αυτή τη φιλοσοφία και πιστεύω ότι οι "Μινωιτών γεύσεις"θα συνεχίσουν», προσθέτει.

Μαγειρεύοντας σε... μινωικά «γουόκ»

Για την Τζέρολιν Μόρισον, μινωική μαγειρική δεν σημαίνει πάντως μόνο διαλεχτές πρώτες ύλες, αλλά και παρασκευή του φαγητού στα ίδια σκεύη, που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Κρήτες. Για την ακρίβεια, σε αντίγραφα αυτών, που κατασκευάζει η ίδια, με βάση τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών και με πολύ κόπο.

Το ιδιαίτερο αυτό ταξίδι στον χρόνο και την τέχνη ξεκίνησε για την Τζέρολιν το 1997, όταν βρέθηκε για πρώτη φορά στην Κρήτη, προκειμένου να δουλέψει ώς κεραμίστρια στο πλευρό της αρχαιολόγου Τζένιφερ Μούντι (Jennifer Moody). Εργάστηκε δίπλα της στα σκάμματα αρχαιολογικών ανασκαφών της Κρήτης για πολλά καλοκαίρια, μέχρι που αποφάσισε και η ίδια να κάνει μεταπτυχιακό στην ανθρωπολογία και διδακτορικό στην αρχαιολογία.

Αντικείμενο της διπλωματικής της εργασίας ήταν η μελέτη των μαγειρικών σκευών των Μινωιτών, στις αρχαιολογικές ανασκαφές του Μόχλου (όπου η ανασκαφή γινόταν από τους Κώστα Δαβαρα και Jeffrey Soles/Τζέφρι Σόλς) και Παπαδιόκαμπου (Χρύσα Σοφιανού).

Στον Παπαδιόκαμπο, οι αρχαίοι Κρήτες χρησιμοποιούσαν πολύ τις χύτρες και τα πλάθανα, μινωικά «γουόκ». Στο Μόχλος μαγείρευαν κυρίως σε τριποδικές χύτρες, αλλά και σε πλάθανα.

Ψάχνοντας τον αρχαίο πηλό. Για μήνες ολόκληρους...

«Το πειραματικό κομμάτι της εργασίας μου ήταν να κατασκευάσω τέτοια σκεύη, με τον ίδιο πηλό, που το έκαναν οι αρχαίοι τεχνίτες κεραμικών. Αυτό χρειάστηκε τεράστια προσπάθεια! Χρειάστηκε να συγκρίνω τους τοπικούς πηλούς της σύγχρονης Κρήτης με αρχαιολογικό υλικό απ΄ τις ανασκαφές, με μακροσκοπικές και πετρογραφικές μεθόδους ταυτοποίησης και μετά να διαλέξω αυτούς που έκαναν την καλύτερη δουλειά.

Βρήκα δύο πολύ καλά δείγματα πηλού στο Μόχλος. Τα ξέθαψα, τα καθάρισα, τα αποθήκευσα σε ειδικό χειροποίητο πιθάρι, που έφτιαξε ένας φίλος στο Θράψανο και μετά άφησα τον πηλό να 'καθίσει'σε νερό για αρκετούς μήνες, μέχρι να βεβαιωθώ ότι έχει πλήρως κορεστεί και είναι έτοιμος να δουλευτεί. Στη συνέχεια τον έπαιρνα από εκεί τμηματικά, τον άφηνα να στεγνώσει, τον δούλευα με τη σφήνα και μετά άρχιζα να τον δουλεύω σε τροχό κεραμικής», εξηγεί.

Μια βιοτεχνία αρχαίων σκευών μαγειρικής στον 21ο αιώνα

Για τη διοργάνωση των ιστορικών συμποσίων χρειάζονται πολλά σκεύη, τα οποία η Τζέρολιν φτιάχνει στην πλειοψηφία τους μόνη της, έχοντας όμως και συνεργασίες με τοπικούς τεχνίτες. «Στο μέλλον, θα ήθελα να δουλέψω περισσότερο με σπουδαστές κεραμικής από την Κρήτη, να τους εκπαιδεύσω να φτιάχνουν μαγειρικά σκεύη, ώστε να δημιουργηθεί ένα εργαστήριο, που θα προσφέρει στην τοπική κοινωνία ένα εισόδημα.

Πιστεύω ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι για να δημιουργηθούν θέσεις εργασίας στην Ελλάδα σήμερα και αυτό το είδος εξειδικευμένης εργασίας μπορεί να δημιουργήσει μια μικρή εξοχική βιομηχανία» λέει. Ίσως να είναι κι αυτή μια ευκαιρία εν μέσω κρίσης...

iefimerida.gr

Ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχαία Ελληνικά θέατρα στη Μικρά Ασία, είναι αυτό της αρχαίας Ελληνικής πόλης Ἂσπενδος.

Η Άσπενδοςβρίσκεται στην περιοχή της Παμφυλίας, στις όχθες του ποταμού Ευρυμέδοντα (Köprüçay), που τότε ήταν πλωτός. Στη θέση της σήμερα βρίσκεται το χωριό Μπαλκίζ. Την ίδρυσαν οι Αργείοι, αλλά πολύ γρήγορα κατοικήθηκε από πληθυσμό των γύρω περιοχών, αυτό γίνεται φανερό στα νομίσματά της ως το 300 π.Χ. καθώς οι ελληνικές λέξεις έχουν επηρεαστεί από την τοπική διάλεκτο.

Η επιγραφή του κτίστη του θεάτρου "Ζήνωνος επί Θεοδώρου άρχοντος"

Σύμφωνα με την αρχαία Ελληνική παράδοσηη Άσπενδοςιδρύθηκε το 12ο π.Χ. αιώνα από Έλληνες αποίκους που ήρθαν από το Πελοποννησιακό Άργος. Οι κάτοικοι της Ασπένδου θεωρούσαν ότι ιδρυτής της πόλης ήταν γνωστός μάντης Μόψος, κατά άλλους ο Πέργης.

Στα νομίσματα της Ασπένδουαπό τον 5ο ως τον 3ο π.Χ. αιώνα εμφανίζεται με την ονομασία ΕΣΤFΕΔIIΥΣ, που πιθανότατα να είναι μια ονομασία των Χετταίων σε Ελληνική απόδοση.

Το γράμμα F είναι το Ελληνικό δίγαμμα, το οποίο ήταν αρχικά το έκτο γράμμα του Ελληνικού αλφαβήτου και είχε την φωνητική αξία «β». Το δίγαμμα ήταν στην αττική-ιωνική διάλεκτο, αλλά από το πρώιμο στάδιο της ελληνικής γραφής, έχασε βαθμηδόν την αξία του και δεν διδάσκονταν στα αρχαία ελληνικά σχολεία.

Το θέατρο της Ασπένδου  πιστό στην Ελληνική παράδοση, είναι εν μέρει χτισμένο σε πλαγιά λόφου. Σήμερα οι επισκέπτες εισέρχονται στο κτήριο της σκηνής μέσω μιας θύρας που άνοιξε στην πρόσοψη σε μεταγενέστερη περίοδο. Οι αρχικές είσοδοι ήταν θολωτές και βρίσκονταν στα δύο άκρα της σκηνής.

Το κοίλο έχει ημικυκλικό σχήμα και χωρίζεται στα δύο από ένα μεγάλο διάζωμα. Υπάρχουν 21 σειρές ειδωλίων πάνω και κάτω. Υπάρχει μεγάλη άνεση για την πρόσβαση των θεατών, ώστε να βρουν με ευκολία τη θέση τους.

Το θέατρο έχει μια θαυμάσια ακουστική.

Οι γυναίκες συνήθως κάθονταν στις ανώτερες σειρές κάτω από την γκαλερί. Αυτό γίνεται σαφές από τα ονόματα που έχουν οι θέσεις και τα οποία διατηρούνται μέχρι σήμερα. Η ακριβής χωρητικότητά του είναι αδύνατο να προσδιοριστεί, λέγεται ότι κάθονται μεταξύ 10.000 και 12.000 θεατές.

Τα τελευταία χρόνια που χρησιμοποιήθηκε ως μέρος του Φεστιβάλ Κινηματογράφου και Τέχνης της Αττάλειας, έχει δείξει ότι μπορούν να καθίσουν και 20.000 θεατές.

Το θέατρο έχει διάμετρο 96 μέτρα και χτίστηκε το 155  από τον Έλληνα αρχιτέκτονα Ζήνωνα, εντόπιο της πόλης, επί άρχοντος Θεοδώρου, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Μάρκου Αυρηλίου.

Κατά τη βυζαντινή περίοδο η πόλη για ένα διάστημα ονομάστηκε Πριμούπολις. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους,  από την  αρχαία ελληνική περίοδο της πόλης λίγα είναι γνωστά, οι μελλοντικές ανασκαφές θα φέρουν ασφαλώς καλύτερη κατανόηση της ιστορία της, κατά την προ-ρωμαϊκή εποχή.

Είναι πολλές οι ομορφιές της Ρόδου και πολλοί οι λόγοι για να επισκεφθεί κανείς το κοσμοπολίτικο «νησί των ιπποτών». Η Λίνδοςείναι χωρίς αμφιβολία ένας από αυτούς. Φωλιασμένη στο ακρωτήριο Κράνα, στα ανατολικά του νησιού, χτισμένη πάνω σε αρχαία πόλη, είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς για τους επισκέπτες της Ρόδου.

Απέχει περίπου 50 χιλιόμετρα από την πόλη της Ρόδου. Λευκά σπίτια και στενά σοκάκια αναπτύσσονται κάτω από τη σκιά της εντυπωσιακής αρχαίας Ακρόπολής της, μιας φυσικής οχυρωματικής θέσης που αξιοποιήθηκε από τους αρχαίους κατοίκους της περιοχής, μετέπειτα από τους Ρωμαίους, τους Βυζαντινούς, τους Ιωαννίτες Ιππότες και τέλος από τους Τούρκους.

«Ορόσημο» της Ακρόπολης είναι μεταξύ άλλων ο ναός της Αθηνάς, που χρονολογείται από το 300 π.Χ., τα προπύλαια, η «Ελληνιστική Στοά», η ροδία τριήρης, ανάγλυφη σε βράχο στους πρόποδες, το τείχος που την περιβάλλει αλλά και το κάστρο, που χτίστηκε λίγο πριν το 1317. Ανεβαίνοντας στον αρχαιολογικό χώρο μην ξεχάσετε να απολαύσετε τη θέα προς το μικρό κλειστό λιμάνι του Απόστολου Παύλου.

Η Λίνδοςείναι απόλυτα συνδεδεμένη με το ναυτικό δίκαιο καθώς εκεί δημιουργήθηκε ο πρώτος καταγεγραμμένος κώδικας Ναυτικού Δικαίου, ο «Νόμος Ροδίων Ναυτικός». Γραφική και παραδοσιακή, έχει κηρυχθεί διατηρητέος οικισμός. Τα στενά δρομάκια με τις καμάρες προσκαλούν τον επισκέπτη να τα εξερευνήσει και να ανακαλύψει την ναυτική ιστορία του νησιού στα επιβλητικά αρχοντικά καπετανόσπιτα με τις αψιδωτές εισόδους.

Η έννοια της λογικής ενώνει τις δύο επιστήμες

Έχοντας αμέτρητα πράγματα να «χωρίσουν», οι θεωρητικές και οι θετικές επιστήμες αποτελούν ξεχωριστή επιλογή κάθε μαθητή του λυκείου που έρχεται στην δύσκολη θέση να διαλέξει μεταξύ... δύο βασικών κλάδων της επιστήμης.

Το ταλέντο στα μαθηματικά, ή η έφεση στα αρχαία είναι τα κύρια χαρακτηριστικά που θα οδηγήσουν τους μαθητές στην επιλογή της κατεύθυνσης τους. Μια επιλογή που έρχεται να αποκλείσει σε τεράστιο βαθμό κάθε επαφή με την... θεωρητικά αντίθετη επιστήμη. Γιατί όμως στηρίζουμε αυτό το ξεκάθαρο διαχωρισμό μεταξύ θετικών και θεωρητικών επιστημών;

Αδιαμφισβήτητα, μαθηματικά και φιλοσοφία είναι δυο διαφορετικές επιστήμες. Ειδικότερα στην εποχή μας, όπου κάθε επιστήμη εμβαθύνει όσο το δυνατόν παραπάνω στην εξειδίκευση, όπου κάθε σχολή έχει τη τάση να διαφοροποιείται από τις διπλανές της, η βαθιά και σημαντική σχέση που διατηρούσαν οι θεωρητικές και οι θετικές επιστήμες έχει αποδυναμωθεί εμφανώς.

Προφανώς και οι ανάγκες που έχουν δημιουργηθεί στη σημερινή εποχή, ως ένα σημείο «εμποδίζουν» τη συστηματική ενασχόληση με θεματικούς κύκλους που ξεφεύγουν από το καθαρό γνωστικό αντικείμενο κάθε επιστήμονα.

Η τεχνολογική ανάπτυξη σίγουρα έχει «βοηθήσει» στο διαχωρισμό κάθε επιστήμης. Η πλήρης αφοσίωση κάθε επιστήμονα στα... γνωστά μονοπάτια του αντικειμένου του όμως ήδη εμφανίσει αρνητικά στοιχεία.

Όταν ο Πλάτωνας δημιουργούσε τη φημισμένη σχολή του το 387 π.Χ, φρόντισε με μια επιγραφή σε κεντρικό κτίριο να περάσει ένα σημαντικότατο μήνυμα. Το ρητό «Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω μου την στέγην» εξηγούσε ακριβώς τη στάση που κρατούσε ο αρχαίος φιλόσοφος απέναντι στα μαθηματικά, την επιστήμη που πλέον κανένας θεωρητικός επιστήμονας δεν... παίρνει στα σοβαρά.

Σε όλες τις εποχές της κουλτούρας και της μάθησης υπήρξαν φιλόσοφοι-μαθηματικοί και μαθηματικοί – φιλόσοφοι. Ο γνωστός μαθηματικος Μπερνάντ Μπολζάνο, το 19ο αιώνα είχε δηλώσει πως: «Ένας αδύνατος μαθηματικός δεν θα γίνει ποτέ δυνατός φιλόσοφος.» Η σχέση που συνδέει μαθηματικά και φιλοσοφία, αλλά και γενικότερα θεωρητικές και θετικές επιστήμες, είναι τόσο δυνατή που δεν μπορεί να περνά ανυπολόγιστη από όσους επιστήμονες θέλουν να διακριθούν.

Ο βασικός συνδετικός κρίκος μεταξύ των δυο επιστήμων είναι η έννοια της λογικής.

Όποιος έχει εμβαθύνει έστω και λίγο σε κάποια θεωρητική ή θετική επιστήμη, γνωρίζει τη βασική τους λογική. Είτε μαθηματικά είτε φιλοσοφία όμως, ο τρόπος σκέψης είναι κατά βάση ίδιος.

Η λογική της απόδειξης, της πλήρους τεκμηρίωσης κάθε δεδομένου που προκύπτει, είναι κοινή και για τις δύο επιστήμες. Τα λογικά βήματα που ακολουθούνται, είναι σε μεγάλο βαθμό κοινά.

Φιλοσοφία και μαθηματικά είναι δυο επιστήμες που αναπτύσσονται ταυτόχρονα. Το εντυπωσιακό χαρακτηριστικό τους όμως είναι πως και όσο διαφορετικά και να δείχνουν, αλληλοστηρίζονται ώστε να αναπτυχθούν.

Το πρακτικό στοιχείο των μαθηματικών βοηθά την εξέλιξη της φιλοσοφίας και αντίστοιχα το θεωρητικό κομμάτι της φιλοσοφίας αποτελεί πηγή έμπνευσης νεοφώτιστων μαθηματικών. Έχοντας κοινή λογική, εφαρμόζοντας τους ίδιους νοηματικούς κανόνες, οι δύο επιστήμες συμπλέουν αρμονικά.

Άλλωστε, κάθε μαθηματική ανακάλυψη αποτελεί αντικείμενο φιλοσοφικών αναζητήσεων. Κάθε μαθηματικό μοντέλο χρειάζεται τη συμβολή της φιλοσοφίας ώστε να αναδειχθεί και να μετατραπεί σε πρακτική εφαρμογή μέσα στη κοινωνία.

Με την ίδια λογική, κάθε φιλοσοφική ρήση αποτελεί πηγή ιδεών για τους θετικούς επιστήμονες, δίνοντας τους την ευκαιρία να ανακαλύψουν νέες πτυχές του αντικειμένου τους,

Λαμβάνοντας υπόψιν τα σημαντικά κοινά χαρακτηριστικά δύο τόσο... διαφορετικών επιστημών, είναι απορίας άξιο πως μαθηματικά και φιλοσοφία έχουν καταλήξει να είναι δυο εκ διαμέτρου αντίθετα γνωστικά αντικείμενα.

Με βάση την... ερωτική σχέση που διατηρούν εδώ και τόσους αιώνες, θα έπρεπε κάθε φιλόσοφος και κάθε μαθηματικός να «αγαπούν» εξίσου και τις δύο επιστήμες. Ίσως αυτό αποτελέσει μια λύση στη μονοδιάστατη λογική που τείνει να αφομοιώσει η σημερινή κοινωνία.

Είναι γεγονός ότι η θέση της γυναίκας στη σύγχρονη κοινωνία έχει αναβαθμιστεί σημαντικά, καθιστώντας δυνατό πια να θεωρείται ηρωίδα ή πολεμίστρια.

Μερικές φορές όμως, ακόμη και αιώνες πριν, υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες συγκεκριμένες γυναίκες έπαυαν να θεωρούνται απλές μηχανές παραγωγής και ανατροφής παιδιών, άρπαζαν χωρίς δισταγμό ασπίδα και σπαθί με σκοπό να υπερασπιστούν τις ίδιες αλλά και τις οικογένειες τους. Εδώ και πολλά χρόνια το ερώτημα που εγείρεται είναι αν όντως υπήρξαν γυναίκες πολεμίστριες ή αν η φαντασία γενεών ολόκληρων βασίστηκε μόνο σε φανταστικά μυθιστορήματα και θρύλους.

Και δεν αναφερόμαστε μόνο σε συγκεκριμένες περιπτώσεις γυναικών που δεν τους πτόησε η σκέψη του θανάτου και κατάφεραν να δώσουν ατρόμητες, μία ηρωική μάχη. Υπήρξαν όντως γυναίκες που συστηματικά ακολουθούσαν τους άντρες σε όλες τις μάχες-επιδρομές; Σημαντικό παράδειγμα προς αναζήτηση της αλήθειας θα μπορούσε να είναι οι γνωστές Shieldmaidens (ή σε πολύ απλή μετάφραση οι Κόρες της Ασπίδας) της σκανδιναβικής μυθολογίας-ιστορίας. Χαρακτηριστικά στη σειρά Vikings του History Channel, βλέπουμε γυναίκες όπως η ατρόμητη Λάγκερθα, να μάχεται δίπλα στον (πρώην) άντρα της ή να λαμβάνει τη θέση άρχοντα. Πόσο ιστορικά αποδεδειγμένα αληθινό θα μπορούσε να είναι κάτι τέτοιο;

Είναι γνωστό ότι υπάρχουν αμέτρητες ιστορικές αναφορές πολεμιστριών, αλλά οι περισσότερες είναι βασισμένες σε αναξιόπιστα ηρωικά έπη, όπως αυτό του Κύκλου Βόλσουνγκ (Völsunga Saga) κατά τον οποίο, η ξακουστή Βαλκυρία Μπρουνχίλντε θεωρούνταν δεινή πολεμίστρια, ή του Κύκλου Τύρφινγκ(The Tyrfing Cycle), κατά τον οποίο ή Χέρβορ πήρε το σπαθί του πατέρα της για να πάρει εκδίκηση για τον θάνατο του. Όμως, όλα αυτά δε παύουν να είναι ιστορίες φαντασίας και μεμονωμένες περιπτώσεις γυναικών.

Οι Βαλκυρίες ωστόσο σύμφωνα με τη Σκανδιναβική μυθολογία ήταν οι 9 φτερωτές κόρες του Όντιν, οι οποίες είχαν ως καθήκον τη συλλογή των πιο γενναίων πολεμιστών που πέθαιναν στη μάχη και τη μεταφορά τους στη Βαλχάλα, καθώς ο Όντιν προσπαθούσε να μαζέψει στρατό για να πολεμήσει με το μέρος του στην προκαθορισμένη μάχη για το τέλος του κόσμου, το Ράγκναροκ. Μήπως είναι από τις φορές που η μυθολογία αντιγράφει την πραγματικότητα ή στην προκειμένη περίπτωση συμβαίνει το αντίθετο; Σίγουρα υπάρχουν αμέτρητα πολιτιστικά τεκμήρια τα οποία παρουσιάζουν γυναίκες με πολεμική ένδυση, αλλά είναι επιβεβαιωμένο ότι αυτά παρουσιάζουν μόνο τις συγκεκριμένες γυναικείες θεότητες και όχι αληθινές πολεμίστριες;

Υπάρχουν βέβαια, άλλες πιο αξιόπιστες, ιστορικές πηγές, όπως για παράδειγμα αυτή του Άνταμ της Βρέμης (1070 μ.Χ) ή αυτή του Σάξωνα του Γραμματικού (12ος αιώνας μ.Χ.) που μιλούν για ολόκληρες κοινότητες γυναικών οι οποίες φορούσαν αντρικά ρούχα, ήταν δεινές πολεμίστριες και διψούσαν για αίμα και μάχες. Όμως, όλες αυτές οι πληροφορίες προέρχονται από Χριστιανούς οι οποίοι είχαν τελείως διαφορετική άποψη για τους σωστούς τρόπους συμπεριφοράς των γυναικών και μάλλον αυτές οι γυναίκες έμοιαζαν στα μάτια τους πολύ απελευθερωμένες για τα στενόμυαλα μεσαιωνικά χριστιανικά γούστα.

Χάρη σε μία έρευνα του Shane McLeod από το Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας αποφασίστηκε να επανεξεταστεί ο τρόπος με τον οποίο οι ακαδημαϊκοί μελετούσαν τα λείψανα των Βίκινγκς. Μέχρι στιγμής όσοι σκελετοί ήταν θαμμένοι μαζί με τα όπλα τους θεωρούνταν ότι είναι άντρες, ενώ οι γυναικείοι σκελετοί αναγνωρίζονταν από το περιδέραιο που φορούσαν στο λαιμό τους. Όμως, εξετάζοντας ξανά 14 λείψανα τα οποία ήταν θαμμένα με όπλα, ανακαλύφθηκε ότι τα 6 απ’αυτά τελικά ανήκαν σε γυναίκες! Ωστόσο υπάρχουν επιβεβαιωμένοι τάφοι γυναικών στη Νορβηγία, στη Σουηδία και στη Δανία, μέσα στους οποίους έχουν βρεθεί τσεκούρια, λόγχες κ.α.

Βέβαια, όλα αυτά δεν αποδεικνύουν ότι υπήρχαν ολόκληρες κοινότητες πολεμιστριών ή ότι μπορούσαν όλες να ακολουθήσουν τους Βίκινγκς στις επιδρομές, παλεύοντας στο πλευρό τους. Σίγουρα, υπήρχαν μεμονωμένες περιπτώσεις γυναικών οι οποίες είχαν πολεμικές ικανότητες και αν πάρουμε παράδειγμα από τα έπη, κατάφεραν να αποκτήσουν φήμη χάρη σε αυτές. Μέχρι να βρεθούν περισσότερες αποδείξεις (και αν ποτέ βρεθούν) δε μπορούμε να ξέρουμε με βεβαιότητα. Σίγουρα, όμως η ιδέα μιας ατρόμητης πολεμίστριας προκαλεί δέος και θαυμασμό μέχρι και σήμερα.

theancientwebgreece.wordpress.com

Με τη μεταφορά της πρωτεύουσας από το Ναύπλιο το 1834, η Αθήνααναλαμβάνει την πρωτοκαθεδρία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και προκειμένου να καλύψει τα ‘κενά’ που άφησε η τουρκοκρατία, επιδίδεται σε έναν αγώνα ταχύτητας.

«Μια νέα πόλη ιδρυόταν στην τοποθεσία της αρχαίας πόλης και μιας μεσαιωνικής κωμόπολης ολοσχερώς κατεστραμμένης μετά από τέσσερις αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας, […]μια νέα πρωτεύουσα, μια πόλη τεχνητή, δημιουργημένη από το κράτος, τους Βαυαρούς και τη μεταπρατική αστική τάξη».Υπό αυτές τις συνθήκες λοιπόν, το όραμα της προόδου ταυτίστηκε με τον εξευρωπαϊσμό που εξ’ ορισμού επέβαλε τη ρήξη με το άμεσα πρότερο παρελθόν.

Οι πολλαπλές και αδιόρατες συνδέσεις του Ελληνισμού με την Τουρκοκρατία έπρεπε να ξεχαστούν.

Το εισαγόμενο αρχιτεκτονικό ιδίωμα του ‘ελληνικού κλασικισμού’, ή απλά ο ‘νεοκλασικισμός’ επιβλήθηκε και καθιερώθηκε ως κυρίαρχη αισθητική επιταγή (αρχικά στην επικράτεια της πρωτεύουσας και έπειτα και στις περιφερειακές πόλεις) χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία ή αντίσταση. «Ως διαδεδομένο ρεύμα στη δυτική Ευρώπη συνέδεε οπτικά την Αθήνα με τις άλλες πόλεις που η νέα πρωτεύουσα επιθυμούσε να μιμηθεί: με τις ορατές αναφορές στο αρχαίο Ελληνικό παρελθόν τεκμηρίωνε την επιθυμία επιστροφής της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής στη χώρα καταγωγής της». Η Αθήνα συνεπώς χτίστηκε σύμφωνα με χάρτες και οδηγίες άλλων πόλεων: της Αθήνας του παρελθόντος από τη μία και των σύγχρονων ευρωπαϊκών πόλεων από την άλλη.

Μέσα στα 30 πρώτα χρόνια ζωής του ελληνικού κράτους, Βαυαροί μηχανικοί (μαζί με ντόπιους τεχνίτες) είχαν ήδη κατασκευάσει, αναπαράγοντας τα αισθητικά πρότυπα του νεοκλασικισμού, τα περισσότερα δημόσια κτίρια και ιδιωτικά μέγαρα της Αθήνας. Πάνω από 170 σχέδια νέων πόλεων ή επεκτάσεων εγκρίθηκαν κατά τον 19ο αιώνα. Μέσα από αυτά τα σχέδια, η πολιτεία επιτελεί έναν τριπλό στόχο. Απ’ τη μία προωθεί τη δημιουργία ενός ομοιογενούς αστικού χώρου, απ’ την άλλη αναπαριστά την αναγέννηση της χώρας, εκφράζει τον κλασικό της προσανατολισμό και ισχυροποιεί τη σύγχρονη νεωτερική της ταυτότητα ενώ ταυτόχρονα συνδέεται με το αρχαίο της παρελθόν αποκαθιστώντας την ιστορική της συνέχεια.

Η κατάσταση της σύγχρονης Ελλάδας στα μάτια πολλών Δυτικών συνέπιπτε με την «κοσμική εκδοχή της Πτώση από τον Παράδεισο». Η ανακάλυψη των σημαδιών της τουρκικής επίδρασης (ορισμένοι ίσως πρόσθεταν και της βυζαντινής) στην πολιτισμική κληρονομιά μιας χώρας που όφειλε να εμφανίζεται ως κοιτίδα του δυτικού πολιτισμού, δεν μπορεί παρά να προκαλεί απογοήτευση και εξορισμού να τοποθετεί τους σύγχρονους Έλληνες σε πολιτισμικά υποβαθμισμένη και ταπεινωτική θέση.

Οι Γερμανοί που δούλεψαν ή εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα συνάντησαν μια χώρα με τρομερή φτώχια και επιδημίες και –κυρίως– με έναν λαό που δεν είχε καμία σχέση με τους Έλληνες του Hölderlin, του David και του Winckelman. Όπως ήταν αναμενόμενο, οι αντιλήψεις και αναπαραστάσεις για την Ελλάδα επέδρασαν καθοριστικά στη διαχείριση και διαμόρφωση του αστικού τοπίου. Αξίζει λοιπόν να δούμε πώς ο τόπος οργανώνεται σε τοπικό επίπεδο, πώς ο τόπος στον οποίο παραπέμπουν οι ταξιδιώτες επηρεάζει τον λόγο των ‘ντόπιων’ κατοίκων.

Η σύγχρονη πόλη, αν επιθυμούσε να λάβει μέρος στον στίβο της ‘προόδου’, όφειλε να αποκαθαρθεί από τα ανεπιθύμητα σημάδια του οθωμανικού παρελθόντος. Συνέπεια αυτής της ‘καθαρεύουσας’ επιλογής, πέρα από τη ψυχολογική σύγχυση και την κρίση ταυτότητας που προκάλεσε στις μάζες των ντόπιων κατοίκων, ήταν και οι τρομερές καταστροφές που επέφερε στα μεταγενέστερα στρώματα του παλίμψηστου της πόλης. «Ακριβώς όπως η επίσημη γλώσσα, έτσι και η επίσημη πόλη είναι καθαρεύουσα. Ακριβώς όπως η γλώσσα, έτσι και η πόλη αποτίναξε κάθε μεταγενέστερη κληρονομιά, γύρεψε να μηδενίσει τον ενδιάμεσο χρόνο».

Σύμφωνα με τον Φιλιππίδη (1984:78) «ενδεικτικό σημείο της απόρριψης κάθε επαφής με το πρόσφατο παρελθόν είναι […] η συχνότητα καταστροφής των βυζαντινών και μεταβυζαντινών μνημείων […] σε πολλές ανασκαφές ακολουθούσαν την ίδια πάντα τακτική: καταστροφή όλων των μεταγενέστερων στρωμάτων ώσπου να αποκαλυφθούν οι κλασικές αρχαιότητες».

Οι παράγοντες που καθόρισαν την επιλογή της νέας πρωτεύουσας και σε μεγάλο βαθμό όρισαν το μέλλον της, όπως είδαμε και παραπάνω, ήταν κυρίως πολιτισμικοί και ιδεολογικοί παρά πρακτικοί. Η απόφαση φυσικά, δεν ήταν ομόφωνη. Τα διάφορα τοπικά συμφέροντα σε συνδυασμό με το αποκεντρωτικό σύστημα της Τουρκοκρατίας προωθούσαν πόλεις σε διάφορα μέρη της χώρας. Η Κόρινθος, τα Μέγαρα, το Άργος, η Τρίπολη, η Σύρος και φυσικά το Ναύπλιο ήταν μερικές μόνο από τις προτάσεις.

Η γοητεία ωστόσο που ασκούσε η Αθήνα, περισσότερο βέβαια ως ιδέα και λιγότερο ως πραγματική πόλη, συνοψίζεται στα λεγόμενα του Georg Ludwig von Maurer, μέλος της τριμελούς βαυαρικής αντιβασιλείας. «..υπέρ της Αθήνας» έγραψε «συνηγορούσαν όλες εκείνες οι αναμνήσεις για τον αττικό πολιτισμό, για τις τέχνες, για τις επιστήμες, για την αθάνατη πολεμική της δόξα. […] Ποιος βασιλιάς θα μπορούσε να διαλέξει άλλη έδρα για την Κυβέρνησή του, τη στιγμή που έχει στα χέρια του την πνευματική έδρα του κόσμου;»

Την εποχή της ανεξαρτησίας, η Αθήνα δεν ήταν παρά ένα έρημο και ερειπωμένο χωριό και ο Πειραιάς μια αφιλόξενη και ακατοίκητη ακτή. Ο πληθυσμός της το 1834, οπότε και ανακηρύχτηκε επίσημα σε πρωτεύουσα, δεν ξεπερνούσε τις 12.000. Όλοι σχεδόν οι ξένοι ταξιδιώτες της εποχής, αλλά και πολλοί κάτοικοι, συμφωνούν στο ότι η Αθήνα δε διέθετε την κατάλληλη υποδομή για μια πρωτεύουσα.

Ο νεαρός αρχιτέκτονας Cristian Hansen που σχεδίασε το Πανεπιστήμιο και άλλα κτίρια, έγραψε το 1837: «Θα μου ήταν αδύνατο να περιγράψω την πρώτη εντύπωση που μου προξένησε η Αθήνα, μια πόλη τελείως κατεστραμμένη, με τα υπέροχα λείψανα της αρχαιότητας να κείτονται σε σωρούς από ερείπια. Ελάχιστα σπίτια είχαν στέγη και οι δρόμοι ήταν αδιάβατοι επειδή δεν υπήρχε τίποτα όρθιο. Την ίδια εικόνα ερήμωσης παρουσίαζαν και οι γύρω αγροί, που έμοιαζαν να μην είχαν καλλιεργηθεί ποτέ».

Όταν έγινε η επιλογή της Αθήνας ως Πρωτεύουσας του νεοσύστατου Ελληνικού κράτους, η Αθήνα ήταν ένα χωριό 4.000 κατοίκων και ο Πειραιάς μια ασήμαντη ιχθυόσκαλα («Ήσαν δε τότε [1834] αι Αθήναι κωμόπολις 10 ή 12.000 κατοίκων, πλήρης ερειπίων, ολίγας οικίας παρά τους πρόποδας της Ακροπόλεως έχουσα»).

Τον Οκτώβριο του 1824, επί φρουραρχίας Γκούρα, πραγματοποιήθηκε μια καταγραφή στην επαναστατημένη Αθήνα, σύμφωνα με την οποία στην Πόλη υπήρχαν 9.040 κάτοικοι και 1.605 σπίτια, που κατανέμονταν σε 35 ενορίες. Την εποχή εκείνη, η πράγματι μεγαλούπολη Θεσσαλονίκη είχε περί τις 60.000 κατοίκους, η δε Τρίπολη και η Πάτρα περί τις 15.000…

Τον Αύγουστο του 1832 μετά τις περιπέτειες του απελευθερωτικού πολέμου• αναφωνεί ο Λουδοβίκος Ρος: «Αυτό δεν είναι αι ιοστεφείς και περίφημοι Αθήναι. Αυτό είναι μονάχα ένας θεόρατος σωρός ερείπια, μια άμορφη […] γκριζωπή μάζα στάχτης και σκόνης, απ’ όπου ξεπροβάλλουν μια δωδεκάδα φοίνικες και κυπαρίσσια, τα μόνα που αντιστέκονται στην καθολική ερήμωση.

Την ίδια περίπου εποχή (1832-1833) επισκέπτεται την Αθήνα και ο αποσπασμένος στο εκστρατευτικό σώμα του Στρατηγού Maison, J.L. Lacour: «Η καρδιά σφίγγεται φτάνοντας στην Αθήνα. Νέα ερείπια καλύπτουν τα αρχαία, τα καταχωνιασμένα μέσα στη γη. […] Στενά, σκοτεινά, λασπώδη, ακανόνιστα δρομάκια. Βρώμικα, καπνισμένα και δυσώδη μαγαζιά, με πραμάτειες που θα τις περιφρονούσαν ως και οι πλανόδιοι πωλητές στα χωριάτικα πανηγύρια μας, κι όλα αυτά περικυκλωμένα από ένα χονδροειδές τοιχίο, να τι έχει αντικαταστήσει το Ωδείο του Περικλέους, το Ελευσίνιο, το Λύκειο, τους Κήπους και τον Ναό της Αφροδίτης, τις Πύλες του Ερμού, […] και τα λοιπά μνημεία, των οποίων μόνον τα ονόματα έχουν απομείνει».

Ο εκ των Αντιβασιλέων Georg Maurer, που έφθασε στην Αθήνα το 1833 κατά τη διάρκεια της πρώτης επίσκεψης του Όθωνα, σημειώνει: «Η Αθήνα που πριν απ’ τον Απελευθερωτικό Πόλεμο αριθμούσε 3.000 περίπου σπίτια, τώρα δεν είχε ούτε 300. Τα άλλα είχαν μεταβληθεί σ’ έναν άμορφο σωρό από πέτρες».

O Thomas Abbet-Grasset παρατηρεί τον Οκτώβριο του 1834: «Δεν υπάρχουσιν όμως πλέον Αθήναι. Εις τον τόπον της ωραίας δημοκρατίας απλούται σήμερον πενιχρά πολίχνη, μαύρη εκ των καπνών, σιωπηλή ως φύλαξ των νεκρών μνημείων, με στενούς και ασύμμετρους δρομίσκους»..

Tο 1896 η Αθήνα ήταν πλέον μια πόλη με 123.000 κατοίκους, καλοσχεδιασμένες λεωφόρους, δεντροφυτεμένες πλατείες και επιβλητικές δημόσιες και ιδιωτικές οικοδομές. Ο Τραυλός συνοψίζει τη σημασία του πολεοδομικού σχεδιασμού στο νέο κράτος ως εξής: «Η ιστορία της πολεοδομικής εξελίξεως των νεώτερων Αθηνών είναι μια ατελεύτητος σειρά τροποποιήσεων και επεκτάσεων του αρχικού σχεδίου της πόλεως, περιλαμβανομένων εις υπερδισχίλια διατάγματα».

Το αρχικό σχέδιο της πόλης ανέλαβαν και εκπόνησαν, το 1833, ο Σταμάτιος Κλεάνθης και ο Eduard Schaubert. Κατά τη διάρκεια της αντιβασιλείας, μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια και πριν από την άφιξη του Όθωνα, η προσωρινή ελληνική κυβέρνηση ανέθεσε στους δύο νέους αρχιτέκτονες το σχεδιασμό των νέων Αθηνών. Όπως ανέφερε αργότερα ο Κλεάνθης, το σχέδιο έπρεπε να είναι: «εφάμιλον της αρχαίας δόξης και λαμπρότητος της πόλεως ταύτης, και άξιον του αιώνος εις τον οποίον ζώμεν». Οι δύο αρχιτέκτονες σχεδίασαν τη νέα πρωτεύουσα σύμφωνα με τις πολεοδομικές αρχές που επικρατούσαν στις νεοκλασικές κηπουπόλεις του πρώιμου 19ου αιώνα.

Η Αθήνα των Κλεάνθη και Schaubert είχε έκταση 2.890 στρέμματα και είχε υπολογιστεί ότι θα ‘στέγαζε’ 35-40.000 κατοίκους. Το σχέδιο που πρότειναν συνοδευόταν από ένα εκτενές υπόμνημα όπου περιέγραφαν την ιδέα της πόλης που οραματίζονταν και ανέλυαν τις λεπτομέρειες της σύνθεσης.

Πηγή https://kompreser.espivblogs.net/

Απομεσήμερο Τετάρτης στην Ηρώδου Αττικού. Ένα ζευγάρι Βρετανών περπατά νωχελικά κάτω από τη σκιά που απλώνουν τα πανύψηλα δέντρα του Εθνικού Κήπου. Καθώς κατηφορίζουν, την προσοχή τους αποσπά ο εύζωναςπου στέκει ακίνητος και με το βλέμμα «καρφωμένο» στον ορίζοντα έξω από την πύλη του Στρατοπέδου της Προεδρικής Φρουράς. Η γυναίκα σπεύδει να φωτογραφηθεί μαζί του.

Όταν όμως ο άνδρας που τη συνοδεύει σηκώνει την κάμερα για να απαθανατίσει τη στιγμή, ακούγεται μια φωνή να λέει στα αγγλικά: «Please take off your hat» (Παρακαλώ βγάλτε το καπέλο σας).

Η τουρίστρια υπακούει αμέσως στο… κέλευσμα του επόπτη, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την τήρηση της τάξης στα τρία σημεία που φρουρούν οι εύζωνες -στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη έξω από τη Βουλή, στο Προεδρικό Μέγαρο και στην πύλη του στρατοπέδου της Προεδρικής Φρουράς στην Ηρώδου Αττικού- και να παρεμβαίνει ώστε να αποφευχθούν «παρατράγουδα».

Ο ρόλος του επόπτη, ειδικά τους θερινούς μήνες που οι τουρίστες συνωστίζονται μπροστά στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, είναι καθοριστικός. «Υπάρχουν περιπτώσεις που πίσω από την πλάτη του επόπτη, όταν είναι για παράδειγμα στον έναν Σκοπό, πηγαίνουν και ενοχλούν τον άλλον. Τότε υπάρχει ένας κώδικας επικοινωνίας. Ο εύζωνας χτυπάει μια φορά το όπλο κάτω. Πολλοί ακόμα και με το χτύπημα του όπλου… τρομάζουν και εξαφανίζονται», δηλώνει στην «Κ» ο διοικητής της Προεδρικής Φρουράς Ροδόλφος Δημητρόγλου.

Παρόλα αυτά το χτύπημα του κοντακίου του όπλου δεν συνδέεται απαραίτητα με την παρουσία του κόσμου. Μπορεί να κρύβει από την πιο απλή ενόχληση, λόγω θερμοκρασίας, μέχρι την παρουσία κάποιου αδέσποτου σκύλου, που εμποδίζει τον βηματισμό. Όταν η αιτία δεν είναι εμφανής, ο επόπτης πλησιάζει τον Εύζωνα, στέκεται μπροστά του και αναλαμβάνει με καίριες ερωτήσεις να «εκμαιεύσει» το πρόβλημα. Η επικοινωνία μεταξύ των δύο ανδρών σε αυτά τα έκτακτα περιστατικά γίνεται συνθηματικά με νεύματα των ματιών.

Οι «άτυποι» κανόνες της Προεδρικής Φρουράς δεν επιτρέπουν στους πολίτες να ανεβαίνουν δύο δύο στο μνημείο για να φωτογραφηθούν. Το «πρωτόκολλο» απαγορεύει επίσης, σε ένδειξη σεβασμού, τις απρεπείς χειρονομίες, το προκλητικό ντύσιμο, τα γυαλιά ηλίου, τα καπέλα και τα χέρια στις τσέπες. «Κόκκινη γραμμή» αποτελούν και οι σέλφι.

Ωστόσο, οι πιο τολμηροί τουρίστες επιχειρούν ακόμη και να τους αγγίξουν για να διαπιστώσουν ότι δεν πρόκειται για… αγάλματα, ενώ άλλοι προσπαθούν με μορφασμούς και χειρονομίες να τους κάνουν να γελάσουν. Από τους πιο ενοχλητικούς είναι, λόγω κουλτούρας, οι Κινέζοι, και οι πιο «ήσυχοι» οι Ευρωπαίοι.

«Δεν είναι τόσο το πρόβλημα ο τουρίστας όσο τα αντικειμενικά προβλήματα της ζέστης και του κρύου. Τα επεισόδια όχι τόσο πολύ, γιατί εκτιμάμε τον κίνδυνο και επεμβαίνουμε και προφυλάσσουμε τους εύζωνες. Στα πολύ μεγάλα επεισόδια έχουν αποχωρήσει κιόλας, ανεβαίνοντας προς τη μεριά των σκαλοπατιών που είναι πίσω από τη Βουλή. Πάνω από όλα είναι η ανθρώπινη ζωή», προσθέτει από την πλευρά του ο κ. Δημητρόγλου.

«Έχει τύχει σε κάποια πορεία κάποιος να ξαπλώσει στο Μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη και τότε ένιωσα ασέβεια προς εμάς», θυμάται ο εύζωνας Δημήτριος Βλαχοκυριάκος.

Δεν λείπουν πάντως και τα περιστατικά που σκορπούν συγκίνηση και υπερηφάνεια στους, φαινομενικά, τουλάχιστον, απόμακρους τσολιάδες. «Είχε έρθει ένα σχολείο με παιδιά με κινητικά προβλήματα και είχε ανέβει στο Μνημείο να βγάλει φωτογραφία μαζί μου ένα παιδί σε αναπηρικό καροτσάκι. Εκείνη τη στιγμή ένιωσα πολύ υπερήφανος, γιατί αισθάνθηκα ότι δίνω ελπίδα σε αυτά τα παιδιά», λέει ο εύζωνας Θεόδωρος Μελισσόπουλος.

«Κάποια στιγμή δύο πρώην εύζωνες ήρθαν και μου είπαν ότι είναι πολύ υπερήφανοι που στέκονται δίπλα μου, διότι έρχονταν στο Μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη μετά 40 χρόνια. Αυτό με συγκίνησε και με έκανε να νιώσω κι εγώ το ίδιο υπερήφανος», καταθέτει τη δική του εμπειρία ο Δημήτριος Βλαχοκυριάκος.

Το να γίνει κανείς εύζωνας κατορθώνοντας να αγνοεί τις εξωτερικές προκλήσεις απαιτεί μεγάλη πειθαρχία. Σε αυτό συμβάλλει και η αυστηρή αλλά και επίπονη εκπαίδευση.

«Οταν είμαι πάνω στο μνημείο δεν μπορεί τίποτα να μου αποσπάσει την προσοχή. Είτε είναι 1.000 άτομα κάτω, είτε 10 για εμάς είναι το ίδιο», εξηγεί ο Θεόδωρος Μελισσόπουλος.

«Για κανέναν λόγο δεν θα γύριζα το βλέμμα μου, γιατί τότε θα χανόταν η μαγική εικόνα που ο κόσμος έχει στο μυαλό του για εμάς», συμπληρώνει ο εύζωνας Δημήτριος Βλαχοκυριάκος.

Η εκπαίδευση των ευζώνων διαρκεί έξι εβδομάδες.

«Περιλαμβάνει αρχικά ασκήσεις με και χωρίς όπλο, μετά ξεκινάμε τις ακινησίες σταδιακά από τα 60 λεπτά και φτάνουμε μέχρι τα 120 λεπτά και ακολουθεί ο ευζωνικός βηματισμός και η ευζωνική υπηρεσία. Εχουμε επίσης καθημερινά σωματική αγωγή και ασκήσεις παρελάσεων», εξηγεί ο διοικητής της Προεδρικής Φρουράς.

Αν και η ακινησία αποτελεί φαινομενικά το μεγαλύτερο εμπόδιο, ο ευζωνικός βηματισμός είναι αυτός που οδηγεί στις περισσότερες «απώλειες», καθώς από τους 90 υποψήφιους εύζωνες που επιλέγονται ανά ΕΣΣΟ μόλις οι μισοί τα καταφέρνουν.

Για να διαβεί ωστόσο κάποιος το κατώφλι του στρατοπέδου της Προεδρικής Φρουράς και να φτάσει στο στάδιο της εκπαίδευσης θα πρέπει να πληροί συγκεκριμένα κριτήρια, όπως να είναι αναστήματος άνω του 1,87 μ. και να έχει άριστη σωματική διάπλαση και ψυχοπνευματική κατάσταση.

Πηγή: kathimerini.gr

Δυόμιση χιλιάδες χρόνια μετά που ο Αριστοτέληςέγραψε τα «Πολιτικά» αποδείχθηκε όχι μόνο επίκαιρος και σοφός αλλά φάνηκε να ήξερε τον σχεδιασμό όσων ήθελαν να εξοντώσουν το λαό ο οποίος είναι ο ίδιος από τότε μέχρι σήμερα.

Αλλά και ο Πλάτωνας είχε σκιαγραφήσει πλήρως το αποτέλεσμα όσων ήταν άβουλοι και αμέτοχοι στα κοινά με αποτέλεσμα να φέρνουν πάνω από τα κεφάλια τους επικίνδυνους και καταστροφικούς κυβερνήτες. Το ίδιο όμως φαίνεται να συμβαίνει μέχρι και σήμερα.

Διαβάστε στο παρακάτω απόσπασμα την σημασία των λόγων τους:

Επιδίωξη της τυραννίας είναι να πτωχεύσουν οι πολίτες, αφενός για να συντηρείται με τα χρήματά τους η φρουρά του καθεστώτος και αφ ετέρου για να είναι απασχολημένοι οι πολίτες και να μην τους μένει χρόνος για επιβουλές.

Σε αυτό το αποτέλεσμα αποβλέπει τόσο η επιβολή μεγάλων φόρων, η απορρόφηση των περιουσιών των πολιτών, όσο και η κατασκευή μεγάλων έργων που εξαντλούν τα δημόσια οικονομικά.

– ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Αλλά και ο Πλάτωνας είχε γράψει για τον λαό:

Κάθε λαός είναι άξιος των ανθρώπων που τον κυβερνούν. Κανείς δεν είναι πιο υποδουλωμένος από εκείνους που εσφαλμένα πιστεύουν πως είναι ελεύθεροι. Όσοι αδιαφορούν για τα κοινά είναι καταδικασμένοι να εξουσιάζονται πάντα από ανθρώπους κατώτερούς τους.

– Πλάτωνας 427-347 π.Χ

Με αφορμή την συζήτηση για την απαγόρευση του καπνίσματος, που αναμένεται να τεθεί σε εφαρμογή, έρχεται στο φως για πρώτη φορά το έτος που πραγματοποιήθηκε η πρώτη εφαρμογή αυτού του νόμου.

Σύμφωνα με δημοσίευμα ιστορικού αναλυτή που δημοσιεύει το Saronic Magazine, γίνεται γνωστό ότι η πρώτη απαγόρευση που έγινε στον Ελληνικό χώρο ήταν το 1856.

Παράλληλα να σημειώσουμε πως η Ελλάδα αναφέρεται ως η χώρα με τους περισσότερους νόμους, και στις περισσότερες φορές, πολύ καλύτερους από άλλων χωρών. Ωστόσο με μία μικρή διαφορά, ότι ποτέ δεν εφαρμόζονται..

Όπως φαίνεται η απαγόρευση την εποχή εκείνη δεν πραγματοποιήθηκε για λόγους υγείας, αλλά εξ αιτίας των πολλών πυρκαγιών από τσιγάρα ενώ αξίζει να σημειωθεί πως η γραφή είναι η ίδια με διαφορά το τονικό.

Ολόκληρο το διάταγμα της εποχής εκείνης:

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ

Περί απαγορεύσεως του καπνίζειν εντός των δημοσίων γραφείων και καταστημάτων.

Ο Θ Ω Ν

Ε Λ Ε Ω   Θ Ε Ο Υ

ΒΑΣΙΛΕΥΣ  ΤΗΣ  ΕΛΛΑΔΟΣ

Θέλοντες να προλάβωμεν όσον ένεστι τα εξ ενδεχομένων πυρκαϊών δυστυχήματα, επί τη προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, απεφασίσαμεν και διατάττομεν.

Α΄. Απαγορεύεται η χρήσις του καπνίζειν είτε δια καπνοσυρίγκων (τσιμπουκίων), είτε διά σιγάρων, εις πάντας εν γένει τους υπαλλήλους και υπηρέτας του Κράτους εντός των δημοσίων γραφείων και καταστημάτων.

Β΄. Η απαγόρευσις αύτη επεκτείνεται και εις πάντα άλλον προσερχόμενον εις τα ειρημένα καταστήματα και γραφεία χάριν υποθέσεως ή άλλης τινός αιτίας.

Γ΄. Ο Ημέτερος επί των Εσωτερικών Υπουργός θέλει δημοσιεύσει και εκτελέσει το παρόν Διάταγμα.

Εν Αθήναις, την 31 Ιουλίου 1856

Εν ονόματι του Βασιλέως

Η Βασίλισσα

Α Μ Α Λ Ι Α».

Οι μέρες πλησιάζουν και ως εκ τούτου όλο και πιο συχνά θα ακούμε για τα περήφανα καριοφίλιακαι τα κουμπούρια που χρησιμοποίησαν οι Έλληνες για να αποτινάξουν τον Οθωμανικό ζυγό.

Κατ'αρχήν να πούμε ότι η λέξη «καριοφίλι» είναι εξελληνισμός της ιταλικής φίρμας κατασκευής όπλων «Carlo e figli» που στα ελληνικά δεν είναι τίποτα άλλο από την φράση «Καρόλου και υιών».

Πρόκειται μικρό λεπτόκανο, εμπροσθογεμές τυφέκιο που έχει τον υποκόπανο σε σχήμα πυραμίδας και συνήθως έχει διάφορα χυτά από ορείχαλκο στολίσματα και ποικίλματα. Ενετικής προέλευσης και κατασκευής, χρησιμοποιήθηκε στην Ανατολή ιδίως από τις αρχές του ΙΗ'αιώνα μέχρι και τα μέσα του ΙΘ'. Το προτιμούσαν από τα πλατύκανα αρκεβούζια (arquebuses), διότι γεμίζονταν εύκολα με τα λεγόμενα «χαρτούτσα» και «φουσέκια» δηλαδή ελαφρά φυσίγγια, τα οποία συνήθως ήταν κομμάτι χαρτί με το οποίο είχαν τυλίξει την πυρίτιδα και το βόλι.

Ειδικά, σε χέρια καλών σκοπευτών ήταν πολύτιμο. Ο υποκόπανός του χρησιμοποιούνταν με αποτελεσματικότητα ως ρόπαλο σε έσχατη ανάγκη.

Αντίστοιχα τα πιστόλια ή κουμπούρια πήραν την ονομασία τους σύμφωνα με τον κ. Μπαμπινιώτη από το γεγονός ότι τα κουβαλούσαν σε κουμπωτό περιστήθιο. Προέρχεται η ονομασία σύμφωνα με τον καθηγητή από την λέξη «κουμπί» που την πήραν οι Τούρκοι και οι δικοί μας από αυτούς.

Το πως τα προμηθεύονταν τώρα.

Την περίοδο πριν την Επανάσταση ανθούσε το λαθρεμπόριο όπλων και πυρίτιδας μέσω Επτανήσων, καθώς έμποροι από την Βρετανία και την Γαλλία πωλούσαν όπλα στον Αλή Πασά που ετοίμαζε εξέγερση κατά του Σουλτάνου.

Πέρα από αυτή την πηγή βέβαια σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες οι Έλληνες φαίνεται να απέκτησαν πολλά από αυτά ως λάφυρα, ειδικά μετά την άλωση της Τρίπολης, καθώς όπως μαρτυρούν πολλοί από τους πρωταγωνιστές στα απομνημονεύματά τους, στα πρώτα στάδια η έλλειψη όπλων ήταν τεράστια με αποτέλεσμα πολλοί Έλληνες να πολεμήσουν αρχικά ακόμα και με αγροτικά εργαλεία.

Θεωρητικά το καριοφίλι είχε βεληνεκές περίπου 500 μ., αλλά στην πραγματικότητα ήταν αποτελεσματικό σε απόσταση 300-400 μ. Το βεληνεκές του εξαρτάτο από διάφορους παράγοντες, όπως το μήκος της κάννης του, η ξηρότητα ή η υγρασία της πυρίτιδας και βέβαια ο άνεμος.

Σε κάθε περίπτωση ήταν ιδανικό για το είδος του πολέμου που επέλεξαν ειδικά στα πρώτα στάδια της Επανάστασης οι Έλληνες, που δεν ήταν άλλο από τον ανταρτοπόλεμο.

Η μακριά κάννη προσέδιδε στο πυροβόλο μεγαλύτερη ευθυβολία και στο βλήμα μεγαλύτερη επιτάχυνση και κρουστική ισχύ.

Έως το 1820 περίπου, η εκπυρσοκρότηση τους επιτυγχανόταν με χρήση πυριτόλιθου (πυρόλιθου), μία ισπανική επινόηση. Οι Έλληνες αποκαλούσαν τον πυριτόλιθο «ντουφεκόπετρα» ή «ατσαλόπετρα».

Ο πυριτόλιθος προκαλούσε σπινθήρα κατά την κρούση της σφύρας (λύκου) στον άκμονα του όπλου, ο οποίος άναβε την πυρίτιδα.

Το καριοφίλι στα δημοτικά τραγούδια και την ποίηση

Γεγονός είναι πάντως πως τα τυφέκια αυτού του είδους αγαπήθηκαν τόσο πολύ από τους Έλληνες που τους αφιέρωσαν και τραγούδια και ποιήματα όπως το «O Δήμος και το καριοφίλι του».

Το ποίημα αυτό του Βαλαωρίτη αναφέρεται στη γνωστή από τα κλέφτικα δημοτικά τραγούδια συντροφική σχέση του πολεμιστή με τη φύση και το όπλο του. O Δήμος προαισθάνεται το τέλος του και ανακοινώνει στα παλικάρια του τις τελευταίες του επιθυμίες. Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Μνημόσυνα (1857).

Εγέρασα, μωρές παιδιά. Πενήντα χρόνους κλέφτης
τον ύπνο δεν εχόρτασα, και τώρ'αποσταμένος
θέλω να πάω να κοιμηθώ. Εστέρεψ'η καρδιά μου.
Βρύση το αίμα το 'χυσα, σταλαματιά δε μένει.

Θέλω να πάω να κοιμηθώ. Κόψτε κλαρί απ'το λόγκο,
να 'ναι χλωρό και δροσερό, να 'ναι ανθούς γεμάτο,
και στρώστε το κρεβάτι μου και βάλτε με να πέσω.

Ποιος ξέρει απ'το μνήμα μου τι δένδρο θα φυτρώσει!
Κι αν ξεφυτρώσει πλάτανος, στον ίσκιο του αποκάτω
θα 'ρχονται τα κλεφτόπουλα τ'άρματα να κρεμάνε,
να τραγουδούν τα νιάτα μου και την παλικαριά μου.
Κι αν κυπαρίσσι όμορφο και μαυροφορεμένο,
θα 'ρχονται τα κλεφτόπουλα τα μήλα του να παίρνουν,
να πλένουν τες λαβωματιές, το Δήμο να σχωράνε.

Έφαγ'η φλόγα τ'άρματα, οι χρόνοι την ανδρειά μου.
Ήρθε κι εμένα η ώρα μου. Παιδιά μου, μη με κλάψτε.
Τ'ανδρειωμένου ο θάνατος δίνει ζωή στη νιότη.
Σταθείτ'εδώ τριγύρω μου, σταθείτ'εδώ σιμά μου,
τα μάτια να μου κλείσετε, να πάρτε την ευχή μου.

Κι έν'από σας, το νιότερο, ας ανεβεί τη ράχη,
ας πάρει το τουφέκι μου, τ'άξο μου καριοφίλι,
κι ας μου το ρίξει τρεις φορές και τρεις φορές ας σκούξει:
«O γερο-Δήμος πέθανε, ο γερο-Δήμος πάει».
Θ'αναστενάξ'η λαγκαδιά, θα να βογκήξει ο βράχος,
θα βαργομήσουν τα στοιχειά, οι βρύσες θα θολώσουν
και τ'αγεράκι του βουνού, οπού περνά δροσάτο,
θα ξεψυχήσει, θα σβηστεί, θα ρίξει τα φτερά του,
για να μην πάρει τη βοή άθελα και τη φέρει
και τηνε μάθει ο Όλυμπος και την ακούσει ο Πίνδος
και λιώσουνε τα χιόνια τους και ξεραθούν οι λόγκοι.

Τρέχα, παιδί μου, γλήγορα, τρέχα ψηλά στη ράχη
και ρίξε το τουφέκι μου. Στον ύπνο μου επάνω
θέλω για ύστερη φορά ν'ακούσω τη βοή του.

Έτρεξε το κλεφτόπουλο, σαν να 'τανε ζαρκάδι,
ψηλά στη ράχη του βουνού και τρεις φορές φωνάζει:
«O γερο-Δήμος πέθανε, ο γερο-Δήμος πάει».
Κι εκεί που αντιβοούσανε οι βράχοι, τα λαγκάδια,
ρίχνει την πρώτη τουφεκιά, κι έπειτα δευτερώνει.
Στην τρίτη, και την ύστερη, τ'άξο το καριοφίλι
βροντά, μουγκρίζει σαν θεριό, τα σωθικά του ανοίγει,
φεύγει απ'τα χέρια, σέρνεται στο χώμα λαβωμένο,
πέφτει απ'του βράχου τον γκρεμό, χάνεται, πάει, πάει.

Άκουσ'ο Δήμος τη βοή μες στον βαθύ τον ύπνο·
τ'αχνό του χείλι εγέλασε, εσταύρωσε τα χέρια…
O γερο-Δήμος πέθανε, ο γερο-Δήμος πάει.

Τ'ανδρειωμένου η ψυχή, του φοβερού του κλέφτη,
με τη βοή του τουφεκιού στα σύγνεφ'απαντιέται,
αδερφικά αγκαλιάζονται, χάνονται, σβηώνται, πάνε.

Πανύψηλα βράχια, άγριο και συνάμα γαλήνιο τοπίο, ο ποταμός Βενέτικος και το πέτρινο γεφύρι της Πορτίτσας, αυτά συνδυάζονται με τρόπο μοναδικό στο ομώνυμο φαράγγι των Γρεβενών, κάνοντάς το να θυμίζει εικόνα από καρτ ποστάλ.

Το φαράγγι βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό Σπήλαιο, από όπου μπορεί κανείς να το επισκεφθεί είτε με τα πόδια, από το λιθόστρωτο μονοπάτι που ξεκινά από το χωριό, είτε με το αυτοκίνητο.

Άγρυπνοι φρουροί στην είσοδό του, τα πανύψηλα απότομα βράχια που αφήνουν το στενό άνοιγμά τους, ίσα ίσα για να μπορεί ο επισκέπτης να ζήσει τη μαγεία του φαραγγιού και να «αναμετρηθεί» με τις κλίμακες της φύσης.

Στην είσοδο του φαραγγιού είναι και το γεφύρι της Πορτίτσας, που περνά πάνω από τον ποταμό Βενέτικο, παραπόταμο του Αλιάκμονα. Το γεφύρι, πέτρινο και δίτοξο, κατασκευάστηκε το 1743 κι έχει μήκος 34 μέτρα και ύψος 7,80.

newsbeast.gr

Ο πιο σημαντικός ίσως χορός των Ελλήνων Ποντίων είναι ο χορός Σέρρα ή Πυρρίχιος. Όχι γιατί είναι ο πιο διαδεδομένος, αλλά γιατί είναι ο πιο γνωστός ακόμη και σε άτομα μη ποντιακής καταγωγής.

Οι πληροφορίες που μπορεί να πάρει κάποιος για το χορό από διάφορα site στο διαδίκτυο είναι πολλές και συγκεχυμένες. Αναφέρεται ο Πύρρος ή Νεοπτόλεμος ως το πρόσωπο από το οποίο πήρε το όνομα του ο χορός (Πίνδαρος, Λουκιανός). Επίσης πως ο Αθήναιος στους Δειπνοσοφιστές λέει ότι προέρχεται από τον Λάκωνα Πύρριχο, ενώ ο Στράβων και ο Πολυδεύκης τον συνδέουν με τον Κρητικό Πύρριχο.

Εδώ λοιπόν υπάρχει μια σύγχυση πολύ συχνή. Γιατί τα παραπάνω δεν αφορούν την προέλευση του χορού. Αφορούν μόνο την ετυμολογία του.

Αυτός είναι ο λόγος που κάποιοι υποστηρίζουν πως ο χορός έχει κρατήσει μόνο το αρχαίο όνομα χωρίς να έχει ουσιαστικές καταβολές από την Αρχαιότητα. Ας δούμε όμως –μακριά από οποιοδήποτε site– τι υποστηρίζουν οι ίδιοι οι αρχαίοι συγγραφείς για τη δημιουργία του χορού:

Οι αρχαίοι συγγραφείς θεωρούν δημιουργό του τη θεά Αθηνά (Διονύσιος Αλικαρνασσεύς, Λουκιανός, Όμηρος). Σύμφωνα με τη μυθολογία η θεά Αθηνά ήταν η πρώτη που χόρεψε τον πυρρίχιο τη στιγμή που ξεπήδησε από το κεφάλι του Δία (δεν γεννήθηκε), με πλήρη πολεμικό εξοπλισμό. Από τον Πλάτωνα μάλιστα πληροφορούμαστε την προέλευση του ονόματος της θεάς: «Παλλάδα» επειδή αυτή κατά την εκτέλεση του χορού «πάλλεται». Η Αθηνά τον χόρεψε επίσης μετά τη νίκη επί των Τιτάνων, και εκείνη τη στιγμή τον δίδαξε η ίδια στους ανθρώπους.

Ερυθρόμορφη λήκυθος: Παραστάσεις με πυρριχίστρια και αυλητρίδα

Επειδή όμως ο πυρρίχιος δεν είναι μόνο χορός αλλά και μουσική, πρέπει να κοιτάξουμε αν τα παραπάνω επιβεβαιώνονται από τη Θεωρία της Αρχαίας Ελληνικής Μουσικής. Όπως είναι γνωστό, η θεωρία της αρχαίας ελληνικής μουσικής έχει σωθεί και μάλιστα υπάρχουν αρκετά συγγράμματα, π.χ. Αριστόξενος, Ευκλείδης, Αλύπιος και πολλοί άλλοι…
Σύμφωνα με αυτήν, πυρρίχιος είναι οποιοσδήποτε χορός σε 7 χρόνους. Οι χοροί αυτοί, οι πυρρίχιοι, είναι το γένος το λεγόμενο «επίτριτον» ή «επί τρίτων». Το γένος αυτό είναι αφιερωμένο στη θεά Αθηνά –ο ιερός αριθμός 7, ο οποίος δεν γεννάει και δεν γεννιέται αρμόζει μόνο σε αυτήν που δεν γεννήθηκε και δεν γέννησε ποτέ–, όπως οι χοροί σε πέντε χρόνους (παιάνες) είναι αφιερωμένοι στον Απόλλωνα, οι χοροί σε εννιά χρόνους είναι αφιερωμένοι στον Δία κλπ.

Ο πυρρίχιος ως πολεμικός χορός δεν ήταν ο μόνος. Αυτή είναι μια άλλη σύγχυση που πρέπει να ξεκαθαριστεί.

Πολεμικοί χοροί ήταν πολλοί, όπως οι παιάνες (πανελλήνια), ο καλαβρυσμός (Θράκη και Καρία Μικράς Ασίας), ο τελεσίας (Μακεδονία), η καρπαία (Θεσσαλία) κ.ά. Κανένας όμως από αυτούς δεν ονομάζεται πυρρίχιος, παρότι όλοι είναι πολεμικοί. Αυτό πρέπει να γίνει ξεκάθαρο γιατί πολλοί οι οποίοι δεν έχουν μελετήσει τη θεωρία της αρχαίας ελληνικής μουσικής ονομάζουν σωρηδόν τους πολεμικούς χορούς πυρρίχιους, ώστε να ονομάζεται πυρρίχιος μέχρι και ο τσάμικος – κάτι που για τους αρχαίους θα ήταν τουλάχιστον αστείο!

Σημαντικός ήταν ο πυρρίχιος στη λατρεία της Άρτεμης, κατά την οποία οι χορευτές ήταν γυναίκες (ο Καλλίμαχος ονομάζει αυτόν τον πυρρίχιο «πρύλις»). Η Άρτεμις όπως είναι γνωστό ήταν η προστάτιδα των Αμαζόνων. Οι Αμαζόνες όμως ζούσαν στον Εύξεινο Πόντο και ήταν κόρες του Άρη (πολεμικός θεός). Όλα αυτά μόνο τυχαία δεν μπορούν να είναι…

Πυρριχίστρια σε ναό με άγαλμα της Αρτέμιδος. Όπως φανερώνει ο βωμός και η πρόσοψη ναού, πρόκειται για ιερό. Η χορεύτρια αναπαριστά θέση άμυνας και ετοιμασίας για επίθεση.

Τέλος δεν πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε τα μουσικά όργανα τα οποία συνόδευαν τον πυρρίχιο. Από την Αρχαιότητα ο πυρρίχιος εκτελούνταν μόνο με πνευστά όργανα. Ο λόγος είναι ότι τα πνευστά όργανα είναι κατεξοχήν πολεμικά (Άρης), σε αντιδιαστολή με τα έγχορδα τα οποία θεωρούνταν όργανα του Απόλλωνα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε επίσης πως τη στιγμή του πολέμου οι αρχαίοι Έλληνες είχαν πνευστά όργανα του τύπου του ζουρνά στην οπισθοφυλακή του στρατεύματος.

Συμπερασματικά, για να ονομαστεί κάποιος σύγχρονος χορός ως συνέχεια του αρχαίου πυρρίχιου πρέπει να έχει τα εξής χαρακτηριστικά: 1ον να είναι σε 7 χρόνους, 2ον να είναι πολεμικός, 3ον να παίζεται με πνευστά όργανα.

Για παράδειγμα: Ο συρτός καλαματιανός (όπως και πολλοί άλλοι ελληνικοί χοροί) είναι σε 7 χρόνους αλλά δεν είναι σε καμία περίπτωση πολεμικός χορός· ο τσάμικος είναι πολεμικός χορός αλλά δεν είναι σε 7 χρόνους, κ.ο.κ. Συνεπώς μόνο ο πυρρίχιος των Ελλήνων Ποντίων μπορούμε να πούμε πως είναι η συνέχεια του αρχαίου πύρριχου, στη μορφή που διασώζεται με αγγείον ή ζουρνά.

Ροζαλία Ελευθεριάδου, ellaniapili

Το 472 π.Χ. ο Αισχύλοςνίκησε με μια τετραλογία που περιελάμβανε τις τραγωδίες Φινεύς, Πέρσαι, Γλαύκος, Ποτνιεύς και το σατυρικό δράμα Προμηθεύς Πυρκαεύς.

Οι Πέρσαιείναι το παλαιότερο σωζόμενο έργο του δραματουργού, ενώ από τα άλλα τέσσερα, μυθολογικού περιεχομένου, δεν διασώζονται παρά μηδαμινά σπαράγματα. Είναι, επομένως, οι Πέρσαι το πρώτο πλήρες δράμα στην ιστορία του θεάτρου και ταυτόχρονα το μόνο δραματικό έργο που διασώζεται με ιστορικό περιεχόμενο. Χρησιμεύει πολύ για τη μελέτη του δράματος, ωστόσο δεν είναι κάτι εντελώς καινούργιο για την εποχή του Αισχύλου.

Ο Φρύνιχος είχε παρουσιάσει δύο τουλάχιστον φορές έργα εμπνευσμένα από την ιστορική πραγματικότητα. Για το ένα, μάλιστα, τη Μιλήτου άλωσι, είχε υποχρεωθεί να πληρώσει ο ίδιος και πρόστιμο επειδή είχε υπενθυμίσει στο αθηναϊκό κοινό «οικεία κακά», την καταστροφή δηλαδή της Μιλήτου από τους Πέρσες. Το δε δεύτερο έργο του Φρυνίχου –Φοίνισσαι– έχει ακριβώς το ίδιο θέμα με τους Πέρσες, την καταστροφή των Περσών από τους Έλληνες στη Σαλαμίνα.

Στους Πέρσες ο Αισχύλος υιοθετεί εκτός από το θέμα και τη βασική ιδέα του προκατόχου του, την περιγραφή της ελληνικής νίκης από την πλευρά των ηττημένων, προχωρώντας βεβαίως σε μια μεγαλοπρεπή ανύψωση. Ο Αισχύλος υμνήθηκε πολλάκις και δικαίως διότι χάρισε υπερχρονική διάρκεια στις ύψιστες ώρες του λαού του, χωρίς ελάχιστο ίχνος στενόκαρδου μίσους.

Η υπόθεση του έργου το οποίο διαδραματίζεται στα Σούσα έχει, συνοπτικά, ως εξής:Την είσοδο του Χορού την αποτελούν Πέρσες γέροντες ευγενείς (σύμβουλοι) που εκφράζουν την ανησυχία τους για την τύχη του στρατού που έχει εκστρατεύσει κατά της Ελλάδας, αναφέροντας τα ονόματα των επιφανών Περσών που συμμετέχουν. Ο Χορός περιγράφει το πλήθος του στρατού αλλά και την ιστορία των Περσών όσον αφορά τη στρατιωτική (και ναυτική) επιχείρηση που τώρα έχουν αναλάβει.

Στη σκηνή εισέρχεται η Άτοσσα, σύζυγος του νεκρού Δαρείου και μητέρα του αρχηγού της εκστρατείας Ξέρξη. Εμπιστεύεται στον Χορό την ανησυχία που την έχει κυριεύσει και διηγείται το όνειρο που την τάραξε (τη ζεύξη δύο γυναικών, μιας Ελληνίδας και μιας Ασιάτισσας, σε ένα άρμα από τον Ξέρξη), δηλώνοντας επίσης ότι προτίθεται να προσφέρει θυσία στους θεούς.

Φθάνει ο αγγελιαφόρος και αναγγέλλει τη νίκη των Ελλήνων και την καταστροφή των Περσών, πληροφορώντας την Άτοσσα για τη σωτηρία του Ξέρξη ενώ αναφέρεται και ονομαστικά τους Πέρσες που σκοτώθηκαν. Κατόπιν περιγράφει αναλυτικά τη ναυμαχία καθώς και την κακή τύχη του υπόλοιπου στρατού που επιχείρησε να επιστρέψει διά ξηράς.

Η Άτοσσα επιστρέφει στο παλάτι για να ετοιμάσει θυσία. Ο Χορός εν τω μεταξύ θρηνεί για την πανωλεθρία. Η Άτοσσα μαζί με τον Χορό προσφέρουν τιμές στον τάφο του Δαρείου. Ξαφνικά εμφανίζεται το φάντασμα του Δαρείου και μιλάει προς τους Πέρσες και την Άτοσσα. Ο Δαρείος πληροφορείται για τη συμφορά των Περσών και την αποδίδει στην αλαζονεία του γιου του που ξεπέρασε το μέτρο. Η Σαλαμίνα είναι το πρώτο μέρος της ανταπόδοσης και οι Πλαταιές, όπως προφητεύει ο Δαρείος προτού επιστρέψει στον Κάτω Κόσμο, θα είναι το δεύτερο. Ο Χορός αναπολεί τις επιτυχίες του Δαρείου όσο ήταν ζωντανός. Έρχεται ο Ξέρξης με θρήνους για τη συμφορά και σε λυρικό διάλογο με τον Χορό μνημονεύει και άλλους επιφανείς Πέρσες που χάθηκαν. Το έργο τελειώνει με λυρικούς θρηνητικούς στίχους που εναλλάσσονται ανάμεσα στον Ξέρξη και στον Χορό.

Η αντίληψη –διαμορφωμένη προφανώς στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ.– ότι ο ελληνικός και ο ασιατικός κόσμος χωρίζονται σαφώς από όρια που εκτός από γεωγραφικά είναι επίσης και ηθικά, αισθητικά και ιδεολογικά φαίνεται ολοκάθαρα στο κείμενο του Αισχύλου, σχετιζόμενη άμεσα με τη γνωστή διάκριση «Ελλήνων» και «βαρβάρων».

Στους Πέρσες η εικόνα της ελληνικής νίκης αναμφισβήτητα τονίζεται, παρουσιάζεται πάντως χωρίς εύκολη θριαμβολογία από χείλη νικητών, αλλά με ανησυχία και οδύνη από πάθη ευγενών ηττημένων. Οι πολιτικές και πολιτιστικές αιχμές του Αισχύλου είναι εμφανείς, με τον υπερτονισμό του στοιχείου της δεσποτικής περσικής μοναρχίας και με την υπενθύμιση των αγαθών που εξασφαλίζει στην ελληνική πλευρά η ελευθερία της βούλησης. Μεγάλο ενδιαφέρον στην τραγωδία αυτήν παρουσιάζει το γεγονός ότι κάποιου τύπου αξιολογική διάκριση ανάμεσα στους δύο αυτούς κόσμους πρέπει να γινόταν αντιληπτή ακουστικά. Στο γλωσσικό επίπεδο, ιδίως στα στάσιμα, φαίνεται να εκφράζεται με τις θρηνητικές εκφράσεις και με την υπερβολική χρήση των επιφωνημάτων.

Και, κάτι άλλο. Μας διαφεύγει, δυστυχώς, η μουσική, το μεγαλύτερο χάσμα που καλούμαστε να ξεπεράσουμε, αφού προσεγγίζουμε το δράμα μόνο οπτικά!

Ένα άλλο γενικό πρόβλημα είναι η θρησκευτική διάσταση της ιδεολογίας στο θέατρο του Αισχύλου. Η διάκριση του ελληνικού και του ασιατικού χώρου ανάγεται σε θρησκευτικό επίπεδο, δηλαδή σε ένα επίπεδο κοινής αποδοχής της εποχής του. Εντοπίζεται στην αποδοκιμασία που εκφράζει ο θεϊκός χώρος –ο Δίας– μέσω της ελληνικής νίκης απέναντι στην επεκτατική απληστία του παρορμητικού Ξέρξη. Ακούμε για την Άτη και συναντούμε έτσι μία έννοια που στην τραγωδία, την αισχύλεια προ πάντων, είναι ένα βασικό στοιχείο της ερμηνείας του κόσμου.

Η γλώσσα μας δεν μπορεί να την εκφράσει με μία λέξη. Από το μέρος των θεών η Άτη είναι το πεπρωμένο που αυτοί το στέλνουν στους ανθρώπους, ενώ από το μέρος των ανθρώπων η Άτη παριστάνεται ως τύφλωση, που στην αρχή έρχεται κοντά τους χαμογελαστή, τους θολώνει όλο και περισσότερο το μυαλό, τους ξεγελάει, και τους αφήνει τέλος να τραβήξουν τον δρόμο της καταστροφής τους.

Η εξολόθρευση της περσικής βασιλικής δύναμης παριστάνεται ως συνέπεια εκείνης της αρχικής αμαρτίας που οι Έλληνες ονόμαζαν Ύβρι. Ο άνθρωπος που τον βρήκε η Άτη ξεπερνάει τα σύνορα που του έχουν ορισθεί, κλονίζει την τάξη του κόσμου και πρέπει να πέσει θύμα της δικής του τύφλωσης. Η ζεύγη του Ελλησπόντου –όπως και η ζεύξη των δύο γυναικών στο όνειρο της Άτοσσας– εμφανίζεται ως υβριστική παραβίαση μιας φυσικής τάξης που δεν πρέπει να διαταραχθεί.

Ο Δίας που τιμωρεί το μυαλό που ανεβαίνει πολύ ψηλά είναι μία άποψη που συμμερίζεται όλος ο αθηναϊκός λαός αλλά υπάρχει και ένας άλλος σκοτεινός λόγος: Λέει ο Αισχύλος: «αλλ’ όταν σπεύδη τις αυτός, χω θεός συνάπτεται» (όταν κάποιος δείχνει βιασύνη, τότε και ο θεός του δίνει ένα χέρι). Ο άνθρωπος ξεκινώντας για την αμαρτία βρίσκει πρόθυμο αρωγό τον θεό, λοιπόν. Μια παράξενη σκέψη για έναν θεό που βοηθάει για το κακό μένει σκοτεινή και μόνο στην Ορέστεια αποκαλύπτεται τελείως η σημασία της.

Εξάλλου, το είδωλο του Δαρείου εκτός από ένα θεατρικό εύρημα έχει και έναν ιδεολογικό πυρήνα που τοποθετεί στις τρεις διαστάσεις του χρόνου, στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον, τα όρια της συμβίωσης των δύο κόσμων.

Βιβλιογραφία:

Γράμματα Ι: Αρχαϊκή και Κλασική Περίοδος, ΕΑΠ, 2001.

Άλβιν Λέσκυ, Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας

Ένα μοναδικό ανθρώπινο δημιούργημα, η βραχοπολιτεία της Πέτρας, έμενε κρυμμένη στην άμμο της ερήμου για αιώνες ολόκληρους και ανακαλύφθηκε τυχαία από έναν 25χρονο τυχοδιώκτη

Είναι τόσο νωρίς το πρωί που τα μάτια μετά βίας κρατιούνται ανοικτά. Κανείς δεν μιλάει. Οι μόνοι ήχοι που ακούγονται είναι το σφύριγμα του ανέμου και το κουδούνισμα από τα πέταλα των αλόγων καθώς χτυπούν στα χαλίκια μέσα στο στενό πέρασμα του φαραγγιού.

Το φαράγγι που οδηγεί στον αρχαιολογικό χώρο της Πέτρας σε κάποια σημεία έχει πλάτος μόλις δύο μέτρα

Πιο πάνω, εκεί που τελειώνουν τα ψηλά βράχια, ένα μικρό κομμάτι ουρανού προσπαθεί να στείλει το αμυδρό φως του κάτω στο φαράγγι, δημιουργώντας απόκοσμες σκιές στο έδαφος. Ξαφνικά τα στενά βράχια ανοίγουν σε ένα ξέφωτο.

Οι πρώτες αχτίδες του ήλιου λούζουν στο φως τους κίονες και τα αετώματα ενός ναού που ξεπροβάλλει μέσα από τον τραχύ βράχο, στη μέση του πουθενά, σαν την πιο απίθανη ψευδαίσθηση. Η σιωπή δίνει τη θέση της σε ένα αυξανόμενης έντασης μουρμουρητό δέους. Αγαπητοί επισκέπτες, καλωσορίσατε στην Πέτρα!

Η αρχαία βραχοπολιτεία της Πέτρας, ο μεγαλύτερος εθνικός θησαυρός της Ιορδανίας, είναι ένα μυστήριο. Ποια ήταν στην πραγματικότητα αυτή η πόλη; Ποιοι την έχτισαν και γιατί στα βάθη της ερήμου; Για ποιον λόγο το πιο επιβλητικό κτίσμα της περιοχής αποτελείται στην ουσία μόνο από μία πρόσοψη και πίσω της δεν υπάρχει παρά μια μικρή, κενή καμαρούλα; Γιατί ξαφνικά η Πέτρα χάθηκε από την ιστορία και εξαφανίστηκε ακόμη και από τους χάρτες για αιώνες ολόκληρους;

Το στενό φαράγγι που λέγεται Σικ είναι στην πραγματικότητα ένας ενιαίος βράχος που σκίστηκε στα δύο δημιουργώντας εντυπωσιακά σχήματα και χρώματα

Ποιοι ήταν αυτοί οι άγνωστοι κάτοικοί της, οι Ναβαταίοι, που ενώ ήταν νομάδες και έμεναν σε σκηνές ή σε σπηλιές έχτισαν ναούς, παλάτια και θέατρα τέτοιας καλαισθησίας; Και γιατί ενώ δεν βρέθηκαν πουθενά χρυσά κοσμήματα και τα ελάχιστα πήλινα αγγεία τους ήταν χοντροκομμένα και άβαφα είχαν χτίσει έναν ολόκληρο ναό-θησαυροφυλάκιο και σκάλιζαν εξαιρετικά γλυπτά πάνω στον βράχο;

Με μόλις το 1/20 της αρχαίας πόλης να έχει ανασκαφεί μέχρι σήμερα, η γνώση μας για την Πέτρα αλλάζει μέρα με τη μέρα. Νέα μυστικά έρχονται στην επιφάνεια μέσα από τις σκαπάνες των αρχαιολόγων από την Ιορδανία, την Ελβετία, τη Γαλλία και τις ΗΠΑ, που πραγματοποιούν ανασκαφές στην περιοχή.

Η Πέτρα ψηφίστηκε πριν από μερικά χρόνια από εκατομμύρια άτομα σε όλο τον κόσμο ως ένα από τα Νέα Θαύματα του Κόσμου

Τα πιο πρόσφατα ευρήματα είναι εντυπωσιακά: ένα συγκρότημα με πισίνα και λουτρά, μια βίλα ευγενούς, νέοι τάφοι δίπλα στο Θησαυροφυλάκιο, οι οποίοι δίνουν άλλη ερμηνεία στο μυστήριο της κατασκευής αυτού του κτιρίου και πολλά ακόμη που αλλάζουν συνεχώς τα δεδομένα.

Πέρασμα των καραβανιών

Πριν από 2.000 χρόνια, η Πέτρα βρισκόταν στο σταυροδρόμι των καραβανιών που περνούσαν φορτωμένα με μπαχαρικά, υφάσματα και αρώματα από τη μακρινή Ασία.

Οι εφευρετικοί Ναβαταίοι βρήκαν έναν τρόπο να μαζεύουν το πολύτιμο νερό και η πόλη αναπτύχθηκε ταχύτατα, φιλοξενώντας πάνω από 20.000 κατοίκους.

Μόλις το ένα εικοστό της αρχαίας πόλης έχει ανασκαφεί μέχρι σήμερα. Η γνώση μας για την Πέτρα αλλάζει μέρα με τη μέρα

Το θέατρο της πόλης είχε χωρητικότητα 4.000 θεατών, γεγονός που δείχνει το μέγεθος αλλά και το πολιτιστικό επίπεδο της Πέτρας. Ένας ισχυρός σεισμός ισοπέδωσε μεγάλο μέρος της πόλης και κατέστρεψε το υδραυλικό της σύστημα.

Οι δρόμοι των καραβανιών άλλαξαν και οι κάθε λογής επιδρομείς επιτέθηκαν στην Πέτρα στερώντας της τα πλούτη της. Σιγά σιγά η πόλη σιώπησε και χάθηκε στη λήθη της ιστορίας. Ολα αυτά μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν ένας τολμηρός Ελβετός εξερευνητής που μόλις είχε κλείσει τα 25 χρόνια του, ο J.L. Burckhardt, αποφάσισε να εξερευνήσει τα βάθη της ερήμου στην Εγγύς Ανατολή αναζητώντας χαμένους θησαυρούς.

Υπάρχουν περίπου 800 διαφορετικά αξιοθέατα στον ευρύτερο χώρο της αρχαίας Πέτρας, εκ των οποίων 500 τάφοι. Εδώ ο «τάφος με την υδρία», όπως ονομάζεται

Ο τυχοδιώκτης αυτός ασπάστηκε το Ισλάμ και μεταμφιεσμένος ως Βεδουίνος έφτασε στην έρημη Πέτρα.

Οι διηγήσεις του ξύπνησαν το διεθνές ενδιαφέρον και σύντομα στην περιοχή κατέφθασαν οι αρχαιολόγοι που έφεραν και πάλι στο φως τα μνημεία αυτής της μοναδικής πόλης, που το 1985 χαρακτηρίστηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO και λίγο αργότερα ψηφίστηκε από εκατομμύρια άτομα σε όλο τον κόσμο ως ένα από τα Νέα Θαύματα του Κόσμου.

800 αξιοθέατα στην αρχαία πόλη

Υπάρχουν περίπου 800 διαφορετικά αξιοθέατα στον ευρύτερο χώρο της αρχαίας Πέτρας, εκ των οποίων τα 500 είναι τάφοι. Μην πανικοβληθείτε, δεν χρειάζεται να τρέχετε από το ένα στο άλλο. Αξίζει να αφιερώσετε λίγο χρόνο για να απολαύσετε ένα τσάι στη σκιά ή απλώς για να χαζέψετε τη θέα των μνημείων. Επιπλέον, μην παραλείψετε να δείτε το ηλιοβασίλεμα, όταν ο ήλιος πέφτει και τα χρώματα στους βράχους αλλάζουν μαγικά.

Το πιο εντυπωσιακό κτίσμα της Πέτρας, ο ναός της Αλ Χάσνα ή Θησαυροφυλάκιο

Η κύρια δίοδος για την Πέτρα είναι ένα στενό πέρασμα ανάμεσα στα βράχια, που ονομάζεται Σικ. Αυτό που φαίνεται εκ πρώτης όψεως ως φαράγγι, στην πραγματικότητα είναι ένας ενιαίος βράχος με ύψος εκατοντάδων μέτρων που από σεισμούς άνοιξε στα δύο, αφήνοντας ένα κενό που σε κάποια σημεία δεν ξεπερνά τα δύο μέτρα πλάτος.

Κατά μήκος του φαραγγιού υπάρχουν ίχνη από ένα αρχαίο φράγμα και εκατοντάδες περίτεχνα λαξευτοί τάφοι με περίπλοκα σκαλίσματα (ο τάφος της Υδρίας, ο τάφος των Λεόντων, ο τάφος των Οβελίσκων, ο Κορινθιακός τάφος κ.ά.).

Ο «τάφος με την υδρία» και δίπλα του ο κορινθιακός τάφος

Το Σικ οδηγεί στο ξέφωτο που βρίσκεται το πιο εντυπωσιακό κτίσμα της αρχαίας πολιτείας, ο ναός της «Αλ Χάσνα» ή «Θησαυροφυλάκιο», με μια διώροφη πρόσοψη πλούσια διακοσμημένη με κίονες κορινθιακού ρυθμού και ανάγλυφες παραστάσεις. Στο εσωτερικό υπάρχει μόνο ένα δωμάτιο, όπου σύμφωνα με μια εκδοχή γίνονταν οι ιεροτελεστίες προς τιμήν της θεάς Ισιδας, ενώ κατά μια άλλη υπήρχε κρυμμένος ένας αμύθητης αξίας θησαυρός. Σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη, το κτίσμα κατασκευάστηκε γύρω στο 85 π.Χ. στα χρόνια του βασιλιά Αρέθα του Τρίτου από Ελληνες τεχνίτες.

Από το Αλ Χάσνα ξεκινά ο δρόμος με τις προσόψεις πολλών τάφων που ανήκουν σε διαφορετικές εποχές, ο οποίος οδηγεί στο αρχαίο ρωμαϊκό θέατρο του 1ου μ.Χ. αιώνα. Κοντά στο θέατρο ξεκινά και η κεντρική οδός της πόλης, με τις κιονοστοιχίες, το Νυμφαίο, τις τρεις Αγορές, το βασιλικό ανάκτορο, το Τέμενος και το Γυμνάσιο.

Το φαράγγι Σικ το οποίο καταλήγει στο εντυπωσιακό Θησαυροφυλάκιο

Υπάρχουν αρκετά σημαντικά αξιοθέατα στους γύρω βράχους, ωστόσο η ανάβαση είναι από αρκετά έως πολύ κουραστική. Αξίζει να κοπιάσετε, ωστόσο, για δύο πολύ ιδιαίτερα αξιοθέατα: το Αλ Μαντμπά ή «Υψηλό Θυσιαστήριο» και το Ελ Ντεΐρ ή αλλιώς «Μοναστήρι». Το Αλ Μαντμπά θα προσεγγίσετε ύστερα από 45λεπτη, σχετικά εύκολη, ανάβαση. Ο χώρος θυσιών βρίσκεται σε έναν βράχο και δίνει την αίσθηση ότι αιωρείται μεταξύ ουρανού και γης.

Το Ελ Ντεΐρ, που είναι χτισμένο πάνω σε ψηλό βράχο, είναι μία από τις πιο περίτεχνες κατασκευές της αρχαίας Πέτρας. Είναι το καλύτερο σημείο για να κλείσετε την επίσκεψή σας, αρκεί να κρατήσετε ενέργεια για μια ανηφορική πορεία με 800 σκαλοπάτια, λαξευμένα στον βράχο!

Το ρωμαϊκό θέατρο είχε χωρητικότητα 4.000 θεατών, γεγονός που δείχνει το μέγεθος αλλά και το πολιτιστικό επίπεδο της Πέτρας

Ο ναός που έχει δύο ορόφους ήταν αρχικά αφιερωμένος στον θεό-βασιλιά Ομπάντας Α', αλλά την ονομασία «Μοναστήρι» πήρε τη βυζαντινή περίοδο, όταν έγινε τόπος λατρείας των ντόπιων χριστιανών. Η είσοδος οδηγεί σε μια τετράγωνη αίθουσα όπου βρισκόταν ο βωμός.

Από τον πάνω όροφο θα έχετε θέα σε όλες τις γύρω περιοχές, στην κοιλάδα της Πέτρας και στο επιβλητικό βουνό Χορ, στην κορυφή του οποίου -σύμφωνα με την εβραϊκή παράδοση- βρίσκεται ο τάφος του Ααρών.

Η Πέτρα στο φως του φεγγαριού

Η ρωμαϊκή οδός με τους κίονες οδηγούσε σε μια σκεπαστή ρωμαϊκή αγορά

Έπειτα από επίμονες παρακλήσεις των επισκεπτών να δουν την Πέτρα τη νύχτα, οι Αρχές της Ιορδανίας επέτρεψαν να γίνονται νυχτερινές ξεναγήσεις στον χώρο. Οι επισκέψεις ξεκινούν από το Visitor Center κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Πέμπτη, στις 8:30 το βράδυ και διαρκούν 2 ώρες. Το μονοπάτι ανάμεσα στα βράχια είναι φωτισμένο με 1.500 κεριά, οι επισκέπτες βαδίζουν σιωπηλά σε μία σειρά και οδηγούνται μέχρι το Θησαυροφυλάκιο. Εκεί η ξενάγηση γίνεται με μουσική Βεδουίνων, ενώ σερβίρεται αρωματικό τσάι με μέντα. Μη χάσετε αυτή την εμπειρία!

Η καλύτερη εποχή για να επισκεφθείτε την Πέτρα είναι από Οκτώβριο-Μάιο. Η θερμοκρασία κυμαίνεται τότε σε ανεκτά για μεγάλες πεζοπορίες επίπεδα (15-20°C), σε αντίθεση με το καλοκαίρι, όπου ο υδράργυρος βρίσκεται στους 42-45°C.

Όψη του αρχαιολογικού χώρου της Πέτρας από το Θησαυροφυλάκιο

Έχοντας στα χέρια τους, μηχανήματα τελευταίας τεχνολογίας, κορυφαίοι επιστήμονες σαρώνουν με λέιζερ τα αρχαία μνημεία και μας αποκαλύπτουν πολύτιμα μυστικά και δίνουν απαντήσεις σε σημαντικά ερωτήματα.

Σε αυτό το επεισόδιο της σειράς "Σκανάρονας το παρελθόν", αντικείμενο έρευνας η αρχαία πόλη της Πέτρας στην Ιορδανία. Ελληνικής τεχνοτροπίας και αισθητικής μνημείο που η συμβατική ιστορία μας λέει ότι χτίστηκε από... νομάδες άραβες

Στοά του Αβάτου (αναπαράσταση). Ασκληπιείο Επιδαύρου, 4ος αι. π.Χ. Στο οικοδόμημα αυτό γινόταν η εγκοίμηση των ασθενών και μέσω αυτής η επικοινωνία με το θεό που εξασφάλιζε την ίαση.

Η προετοιμασία για την εγκοίμηση

Η θεραπεία στα ιερά του Ασκληπιού γινόταν μέσω της εγκοίμησης, δηλαδή της πρόκλησης ενός θεραπευτικού ονείρου ή οράματος, στο οποίο εμφανιζόταν ο θεός ή κάποιο απο τα ιερά του ζώα, άγγιζε τον ασθενή ή του εξηγούσε την αγωγή που έπρεπε να ακολουθήσει.

Όμως προτού λάβει ο ικέτης την άδεια να εισέλθει στο εγκοιμητήριο, το άβατον, έπρεπε να περάσει από μία περίοδο προετοιμασίας και κατόπιν να δεχτεί την κλήση για την εγκοίμηση.

Σε μία επιγραφή από την Πέργαμο διασώζεται αποσπασματικά ο τρόπος προετοιμασίας που δινόταν στους ασθενείς. Ακούγοντας τον μπορούμε και εμείς να πάρουμε μια ιδέα για το τι γινόταν στα Ασκληπιεία. Μεταφέρω αυτούσια την επιγραφή:

...ας εισέλθει...
...έχει δέκα ημέρες...
...να εισέλθει, αφού πλυθεί...
...για να ελευθερωθεί, πρέπει να εξαγνιστεί
πλήρως...
...με λευκό χιτώνα και με θειάφι, και με
δάφνη...
...με ταινίες στα μαλλιά που θα επιτρέψουν την
πλήρη κάθαρση...
...ας πλησιάσει τον θεό...
...στο μεγάλο άβατο, στο εγκοιμητήριο...
...με αγνές λευκές θυσίες, στολισμένες με
κλάδους ελιάς...
...μήτε δακτυλίδια-σφραγίδες, μήτε ζώνη,
μήτε...
...ξυπόλητος...

Η είσοδος στο Ασκληπιείο ήταν ελεύθερη για καθέναν εκτός από εγκύους και ετοιμοθανάτους. Όλοι όμως έπρεπε να εξαγνιστούν. Και για τον σκοπό αυτό τους δινόταν αρκετός καιρός, δέκα ημέρες. Και μόνο η παραμονή σε έναν τέτοιο χώρο, καθαγιασμένο, με μεγάλη ενέργεια, μακριά από τους θορύβους των πόλεων, θα αρκούσε σε ορισμένες περιπτώσεις για την ίαση ελαφρύτερων ασθενειών.

Η είσοδος εκείνα τα χρόνια στο ιερό της Επιδαύρου ήταν από άλλο σημείο απ’ ό,τι σήμερα. Το πρώτο πράγμα που συναντούσαν οι ασθενείς ήταν οι πηγές για τα λουτρά. Η λήψη του λουτρού δεν εξάγνιζε μόνο το σώμα αλλά και την ψυχή που την ελευθέρωνε από τα γήϊνα δεσμά της. Έπειτα το νερό αυτό ήταν ιαματικό.

Όσοι ικέτες ήσαν σε θέση γύμναζαν το σώμα τους στο στάδιο. Έτρωγαν μαζί σε ενα ειδικό κτίριο απέναντι από τον ναό του Ασκληπιού και πίστευαν ότι ο θεός συνευρίσκετο στο γεύμα.
Θυσίαζαν. Αγνές λευκές θυσίες, άρτο με μέλι, αλλά και κόκκορες.

Κάθαρση

Παρακολουθούσαν θεατρικές παραστάσεις. Στον ορισμό της τραγωδίας που δίδει ο Αριστοτέλης στην Ποιητική του λέγει: «Έστι μεν ουν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας, ......., δι’ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν».

Κάθαρση είναι η έντονα συναισθηματική, ψυχολογική και σωματική διαδικασία που φέρνει στην επιφάνεια, ενδυναμώνει και αποκαθαίρει τα συναισθήματα. Σκοπός κάθε ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας είναι να ανασύρει το απωθημένο υλικό και να το οδηγήσει στο φως.

Βλέποντας από κάποια απόσταση οι θεατές την σκληρή μοίρα των ηρώων, όπως του Οιδίποδα, αισθάνονταν έλεος. Όμως ταυτόχρονα ταυτιζόμενοι μ’ εκείνους κατακυριεύονταν και από φόβο, μήπως και το δικό τους πεπρωμένο τους επιφυλάσσει μια παρόμοια τύχη. Η εναλλαγή των σφοδρών συναισθημάτων δρούσε θεραπευτικά.

Η τραγωδία έχει το χαρακτηριστικό ότι δεν δραματοποιεί προσωπικές ιστορίες αλλά υλικό από το συλλογικό ασυνείδητο. Έτσι μπορεί να μιλάει στην ψυχή του καθενός από εμάς. Αλλά και η ίδια η παράσταση, με την μουσική, τις μάσκες, τον χορό, το τρεμόπαιγμα του φωτός στο σκοτάδι και τις επιβλητικές φιγούρες των βουνών στον ορίζοντα μοιάζουν με ένα αρχετυπικό όνειρο.

Ο Νίτσε σημειώνει πώς η ελληνική τραγωδία συνενώνει σε μια τέλεια ισορροπία τόσο το Απολλώνιο στοιχείο της ονειρικής εικόνας, δηλαδή το έργο και την παράσταση, όσο και την διονυσιακή παράδοση σε συναισθήματα που μας παρασύρουν σε μια υπέρβαση του εαυτού μας.

Έτσι η παρακολούθηση των θεατρικών παραστάσεων χρησίμευε ως προετοιμασία για τη θεραπεία, αφού έθετε τον θεατή σε κατάσταση ονείρου και εξάγνιζε τα πάθη που σχετίζονταν με την ασθένειά του.
Άλλη αγωγή δεν δίδονταν. Η Επίδαυρος και τα άλλα Ασκληπιεία ήταν ένα ιερό άσυλο, διαποτισμένο από το πνεύμα του θεού. Οι ασθενείς δεν δέχονταν περίθαλψη με την σημερινή εννοια της λέξης, οι ιατροί-ιερέις δεν ήταν οι πρωταγωνιστές της θεραπευτικής διαδικασίας. Ο ρόλος τους ήταν να καθοδηγήσουν τους ασθενείς ώστε να έλθουν σε επαφή με το προσωπικό τους δυναμικό αυτοΐασης, ως μέρος ενός ολοκληρωμένου, ιερού οικοσυστήματος και έτσι προετοιμασμένοι να συναντήσουν την υπερατομική ονειρική εμπειρία.

Η κλήση για το Άβατο

Η δεύτερη προϋπόθεση για να εισέλθει κανείς στο άβατο ήταν να έχει δεχτεί την κλήση. Άβατο σημαίνει κυριολεκτικά τον τόπο που δεν μπορεί να περπατηθεί. Ο Μάϊερ, μελετητής της εγκοίμησης, ελβετός ψυχίατρος και συνεργάτης του Γιούνγκ, ερμηνεύει τον όρο ώς «το μέρος όπου δεν μπορεί να μπεί κανείς απρόσκλητος».

Για τον σκοπό αυτό λάμβανε χώρα μια ειδική οιωνοσκοπία. Δεν εξετάζονταν τα σφάγια όπως στο μαντείο του Τροφωνίου ούτε το πέταγμα των πουλιών όπως στην συνήθη μαντική. Αντίθετα οι ιατροί παρακολουθούσαν τα όνειρα των ασθενών κατά την περίοδο της προετοιμασίας περιμένοντας για το κατάλληλο σήμα του θεού. Στις περιπτώσεις των ιαθέντων του Τίβερη εγράφετο πάντοτε στην επιγραφή: «εχρημάτισεν ο θεός». Ο θεός έδωσε χρησμό ότι πρόκειται να εμφανιστεί. Αλλά και σε άλλα ιερά ακολουθούνταν η ίδια πρακτική. Στην Τιθορέα, στο μεγαλύτερο ιερό της Ισιδος στην Ελλάδα, επιτρεπόταν να διαβεί κάποιος τον χώρο, μόνο αν είχε προσκληθεί από την θεά στο όνειρό του.
Κατά την είσοδό του στο άβατο ο ασθενής οδηγούνταν σε έναν στενό θάλαμο που τον περιέκλειε σαν μήτρα. Εκεί περίμενε επί ώρες ή και μέρες ακόμα αν χρειαζόταν για το θεραπευτικό όνειρο ή όραμα, όπου ο Ασκληπιός θα έκανε την εμφάνισή του- ως θεός, γεννειοφόρος άνδρας, αγόρι, φίδι ή σκύλος.

Όνειρο ή όραμα, όναρ ή ύπαρ στην αρχαία ελληνική. Δεν ξέρω αν γίνομαι αντιληπτός. Είναι συγκλονιστική μια περίπτωση θεραπείας που αναφέρει ο Edelstein. Ενα αγόρι που έπασχε από κάποιο σοβαρό νόσημα οδηγήθηκε στο εγκοιμητήριο. Στον ύπνο του είδε τον θεό να τον επισκέπτεται και να τον θεραπεύει. Η μητέρα του που ξαγρυπνούσε στο πλάϊ είδε ακριβώς την ίδια σκηνή σε όραμα. Το πρωΐ το αγόρι είχε θεραπευθεί.
Η ίαση προκαλούνταν από το άγγιγμα του θεού ή των ιερών του ζώων. Αυτό ήταν η λεγόμενη επιφάνεια, η επίσκεψη του θεού μέσω ενός θεραπευτικού ονείρου. Πολύ αργότερα, κατά την περίοδο των αυτοκρατορικών χρόνων γινόταν συνταγογράφηση της αγωγής, την οποίαν έπρεπε να εκτελέσει ο ιατρός.

Ο ασθενής έπρεπε να δεχθεί την κλήση αλλά έπρεπε και να δεί το κατάλληλο όνειρο. Το αν είχε δει το σωστό όνειρο ήταν αυταπόδεικτο, σε αυτή την περίπτωση ο ασθενής είχε ιαθεί.
Καταγραφή των θεραπειών σε επιγραφές

Οι θεραπευμένοι ήταν υποχρεωμένοι να καταγράψουν ή να παραγγείλουν την καταγραφή του θεραπευτικού τους ονείρου, τα λεγόμενα χαριστήρια, μία εντολή που τους δινόταν συνήθως στο ίδιο το όνειρο. Είναι μια πρακτική που ακολουθείται και σήμερα στα πλαίσια της ψυχοθεραπευτικής προσέγγισης των ονείρων.

Ας δούμε τώρα δύο παραδείγματα θαυματουργικών θεραπειών από την Επίδαυρο, όπως τις αναφέρει ο Edelstein.

«Η Αμβροσία εξ Αθηνών, τυφλή από το ένα μάτι. Ηλθε ως ικέτης στον θεό. Οπως περιδιάβαινε στον ναό περιγελούσε ορισμένες ιάσεις ως απίστευτες και αδύνατες, ότι δηλαδή ένας παράλυτος ή ένας τυφλός θα μπορούσαν να θεραπευτούν απλώς από ένα όνειρο. Στον ύπνο της είδε το εξής. Της φάνηκε ότι ο θεός στεκόταν δίπλα της και της είπε ότι θα την θεραπεύσει, αλλά ως πληρωμή της ζήτησε να αφιερώσει στον ναό ένα γουρούνι από ασήμι ως ενθύμιο της απιστίας της. Αφού της είπε αυτό έσχισε τον άρρωστο οφθαλμό και έχυσε μέσα ένα φάρμακο. Το πρωΐ η Αμβροσία εξήλθε υγιής».

«Ένα μουγγό αγόρι. Ήλθε ως ικέτης στο ναό για την φωνή του. Αφού πραγματοποίησε τις προκαταρκτικές θυσίες και εκπλήρωσε το σύνηθες τελετικό, ο υπηρέτης του ναού, κοιτώντας τον πατέρα του αγοριού, απαίτησε να του υποσχεθεί ότι θα φέρει εντός ενός έτους τα ίατρα, αν αποκτήσει αυτό για το οποίο ήλθε. Ξαφνικά το παιδί είπε: «Θα το κάνω». Ο πατέρας εκπλαγείς του ζήτησε να το επαναλάβει. Το παιδί επανέλαβε τα λόγια και μετά απ’ αυτό θεραπεύτηκε».

Υπάρχει ένας Έλληναςπου τιμά μανιωδώς η Αυστρία και οι συμπατριώτες του σπανίως γνωρίζουν.

Ο τάφος του δε βρίσκεται στο κεντρικό νεκροταφείο της Βιέννης, στο τμήμα που είναι μάλιστα θαμμένοι οι μεγάλοι μουσουργοί (Μπετόβεν, Μότσαρτ, Μπραμς, Στράους κ.ά.), καθώς με πολλούς από αυτούς ήταν προσωπικός φίλος και σίγουρα προστάτης τους.

Γόνος της μακεδονικής δυναστείας των Δουμπάδων, ο Νικόλαος γεννήθηκε, έζησε, έδρασε και διέπρεψε στην Βιέννη του 19ου αιώνα, κοσμώντας την πόλη με λαμπρά έργα και στηρίζοντας τους σημαντικότερους μουσουργούς του καιρού του.

Ως ευεργέτης της Αυστρίας πρωτίστως αλλά και της Ελλάδας ακολούθως, ο βλάχικης καταγωγής επιχειρηματίας προώθησε ως πολιτικός τις αρχές του δικαίου και του ανθρωπισμού στο Κοινοβούλιο της Αυστρίας και πέρασε στην αιωνιότητα ως μια εξέχουσα μορφή του 19ου αιώνα.

Όποιος βρεθεί άλλωστε στη Βιέννη θα παρατηρήσει ότι ένας κεντρικότατος δρόμος της πόλης, η Dumbastrasse (Οδός Δούμπα), έχει πάρει το όνομά της από τον Δούμπα. Εκεί άλλωστε εδρεύει το λαμπρό κτίριο της περίφημης Φιλαρμονικής της Βιέννης, έργο του δανού αρχιτέκτονα Χάνσεν, που χτίστηκε με έξοδα του μεγάλου έλληνα ευεργέτη.

Ο οποίος έμελλε να μετατραπεί σε στυλοβάτη της μουσικής και καλλιτεχνικής ζωής της Βιέννης, προστάτη των τεχνών και μεγάλο μαικήνα της Αυστρίας. Τυπικός εκπρόσωπος του παροιμιώδους «βιεννέζικου πνεύματος», τόσο χαρακτηριστικού της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πρωτεύουσας των Αψβούργων, ο έμπορος Νικόλαος Δούμπαςέζησε σε μια εποχή που η αυστριακή πρωτεύουσα θα γνώριζε μεγάλη άνθιση.

Όταν μάλιστα μετατρέπεται η Βιέννη σε πρωτεύουσα της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας το 1867 ­και η μεγαλοαστική τάξη των εμπόρων και των επιχειρηματιών διαγωνίζεται για πλούτη και μεγαλεία, ο Δούμπας θριαμβεύει ανάμεσά τους καθώς ήταν η δική του έπαυλη, το Μέγαρο Δούμπα (Dumba Palais), αυτή που θα ενσάρκωνε όλη την καλαισθησία του καιρού!

Μέλος του Συλλόγου Ανδρικής Χορωδίας της Βιέννης από το 1852, πρόεδρός του από το 1865 και από τους ιδρυτές της Φιλαρμονικής, ο Δούμπας είδε τους Σούμπερτ, Στράους υιό και Μπραμς να του αφιερώνουν τα έργα τους και να του παραδίδουν άγνωστες και ακυκλοφόρητες παρτιτούρες. Ο ίδιος διατηρούσε φιλικές σχέσεις όχι μόνο με τους εν λόγω συνθέτες, αλλά και με τον Βάγκνερ αλλά και τον περίφημο ζωγράφο Γκούσταβ Κλιμτ φυσικά.

Γιος του αυτοδημιούργητου Στέργιου Δούμπα, ο οποίος ήρθε στη Βιέννη το 1817 για να δουλέψει ως υπηρέτης πριν αναδειχθεί σε μεγάλο έμπορο της πρωτεύουσας των Αψβούργων, ο Νικόλαος ακολούθησε τη φιλανθρωπική δράση του πατέρα του συνεχίζοντας τις δωρεές και τις αγαθοεργίες σε Αυστρία και Ελλάδα.

Η Βιέννη του χρωστά όχι μόνο τα σπανιότατα μουσικά χειρόγραφα που είχε στη συλλογή του, αλλά και τόσους χώρους συναυλιών, μουσικές δομές αλλά και τα ίδια τα κτίρια της Βουλής, του Πανεπιστημίου, της Ακαδημίας Καλών Τεχνών, του Μεγάρου Μουσικής και του Δημαρχείου!

Ως η ιστορικότερη ενδεχομένως μορφή του ελληνισμού στην κοσμοπολίτικη Βιέννη της εποχής, ο Δούμπας άφησε παρακαταθήκη στην πόλη την ελληνικότητά του, την οποία μπόλιασε με το μεγαλοαστικό στοιχείο συνθέτοντας ένα φαινόμενο που ενσάρκωνε όλα τα ιδανικά του μεγάλου ευεργέτη…

Πρώτα χρόνια

Ο Νικόλαος Δούμπας γεννιέται στις 24 Ιουλίου 1830 στη Βιέννη ως ένα από τα παιδιά του Μακεδόνα Στέργιου Δούμπα και της Λαρισαίας Μαρίας Κούρτη. Ο Στέργιος είχε ξεκινήσει από τη σημερινή Βλάστη της Κοζάνης, είχε ανοίξει ένα μαγαζί με τα αδέρφια του στις Σέρρες και το 1817 κατέφτασε στη Βιέννη με μεγάλα όνειρα.

Αφού περάσει ένα διάστημα υπηρέτης σε μεγαλοαστικά σπιτικά, ασχολείται με το εμπόριο βαμβακιού και σύντομα θα έχει στα χέρια του τα μεγαλύτερα κλωστοϋφαντουργία της Βιέννης, πριν περάσει και σε πολλές ακόμα εμπορικές δραστηριότητες. Ο Στέργιος ήταν επίσης μεγάλος ευεργέτης και η δράση του απλώθηκε πάνω από πολλά.

Ως πρόεδρος της ελληνικής κοινότητας της Βιέννης για πολλές δεκαετίες, στήριξε οικονομικά τη Φιλική Εταιρεία, προσέφερε υποτροφίες σε Ελληνόπουλα και παιδιά της Αυστρίας, έχτισε και εξόπλισε σχολεία και στις δύο χώρες και ήταν ένας από τους μεγάλους χορηγούς του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Ο μικρός Νικόλαος μεγαλώνει μέσα στα πλούτη και τις ανέσεις, αλλά και το καλλιεργημένο μεγαλοαστικό περιβάλλον της Βιέννης. Κατά το επαναστατικό κύμα του 1848, ο Στέργιος στέλνει την οικογένειά του για δύο χρόνια στην Αθήνα, και επιστρέφοντας στη Βιέννη ο Νικόλαος ολοκληρώνει τη φοίτηση στο Γυμνάσιο της Βιέννης. Για την κοινωνική θέση που απολάμβανε η οικογένεια Δούμπα στην Αυστρία αξίζει ίσως να αναφέρουμε ότι ο Νικόλαος ήταν ένας από τους δύο νεαρούς που συνόδευσαν τον νεαρό αυτοκράτορα Φραγκίσκο Ιωσήφ κατά τη στέψη του στον Ναό των Αυγουστίνων!

Στα 23 του ήταν ώρα πια να ασχοληθεί με τις πατρικές επιχειρήσεις. Του εμπιστεύονται αρχικά ένα περιφερειακό υφαντουργείο βάμβακος και εκείνος επιδεικνύει το ίδιο επιχειρηματικό δαιμόνιο με τον πατέρα του. Σύντομα η δράση του θα περιλαμβάνει πολλά, από συμμετοχές σε βιομηχανίες μέχρι και χρηματιστηριακές δραστηριότητες, αυξάνοντας την ήδη μεγάλη οικογενειακή περιουσία. Την ίδια ώρα, αναλαμβάνει από νεαρός πλούσια φιλανθρωπική δράση, ακολουθώντας τα χνάρια του ευεργέτη Στέργιου.

Το αυστριακό Τάτεντορφ όπου ζούσε στην πρώτη του αυτή επιχειρηματική περίοδο δεν θα έπαιρνε πολύ να τον στέψει εθνικό του ευεργέτη, αφού σχολεία, εκπαιδευτικά ιδρύματα και υποτροφίες λειτουργούσαν αποκλειστικά χάρη στη γενναιοδωρία του Νικολάου…

Ο ευεργέτης Αυστρίας και Ελλάδας

Διατηρώντας άσβεστο τόσο τον ελληνισμό όσο και την ορθόδοξη πίστη, ο Νικόλαος μετατρέπεται σε χρυσό ευεργέτη τόσο της τοπικής ορθόδοξης εκκλησίας όσο και της ελληνικής παροικίας της Αυστρίας. Παρά το γεγονός ότι είναι περισσότερο γνωστός για τα έργα του στη Βιέννη, μιας και οι Βιεννέζοι τον τιμούν σε κάθε ευκαιρία, ο Δούμπας εργάστηκε και για την Ελλάδα που είχε πάντα στην καρδιά του.

Κάθε Έλληνας που ερχόταν στη Βιέννη τον είχε παραστάτη του, καθώς ο Νικόλαος νοιαζόταν πραγματικά για την προκοπή των απόδημων Ελλήνων. Νοιαζόταν όμως και για την προκοπή του τόπου του και δεν ήταν λίγες οι φορές που εργάστηκε από κοινού με τον Χαρίλαο Τρικούπη. Οι τοιχογραφίες στο προστώο του παλαιού κτιρίου του Πανεπιστημίου Αθηνών όπου απεικονίζονται οι επιστήμες, έργο του αυστριακού ζωγράφου Karl Rahl (1864), πραγματοποιήθηκαν έπειτα από δωρέα του Δούμπα. Λίγο πριν από τον θάνατό του άλλωστε το 1900, κληροδότησε 30.000 φράγκα, ποσό αστρονομικό για την εποχή, στο Νοσοκομείο Σερρών αλλά και πολλά φιορίνια στο Δημοτικό Σχολείο της ιδιαίτερης πατρίδας του, Βλάστης. Τις ευεργεσίες αυτές, αλλά και τις υποτροφίες και την ανέγερση σχολείων στον τόπο μας, συνέχισε κατόπιν ο γιος του, Θεόδωρος.

Η κατεξοχήν δράση του θα λάβει ωστόσο χώρα στη Βιέννη. Λάτρης της μουσικής από μικρός, ο Νικόλαος έγινε μέλος του Συλλόγου Ανδρικής Χορωδίας της Βιέννης το 1852, ενώ συνέθεσε και μερικά δικά του κομμάτια. Με δική του πρωτοβουλία αλλά και άπλετη χρηματική αρωγή κατασκευάστηκε η αυστριακή Βουλή, η οποία παρουσιάζει έντονα ελληνικά στοιχεία τόσο αρχιτεκτονικής όσο και γλυπτικής. Με τη χρηματοδότησή του ανεγέρθηκαν επίσης τόσο το Πανεπιστήμιο και το Δημαρχείο όσο και η Ακαδημία Καλών Τεχνών, στην οποία κληροδότησε ένα καταπίστευμα για τη θέσπιση του ετήσιου «Βραβείου Δούμπα» για την ενίσχυση των σπουδαστών.

Ο Δούμπας έδωσε λεφτά για πάρα πολλά έργα μεγάλης σπουδαιότητας στη Βιέννη, όπως το περιβόητο Μέγαρο Μουσικής.

Ήταν, για παράδειγμα, ο βασικός χορηγός της κατασκευής της νεογοτθικής Εκκλησίας του Τάματος αλλά και της αποκατάστασης του Καθεδρικού του Αγίου Στεφάνου. Η αγάπη του για τις τέχνες και τα γράμματα θα τον φέρει υποστηρικτή αλλά και προσωπικό φίλο πολλών από τις πιο αξιόλογες προσωπικότητες της πόλης. Χάρη στον Δούμπα αναδείχθηκε και καθιερώθηκε ο δημοφιλής κατόπιν ζωγράφος Χανς Μάκαρτ, όπως και αργότερα ο ίδιος ο Γκούσταφ Κλιμτ!

Ο Γιόχαν Στράους Β'εκτιμούσε ιδιαιτέρως τον Νικόλαο και του αφιέρωσε πολλά έργα του. Για τον Δούμπα έγραψε εξάλλου την περιβόητη «Πόλκα των Ελλήνων»! Οι δύο άντρες χάρισαν στο βιεννέζικο μια σειρά από θρυλικές παραστάσεις και ο Στράους του χρωστούσε πολλά. Στην εξοχική κατοικία του Δούμπα συνέθεσε εξάλλου ο Στράους ο νεότερος το βαλς που θα τον έστεφε «βασιλιά των βαλς»: τον «Γαλάζιο Δούναβη» δηλαδή, τον οποίο αφιέρωσε στον Δούμπα!

Φιλικές σχέσεις διατηρούσε ο Νικόλαος και με τον Σούμπερτ, του οποίου είχε εξάλλου τη σπουδαιότερη συλλογή αυτόγραφων και χειρόγραφων. Πραγματικά καρδιακός φίλος ήταν όμως με τον Γιοχάνες Μπραμς, την ίδια ώρα που και ο Ρίχαρντ Βάγκνερ τον επισκεπτόταν συχνά στο μέγαρό του αλλά και στις τόσες εξοχικές επαύλεις του Δούμπα σε δημοφιλή αυστριακά θέρετρα της εποχής. Εκεί θα γράψει ο μεγάλος μουσουργός μερικές από τις γνωστότερες συνθέσεις του.

Το Μέλαθρον Δούμπα άλλωστε, στη νεοσύστατη και αριστοκρατική περιφερειακή λεωφόρο της Βιέννης, ήταν πόλος έλξης αλλά και το απόλυτο σημείο συνάντησης της καλλιτεχνικής, πνευματικής και οικονομικής ζωής της πόλης. Το Palais Dumba διασώζεται ως και τις μέρες μας, όντας πια εμπορικό κτίριο γραφείων και καταστημάτων.

Στο εν λόγω πενταώροφο παλάτι ο Δούμπας είχε δωμάτια φιλοτεχνημένα από τους Μάκαρτ, Κλιμτ και άλλους σπουδαίους ζωγράφους της εποχής, αλλά και έργα τους αποκλειστικά για το μέγαρό του. Στο ίδιο μέλαθρο φιλοξενήθηκε και ο Γεώργιος Αβέρωφ κατά την περίοδο 1880-1881, ο οποίος περιλαμβανόταν επίσης στον κύκλο των εκλεκτών φίλων του Δούμπα.

Ειδικά για την υποδοχή των ελλήνων προσκεκλημένων, ο Δούμπας είχε κοντά στην εξώπορτά του κεντημένη σε μια κουρτίνα με μεγάλα χρυσά γράμματα τη λέξη «χαίρε»…

Η πολιτική και το τέλος

Όταν ανέλαβε την εξουσία ο νεαρότατος Φραγκίσκος Ιωσήφ Α’ μετά την περίφημη επανάσταση του 1848, ένα από τα σημαντικότερα πράγματα που θέλησε να κάνει ήταν να γκρεμίσει τα τείχη της Βιέννης φτιάχνοντας στη θέση τους την περιφερειακή οδό της πόλης. Ο νέος δρόμος έπρεπε τώρα να αποκαλύπτει τη μεγαλοπρέπεια τόσο της Αυστρίας όσο και των Αψβούργων κι έτσι ο αυτοκράτορας στράφηκε φυσικότατα στον Δούμπα, τον οποίο έχρισε εξάλλου μέλος της επιτροπής που διαχειριζόταν το πρόγραμμα επέκτασης της πόλης αλλά και προσωπικό σύμβουλό του.

Ο Νικόλαος ανέλαβε ενεργό ρόλο στην πολιτική σκηνή της Αυστρίας ήδη από την εποχή που είχε εκλεγεί στην Κάτω Βουλή (1870). Αργότερα (1874) διετέλεσε μέλος της Αυστροουγγρικής Αντιπροσωπείας και μετά (1885) διορίστηκε ισόβιος γερουσιαστής στην Άνω Βουλή. Μια θέση που απονεμόταν μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και ο Δούμπας ήταν η εξαιρετική αυτή περίπτωση! Ταυτοχρόνως ήταν και μέλος της Κάτω Βουλής, ενώ για μεγάλο διάστημα διετέλεσε μυστικοσύμβουλος του αυτοκράτορα. Ήταν μάλιστα ο βασικός εισηγητής του προϋπολογισμού των εξωτερικών υποθέσεων όλης της αυτοκρατορίας.

Κατά τη διάρκεια της ζωής του, ο Δούμπας τιμήθηκε πολλάκις. Το 1868, για παράδειγμα, ο Φραγκίσκος Ιωσήφ του απένειμε τον Σταυρό των Ιπποτών και προθυμοποιήθηκε να του χαρίσει τίτλο ευγενείας. Ο Νικόλαος όμως, που διακρινόταν για τις φιλελεύθερες πεποιθήσεις του, απέρριψε ευγενικά την πρόταση του αυτοκράτορα, όπως είχε κάνει παλιότερα και ο πατέρας του και όπως θα έκανε λίγο αργότερα και ο αδερφός του.

Ενδεικτικό γεγονός της θέσης του Δούμπα στο παλάτι, μυστικοσύμβουλου εξάλλου του αυτοκράτορα για χρόνια, ήταν πως κατά τον εορτασμό των 50 ετών της βασιλείας του Φραγκίσκου Ιωσήφ, ο Νικόλαος στεκόταν με τη χρυσοποίκιλτη στολή του ακριβώς πίσω από τον μονάρχη.

Το νήμα της ζωής του θα κοπεί αιφνιδίως στις 23 Μαρτίου 1900 στη Βουδαπέστη -όπου είχε πάει για δουλειές και διέμενε στο σπίτι συγγενών του-, πιθανότατα από έμφραγμα. Δύο ημέρες αργότερα η σορός του μεταφέρθηκε στη Βιέννη ώστε να πενθήσει η πόλη τον άνθρωπο που τόσο είχε αλλάξει το πρόσωπό της. Η πρωτεύουσα ντύθηκε πράγματι πένθιμα, όλες οι σημαίες των δημόσιων κτιρίων κυμάτιζαν μεσίστιες και χιλιάδες κόσμου έσπευσαν στην ορθόδοξη Εκκλησία της Αγίας Τριάδας στις 27 Μαρτίου για το ύστατο χαίρε.

Η μεγαλειώδης πομπή πορεύτηκε ως το κεντρικό κοιμητήριο της πόλης και οι εφημερίδες ομολόγησαν την επομένη πως τέτοια κηδεία δεν είχαν ξαναδεί στη Βιέννη. Τα 270 στεφάνια στον τάφο του Δούμπα συνυπέγραφαν ποιος ήταν ο Νικόλαος. Παρά το γεγονός ότι ενταφιάστηκε στον οικογενειακό τάφο της δυναστείας στο ελληνικό τμήμα του νεκροταφείου, η σορός του εναποτέθηκε τον Αύγουστο του 1903 σε άκρως τιμητική θέση, δίπλα στους τάφους των Μπραμς και Στράους.

Όσο για την Οδό Καλλιτεχνών που έφερε το σπουδαιότερο έργο του Δούμπα, το Μέγαρο Μουσικής της Βιέννης, πέντε ημέρες μετά τον θάνατό του μετονομάστηκε σε «Οδό Δούμπα», ως ένδειξη «εκτίμησης των μεγάλων προσφορών του εκλιπόντος»…

Στην οδό Πρυτανείου, στο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου Ραγκαβά, μια μικρή καμπάνα φυλαγμένη στο εσωτερικό του ναού θυμίζει τις μέρες που στην Πλάκα φυσούσε επαναστατικός αέρας. Μια καμπάνα που ίσως θα περνούσε απαρατήρητη, αν δεν ήταν εκείνη που σηματοδότησε με το χαρμόσυνο χτύπημά της την απελευθέρωση της Αθήνας.

Κατασκευασμένη στην Ιταλία φυλασσόταν επί Τουρκοκρατίας σε ειδική κρύπτη καθώς η χρήση καμπανών είχε απαγορευτεί με διάταγμα του σουλτάνου.

Το 1833 όταν τα οθωμανικά στρατεύματα παρέδιδαν το φρούριο της Ακρόπολης στους Αθηναίους η καμπάνα σήμανε δυνατά περνώντας στην Ιστορία, ενώ περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα ο ήχος της συνδέθηκε με μία ακόμη ένδοξη στιγμή της πόλης: Την απελευθέρωση της Αθήνας από τους Γερμανούς.

Η καμπάνα αυτή και άλλα επτά ιστορικά σημεία της Πλάκας διηγούνται την Επανάσταση του 1821 στην Αθήνα. Ένα μάθημα Ιστορίας στους δρόμους της παλιότερης συνοικίας της Ευρώπης...

Γεμάτη πλούσια σημάδια του παρελθόντος είναι η οδός Τριπόδων, ο κεντρικός δρόμος της Πλάκας από την αρχαιότητα. Στον αριθμό 3, ερειπωμένο πλέον, βρίσκεται το σπίτι που ανήκε στην οικογένεια του μεγάλου Σαμιώτη επαναστάτη Λυκούργου Λογοθέτη ενώ στον αριθμό 32, μια γνώριμη εικόνα, το σπίτι του καδή των Αθηνών.

Ο τελευταίος ιεροδικαστής
Εδώ κατοικούσε ο Χατζή Χαλίλ Εφένδης, ο τελευταίος ιεροδικαστής της πόλης, ένα πρόσωπο με καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της Επανάστασης.

Καθώς η εξέγερση κατά του οθωμανικού ζυγού εξαπλωνόταν σε πολυάριθμες περιοχές της Ελλάδας, ο σουλτάνος εξέδωσε φετφά, με τον οποίο ζητούσε να εκτελεστούν προληπτικά όλοι οι άρρενες Αθηναίοι. Ο καδής αρνήθηκε να υπογράψει το διάταγμα για ηθικούς λόγους, ενώ λίγο αργότερα, όταν ξέσπασε η Επανάσταση, θεωρήθηκε υπεύθυνος και τιμωρήθηκε με φριχτή θανάτωση.

Το κτίσμα έγινε γνωστό από την ελληνική ταινία «Η δε γυνή να φοβήται τον άνδρα», όμως είναι ένα από τα παλαιότερα οικήματα της οθωμανικής Αθήνας που σώζονται μέχρι σήμερα.

«Θύμα» του ξεσηκωμού κατά των Τούρκων είχε πέσει η Παναγία του Κανδύλη, η «Κυρά Κανδύλη» όπως αποκαλούσαν οι ορθόδοξοι της Πλάκας την ενοριακή τους εκκλησία που καταστράφηκε στις άγριες συγκρούσεις. Μέχρι σήμερα, όμως, διασώζεται το παρεκκλήσι της, ο Αγιος Δημήτριος στην οδό Επιμενίδου 5-7, όπου λειτουργούσε πριν από την Επανάσταση ο ήρωας του '21 Αθανάσιος Διάκος...

Με μία μελανή σελίδα της Ελληνικής Επανάστασης συνδέεται ένα άλλο μικρό βυζαντινό εκκλησάκι, ο ναός του Σωτήρος, που οι ντόπιοι αποκαλούσαν και «Σωτηράκη».

Εδώ, στην αυλή της εκκλησίας, στους πρόποδες της Ακρόπολης, ενταφιάστηκε κρυφά το πτώμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου αφού έπεσε από τον Ιερό Βράχο μετά την αποτρόπαιη δολοφονία του. Τα οστά του εκταφιάστηκαν οκτώ χρόνια αργότερα έπειτα από επιθυμία της γυναίκας του κι ενώ ακόμη συνεχιζόταν ο διασυρμός του.

Το πατρικό της Αγίας Φιλοθέης, στην Αδριανού 96, είναι η οικία στην οποία διέμεινε ο τελευταίος βοεβόδας των Αθηνών, ο Χατζή Αλή Χασεκής, ενώ ιδιαίτερη αξία έχει η καλοσυντηρημένη οικία που δεσπόζει επί των οδών Κέκροπος 8 και Θουκυδίδου.

Στο σπίτι αυτό έζησε ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς της Ελληνικής Επανάστασης, ο Σκοτσέζος φιλέλληνας Τζορτζ Φίνλεϊ, ο οποίος συμμετείχε στα γεγονότα ακολουθώντας τον Λόρδο Βύρωνα στην Ελλάδα.

«Αι Αθήναι είναι ένα μεγάλο χωριό και κατέχουν τόσο χώρο, που θα μπορούσε να περιλάβει, αν πάρουμε υπ'όψιν την πυκνότητα του πληθυσμού των ευρωπαϊκών πόλεων, 25.000 κατοίκους.

Εχουν πολλούς ελικοειδείς δρομάκους, από καμιά όμως δεν διασχίζονται οδό κατάλληλη για οχήματα. Ενας μόνον σχεδόν δρόμος υπάρχει, αλλά και αυτός ξεκινά από το Θησείο και φθάνει στο σπίτι του βοεβόδα (Μεγάλο Κονάκι) και από κει στην Πύλη του Αδριανού», έγραφε.

Αναμνήσεις της Επανάστασης του 1821 φέρνει στον νου και το Μνημείο του Λυσικράτη, το οποίο μπορεί να μη σχετίζεται άμεσα με αυτήν, συνδέεται, όμως, με τον πιο γνωστό φιλέλληνα πρωταγωνιστή της, τον Λόρδο Βύρωνα.

Στο Μοναστήρι των Γάλλων Καπουτσίνων -στο οποίο είχε ενσωματωθεί το μνημείο από το 1669- φιλοξενήθηκε την περίοδο 1810-1811 ο Λόρδος Βύρων κατά την πρώτη του επίσκεψη στην Ελλάδα. Μέσα από τη διαμονή του στην περιοχή γνώρισε για πρώτη φορά την Αθήνα και την ερωτεύτηκε... Με αφορμή την Επέτειο της 25ης Μαρτίου, το Μουσείο Σχολικής Ζωής και Εκπαίδευσης οργανώνει την Κυριακή στις 11.30 το πρωί εκπαιδευτικό περίπατο στα χνάρια της Ελληνικής Επανάστασης.

«Ξεναγός»
Με «ξεναγό» τον δημοσιογράφο-συγγραφέα κ. Κώστα Στοφόρο οι συμμετέχοντες θα ταξιδέψουν για δύο ώρες στην Πλάκα των αρχών του 19ου αιώνα, θα ακούσουν ιστορίες για την πολιορκία της Ακρόπολης και την απελευθέρωση της Αθήνας, θα διαβάσουν μαρτυρίες της εποχής για τους σταθμούς του περιπάτου και θα τους προταθεί σχετική βιβλιογραφία.

Ως σημείο εκκίνησης έχει οριστεί η έδρα του Μουσείου, στην οδό Τριπόδων 23, και θα ακολουθήσει ξενάγηση στο Μουσείο.

Για τον περίπατο και την ξενάγηση -τα οποία θα γίνουν έναντι μικρού αντιτίμου- απαραίτητη είναι η κράτηση θέσεων στο τηλέφωνο 2103250341.

ΟΙ «ΣΤΑΘΜΟΙ» ΤΟΥ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΥ ΠΕΡΙΠΑΤΟΥ

1. Με μια μελανή σελίδα της Ελληνικής Επανάστασης συνδέεται ο μικρός βυζαντινός ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος που οι ντόπιοι αποκαλούσαν και «Σωτηράκη». Στην αυλή του ενταφιάστηκε κρυφά το πτώμα του Οδυσσέα Ανδρούτσου μετά την αποτρόπαιη δολοφονία του στον βράχο της Ακρόπολης.

2. Το παλαιότερο σπίτι της Αθήνας, η οικία των Μπενιζέλων στην οδό Αδριανού, αποτέλεσε κατοικία του τελευταίου βοεβόδα της Αθήνας, Χατζή Αλή Χασεκή.

3. Κέκροπος 8 & Θουκυδίδου. Εδώ έζησε ένας από τους σημαντικότερους ιστορικούς της Ελληνικής Επανάστασης, ο Σκοτσέζος φιλέλληνας Τζορτζ Φίνλεϊ, ο οποίος συμμετείχε στα γεγονότα.

4. Οδός Τριπόδων 3, ερειπωμένη η οικία που ανήκε στην οικογένεια του μεγάλου Σαμιώτη επαναστάτη Λυκούργου Λογοθέτη.

5. Η ιστορική καμπάνα που φυλάσσεται στο εκκλησάκι του Αγίου Νικόλαου Ραγκαβά ήταν εκείνη που χτύπησε χαρμόσυνα στην απελευθέρωση της Αθήνας.

6. Στο μοναστήρι των Γάλλων Καπουτσίνων στο οποίο περιλαμβανόταν το μνημείο του Λυσικράτη φιλοξενήθηκε ο πιο γνωστός φιλέλληνας της επαναστατικής περιόδου, Λόρδος Βύρωνας, την περίοδο 1810 -1811.

Κατερίνα Ροββά Φωτογραφίες Θάλεια Γαλανοπούλου, ethnos.gr

Η πανέμορφη Κάρπαθος«κρύβει» ένα υπέροχο μυστικό, έναν τόπο που αποκαλύπτεται και καθηλώνει τον επισκέπτη. Ανάμεσα στα πολλά όμορφα μέρη της, δεν μπορεί κανείς να μη σταθεί στην κάπως παράξενη και διαφορετική Όλυμπο, τον παραδοσιακό οικισμό που ξεδιπλώνεται, εντυπωσιακός, σε υψόμετρο 300 μέτρων, ανάμεσα σε δύο βουνοκορφές.

Η μια πλευρά της Ολύμπου είναι απόκρημνη ενώ η ανατολική της πιο ομαλή και με πρόσβαση στο επίνειό της, το Διαφάνι. Η δημιουργία του οικισμού αποδίδεται στις επιδρομές των πειρατών, που ανάγκασαν τους κατοίκους να αναζητήσουν καταφύγιο σε ορεινά και δυσπρόσιτα μέρη του νησιού. Έτσι, γύρω στον 7ο αιώνα, σκαρφάλωσαν στο σημείο του σημερινού οικισμού. Στην κορυφή του λόφου, ανάμεσα σε μεγαλύτερα βουνά, η φυσική «οχύρωση» της Ολύμπου παρείχε προστασία στους κατοίκους ενώ τα σπίτια της έχουν μοναδική θέα προς το Αιγαίο.

Η αρχιτεκτονική της Ολύμπου παραπέμπει στους μεσαιωνικούς νησιωτικούς οικισμούς και αυτή την εικόνα θα αντικρίσει σχεδόν αναλλοίωτη ο ταξιδιώτης. Αποκομμένη από τις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας, με δυσκολία επικοινωνίας ακόμα και με την υπόλοιπη Κάρπαθο, η Όλυμπος ανέπτυξε τη δική της πολιτισμική παράδοση με πολλά στοιχεία της να διατηρούνται ακόμα. Οι επισκέπτες είναι πολύ πιθανό να συναντήσουν γυναίκες του χωριού να φορούν ακόμα την παραδοσιακή φορεσιά της περιοχής ενώ ορισμένοι κάτοικοι μιλούν ακόμα τη διάλεκτο του χωριού.

Το χωριό είναι σήμερα ανεπτυγμένο τουριστικά και επιφυλάσσει ξεχωριστές εμπειρίες στους ταξιδιώτες. Τα κλασικά νησιώτικα σπιτάκια, ανεμόμυλοι, το καμπαναριό, δημιουργούν μια εικόνα σαν βγαλμένη από άλλη εποχή.

newsbeast.gr

Όσο κι αν ακούγεται περίεργο, οι μύθοι και οι θρύλοι περί φαντασμάτωνδεν ήταν στοιχεία, που συζητούσαν – ή συζητούν- μόνο οι Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί, αλλά και οι αρχαίοι Έλληνες, που έκαναν σπονδές ακόμη και … στα τρίστρατα!.. Διαβάστε την πανεπιστημιακή έρευνα, που ακολουθεί!... (*)

ΟΠΩΣ έχουμε αναφερθεί πολλές φορές στο παρελθόν, η μαγεία, είναι μια πρακτική που έχει ως στόχο να επηρεάσει και να κατευθύνει τη φυσική πορεία των γεγονότων καθώς και η προσπάθεια να κατανοηθεί ο υπερφυσικός κόσμος. Η μαγεία πιθανόν έχει τις ρίζες της στην προσπάθεια του πρωτόγονου ανθρώπου να ρυθμίσει προς όφελός του τα διάφορα φυσικά φαινόμενα.

Η μαγεία θεμελιώνεται ως παγκόσμια ιδέα της «απόκρυφης δυνάμεως» (mana) που διακανονίζει όλα τα σχετικά με τα άψυχα και τα έμψυχα ενεργώντας ευεργετικά ή βλαβερά (ανάλογα με την περίσταση και τη χρήση). Διακρίνεται σε «θετική μαγεία» (που αποβλέπει στη χρησιμοποίηση της απόκρυφης δύναμης για ωφέλεια) και σε «αρνητική μαγεία» (που αποβλέπει στην προφύλαξη του ανθρώπου από τις βλαβερές ενέργειές της).

Η «θετική μαγεία» βασίζεται στις αρχές της συμπάθειας και της ομοιοπάθειας, που πηγάζουν από το διάχυτο, μεταδοτικό και ομοιογενή χαρακτήρα της απόκρυφης δύναμης. Με βάση την αρχή στην οποία στηρίζεται η μαγεία διακρίνεται σε συμπαθητική και ομοιοπαθητική.

Ορφέας, Ευρυδίκη, Ερμής

Ποια είναι τα κύρια μέσα της μαγείας

Κύρια μέσα της μαγείας είναι:

1. Η μαγική πράξη. Στη συμπαθητική μαγεία η πράξη είναι ένας τρόπος αφομοίωσης ή μετάδοσης της απόκρυφης δύναμης. Στην ομοιοπαθητική μαγεία η πράξη είναι ένας τρόπος σχηματισμού ή παράστασης του επιζητούμενου.

2. Ο μαγικός λόγος, που αποτελεί μια αυτοδύναμη μαγική αξία.

3. Τα μαγικά σύνεργα, δηλαδή όλα τα αντικείμενα που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία της μαγικής πράξης.

Η μαγεία ασκείται από ειδικά πρόσωπα, τους μάγους. Από μια φάση της ανθρώπινης ανάπτυξης και μετά, ο μάγος καθιερώθηκε ως «δημόσιος λειτουργός» στην υπηρεσία της κοινότητας. Η ιδιότητα του μάγου αποκτάται ή με τη μαθητεία κοντά σε έναν άλλο μάγο ή κληρονομικά, και προϋποθέτει ορισμένες μυητικές τελετές. Αυτή η δημόσια μαγεία που αποβλέπει στη διασφάλιση των όρων ύπαρξης της κοινότητας διακρίνεται σε:

1. Καιρική και μετεωρική (μαγεία του ανέμου, μαγεία της βροχής, μαγεία ηλιακή κτλ.).

2. Γονιμική, που αποβλέπει στην αύξηση της γονιμότητας των ζώων, της γης και των γυναικών.

3. Προστατευτική, που αποβλέπει στην προστασία της κοινότητας από εξωτερικούς και εσωτερικούς κινδύνους.

Εκτός από τη «δημόσια» υπάρχει και η «ιδιωτική» μαγεία που διακρίνεται σε λευκή και μαύρη. Η λευκή μαγεία αποβλέπει στην επίτευξη των στόχων της κοινότητας περιορισμένων στο επίπεδο των ατομικών συμφερόντων (π.χ. οι μαγικές ιερουργίες που συνοδεύουν περιστατικά της ζωής, όπως είναι η γέννηση, η ανάπτυξη, ο γάμος, ο θάνατος, οι διάφορες εργασιακές δραστηριότητες, η αντιμετώπιση των νόσων και των παθήσεων κτλ.).

Η μαύρη μαγεία αποβλέπει στην εξόντωση διάφορων εχθρών για ατομικούς σκοπούς και αποτελεί την «αντικοινωνική» πλευρά της μαγείας. (1)

«Η μαγεία και οι νεκροί στην Κλασική Ελλάδα». Το δημοσίευμα της Sarah Iles Johnston, Αναπληρώτριας Καθηγήτριας Ελληνικής και Λατινικής Φιλολογίας, στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάϊο, Columbus, Ohio. Επάμω αριστερά: Σχέδιο της Εκάτης με τα έξι χέρια της και «χαρακτήρες» από ένα μολυβένιο defixio, που βρέθηκε στην Αγορά των Αθηνών (παραχωρήθηκε ευγενικά από τον D. Jordan). (Βλέπε: Περιοδικό «Αρχαιολογία», Τεύχος 70, Μάρτιος 1999)

Τι αποκαλύπτει η πανεπιστημιακός κ. Sarah Iles Johnston

Ανοίγοντας κανείς το περιοδικό «Αρχαιολογία» (Τεύχος 70, Μάρτιος 1999) θα βρει ένα άρθρο με τίτλο: «Η μαγεία και οι νεκροί στην Κλασική Ελλάδα». Το δημοσίευμα αυτό το υπογράφει η κ. Sarah Iles Johnston, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Ελληνικής και Λατινικής Φιλολογίας, στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάϊο, Columbus, Ohio, το οποίο περιληπτικά αναφέρει τα εξής:

Η μαγεία και οι νεκροί στην Κλασική Ελλάδα
Sarah Illes Johnston

«Το άρθρο πραγματεύεται τη σχέση νεκρών και ζώντων. Στα μαντεία των νεκρών, το ρόλο του μεσάζοντος έπαιζαν οι γόητες (από το ρήμα γοάω, θρηνώ), επιδιώκοντας είτε να κατευνάσουν τους νεκρούς, είτε να τους δραστηριοποιήσουν ενάντια σε κάποιον ζωντανό, είτε να εξασφαλίσουν την ευμένειά τους για τον πελάτη τους. Ο Ηρόδοτος διηγείται την ιστορία του τυράννου της Κορίνθου Περίανδρου και του φαντάσματος της γυναίκας του Μέλισσας.

Γνωστή είναι και η ιστορία του Σπαρτιάτη Παυσανία που δολοφονήθηκε στο ναό της Αθηνάς. Θεσσαλοί γόητες ή ψυχαγωγοί κατάφεραν να κατευνάσουν το φάντασμά του. Η Κλυταιμνήστρα ζητάει από την Ηλέκτρα να κάνει σπονδές, προκειμένου να κατευναστεί το φάντασμα του Αγαμέμνονα. Σπονδές σε τρίστρατα αφιερώνονταν και στην αφέντρα των φαντασμάτων Εκάτη. Πινακίδες με κατάρες που στοχεύουν τους ανταγωνιστές τοποθετούνται σε τάφους, πηγάδια ή κάτω από ναούς θεοτήτων που σχετίζονται με τον Κάτω Κόσμο.
Οι επικλήσεις των μάγων για συνεργασία στρέφονται προς κόρες και εφήβους που χάθηκαν αδόκητα, σε θύματα φόνου ή σε άταφους νεκρούς. Περίανδρος και Άτοσσα ζητούν από τους νεκρούς γνώσεις που οι ίδιοι δεν κατέχουν. Τα καθήκοντα του γόητος, επίκληση νεκρών και μύηση σε μυστήρια, συνδυάζονται στη μορφή του Ορφέα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι οι Έλληνες, που δεν αισθάνονται άνετα με τους γόητες, τους αποδίδουν ξένη καταγωγή.» (2)

Τι σημαίνει η λέξη φάντασμα;

Ανοίγοντας το Μέγα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας των Εκδόσεων "Πάπυρος", θα διαβάσουμε τα εξής:

φάντασμα το, ΝΑ, και φάνταγμα Ν [φαντάζω, -ομαι]· 1. υπερφυσικό, άυλο ον (α. «αντίκρυ από τα πλάσματα τού νοός τ'αληθινά / τού προβαίνουν δύο φαντάσματα», Σόλωμ.· β. «νυκτέρων φαντασμάτων ἔχουσι μορφάς», Αισχύλ.)· 2. οπτασία, είδωλο, εμφάνιση προσώπου που έχει πεθάνει· 3. φανταστική εικόνα, φανταστική παράσταση, είκασμα· || (νεοελλ.) 1. (λαογρ.) ψυχή, πνεύμα, φάσμα νεκρού ανθρώπου, ιδίως θανατωμένου ή κολασμένου, που συχνάζει στον τόπο όπου έζησε ή όπου τόν έθαψαν, στοιχειό (α. «το φάντασμα τού βασιλιά Ληρ»· β. «πύργος γεμάτος φαντάσματα»)· 2. έπαρση, αλαζονεία· 3. (μτφ.) άνθρωπος κάτισχνος ή πολύ άσχημος (α. «έγινε φάντασμα μετά από την εντατική δίαιτα που έκανε»· β. «είναι σαν φάντασμα κι ας βάζει τόσες καλλυντικές κρέμες στο πρόσωπο»)· || (αρχ.) 1. η αποτύπωση ενός πράγματος στον νου, ο σχηματισμός τής ιδέας τής εικόνας ενός πράγματος· 2. όνειρο· 3. (στον πληθ.) τὰ φαντάσματα· α) φαινόμενα («τὰ ἐν ἀέρι φαντάσματα», Αριστοτ.)· β) θαύματα.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Βλέπε και Εγκυκλοπαίδεια «Μαλλιάρης-παιδεία»

2. Περιοδικό «Αρχαιολογία», Τεύχος 70, Μάρτιος 1999, Κύριο θέμα: Mαγεία: ελληνική Aρχαιότητα, Σελίδες: 16-21.

Στο Δεσποτικό αναστηλώνεται το πρώτο τελετουργικό εστιατόριο του Αιγαίου, που χτίστηκε πριν από σχεδόν τρεις χιλιετίες.

Τα τελευταία 20 χρόνια το μικρό ακατοίκητο νησάκι των Κυκλάδων, το Δεσποτικό, στη σκιά της Πάρου και της Αντιπάρου, μας έχει εντυπωσιάσει με τα ευρήματα που φέρνει στο φως διαρκώς η αρχαιολογική σκαπάνη. Αυτή η μικρή νησίδα μέσα στο απέραντο μπλε των Κυκλάδων αναδεικνύεται σε σημαντικό θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής του Αιγαίου κατά τα αρχαία χρόνια. Τώρα φαίνεται να τραβά και την προσοχή των Μέσων με ακόμη πρωτιά. Εκεί, στο ιερό του Απόλλωνα, ανακαλύφθηκε και αναστηλώνεται για πρώτη φορά τελετουργικό εστιατόριο ιερού, που μάλιστα έχει χτιστεί ακριβώς δίπλα στον ναό του ιερού!

Ο Γιάννος Κουράγιος, αρχαιολόγος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων του ΥΠ.ΠΟ. και διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου Πάρου, είναι εκείνος που ανακάλυψε αυτό το σημαντικό ιερό. Ο ίδιος, μιλώντας στη LiFO, δήλωσε ότι μία από τις πιο σημαντικές ανακαλύψεις είναι η «λειτουργία του πρώτου τελετουργικού εστιατόριου του Αιγαίου, χτισμένου δίπλα ακριβώς στον ναό όπου λατρεύονταν ο Απόλλωνας, η Άρτεμις και η θεά Εστία με το επίθετο Ισθμία, από τον 8ο αι. π.Χ. έως και την ελληνιστική περίοδο». Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή για να «τοποθετήσουμε» το εύρημα στο περιβάλλον του, ρωτώντας τον Γιάννο Κουράγιο πώς ξεκίνησε όλη αυτή η ιστορία.

Περίμενα να βρω κάποιον σημαντικό ναό, αλλά όχι το μέγεθος των κτισμάτων που έχουν αποκαλυφθεί ως τώρα.

— Αλήθεια, πώς οδηγήθηκες στο Δεσποτικό;

Επισκέφθηκα το Δεσποτικό πρώτη φορά το 1996, μαζί με την Ντόλλη Γουλανδρή, την αείμνηστη ιδρύτρια του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, η οποία μου υπέδειξε τη θέση Μάντρα. Εκεί, στη μάντρα του βοσκού, είδα να υπάρχουν εντοιχισμένα αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη, που προέρχονταν από δωρικό ναό και ορατούς τοίχους. Εκείνη ήταν που με ενθάρρυνε να ξεκινήσω την έρευνα στο νησί και η ανασκαφή άρχισε το 1997. Έως το 2000 είχε σωστικό χαρακτήρα και δουλεύαμε λίγες μέρες κάθε καλοκαίρι, με κάποιους εργάτες, από το πρωί έως το βράδυ. Οι πρώτες έρευνες πραγματοποιήθηκαν µε πολύ μεγάλες δυσκολίες λόγω του δύσβατου της περιοχής, αφού δεν υπήρχε µόλος, ο οποίος κατασκευάστηκε τελικά το 2002.

— Περίμενες τότε ότι θα βρισκόσουν μπροστά σε μια μεγάλη ανακάλυψη;

Περίμενα να βρω κάποιον σημαντικό ναό, αλλά όχι το μέγεθος των κτισμάτων που έχουν αποκαλυφθεί ως τώρα. Το Δεσποτικό είναι το μοναδικό αδόμητο νησί των Κυκλάδων. Βρίσκεται δυτικά της Αντιπάρου και στην αρχαιότητα ήταν ενωμένο με το νησάκι Τσιμηντήρι με ισθμό. Πιθανότατα, μάλιστα, την αρχαϊκή περίοδο το Τσιμηντήρι ήταν ενωμένο και με την Αντίπαρο. Σήμερα το νησί είναι ακατοίκητο και τα σημεία πρόσβασης είναι λίγα εξαιτίας της απόκρημνης ακτογραμμής. Μόνο η ανατολική ακτή είναι εύκολα προσβάσιμη και ο κλειστός κόλπος που διαμορφώνεται μεταξύ Αντιπάρου και Δεσποτικού είναι ένα φυσικό, υπήνεμο λιμάνι. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους για την ίδρυση εκεί του ιερού από την αρχαία πόλη της Πάρου.

— Πότε άρχισαν οι ανασκαφικές εργασίες;

Η συστηματική ανασκαφή του χώρου ξεκίνησε το 2001 με φοιτητές ελληνικών και ξένων πανεπιστημίων. Φυσικά, το έργο δεν έχει ολοκληρωθεί και συνεχίζεται έως σήμερα. Μετά από 20 έτη αρχαιολογικών ερευνών, έχουμε φέρει στο φως ένα εκτεταμένο ιερό που ήταν σε λειτουργία από τα γεωμετρικά χρόνια (8ος αι. π.Χ.) έως και την ελληνιστική περίοδο. Κατά τη ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο έως και τα τέλη του 17ου αιώνα στην ίδια θέση αναπτύχθηκε μικρός οικισμός.

— Ποιο είναι το μέγεθος των ευρημάτων που έχουν αποκαλυφθεί;

Έχουν διερευνηθεί 18 κτίρια και στην άκρη της χερσονήσου διακρίνονται διάφορα άλλα που δεν έχουν ανασκαφεί ακόμα. Πυρήνας τους ήταν ένας τειχισμένος περίβολος, το τέμενος, και έξω από αυτόν βρίσκονταν άλλα βοηθητικά κτίρια για τις ανάγκες του ιερατείου και των επισκεπτών. Η κατεξοχήν λατρευόμενη θεότητα ήταν ο Απόλλωνας. Λατρεύονταν επίσης η Άρτεμης και η θεά Εστία με το επίθετο Ισθμία. Ο λατρευτικός περίβολος του ιερού αποτελούνταν από 3 κτίρια, δύο πύλες και τρεις στοές. Χτίστηκε για να προστατέψει τον ναό και το τελετουργικό εστιατόριο που είναι χτισμένο δίπλα ακριβώς.

— Τι ακριβώς εννοούμε όταν λέμε «τελετουργικό εστιατόριο»;

Υπάρχει το τέμενος, δηλαδή ο ιερός χώρος με τον ναό όπου γινόντουσαν ιεροτελεστίες από τους ιερείς και τους πιστούς που επισκέπτονταν το ιερό για να προσευχηθούν, να αφιερώσουν και να θυσιάσουν. Οι πιστοί έβλεπαν απ'έξω το λατρευτικό άγαλμα που ήταν τοποθετημένο μέσα στον ναό και εκεί άφηναν τις προσφορές τους. Τα ζώα που θυσίαζαν τα έτρωγαν στο εστιατόριο που ήταν χτισμένο ακριβώς δίπλα στον ναό.

—Γιατί διαφοροποιείται το συγκεκριμένο εύρημα;

Είναι μια μοναδικότητα αυτού του μεγάλου παριανού ιερού το να έχουμε δίπλα στον ναό το τελετουργικό εστιατόριο. Ήταν μια πρωτοτυπία των Παριανών αρχιτεκτόνων, οι οποίοι άλλωστε πρωτοτύπησαν και στη γλυπτική, αφού είναι οι πρώτοι που λυγίζουν το χέρι του Κούρου πάνω στο στήθος, μια χειρονομία χαιρετισμού προς τη θεότητα. Ένας τέτοιος Κούρος βρέθηκε στο Δεσποτικό,άλλος ένας βρίσκεται στο Μουσείο της Πάρου και ένας στο μουσείο της Κοπεγχάγης.

— Πώς ήταν διαμορφωμένο αυτό το τελετουργικό εστιατόριο;

Υπάρχουν αναλογίες με ότι γνωρίζουμε σήμερα; Ο αρχαϊκός ναός είναι το πιο επιμελημένο οικοδόμημα του ιερού, χτισμένο κυρίως από παριανό, λευκό μάρμαρο. Η πρόσοψή του αποκαθίσταται με επτά κίονες ύψους 3.80 μ., που μαζί με το αέτωμα θα ξεπερνούσε τα 6 μέτρα, πάνω σε ισχυρό θεμέλιο. Το εστιατόριο είχε στοά με οκτώ δωρικούς κίονες ύψους περίπου 3 μ. και στεγαζόταν με επικλινή στέγη με κεραμίδια. Σώζονται τα μαρμάρινα κατώφλια των δωματίων και τα δάπεδά τους. Είχε τρία δωμάτια με πόρτες δυτικά και ανατολικά. Μέσα στα δωμάτια ανακαλύψαμε μαρμάρινες υποδοχές όπου έμπαιναν τα πόδια των κλινών. Οι κλίνες είναι τα ανάκλιντρα όπου έτρωγαν ξαπλωτοί οι άντρες. Μπροστά από το ένα δωμάτιο του εστιατορίου βρέθηκε μαρμάρινος βωμός για θυσίες μαζί με άλλους δύο βωμούς μπροστά από τον ναό όπου γινόντουσαν θυσίες προς τιμήν του θεού Απόλλωνα. Εδώ θέλω να προσθέσω ότι η ορθόδοξη θρησκεία έχει δανειστεί πολλά στοιχεία από την αρχαία Ελληνική. Το βλέπουμε στα μοναστήρια που έχουν τραπεζαρίες και προσφέρουν γεύματα στους πιστούς, το ίδιο συναντάμε και στα θρησκευτικά πανηγύρια που προσφέρουν βραστό κρέας ή όσπρια. Από το 2014 έχουν ξεκινήσει με ιδιωτικές χορηγίες οι αναστηλωτικές εργασίες του τελετουργικού εστιατορίου και του ναού του ιερού, ώστε να δοθεί στο μνημείο η τρίτη διάσταση και να γίνει κατανοητό στον επισκέπτη. Με την ολοκλήρωση του έργου θα παραδοθεί στο κοινό ένας μοναδικός αρχαιολογικός χώρος, πόλος έλξης επισκεπτών που έτσι κι αλλιώς επισκέπτονται ένα από τα δημοφιλέστερα νησιά των Κυκλάδων πλέον, την Αντίπαρο.

— Και όσον αφορά τον εξοπλισμό του;

Στη διάρκεια της ανασκαφής βρέθηκαν πολλά χρηστικά αγγεία, πινάκια, δηλαδή πήλινα πιάτα, πολλές πήλινες λεκάνες για μείξη προϊόντων ή σερβίρισμα φαγητού, μαγειρικά σκεύη όπως χύτρες, και λοπάδες, δηλαδή τηγάνι με καπάκι, δίνοι και κρατήρες, όπου γινόταν η ανάμειξη του κρασιού με το νερό, αγγεία πόσης, όπως σκύφοι (πήλινα κύπελλα με δύο λαβές), απ'όπου έπιναν κρασί ή νερό. Έξω από τον τειχισμένο περίβολο, δηλαδή το ιερό τέμενος, έχουμε βρει τρία κτίρια με αποθηκευτικό χαρακτήρα, αφού εκεί βρέθηκαν στην αρχική τους θέση πιθάρια όπου φυλάσσονταν το λάδι, το στάρι, το κριθάρι, τα όσπρια και οι ελιές. Σημαντική είναι και η ανακάλυψη πολλών οστών ζώων (αίγες, χοίροι, αγριογούρουνα, κουνέλια, πουλερικά, πέρδικες, λαγοί), αλλά και ψαριών, από δελφίνι και τόνο.

— Ποιοι ήταν οι πιστοί που επισκεπτόντουσαν το ιερό του Δεσποτικού;

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι το ιερό ήταν διεθνές, αφού οι πιστοί που το επισκέπτονταν ήταν, ως επί το πλείστον, Κυκλαδίτες ναυτικοί αλλά και ταξιδιώτες από τη Μικρά Ασία, τη Φοινίκη, την Κύπρο, την Κρήτη, τη Σικελία κ.α. Το ιερό στο Δεσποτικό αναδείχτηκε σε σημαντικό σημείο συνάντησης γιατί είναι στο κέντρο των Κυκλάδων, σε μια καίρια θέση των θαλάσσιων δρόμων της Μεσογείου, με υπήνεμο λιμάνι.

— Υπήρχε συγκεκριμένο τελετουργικό για τη θυσία των ζωών;

Οι θυσίες των ζώων –για τις οποίες χρησιμοποιούνταν μόνο ορισμένα μέρη του ζώου− γίνονταν με το φως της μέρας στους βωμούς, αποκλειστικά από τους ιερείς, και μετά ακολουθούσε το γεύμα που αποτελούνταν από συγκεκριμένα μέλη των θυσιασμένων ζώων, όπως τα πίσω άκρα και οι κλείδες, αλλά ποτέ από τα εντόσθια. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα ζώα που επιλέγονταν για να ευχαριστήσουν τους θεούς ήταν μεγάλα θηλαστικά και έπρεπε να είναι από τα καλύτερα.

— Το νησί παρείχε πρώτες ύλες;

Το Δεσποτικό θα πρέπει να παρείχε πρώτες ύλες, π.χ. ξυλεία. Άλλωστε, αυτό επιβεβαιώνεται από τα κτίρια, για τις οροφές των οποίων χρειάζονταν κορμοί δέντρων, όπως και για τα πλοία που μετέφεραν τα μάρμαρα και τους ναυτικούς.

— Υπάρχουν στοιχεία για τις διατροφικές συνήθειες της εποχής;

Έτρωγαν πολλά χορταρικά, φρούτα και μέλι, το οποίο χρησιμοποιούσαν στα περισσότερα φαγητά τους. Επίσης, έτρωγαν σύκα, φρέσκα και ξερά − από τον Αρχίλοχο γνωρίζουμε ότι η Πάρος ήταν διάσημη για τα σύκα της. Στις ανασκαφές βρέθηκαν πολλά αγκίστρια που χρησιμοποιούσαν για το ψάρεμα. Συνήθιζαν να παστώνουν τα ψάρια με αλάτι για να διατηρούνται. Τα ψάρια στην αρχαιότητα ήταν καθημερινή τροφή. Δεν τα κατανάλωναν ποτέ ωμά, συνήθως έψηναν τόνο, συναγρίδες, μπαρμπούνια, σαρδέλες, και σέρβιραν πάντα σε ειδικά πιάτα, τα ιχθυοπινάκια, που είναι πήλινα με παραστάσεις ψαριών. Επίσης, έχουν βρεθεί αναρίθμητα όστρακα –πεταλίδες, αχηβάδες, σαλιγκάρια της θάλασσας−, πράγμα που δείχνει ότι αποτελούσαν μέρος της διατροφής τους. Το φαγητό το έτρωγαν με τα χέρια και το συνόδευαν πάντα με οίνο. Την ευκαιρία για να φάνε κρέας έδινε μια θρησκευτική γιορτή.