Οι Μοίρεςπαριστάνονταν, συνήθως, ως τρεις γυναικείες μορφές που κλώθουν. Η κλωστή που κρατούν στα χέρια τους, είναι η ανθρώπινη ζωή· συμβολίζεται έτσι το πόσο μηδαμινή κι ασήμαντη αποδεικνύεται τελικά, αφού κόβεται με το παραμικρό, όπως μια κλωστή.

Η πρώτη Μοίρα, η Κλωθώ, γνέθει το νήμα της ζωής, η δεύτερη, η Λάχεση, μοιράζει τους κλήρους, καθορίζει τι θα «λάχει» στον καθένα. Η τρίτη Μοίρα, τέλος, η Άτροπος, κόβει χωρίς τον παραμικρό δισταγμό, όταν έρθει η ώρα, την κλωστή της ζωής των ανθρώπων. Οι Μοίρες είναι επομένως οι δυνάμεις που ευθύνονται για τα καλά και τα κακά της ζωής του κάθε θνητού, από τη γέννηση μέχρι το θάνατό του. Σε κάποιες περιπτώσεις οι άνθρωποι πίστευαν πως δεν ήταν τρεις, αλλά μία ή δύο, όπως, για παράδειγμα, συνέβαινε στο μαντείο των Δελφών, όπου λάτρευαν μόνο τη Μοίρα της Γέννησης και τη Μοίρα του Θανάτου.

Η λέξη «μοίρα» βγαίνει από το ρήμα «μοιράζω», είναι δηλαδή το «μερίδιο» και το «μερτικό», το κομμάτι που παίρνει ο καθένας από τη μοιρασιά ενός όλου. Έτσι, μοίρα σημαίνει πάνω απ'όλα το μερίδιο που διεκδικεί ο καθένας στη ζωή και την ευτυχία. Ας φανταστούμε τη μοιρασιά του κρέατος ενός ζώου. Τυχαίνει, καθώς το τεμαχίζουν, άλλος να πάρει μικρό ή μεγάλο «κομμάτι», με πολύ ή με λίγο λίπος· έτσι γίνεται και στη ζωή. Άλλοι ζουν πολλά χρόνια, άλλοι λιγότερα, άλλοι είναι ευτυχισμένοι κι άλλοι όχι.

Πίστευαν πως το νήμα της ζωής το έγνεθαν οι Μοίρες δυο φορές κατά τη διάρκειά της: μία κατά τη γέννηση και μία κατά το γάμο, γιατί ήταν δύο γεγονότα σημαντικά για την παραπέρα πορεία της. Ο Νέστορας, ο βασιλιάς της Πύλου, λόγου χάρη, αποτελούσε στην αρχαιότητα ένα ιδανικό ζωής, χάρη στην εύνοια της Μοίρας: έζησε πολύ και από το γάμο του απέκτησε πολλούς γιους. Η περίπτωση του Αχιλλέα αποτελεί, παράλληλα, χαρακτηριστικό παράδειγμα της αντίληψης ότι τα πολλά χρόνια ζωής δε σημαίνουν απαραίτητα πως αυτά είναι γεμάτα χαρά κι ευτυχία: Ο Αχιλλέας στην Ιλιάδα μιλά για τη μοίρα του, που ξέρει πως είναι διπλή από τη μητέρα του τη Θέτιδα: μπορεί να έχει μια μακρόχρονη, αλλά ασήμαντη ζωή, αν γυρίσει στην πατρίδα του, ή να επιλέξει να μείνει και να πολεμήσει στην Τροία, να διακριθεί για τα πολεμικά του κατορθώματα, αλλά και να πεθάνει νέος. Το όνομά του θα συνδεθεί με τη δόξα κι όλοι θα τον θυμούνται σαν φοβερό ήρωα στο παρόν και στο μέλλον, όπως και έγινε τελικά.

Ενδεικτικός για το ρόλο που έπαιζαν οι Μοίρες στη γέννηση του ανθρώπου είναι ο μύθος του Μελέαγρου. Όταν μια γυναίκα θέλησε να μάθει την τύχη του νεογέννητου γιου της, παραφύλαξε τις Μοίρες, τη νύχτα που θα έρχονταν να αποφασίσουν για τη ζωή του μωρού· άκουσε λοιπόν από την Κλωθώ πως θα γίνει όμορφο και από τη Λάχεση πως θα γίνει δυνατό. Η Άτροπος όμως, φώναξε πως πρόκειται το παιδί να πεθάνει σε λίγο κι έδειξε ένα πυρωμένο ξύλο που καιγόταν στο τζάκι.

Έπειτα, είπε πως αυτό θα συμβεί μόλις το δαυλί αποκαεί. Αφού έφυγαν οι Μοίρες από την κάμαρα, η μητέρα άρπαξε το μισοκαρβουνιασμένο ξύλο, το έσβησε και το έχωσε βαθιά μέσα σε μια κασέλα. Κράτησε για χρόνια κρυφό το μυστικό της ζωής του γιου της κι εκείνος μεγάλωνε κι ομόρφαινε. Όταν κάποτε πήγε για κυνήγι μαζί με τον αδερφό της μητέρας του, μάλωσε μαζί του για τη μοιρασιά και, πάνω στο θυμό του, τον σκότωσε. Όταν εκείνη το έμαθε, έτρεξε αμέσως στην κασέλα, έβγαλε το δαυλί και το έριξε στη φωτιά. Μόλις κάηκε εντελώς, ο γιος της άφησε την τελευταία του πνοή.

Στον Τρωικό πόλεμο ο γιος του Δία, ο Σαρπηδόνας, μάχεται γενναία εναντίον του Πάτροκλου, ο οποίος όμως τον έχει σχεδόν νικήσει. Ο Δίας παρακολουθεί τη μονομαχία και πονάει για το γιο του· σκέφτεται λοιπόν ν'αντιταχτεί στη μοίρα και ν'αποφευχθεί ο θάνατος του Σαρπηδόνα, που πολύ τον αγαπούσε. Εμπιστεύεται στην Ήρα τη σκέψη του ν'αλλάξει τα γραμμένα, εκείνη όμως τον συνεφέρει με τα λόγια της· υπενθυμίζει τη μεγάλη δυσαρέσκεια που θα προκαλέσει στους υπόλοιπους θεούς. Εκείνος, τελικά, υποχωρεί και ρίχνει στη γη ματωμένες ψιχάλες, για να δείξει τη λύπη του. Λίγο παρακάτω, όταν ο Έκτορας μονομαχεί με τον Αχιλλέα και πρόκειται σε λίγο να σκοτωθεί, ο Δίας εκμυστηρεύεται στην Αθηνά πόσο πολύ θα ήθελε να μπορούσαν όλοι οι θεοί να συμφωνήσουν, ώστε ν'αλλάξουν τη μοίρα του και να τον γλιτώσουν. Η Αθηνά του αποκρίνεται ακριβώς όπως και η Ήρα, οπότε ο Δίας συμμορφώνεται και πάλι.

Στην πιο κρίσιμη στιγμή, όμως, της αναμέτρησης, παίρνει μια χρυσή ζυγαριά, ώστε να κριθεί με αντικειμενικό τρόπο το ποιος θα επικρατήσει. Σε κάθε μεριά της βάζει από μια μοίρα του θανάτου και την ισορροπεί. Τελικά, βαραίνει η μεριά του Έκτορα που πρέπει τώρα να πεθάνει. Ο Απόλλωνας, που μέχρι τότε συνεχώς τον προστάτευε, τον εγκαταλείπει. Στα ομηρικά έπη, λοιπόν, η Μοίρα είναι κάτι το δεδομένο από την αρχή της ζωής. Οι Μοίρες όμως είναι απλώς το όργανο στην υπηρεσία των θεών, που εκτελούν τη θέλησή τους. Το νήμα της ζωής το γνέθουν ουσιαστικά εκείνοι, οι οποίοι καθορίζουν τα γεγονότα, τις περιπέτειες, τον πλούτο και το θάνατο για τον κάθε άνθρωπο. Οι θεοί μπορούν και έχουν τη δύναμη να αλλάξουν τη μοίρα, αφού οι ίδιοι την ορίζουν στην αρχή της ζωής των θνητών. Μια τέτοια αλλαγή όμως θα είχε πολύ άσχημες συνέπειες, γιατί θα διατάρασσε την αρμονία και την τάξη. Ο Δίας, λοιπόν, μπορεί ν'αλλάξει τη Μοίρα, μα προτιμά να μην το κάνει, γιατί κι οι άλλοι θεοί θα ζητούσαν να κάνουν το ίδιο για τους δικούς τους προστατευόμενους.

Η Μοίρα είναι πάνω απ'όλα ιδιοκτησία του, γι'αυτό και τον ονόμαζαν «Μοιραγέτη» (ηγέτη, οδηγό, αρχηγό των Μοιρών), παρόλο που εκείνη τον περιορίζει και αναγκάζεται να τη σεβαστεί. Η σύγκρουση αυτή είναι αναπόφευκτη, γιατί αφορά την ίδια τη ζωή κι αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα ερωτηματικά της: ποιος είναι πιο πάνω, ο θεός ή «ότι είναι γραφτό να συμβεί;». Το ερώτημα απασχόλησε, όπως ήταν φυσικό, και όλους τους μεταγενέστερους ποιητές και φιλοσόφους.

Ήδη από την εποχή του Ησίοδου (7ος αιώνας) οι Μοίρες δεν είναι πια τα όργανα που εκτελούν τυφλά τη βούληση των θεών, μα έχουν και κάποιες δικές τους αρμοδιότητες και ρόλους. Παρόλα αυτά, ο Δίας είναι πάλι εκείνος που τους παραχώρησε την πολύ μεγάλη τους εξουσία, παραμένει δηλαδή «Μοιραγέτης». Αυτή η αντίληψη της παντοδυναμίας των θεών γενικά κυριαρχεί στην αρχαιότητα: οι θεοί υπακούν βέβαια στη Μοίρα, μόνο και μόνο όμως επειδή την έχουν οι ίδιοι ορίσει. Συναντάμε και σε μεταγενέστερες εποχές πολλές περιπτώσεις σύγκρουσης Μοίρας και θεών, όπου όμως τα γραμμένα καμιά φορά αλλάζουν· στην περίπτωση του Κροίσου, ο Απόλλωνας κατάφερε να πάρει για χάρη του από τις Μοίρες τρία χρόνια αναβολή, για την άλωση των Σάρδεων. Ο Απόλλωνας, πάλι, επενέβη στην περίπτωση του Άδμητου, που έπρεπε να πεθάνει· μέθυσε τις Μοίρες και τις ξεγέλασε, ώστε να δεχτούν να πεθάνει η γυναίκα του, η Άλκηστη, αντί για κείνον. Ας δούμε τους ρόλους που με τον καιρό απέκτησαν οι Μοίρες, όπως αναφέρθηκε παραπάνω: ο ποιητής Ησίοδος μας πληροφορεί πως υπήρχαν δύο εκδοχές για την καταγωγή τους. Σύμφωνα με την πρώτη, οι Μοίρες ήταν κόρες της Νύχτας, μοιράζουν τα καλά και τα κακά, μα και καταδιώκουν τους θεούς κι ανθρώπους για τα εγκλήματά τους, μέχρι να τους εκδικηθούν και να τους τιμωρήσουν με τρόπο φοβερό.

Σύμφωνα με τη δεύτερη εκδοχή, ήταν κόρες του Δία και της Θέμιδας. Πρόσθεταν μάλιστα και μια τέταρτη αδερφή, την Τύχη, που θεωρούνταν ότι είχε και το μεγαλύτερο κύρος. Οι δύο αυτές εκδοχές συμβολίζουν και δύο διαφορετικούς ρόλους. Ως κόρες της Νύχτας είναι κακοποιές δυνάμεις, που συγγενεύουν με το σκοτάδι, τον Άδη και τον Κάτω Κόσμο. Από την άποψη αυτή, συνδέονται με τις Ερινύες, που επίσης είναι αδίστακτες τιμωροί των ανθρώπων. Ακριβώς όμως, επειδή οι πράξεις του ενός έχουν άμεσο αντίκτυπο στο σπίτι του και στους γύρω του, η κρίση των Μοιρών, που επιβάλλεται εντελώς αυθαίρετα και ανεξάρτητα από τους θεούς, φτάνει να αφορά και ολόκληρες οικογένειες, κάποτε για πολλές γενιές.

Άλλοτε φτάνουμε να μιλάμε και για μια ολόκληρη πόλη, όπου οι Μοίρες καλούνται να διαφυλάξουν και ν'αποκαταστήσουν την κοινωνική τάξη και τη δικαιοσύνη. Πρόκειται, πλέον, για το ρόλο τους σε επίπεδο κοινωνικό. Ως κόρες του Δία και της Θέμιδας, από την άλλη πλευρά, είναι δυνάμεις καλοπροαίρετες, ουράνιες και φωτεινές, που λαμπρύνουν με την παρουσία τους σημαντικά γεγονότα, όπως η ίδρυση των Ολυμπιακών αγώνων.

Είναι θεότητες της ευτυχίας και της ευλογίας, καθώς και όργανα της βούλησης των θεών. Μιλάμε, επομένως, για τα εντελώς αντίθετα απ'αυτά που αναφέραμε παραπάνω. Ο Πίνδαρος διηγούνταν πως εκείνες οδήγησαν με χρυσά άλογα τη Θέμιδα (που δεν ήταν όμως μητέρα τους, σύμφωνα με τον ποιητή) στον Όλυμπο, για να παντρευτεί τον Δία, επιβεβαιώνοντας έτσι την παραδοσιακή σχέση τους με το γάμο, ως θεότητες ευγονίας και ευτυχίας. Τις βρίσκουμε να τραγουδούν στους γάμους της Θέτιδας, καθώς και του Δία και της Ήρας.

Όταν μια κοπέλα στην αρχαία Αθήνα γινόταν νύφη, πρόσφερε τις κοτσίδες της στις Μοίρες και οι γυναίκες ορκίζονταν στο όνομά τους. Επίσης, έχοντας άμεση σχέση με τη γέννηση των ανθρώπων, γιατί η δύναμη τους κατά κύριο λόγο τότε φανερώνεται, είναι πολύ συχνά παρούσες στις γέννες ως βοηθοί, όπως για παράδειγμα στη γέννηση του Ασκληπιού. Γι'αυτό και συνήθιζαν να τις λατρεύουν κάποτε μαζί με θεές σχετικές με τον τοκετό, όπως η Άρτεμη και η Ειλειθυία (που έφερνε τους πόνους της γέννας). Τις Μοίρες τις συναντάμε μέχρι σήμερα διατηρημένες στη λαϊκή μας παράδοση: είναι πάντα τρεις γυναίκες, συνήθως γριές, που γνέθουν για τον καθένα το νήμα της ζωής, μέχρι να τελειώσει το μαλλί ή να κοπεί απότομα. Παρουσιάζονται συνήθως στη γέννηση του μωρού, τη νύχτα μετά την τρίτη μέρα.

Η σκόπιμη Αλλοίωση και ολοκληρωτική Διαστρέβλωση των αρχαίων ελληνικών εννοιών

Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει στο έργο του «Statistik des neutestamenlichen Wortschatzes» (Zurich 1958), ο Robert Morgenthaler, περί στατιστικών στοιχείων αναφορικά με τη γλώσσα της Καινής Διαθήκης, η τελευταία αριθμεί 5.436 λέξεις, από τις όποιες οι 3.000 προέρχονται από το λεξιλόγιο της Αρχαίας Ελληνικής. Από τις υπόλοιπες, οι 1.900 διατυπώθηκαν για πρώτη φορά από τους εβδομήκοντα δύο (72) συγγραφείς της Καινής Διαθήκης, οι 491 είναι δημιουργήματα της μετακλασικής γραμματείας, ενώ οι 45 είναι ξένες.

Η κατηγοριοποίηση αυτή, βέβαια, είναι εντελώς συμβατική, αφού μία εις βάθος γλωσσολογική εξέταση δύναται ν’ αποδείξει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των λέξεων (τόσο της Καινής Διαθήκης, όσο και της μεταγενέστερης εκκλησιαστικής και πατερικής γραμματείας), όπως αναφέρει και ο διδάκτωρ της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Λουκάς X. Φίλης από το βιβλίο του «Η γλώσσα της Καινής Διαθήκης» (Αθήνα, 1984) «προέρχεται γλωσσικά και εννοιολογικά από τον χώρο της ελληνικής σκέψεως και διανοήσεως και συντίθεται για να αποτελέσει ολοκληρωμένη έννοια, με τον καθαρά ελληνικό τρόπο διατυπώσεως». Ωστόσο, το θρησκευτικό πνεύμα της χριστιανικής γραμματείας σε συνδυασμό με την αναμφισβήτητη επιρροή της γλώσσας στον ψυχισμό του ανθρώπου, οδηγεί στην αλλοίωση, ή ολοκληρωτική διαστρέβλωση του εννοιολογικού τους περιεχομένου, καθώς άνευ αναφοράς στον Θεό τους, καταντούν κενές νοήματος στη συνήθη χρήση τους έως σήμερα.

Ακολουθούν ως παραδείγματα, ορισμένες από τις λέξεις αυτές με αντιπαραβολή της προτέρας Αρχαιοελληνικής και νεώτερης χριστιανικής-εβραϊκής σημασίας τους.

Αγάπη:Στα αρχαία ελληνικά, εκ του «άγαμαι» και του ποιητικού τύπου του «αγάζομαι» (=θαυμάζω, παραξενεύομαι). Στη χριστιανική-εβραϊκή γραμματεία έλαβε την έννοια, όχι μόνον της αντιθέσεως προς το μίσος, αλλά και της φιλότητος, υπό την σκέπη όμως του Θεού, κατά τους βιβλικούς συγγραφείς.

Άγγελος:Στα αρχαία ελληνικά, αυτός που κομίζει μήνυμα, ο αγγελιαφόρος. Στον Χριστιανισμό (αλλά και στον Ιουδαϊσμό και στο Ισλάμ), οι άγγελοι είναι υπερκόσμια όντα, μέσω των οποίων ο Γιαχβέ κάνει γνωστή την βουλή του στους θνητούς.

Αγιότητα:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε την αγνότητα, ενίοτε όμως σήμαινε και τη μιαρότητα. Περαιτέρω έλαβε τη σημασία της αφιερώσεως στον Θεό.

Αδελφοσύνη:Παράγεται εκ του «αδελφός» (ο προερχόμενος από την ίδια μήτρα -δελφύς=μήτρα). Έφθασε να σημαίνει την «εν Πνεύματι Αγίω» αποκλειστικά αδελφική σχέση όλων των θνητών εχόντων ως πατέρα τον Θεό.

Αιωνιότητα:Στα αρχαία ελληνικά, η λέξη ήταν δηλωτική του μεγάλου χρονικού διαστήματος, της εποχής ή της ηλικίας, ανάλογα με την περίπτωση χρήσεώς της. Η σημασία της στο χριστιανικό-εβραϊκό λεξιλόγιο είναι αυτή της ατελεύτητης ζωής στην υπερκόσμια διάσταση του Γιαχβέ.

Αλήθεια:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε το μη αποκεκρυμμένο, την πραγματικότητα. Και μόνο η θεολογική αναφορά στον Θεό ως απόλυτη «Αλήθεια» υστερεί ως προς την αποδεικτική πλευρά, καθώς η υφή της έννοιας «αλήθεια» {α-λήθω=λανθάνω} προϋποθέτει τη σαφή και αντικειμενική απόδειξη.

Αμαρτία:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε την αποτυχία, την αστοχία. Ο όρος σημαίνει πλέον την κακοπραγία που αντιβαίνει στην όποια Θεία Βούληση του Γιαχβέ.

Αρετή:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε την παλικαριά, την γενναιότητα. Η χριστιανική-εβραϊκή της έννοια, είναι η συμμόρφωση με όσα εντέλλεται ο Θεός.

Δαίμονας:Στα αρχαία ελληνικά, η Θεότητα. Η αρνητική σημασία της λέξεως σήμερα, συνίσταται στην ταύτισή της με το κακό πνεύμα. Δαίμονες επίσης ονομάζονταν και οι ψυχές των ανθρώπων, που αποτελούσαν τον συνδετικό κρίκο μεταξύ Θεών και θνητών.

Διάβολος:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε τον συκοφάντη, τον ψευδώς κατηγορών. Η προσωποποίησή του και η σημασία που έλαβε έκτοτε, δεν χρήζουν σχολιασμού.

Δόγμα:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε τη γνώμη, την απόφαση, το ψήφισμα. Στο χριστιανικό-εβραϊκό λεξιλόγιο η λέξη σημαίνει την μη επιδεχόμενη αμφισβήτηση της αυθεντικής θεωρίας περί Θεού.

Εκκλησία:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε τη συνέλευση του δήμου. Έχει πλέον την έννοια του συνόλου των πιστών στον χριστιανικό Θεό Γιαχβέ-Χριστό

Ελπίδα:Στα αρχαία ελληνικά, η προσδοκία, η αναμονή. Η αναφορά της ελπίδας στον Θεό, την κατατάσσει μεταξύ των τριών βασικών χριστιανικών- εβραϊκών αρετών (πίστη, ελπίδα, αγάπη).

Ευλογία:Στα αρχαία ελληνικά, ο έπαινος, το εγκώμιο. Σήμερα έφθασε να σημαίνει την ιερατική ευχή και την θεϊκή τύχη, έγκριση, βοήθεια ή ανταμοιβή από τον Γιαχβέ-Χριστό.

Εωσφόρος:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε τον φωτοδότη, αυτόν που φέρει την αυγή της ημέρας. Ήταν προσωνύμιο του θεού Απόλλωνα.Το μίσος κατά του Ελληνισμού υπήρξε η αίτια ταυτίσεώς του με τον Σατανά. Δες [1] [2]

Θεός:Στα αρχαία ελληνικά, σύμφωνα με τον Πλάτωνα, η λέξη προκύπτει εκ του ρήματος «Θέω»* (δράμω, σπεύδω, τρέχω). Η ετυμολογία της λέξεως, φανερώνει την ανθρωπομορφική, περί Θεών, αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων. Κατόπιν, «Θεός» εκλήθη το εξωσυμπαντικό-υπερκόσμιο ον (Γιαχβέ), που κατά τη σημιτική αντίληψη εξουσιάζει τον κόσμο. * Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο («Ευτέρπη», 52) η λέξη προκύπτει από το ρήμα «τίθημι» «θεοὺς δὲ προσωνόμασαν σφέας ἀπὸ τοῦ τοιούτου, ὅτι κόσμῳ θέντες τὰ πάντα πρήγματα καὶ πάσας νομὰς εἶχον»

Κοινωνία:Στα αρχαία ελληνικά, η συναναστροφή, η επικοινωνία. Οι συγγραφείς της εβραϊκής εκκλησίας περιορίζουν την αρχική ευρύτητα αυτής της έννοιας στη σχέση μεταξύ πιστού-Θεού και πιστών μεταξύ των.

Κόλαση:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε την τιμωρία. Ο αρχαίος αυτός δικανικός όρος, έφθασε να σημαίνει τον τόπο ή την μέθοδο τιμωρίας των μη υπάκουων στον Γιαχβέ-Χριστό, μετά τον θάνατό τους.

Λόγος:Η λέξη ήταν πολυσήμαντη. Η κύρια έννοιά της, ωστόσο, είναι αυτή του νόμου λειτουργίας του σύμπαντος. Στη χριστιανική-εβραϊκή θεολογία σημαίνει αφ’ ενός τον νόμο δημιουργίας του σύμπαντος (τον Λόγο του Θεού ως ενσάρκωση του οποίου φέρεται ο Χριστός-Γιαχβέ, ως ενδιάθετος Λόγος) κι αφ’ ετέρου τον προφορικό ή γραπτό λόγο των βιβλικών προσώπων και συγγραμμάτων.

Πίστη:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε την αξιοπιστία, την εμπιστοσύνη. Στη θρησκευτική Χριστιανική-Εβραϊκή της χρήση, η έννοια επιτείνεται με την αποδοχή του Θεού ως απολύτου κυρίου και την υποταγή σ’ αυτόν.

Πνεύμα:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε το φύσημα, την πνοή, την αναπνοή. Στη φιλοσοφία εφέρετο ενίστε και ως το ανώτερο μέρος της ψυχής ως κάτι κεχωρισμένο απ’ αυτήν. Στην θρησκευτική Χριστιανική-Εβραϊκή χρήση, σημαίνει το τρίτο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος ως ομοούσιο με τα δύο άλλα και ουσιαστικά την ψυχή του κάθε ανθρώπου. Ασχολίαστο κι αυτό !!

Σωτηρία:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε τη διάσωση από κίνδυνο. Στο Χριστιανικό-Εβραϊκό λεξιλόγιο σημαίνει τη λύτρωση από τα διαβολικά δεσμά του κόσμου και την διά της υπακοής στον Θεό αποφυγή της Κολάσεως.

Χάρη:Στα αρχαία ελληνικά, σήμαινε την εύνοια, τη γοητεία, το θέλγητρο, την αίγλη. Στο χριστιανικό-εβραϊκό λεξιλόγιο ως γνώρισμα του Θεού και των αγίων, απαντά με την πρώτη σημασία, καθώς οι υπόλοιπες απαγορεύονται.

Οι αλλαγές των νοημάτων στα παραπάνω λήμματα είναι έκδηλες και αναμφισβήτητες. Η βασικότερη συνέπεια αυτών, δεν είναι μόνο οι παρανοήσεις στη χρήση λέξεων σαν αυτές, αλλά κυρίως η αποκοπή των χρηστών της ελληνικής γλώσσας από τις γενετικές απαρχές της. Συνεπώς το επιχείρημα ότι η συγγραφή της Βίβλου (από τους 72 Εβραίους) και της πατερικής γραμματείας στα ελληνικά, έσωσε και τη γλώσσα μας από αφανισμό είναι μάλλον αδόκιμο. Ακριβέστερο θα ήταν, εάν ελέγετο ότι ο Χριστιανισμός-Εβραϊσμός της Ανατολής έσωσε ένα ελληνικό λεξιλόγιο, αλλά ταυτόχρονα παρήλλαξε ή διαστρέβλωσε εσκεμμένατο νόημα των λέξεων, δίδοντας σ’ αυτές άλλο περιεχόμενο, αυτό που συνέφερε στο δόγμα, με σκοπό την ηλιθιοποίηση των πιστών προβάτων του και ταυτόχρονη καταστροφή της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας.

@Μάριος Μαμανέας «Δαυλός»

Αναζήτησε τα άρθρα: [1] Μελεκ Ταους – Η Επανάσταση του Παλιμπαιδισμού / [2] Μελέκ Ταούς – Γεζίντι: Ταξίδι Στον Παράδεισο του Σατανά

Φωτογραφία εδωλίων Προ-Νεολιθικής εποχής που το φορούσε κρεμασμένο στο λαιμό του το ανθρώπινο κοπάδι και δήλωνε σε ποιόν άρχοντα ανήκε. Αρχαιολογικό μουσείο Βόλου/ Φωτογραφίες: Eos Aurora

Γραφή: Ένα Μέσο Καταπίεσης

Η έλευση της γραφής θεωρείται γενικότερα σαν ένα σημαντικό βήμα πολιτισμικής εξέλιξης, ενώ έχει δοθεί πολύ λιγότερο σημασία στις πολιτικές προεκτάσεις του. Ωστόσο φαίνεται ότι η πιο σημαντική λειτουργία της γραφής είχε σχέση με θέματα διαχείρισης που αφορούσαν τη δουλεία και τους κανονισμούς της κοινωνίας. Κάτι τέτοιο εκφράζεται και στην προσπάθεια να γίνει κατανοητή η πρωτο-Ελαμιτική γραφή, ένα από τα αρχαιότερα μη αποκρυπτογραφημένα συστήματα γραφής στον κόσμο που εμφανίστηκε στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το ΝΔ Ιράν, πριν από 5,000 χρόνια πριν. Πρόκειται για γραφή που σώθηκε πάνω σε πήλινες πλάκες και αποτελεί μία από τις πρώτες προσπάθειες του ανθρώπου να κρατήσει μόνιμα αρχεία καταγραφής του περιβάλλοντός του.

Ακόμα και αν τα σύμβολα δεν τους είναι όλα κατανοητά, οι αρχαιολόγοι μπορούν να προσδιορίσουν το περιεχόμενο των μηνυμάτων στις πλάκες αυτές. Το σύστημα αρίθμησης είναι επίσης κάτι που μπορεί να προσδιοριστεί και μάλιστα δείχνει ότι το περιεχόμενο αυτής της γραφής αφορά κατ’ εξοχήν λογαριασμούς ιδιοκτησίας και κατοχής γης και ανθρώπων. Μιλούν και ιδιοκτησία και κοινωνική θέση και δεν καταγράφουν κείμενα λογοτεχνίας, όπως ποίηση κάτι που είναι αρκετά συνηθισμένο και σε άλλα αντίστοιχα συστήματα γραφής.

Πρόκειται για μία απλή κοινωνία με μία άρχουσα τάξη να δεσπόζει. Κάτω από αυτήν υπάρχει μία σειρά δυνατών μεσαίων θα λέγαμε στρωμάτων, κάτω από αυτούς εργάτες οι οποίοι αντιμετωπίζονται σαν “κοπάδια ζώων” Οι άρχοντες έχουν τίτλους και ονόματα που έχουν σχέση με την κοινωνική επιφάνειά τους και επιρροή τους. Αν κάποιος για παράδειγμα λέγεται “Κος Εκατό” δείχνει τον αριθμό των ανθρώπων που βρίσκονται κάποιον από αυτόν.

Από τις πήλινες αυτές πινακίδες δεν είναι δυνατόν να υπολογίσουμε το μερίδιο τροφής που έπαιρναν οι εργάτες στα χωράφια, αν και η διατροφή τους βασιζόταν στο κριθάρι το οποίο το έσπαγαν, το έκαναν χυλό και το έπιναν με μπύρα. Ωστόσο, όσοι άνηκαν σε πιο ψηλές τάξεις ίσως να έτρωγαν και γιαούρτι, τυρί και μέλι και συντηρούσαν επίσης κατσίκες, πρόβατα και μοσχάρια. Όπως λοιπόν ήταν αναμενόμενοόσοι βρίσκονταν ψηλότερα στην κοινωνική πυραμίδα είχαν μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής,ενώ για όσους ήταν στα κατώτερα, μπορούμε να υποθέσουμε, ότι ο μέσος όρος ζωής τους, ήταν ο ίδιος με αυτόν που υπάρχει σήμερα στις φτωχότερες χώρες του κόσμου.

Αν θεωρήσουμε τη γραφή σαν ένα μέσο καταγραφής των εντυπώσεων ενός παρατηρητή μπορούμε να θεωρήσουμε ότι υπήρχε ένα είδος πρωτο-ιστορικού που είχε το καθήκον να δημιουργήσει αυτές τις πρώτες πινακίδες, ωστόσο το περιεχόμενό τους όπως περιγράψαμε παραπάνω έχει να κάνει με κείμενα καθαρά χρηστικό περιεχόμενο και λειτουργία: ήταν αρχεία της άρχουσας τάξης.

Πραγματικά η δημιουργία της γραφής προήλθε για να εξυπηρετήσει την εξέλιξη και τη διάδοση της ιδιοκτησίας.

Πριν τη Νεολιθική Επανάστασηκαι την εμφάνιση της γεωργίας, όντας κυνηγοί-καρποσυλλέκτες, οι πρόγονοί μας δεν είχαν θεωρητικά ιδιοκτησία. Χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να συγκεντρώσουν δύναμη από την αντίστοιχη συγκέντρωση πόρων και τροφής λειτουργούσαν με έναν φυσικό τρόπο ισότητας και συνεργασίας. Για να δημιουργηθούν πάσης φύσεως ανισότητες πρέπει να σταματήσουμε τις μετακινήσεις και να ξεκινάμε να αποκτούμε ιδιοκτησία καθώς και να τη διατηρήσουμε, χρειάζεται κάποιο είδος γραφής: ένα είδος συστήματος γραφής λειτουργούσε σαν μία απόδειξη ότι κάτι ανήκει κάπου. Η δύναμη της γραφής να καταγράφει αυτές τις ανισότητες στην ιδιοκτησίαχωρίς αμφιβολία ενίσχυσε το διαχωρισμό μεταξύ των εγγράμματων και αγράμματων, αυτών που χρησιμοποιούσαν τη γραφή και αυτών που χρησιμοποιούνταν από τη γραφή.

Όπως είδαμε παραπάνω λοιπόν, η γεωργία “λειτούργησε” με έναν τρόπο διατηρώντας μία ομάδα που εργαζόταν καταναλώνοντας μόνο την απαραίτητη ποσότητα τροφής για να αποδώσει, αλλά ήταν και αρκετά αδύναμη για να αντιδράσει εναντίον αυτών που πρόσφερε υπηρεσίες. Και εκείνοι πια που μπορούσαν να δίνουν οποιουδήποτε είδους ανταμοιβές είχαν στα χέρια τους το μέσο της γραφής, αυτό που πλέον αντιπροσώπευε σε ποιον άνηκε τι.

Οτιδήποτε καταγραφόταν σε πέτρα ή αλλού από τότε και στο εξής θεωρούταν ένα σταθερό δεδομένο που δεν μπορούσε να αλλάξει, ούτε να γίνει θέμα διαπραγμάτευσης ή εύκολης τροποποίησης. Μπορεί λοιπόν ακόμα και σήμερα η γραφή να “μονιμοποιεί” τη γλώσσα μας, αλλά η δύναμη της ίδιας της γλώσσας βρίσκεται στη συνεχή πλαστικότητά της και η εξέλιξη των συστημάτων γραφής πιστοποιεί αυτό ακριβώς.

«Γράμματα από το Υπόγειο. Γραφή στη Μεθώνη της Πιερίας» ύστερος 8ος – πρώιμος 7ος αι. π.κ.ε.

Η αρχαία Μεθώνη είναι μία από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές θέσεις της Μακεδονίας. Βρίσκεται στη βόρεια Πιερία, στη δυτική ακτή του Θερμαϊκού Κόλπου κοντά στις νότιες εκβολές του Αλιάκμονα.  Οι ανασκαφές που διενεργούνται από την ΚΖ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων από το 2003 μέχρι σήμερα έχουν φέρει στο φως σημαντικότατα ευρήματα, τα οποία «ξεδιπλώνουν» πτυχές της ιστορίας αυτής της ακμαίας πόλης. Ένα από τα ευρήματα με μεγάλη ιστορική και αρχαιολογική σημασία προέρχεται από το «Υπόγειο», μια υπόσκαφη κατασκευή, όπου βρέθηκαν 191 ενεπίγραφα αγγεία, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται τον ύστερο 8ο και τον πρώιμο 7ο αι. π.κ.ε.

Πρόκειται για μια δυσερμήνευτη κατασκευή, πιθανόν αποθηκευτικού χαρακτήρα, η οποία λόγω στατικών προβλημάτων δεν ολοκληρώθηκε ποτέ και επιχώθηκε βιαστικά λίγο μετά το 700 π.κ.ε. με κάθε είδους υλικά (δηλαδή όστρακα, ξύλα, τμήματα λίθινων μητρών από μεταλλουργικές δραστηριότητες, σκωρίες χαλκού και σιδήρου, πήλινες χοάνες κατεργασίας χαλκού και χρυσού κ.ά.). Στο εσωτερικό του “Υπογείου” βρέθηκαν αγγεία όλων των τύπων: αποθηκευτικά, μαγειρικά, εμπορικοί αμφορείς, αγγεία για το σερβίρισμα και την κατανάλωση υγρών και τροφής. Η προέλευσή τους ποικίλλει: τοπικά, κορινθιακά, αττικά, ευβοϊκά, κυκλαδικά, ιωνικά, αιολικά, αλλά και φοινικικά.

Η σπουδαιότητα του ευρήματος έγκειται στο γεγονός ότι από τον 8ο αι. π.κ.ε. όταν άρχισε να χρησιμοποιείται η αλφαβητική γραφή στον ελλαδικό χώρο, υπάρχουν ελάχιστες επιγραφές και επιγραφικά τεκμήρια, και συνεπώς τα ενεπίγραφα αγγεία της Μεθώνης είναι πραγματικά πολύτιμα. Ειδικότερα για τη Μακεδονία πρόκειται για τα πρωιμότερα μέχρι σήμερα επιγραφικά ευρήματα. Το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης αποφάσισε με ενθουσιασμό να εντάξει το εύρημα της Μεθώνης στο πρόγραμμα των περιοδικών του εκθέσεων αναγνωρίζοντας τη σπουδαιότητα και τη μοναδικότητά του.

Η έκθεση έχει δύο στόχους. Πρώτον, να αναδείξει ένα σημαντικό εύρημα, το οποίο αφορά τόσο την επιστημονική κοινότητα όσο και το ευρύ κοινό, δίνοντας την ευκαιρία να συζητηθούν σημαντικά ιστορικά και αρχαιολογικά ζητήματα που σχετίζονται με τον ελληνικό αποικισμό, τη χρήση του αλφαβήτου, τις διαλέκτους, τις απαρχές της ποίησης, το συμπόσιο, αλλά και τα εμπορικά δίκτυα της Ανατολικής Μεσογείου κατά τους κρίσιμους αιώνες, τον 8ο και 7ο αι. π.κ.ε.

Και δεύτερον, να παρακινήσει τους επισκέπτες να συνδέσουν το παρελθόν με το παρόν, και μάλιστα οι νεότεροι από αυτούς να αντιληφθούν το μακραίωνο ταξίδι της ελληνικής γλώσσας από τότε ώς τις μέρες μας, από την καθημερινότητα μιας αρχαίας πόλης στα παράλια της Πιερίας στη δική μας πολυκύμαντη καθημερινότητα. Η έκθεση πραγματοποιείται σε συνεργασία με την ΚΖ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, την Επιτροπή Ερευνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων. Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης -από 12 Σεπτεμβρίου 2013 μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 2014. Ο κατάλογος της έκθεσης διατίθεται στο πωλητήριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης.

Ο τίτλος της Έκθεσης «Γράμματα από το Υπόγειο. Γραφή στη Μεθώνη της Πιερίας».

«Τα νέα ευρήματα αλλάζουν την Ιστορία, τη φιλολογία, τη γλωσσολογία.Η ελληνική γλώσσα, όπως φαίνεται στα ενεπίγραφα αγγεία του ύστερου 8ου και του πρώιμου 7ου αιώνα π.κ.ε. όχι μόνον υπάρχει, αλλά εμφανίζεται με παγιωμένη γραμματική και συντακτική δομή». Αυτά λέει στη Γιώτα Μυρτσιώτη της Καθημερινής ο καθηγητής ΑΠΘ Γιάννης Τζιφόπουλος, αναφερόμενος στις αρχαιολογικές ανασκαφές στη Μεθώνη της Πιερίας. Τα νέα ευρήματα πρέπει να εκτίθενται με κάποιον τρόπο ειδικότερης προβολής, για να πληροφορείται περί αυτών και το ευρύτερο κοινό, πέραν της αντίστοιχης επιστημονικής κοινότητας.

«Είμαι του Ακεσάνδρου. Όποιος μου το στερήσει, τα μάτια του ή τα χρήματά του θα στερηθεί»,διαβάζουν οι επιγραφολόγοι της εποχής μας πάνω στο ευβοϊκό αγγείο του Ακεσάνδρου που, όπως φαίνεται, μόνο τα χείλη του ήθελε να αγγίζουν στα συμπόσια της αρχαίας Μεθώνης. Μεγάλη η κοινωνιολογική, η ανθρωπολογική και η ιστορική διάσταση της περιπαιχτικής εντολής του Ακεσάνδρου για τα συμποσιακά γλέντια.

Πιο πολύτιμο, ωστόσο, αναδεικνύεται το αρχαιότερο συμποτικό επίγραμμασε ιαμβικό τρίμετρο που φέρει εγχάρακτα το αγγείο του, αποκαλύπτοντας μια από τις πρωιμότερες επιγραφές του ελλαδικού χώρου και τη μοναδική στον βορειοελλαδικό και τη Μακεδονία. Χρονολογείται γύρω στο 730 με 720 π.κ.ε., εποχή κατά την οποία ελάχιστες επιγραφές και επιγραφικά τεκμήρια διασώζονται εκτός από το «Κύπελλο του Νέστορα» από τις Πιθηκούσσες (ελληνική αποικία) της Ιταλίας και την οινοχόη του Δίπυλου Αττικής, που μέχρι σήμερα θεωρούνται από τα παλιότερα γνωστά δείγματα γραφής του ελληνικού αλφαβήτου.

«Μέχρι πρότινος πιστεύαμε ότι την περίοδο αυτή η περιοχή πάνω από τη Θεσσαλία ήταν tabula rasa. Και να που τα «Γράμματα από το Υπόγειο» της Μεθώνης μάς έστειλαν αδιάβαστους. Τα νέα ευρήματα αλλάζουν την ιστορία, τη φιλολογία, τη γλωσσολογία», αναφέρει στην «Κ» ο καθηγητής στο ΑΠΘ Γιάννης Τζιφόπουλος. «Η ελληνική γλώσσα, όπως φαίνεται στα ενεπίγραφα αγγεία του ύστερου 8ου και του πρώιμου 7ου αιώνα π.κ.ε., όχι μόνο υπάρχει, αλλά εμφανίζεται με παγιωμένη γραμματική και συντακτική δομή. (…κάποιος να ενημερώσει και την Ρεπούση)

«Από Ομήρου άρξασθαι» διδάσκουμε ως τώρα, αλλά φαίνεται ότι ταυτόχρονα με τον Ομηρο και τον Ησίοδο εμφανίζεται κι αυτή η ποίηση, μια προχωρημένη μορφή της ελληνικής γραφής με την οποία συνθέτουν αυτά τα αστεία επιγράμματα. Οι άνθρωποι δεν γλεντούσαν μόνο με τις επιγραφές επικών ηρώων αλλά με μια δική τους λυρική ποίηση, περιπαιχτική, σαρκαστική για γλέντια και επίδειξη γνώσης του αλφαβήτου».

Ο σκύφος του Ακεσάνδρου, το αιολικό αγγείο του Φιλίωνα «Είμαι του Φιλίωνα» με τις αρχαιότερες γραφές, εκατοντάδες άλλα με graffiti, dipinti και σύμβολα για εμπορικές συναλλαγές, ανασύρθηκαν από το «Υπόγειο» στην αρχαϊκή αγορά της αρχαίας Μεθώνης κατά τη διάρκεια ανασκαφής από τον Μάνθο Μπέσιο. Ηταν μια υπόσκαφη κατασκευή, λάκκος βάθους 11 περίπου μέτρων, πιθανότατα αποθηκευτικού χαρακτήρα.

Κατασκευάστηκε για τις ανάγκες της αγοράς, αλλά λόγω στατικών προβλημάτων δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Επιχώθηκε βιαστικά λίγο μετά το 700 π.κ.ε. με κάθε είδους υλικά (όστρακα, ξύλα, λίθινες μήτρες, πήλινες χοάνες κατεργασίας χαλκού και χρυσού) αφήνοντας ανέπαφα επί 28 αιώνες δείγματα στη Μεθώνη Πιερίας, όταν άρχισε να χρησιμοποιείται η αλφαβητική γραφή στον ελλαδικό χώρο. Από τα χιλιάδες θραύσματα ξεχωρίζουν 191 ενεπίγραφα αγγεία, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται τον ύστερο 8ο και τον πρώιμο 7ο αιώνα π.κ.ε. Εντυπωσιακά αγγεία όλων των τύπων, κύπελλα, κάνθαροι, αποθηκευτικά, μαγειρικά, εμπορικοί αμφορείς, σερβιρίσματος, πόσης και φαγητού, αγγεία για συμπόσια πάνω στα οποία οι κάτοχοι έγραφαν περιπαικτικούς στίχους,

«Αλλάζουν την εικόνα για τη διασπορά της ελληνικής γραφήςστις πρώιμες φάσεις του αλφαβήτου αλλά ταυτόχρονα μας δίνουν ποικίλες πληροφορίες. Η διαφορετική τους προέλευση (τοπικά, κορινθιακά, αττικά, ευβοϊκά, κυκλαδικά, ιωνικά, αιολικά και φοινικικά) δείχνει ότι η Μεθώνη -αποικία της Εύβοιας που ιδρύθηκε από Ερετριείς το 733-732 π.κ.ε. στη δυτική ακτή του Θερμαϊκού Κόλπου κοντά στις νότιες εκβολές του Αλιάκμονα- ήταν όχι μόνο ένα σημαντικό κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου αλλά και μια πολυπολιτισμική αποικία. Μας χάρισε ένα πανόραμα της κεραμικής τέχνης από όλα τα μέρη του κόσμου που ανοίγει νέα πεδία έρευνας σχετικά με τον ελληνικό αποικισμό, τη χρήση της αλφαβήτου, τις διαλέκτους, τις απαρχές της ποίησης, το συμπόσια αλλά και τα εμπορικά δίκτυα της Ανατολικής Μεσογείου κατά τους κρίσιμους αιώνες, τον 8ο και 7ο π.κ.ε.» εξηγεί η αρχαιολόγος του ΑΜΘ, Λιάνα Στεφανή.

Από τα θραύσματα του «υπογείου», δείγματα 60 περίπου ενεπίγραφων αγγείων παρουσιάζει το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης σε μια έκθεση που πραγματοποιείται χάρη στη χρηματοδότηση της Επιτροπής Ερευνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας του υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Αποτελεί προϊόν συνεργασίας ΑΜΘ, ΚΖ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και μιας επιστημονικής ομάδας (Τζένη Βελένη, διευθύντρια ΑΜΘ, Μάνθος Μπέσιος, Λιάνα Στεφανή, Αγγελική Κουκουβού, Ράνια Πάλη, Αθηνά Αθανασιάδου). Τις επιγραφές επιμελήθηκαν οι Γιάννης Τζιφόπουλος, καθηγητής στο ΑΠΘ, Ανδρονίκη Οικονομάκου και τη μελέτη της κεραμικής ο Αντώνης Κοτσώνας, λέκτορας στο πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου. Οι επισκέπτες, όπως επισημαίνουν στον κατάλογο, μπορούν να αντιληφθούν το μακραίωνο ταξίδι της ελληνικής γλώσσας από τότε ως τις μέρες μαςαλλά και την καθημερινότητας μιας αρχαίας πόλης στα παραλία της Πιερίας. ​​@Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Οι αθάνατοι θεοί, που ζουν στον Όλυμπο, δημιούργησαν πρώτα μια χρυσή φυλή θνητών ανθρώπων. Αυτό έγινε τον καιρό του Κρόνου, όταν ήταν βασιλιάς στον ουρανό. Ζούσαν σαν θεοί, δίχως καμιά λύπη στις καρδιές τους, δίχως έγνοιες και βάσανα και δίχως να υφίστανται τα αξιοθρήνητα γηρατειά- πάντα με νεανικά μέλη απολάμβαναν χαρούμενες μέρες, μακριά από κάθε κακό. Όταν πέθαιναν, ήταν σαν να τους είχε καταβάλει ο ύπνος. Όλα τα καλά πράγματα τους ανήκαν.

Η γόνιμη γη παρήγαγε μόνη της όλων των ειδών τους καρπούς. Με ειρήνη και ηρεμία ζούσαν χαρούμενοι στη χώρα τους, έχοντας όλα τα αγαθά. Όταν η γη έκρυψε αυτή τη φυλή των ανθρώπων μέσα στο σκοτάδι, έγιναν αγαθοί δαίμονες πάνω στη γη· απομάκρυναν το κακό, ήταν φύλακες των θνητών ανθρώπων πρόσεχαν για τη δικαιοσύνη και τα εγκλήματα τυλιγμένοι από τον αέρα, διατρέχοντας όλη τη γη, δίνοντας πλούτο. Αυτό ήταν ένα από τα βασιλικά προνόμιά τους.

Ύστερα οι Ολύμπιοι θεοί δημιούργησαν μια πολύ κατώτερη φυλή, την αργυρή, εντελώς διαφορετική από τη χρυσή στο σώμα και στο πνεύμα. Για εκατό χρόνια ένα παιδί μεγάλωνε πλάι στην αγαπημένη του μάνα και έπαιζε εντελώς παιδιάστικα στο σπίτι του. Όταν όμως αυτοί οι άνθρωποι μεγάλωναν επιτέλους και έφταναν στην ωριμότητα, ζούσαν πολύ λίγο καιρό και ήταν δυστυχείς λόγω της μωρίας τους. Δεν μπορούσαν να μη βλάπτουν ο ένας τον άλλον άσχημα, ούτε ήθελαν να τιμούν τους αθάνατους θεούς και να προσφέρουν στους μακάριους θυσίες πάνω στους ιερούς βωμούς, όπως σωστά συνηθίζουν να κάνουν οι άνθρωποι.

Οργισμένος ο Ζευς τους έβγαλε από τη μέση, επειδή δεν πρόσφεραν τιμές στους μακάριους θεούς, που ορίζουν τον Όλυμπο. Όταν κι αυτή η φυλή των ανθρώπων σκεπάστηκε από τη γη, οι άνθρωποί της ονομάστηκαν υποχθόνιοι μακάριοι θνητοί, δεύτερης σειράς, αλλά κι αυτοί, ασφαλώς, απολαμβάνουν κάποιας τιμής.

Ύστερα ο Ζευς, ο πατέρας, έφτιαξε μια τρίτη φυλή ανθρώπων, τη χάλκινη φυλή, τελείως διαφορετική από την αργυρή. Οι άνθρωποι αυτοί ήταν φτιαγμένοι από μελιά και ήταν φοβεροί και βίαιοι και συνεχώς μπλεγμένοι σε πολέμους και εγκλήματα. Δεν έτρωγαν ποτέ ψωμί και οι πεισματάρικες ψυχές τους ήταν σκληρές σαν το ατσάλι’ ήταν απρόσιτοι- φοβερά και πολύ δυνατά χέρια ξεφύτρωναν από τους στιβαρούς ώμους τους.

Τα άρματά τους ήταν χάλκινα, τα σπίτια τους χάλκινα και δούλευαν με χάλκινα εργαλεία. Δεν είχαν μαύρο σίδερο. Σκότωναν ο ένας τον άλλον με τα χέρια και πήγαιναν κάτω, ανώνυμοι, στο υγρό και σκοτεινό σπίτι του ψυχρού Άδη. Αν και ήταν τρομεροί, τους πήρε ο μαύρος θάνατος και άφησαν το λαμπρό φως του ήλιου.

Όταν κι αυτήν τη φυλή την κάλυψε η γη, ο Ζευς, ο γιος του Κρόνου, έφτιαξε άλλη μια, την τέταρτη, πάνω στην καρποφόρα γη. Ήταν πιο δίκαιη και καλή, μια ισόθεη φυλή ηρώων, που ονομάστηκαν ημίθεοι, η φυλή ακριβώς πριν από μας στην απέραντη γη. Φοβεροί πόλεμοι και άγριες μάχες τους κατέστρεψαν κάποιους μπροστά στη Θήβα, την πόλη του Κάδμου με τις επτά πύλες, να πολεμούν για τα κοπάδια των απογόνων του Οιδίποδα, άλλους μπροστά στην Τροία, όπου τους είχαν πάει πλοία πάνω από το μεγάλο βυθό της θάλασσας, για το χατίρι της Ελένης με τα όμορφα μαλλιά.

Για κάποιους απ’ αυτούς αυτό ήταν το τέλος της ζωής τους, και τους σκέπασε ο θάνατος- σε άλλους έδωσε ο Ζευς, ο γιος του Κρόνου, μιαν ύπαρξη, έναν τρόπο ζωής μακριά από τους ανθρώπους, στην άκρη του κόσμου, μακριά από τους αθάνατους θεούς· και ο Κρόνος είναι βασιλιάς τους. Εκεί ζουν, με τις καρδιές τους απαλλαγμένες από τη θλίψη, στα νησιά των Μακάρων, κοντά στον Ωκεανό με τις βαθιές δίνες, ευτυχισμένοι ήρωες για τους οποίους η καρποφόρα γη προσφέρει γλυκούς σαν το μέλι καρπούς τρεις φορές το χρόνο.

Θα ήθελα να μη ζούσα ανάμεσα στους ανθρώπους της πέμπτης φυλής· καλύτερα να πέθαινα πριν, ή να γεννιόμουν αργότερα. Γιατί αυτή είναι αληθινά σιδερένια φυλή. Ούτε νύχτα ούτε μέρα ξεκουράζονται από τον κάματο και την ταλαιπωρία. Οι θεοί θα τους στέλνουν πάντα οδυνηρές δοκιμασίες. Ο Ζευς θα καταστρέψει κι αυτήν τη φυλή θνητών ανθρώπων, όταν τα παιδιά τους θα γεννιούνται με γκρίζους κροτάφους.

Ο πατέρας δεν θα μοιάζει με τα παιδιά του, ούτε τα παιδιά με τον πατέρα τους. Ο οικοδεσπότης δεν θα καλοδέχεται το φιλοξενούμενο του, ο φίλος το φίλο, ο αδελφός τον αδελφό, όπως γίνεται μέχρι τώρα. Σύντομα δεν θα τιμούν τους ηλικιωμένους γονείς τους, αλλά θα τους κατηγορούν και θα τους πληγώνουν με φαρμακερά λόγια, ελεεινοί άνθρωποι που δεν θα σέβονται τους θεούς.

***

Θεογονία Ησίοδου

Χρύσεον μέν πρώτιστα γένος μερόπων άνθρώπων άθάνατοι ποίησαν Ολύμπια δώματ’ έχοντες. οϊ μέν έπί Κρόνον ήσαν, ότ’ ούρανώ έμβασίλευεν ώστε θεοί ό’ έζωον άκηδέα θυμόν έχοντες νόσφιν άτερ τε πόνων καί όιζύος, ούδέ τι δειλόν γήρας έπήν, αίεί δε πόδας καί χεΐρας όμοιοι τέρποντ’ έν θαλίησι, κακών έκτοσθεν άπάντων θνήσκον δ’ ώσθ’ ϋπνω δεδμημένον έσθλά δε πάντα τοϊσιν έην καρπόν δ’ έφερε ζείδωρος άρουρα αΰτομάτη πολλόν τε καί άφθονον οΐ δ’ έθελημοί ήσυχοι έργ’ ένέμοντο συν έσθλοϊσιν πολέεσοιν. αύτάρ έπεί δή τοϋτο γένος κατά γαϊα κάλυιρε, τοί μέν δαίμονες άγνοί έπιχθόνιοι τελέθουσιν έσθλοί, άλεξίκακοι, φύλακες θνητών άνθρώπων,
[οί ρα φυλάσσουσίν τε δίκας καί σχέτλια έργα ήέρα έσσάμενοι πάντη φοιτώντες έπ’ αίαν,] πλουτοδόται· καί τοϋτο γέρας βαοιλήιον έσχον.

Δεύτερον αύτε γένος πολύ χειρότερον μετόπισθεν άργύρεον ποίησαν Όλύμπια δώματ’ έχοντες, χρησέφ, ούτε φυήν έναλίγκιον ούτε νόημα· άλλ’ έκατόν μέν παϊς έτεα παρά μητέρι κεδνή έτρέφετ’ άτάλλων, μέγα νήπιος, ώ ένί οικω’ άλλ’ ότ’ άρ’ ήβήσαι τε καί ήβης μέτρον ϊκοιτο, παυρίδιον ζώεσκον έπί χρόνον, άλγε’ έχοντες άφραδίης ϋβριν γάρ άτάσθαλον ούκ έδύναντο άλλήλων άπέχειν, ούδ’ άθανάτους θεραπεύειν ήθελον ούδ’ έρδειν μακάρων ίεροϊς έπί βωμσΐς, ή θέμις άνθρώποις κατά ήθεα. τούς μέν έπειτα Ζευς Κρονίδης έκρυψε χολούμενος, οϋνεκα τιμάς ούκ έόιόον μακάρεσσι θεοΐς οΐ Όλυμπον έχουσιν. αύτάρ έπεί καί τοϋτο γένος κατά γαΐα κάλυψε, το’ι μέν υποχθόνιοι μάκαρες θνητοί καλέονται, δεύτεροι, άλλ’ έμπης τιμή καί τοΐοιν όπηδεϊ.

Ζευς δέ πατήρ τρίτον άλλο γένος μερόπων άνθρώπων χάλκειον ποίηο’, ούκ άργυρέω ούδέν όμοϊον, έκ μελιάν, δεινόν τε καί όδριμον οΐσιν ‘Αρηος έργ’ έμελε στονόεντα καί υδρίες, ούδέ τι σίτον ήσθιον, άλλ’ άδάμαντος έχον κρατερόφρονα θυμόν, [άπλαοτοι· μεγάλη δέ δίη καί χεϊρες άαπτοι έξ ώμων έπέφυκον έπί στιδαροΐσι μέλεοσι.] τών δ’ ήν χάλκεα μέν τεύχεα, χάλκεοι δέ τε οικοι, χαλκώ δ’ είργάζοντο’ μέλας δ’ ούκ έσκε σίδηρος, καί τοί μέν χείρεσσιν ύπό σφετέρησι δαμέντες δήσαν ές εύρώεντα δόμον κρυεροϋ Άίδαο, νώνυμνοι- θάνατος δέ καί έκπάγλους περ έόντας εΐλε μέλας, λαμπρόν δ’ έλιπον φάος ήελίοιο.

Αύτάρ έπεί καί τοϋτο γένος κατά γαΐα κάλυψεν, αυτις έτ’ άλλο τέταρτον έπί χθονί πουλνδοτείρη Ζευς Κρονίδης ποίησε, δικαιότερον καί άρειον, άνδρών ηρώων θειον γένος, οΐ καλέονται ημίθεοι, προτέρη γενεή κατ’ άπείρονα γαΐαν. καί τούς μέν πόλεμός τε κακός καί φύλοπις αίνή τούς μέν ύφ’ έπταπύλω θήδη, Καδμηίδι γαίη, ώλεσε μαρναμένονς μήλων ένεκ’ Οίδιπόδαο, τούς δέ καί έν νήεοοιν ύπέρ μέγα λαιτμα θαλάσσης ές Τροίην άγαγών Ελένης ένεκ’ ήυκόμοιο.

[ένθ’ η τοι τους μέν θανάτου τέλος άμφεκάλυψε] τοϊς δέ δίχ’ άνθρώπων δίοτον καί ήθε’ όπάσσας Ζευς Κρονίδης κατένασσε πατήρ ές πείρατα γαίης. και τοι μέν ναίονσιν άκηδέα θυμόν έχοντες έν μακάρων νήσοιοι παρ’ Ωκεανόν βαθυδίνην, όλβιοι ήρωες, τοϊσιν μελιηδέα καρπόν τρις έτεος θάλλοντα φέρει ζείδωρος άρουρα.

Μηκέτ’ έπειτ’ ώφελλον έγώ πέμπτοισι μετεΐναι άνδράοιν, άλλ’ ή πρόοθε θανεΐν ή έπειτα γενέσθαι. νϋν γάρ δή γένος έστί σιδήρεον οϋδέ ποτ’ ημαρ παύοονται καμάτου καί όιζνος ούδέ τι νύκτωρ φθειρόμενοι· χαλεπάς δέ θεοί δώσουσι μέριμνας, άλλ’ έμπης καί τοΐσι μεμείξεται έσθλά κακοΐσιν. Ζευς δ’ όλέσει καί τοϋτο γένος μερόπων άνθρώπων, εΰτ’ άν γεινόμενοι πολιοκρόταφοι τελέθωσιν. οϋδέ πατήρ παίδεσσιν όμοίιος ούδέ τι παΐδες ούδέ ξεϊνος ‘ξεινοδόκω καί έταϊρος έταίρω, ούδέ κασίγνητος φίλος έοοεται, ώς τό πάρος περ. αΐ’ψα δέ γηράσκοντας άτιμήσουσι τοκήας· μέμψονται δ’ άρα τούς χαλεποϊς βάζοντες έπεσσι, σχέτλιοι, ούδέ θεών όπιν είδότες-

Ησίοδος ο Επικός Ποιητής

Ο Ησίοδος γεννήθηκε στην Άσκρη της Βοιωτίας, όπου κατέφυγε ο πατέρας του από την αιολική Κύμη της Μικράς Ασίας, αλλά η ημερομηνία της γέννησής του δεν είναι γνωστή. Υπολογίζεται ότι έζησε γύρω στο 700 ή 800 π.κ.ε. Επισκεπτόμενος συχνά το όρος Ελικώνα, όπου οι μύθοι έλεγαν ότι κατοικούσαν οι Μούσες, έλεγε ο ίδιος ότι εκείνες του έδωσαν το χάρισμα της ποίησης. Επειδή μεγάλωσε σε αυτό το ιερό και αγροτικό περιβάλλον τα ποιήματα του έχουν διδακτικό και θρησκευτικό περιεχόμενο, ενώ με τον Ησίοδο η Ελλάδα βγαίνει από το σκοτάδι του μύθου αφοί ο ίδιος αντλεί τα θέματα του όχι μόνο από τη φαντασία αλλά και από την ζωή φέρνοντας έτσι την ποίηση πιο κοντά στον άνθρωπο.

Ο τρόπος και χρόνος θανάτου του είναι συγκεχυμένος. Μία παράδοση θέλει τον τάφο του Ησίοδου στον Ορχομενό Βοιωτίας, ενώ σύμφωνα με μια άλλη, το μαντείο των Δελφών έβγαλε χρησμό ότι ο Ησίοδος θα πέθαινε στη Νεμέα, οπότε εκείνος κατέφυγε στη Λοκρίδα, όπου όμως σκοτώθηκε στον τοπικό ναό του Νεμαίου Δία και ετάφη εκεί.

Ο Ησίοδος ασχολήθηκε με το έπος, την επική δηλαδή ποίηση, που εμπεριέχει έντονα το διδακτικό στοιχείο. Γι’ αυτό και θεωρείται ο πατέρας του διδακτικού έπους επειδή διδάσκει πάνω σε αυτά που αναφέρεται. Η επική ποίηση του Ησιόδου ως γνωστό περιλαμβάνει τη «Θεογονία», «Τα έργα και ημέραι», την «Ασπίδα του Ηρακλέους», τις «Ηοίαι» και τους «Ιδαίους Δακτύλους». Τα δύο πρώτα έργα του θεωρούνται ίσως τα πιο σπουδαία, δηλαδή η «Θεογονία» και το «Έργα και ημέραι» που είναι τα πιο γνωστά στο ευρύ κοινό. Μάλιστα η «Θεογονία», το αθάνατο αυτό κλασικό αριστούργημά του, είναι που έκλεψαν οι Εβραίοι και δημιούργησαν το τερατούργημα της «Γέννησης» της Αγίας Γραφής.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το αξιολογότατο έργο του «Έργα και Ημέραι», ένα έργο με αποκαλυπτικές, διαχρονικές και επίκαιρες επισημάνσεις. Το στοιχείο μάλιστα της επικαιρότητας εντοπίζεται μέσα από τη μελέτη ενός αξιοσημείωτου κεφαλαίου του συγκεκριμένου έργου του Ησιόδου, όπως περιγράφει τα 5 θνητά ανθρώπινα γένη και ιδιαίτερα το σιδήρεον γένος. Το «σιδερένιο» γένος, το τελευταίο και δυστυχώς το πιο ευτελές από πλευράς ανθρώπινης συμπεριφοράς λόγω έλλειψης ηθικών κανόνων και αρετών, στο οποίο ανήκει ο σημερινός πληθυσμός της ανθρωπότητας.

Στους αρχαίους χρόνους αν και πολλά ποιήματα έφεραν το όνομά του, τρία ποιήματα σώθηκαν από τον χρόνο. Τα ποιήματα του Ησίοδου περιείχαν τις πρώτες προσπάθειες για λυρική γραφή, ιαμβική και ελεγειακή.

Έργα και Ημέραι, όπου ο Ησίοδος κάνει λόγο για τα ηθικά διδάγματα που πρέπει να ακολουθούν οι άνθρωποι. Επίσης δίνει συμβουλές στους αγρότες για την καλλιέργεια της γης και αναφέρει πως η εργασία είναι ο μόνος δρόμος που εξασφαλίζει την επιτυχία. «Έργον δ’ ουδέν όνειδος, αεργίη δέ τ’ όνειδος» δηλαδή «καμία εργασία δεν είναι ντροπή, ντροπή είναι να μην εργάζεται κανείς». Στο ίδιο έργο δίνει ακόμα συμβουλές για ναυτιλιακά,εμπορικά και γεωργικά έργα, καθώς και για τον γάμο, την ανατροφή των παιδιών, προσπαθώντας να προτρέψει τον άνθρωπο να γίνει πιο καλός και πιο ενάρετος.

Θεογονία. Είναι έπος, δηλαδή μεγάλο αφηγηματικό ποίημα αποτελούμενο από 1.022 στίχους. Αναφέρεται στις τοπικές λατρείες των Θεών και στην απαρχή του κόσμου. Είναι μια σημαντικότατη πηγή πληροφοριών για την ελληνική μυθολογία. Είναι χωρισμένο σε 5 μέρη: α.Προοίμιο, β.Κοσμογονία-Θεογονία,γ. Τιτανομαχία δ. Δεύτερη φάση της «Θεογονίας» και ε. Ηρωγοωνία. Στο Προοίμιο ο Ησίοδος υμνεί τις Μούσες και τις παρακαλά να του δώσουν έμπνευση.Στη «Θεογονία» μας αφηγείται πώς δημιουργήθηκε ο κόσμος και οι θεοί και αναφέρει πως όλα ξεκίνησαν από το Χάος. Στη συνέχεια γεννήθηκε η Γη, ο Τάρταρος και ο Έρωτας. Από το Χάος γεννήθηκε το Έρεβος και η Μαύρη Νύχτα που γέννησαν τον Αιθέρα και την Ημέρα. Αργότερα η Γη γέννησε τον Ουρανό και από την ένωση αυτών των δύο δημιουργήθηκαν ο Ωκεανός, οι Τιτάνες, οι Κύκλωπες και οι Εκατόγχειρες.

Ένας από τους Τιτάνες, ο Κρόνος έκανε παιδιά με τη Ρέα, φοβούμενος όμως μη χάσει την ηγετική του θέση, που είχε σφετεριστεί από τον πατέρα του τον Ουρανό, άρχισε να καταπίνει τα παιδιά του.

Ένα από αυτά ήταν και ο Δίας, ο οποίος όμως γλίτωσε. Ύστερα αφηγείται πως ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά από τους θεούς και την έδωσε στους ανθρώπους. Οργισμένος τότε ο Δίας διέταξε τον
Ήφαιστο να πλάσει την Πανδώρα, την πρώτη γυναίκα στον κόσμο, για να φέρει δυστυχία στους ανθρώπους ενώ έδεσε τον Προμηθέα με άλυτα δεσμά σε έναν βράχο στον Καύκασο και έστειλε έναν αετό εκεί για να του τρώει το συκώτι, που κάθε μέρα ανανεωνόταν.

Στη συνέχεια αναφέρεται στους Εκατόγχειρες που τους είχε δέσει ο Κρόνος στο άλλο άκρο της Γης. Στην Τιτανομαχία ο Δίας τους ελευθέρωσε ώστε να τους χρησιμοποιήσει ως συμμάχους στη μάχη εναντίον των Τιτάνων, όπου εντέλει νίκησαν οι θεοί. Στη Δεύτερη Θεογονία μας διηγείται πως μετά από αυτή την νίκη οι θεοί αναγνώρισαν σαν κυρίαρχο τους τον Δία, ενώ στην Ηρωγονία αναφέρει τους ημίθεους ήρωες που γεννήθηκαν από θνητούς πατέρες και αθάνατες γυναίκες.

Κατάλογος Γυναικών ή Ηοίαι, όπου εξυμνούνται θνητές που έκαναν θνητά παιδιά από αθάνατους θεούς.

Ασπίς, όπου γίνεται λόγος για την μονομαχία του Ηρακλή και του Κύκνου.

«Ησίοδος και Μούσα», Γκυστάβ Μορώ, 1891

Πηγή: terrapapers.com

Απ'την αρχή έχουμε τα δύο κύρια πρόσωπα, Οδυσσέα και Αχιλλέα, σε πρώτη φάση να μην θέλουν να πολεμήσουν. Ο Οδυσσέας έσπερνε αλάτι στην Ιθάκη και παρίστανε τον τρελό, ο δε Αχιλλέας είχε κόντρα με τον Αγαμέμνονα. Ο Αγαμέμνων από την άλλη είναι ένας βασιλιάς που περιμένει κάποιος να του δώσει την νίκη. Εδώ έχουμε ένα ζήτημα, την δίκη του Παλαμήδη, ο οποίος ήταν δεξί χέρι του Αγαμέμνονος και δικάστηκε από τον Οδυσσέα για προδοσία. Βαριά κατηγορία!

Εδώ έχουμε τον Οδυσσέα να ζηλεύει; Τον Παλαμήδη και στα μάτια του Αγαμέμνονα να τον κατηγορεί; Από την άλλη ο Αγαμέμνων ίσως να καταδίκασε τον Παλαμήδη σε θάνατο, γιατί πίστεψε ότι πλέον μόνον ο Οδυσσέας θα του δώσει την νίκη, με κάποιο τρόπο, και ίσως απογοητευμένος από την όλη κατάσταση, την αποτυχημένη νοοτροπία με σύμβουλο τον Παλαμήδη και τυφλωμένος για την νίκη γίνεται το κακό… Αλλάζοντας ρότα, εμπιστευόμενος τον Οδυσσέα πλέον από εκεί και πέρα…

Ο Οδυσσέας κάνει κάτι που δεν θα έκανε ποτέ ο Παλαμήδης: Ξεγελά τους Τρώες. Ενώ ο Παλαμήδης στην απολογία του δείχνει ότι είναι ευφυές μυαλό, τεράστιος, αλλά όχι πονηρός. Αντίθετα ο Οδυσσέας είναι πολεμισταράς, αλλά μηχανεύεται πολλά! Μπορεί να μην είχαν άγχος εκείνη την εποχή, αλλά είχαν άλλα προβλήματα να λύσουν, και προφανώς όπου υπάρχει καπνός υπάρχει και φωτιά.

Ο πατέρας του Παλαμήδη εκδικήθηκε για τον θάνατο του γιου του. Ο Τελαμώνιος αυτοκτονεί στην Τροία, γιατί ενώ ήταν ο καλύτερος πολεμιστής, μετά τον Αχιλλέα, δεν του αποδόθηκαν τα όπλα του νεκρού πολεμιστή. Ο αδελφός του, όταν έρχεται στην Σαλαμίνα τον δικάζει ο πατέρας του και τον εξορίζει εκτός πατρίδος. Ο Αχιλλέας βέβαια πεθαίνει, αλλά περνά ιστορικά στην σφαίρα των ηρώων. Ο Αγαμέμνων γυρίζει πίσω και η γυναίκα του βάζει τον εραστή να τον σκοτώσει!

Άρα παρ’ όλο που ο Αγαμέμνων είχε προβλέψει πως θα φτάσει το μήνυμα αμέσως από την Τροία στην Ελλάδα, δεν προέβλεψε τα χρόνια που χρειάστηκαν.

Η δε Τροία έπεσε με τον Δούρειο Ίππο, αφού κι ο Πάρις ήρθε και έκλεψε... στη Σπάρτη χωρίς ανδρεία. Και έτσι η τελική νίκη κρίθηκε και πληρώθηκε με το ίδιο νόμισμα.

Ο δε Παλαμήδης περνά στην ιστορία με τον θάνατο και την απολογία του σαν ο δικαιότερος πιστός στην αρετή στα ελληνικά αγαθά.

Ο Οδυσσέας πάλι έφτασε πίσω μετά από πολλές περιπέτειες, χάνοντας όλους τους συντρόφους του, τιμωρημένος από τούς θεούς, αλλά πληρώνοντας τα πάθη του στο ταξίδι του, στον γυρισμό. Έχοντας πλέον στο μυαλό του μία και μοναδική ελπίδα, τίποτε άλλο. Αναγεννημένος με όλα αυτά τα γεγονότα φτάνει στον οίκο του, αντιμετωπίζοντας τα ίδια του τα πάθη, μετενσαρκωμένα με την μορφή των μνηστήρων, τα οποία όμως έχοντας την σοφία της θεάς Αθηνάς, ξέρει πώς θα τα τελειώσει, ζώντας επί τέλους...

Ίσως έτσι, κατά την ταπεινή μου γνώμη, όλα ήρθαν σε μία ισορροπία, για όλους και για όλα. Έτσι είπε και ο Κολοκοτρώνης: Εάν είχαμε ενότητα, όπως είχαμε στην αρχή της επανάστασης, θα είχαμε φτάσει μέχρι την Κωνσταντινούπολη!

Όλοι πλήρωσαν τα πάθη τους. Δεν αδικήθηκε κανείς. Όλοι πήραν την θέση τους ανάλογα με αυτό που τους άξιζε. Όσον αναφορά την «Ιλιάδα», μία απόλυτη δικαιοσύνη!

Ίσως αυτά είδαν οι μετέπειτα Έλληνες και μεγαλούργησαν. Από αυτά προφανώς διδάχτηκαν και έκαναν την μεγάλη ανατροπή με τον Αλέξανδρο!

Εικόνα © Αρχαία Ελληνικά

Ο Παναγιώτης Ποταγόςδεν είχε ποτέ την υποστήριξη του ελληνικού κράτους στις προσπάθειές του και αυτό έγινε ακόμα πιο πικρό, όταν προσπάθησε να εκδώσει τον πρώτο τόμο των «Περιηγήσεων» και ήρθε αντιμέτωπος τόσο με τη γραφειοκρατία όσο και με την απόλυτη αδιαφορία. Ο ξεχασμένος, πλην περιπετειώδης γιατρός που χωρίς καμία στήριξη από το Ελληνικό κράτος, αναζήτησε τα χνάρια του ελληνικού πολιτισμού στα βάθη της Ασίας.

«Εις Έλλην» υπέγραψε στη «Χρυσή Βίβλο των Περιηγητών», ο Παναγιώτης Ποταγός, όταν κλήθηκε να το πράξει από τον Λεοπόλδο Β', βασιλιά του Βελγίου και πρόεδρο της Παγκόσμιας Γεωγραφικής Εταιρείας, κερδίζοντας έτσι τη μεγαλύτερη διάκριση για έναν εξερευνητή. Δυστυχώς, όμως, καθώς το όνομά του δεν γράφτηκε ποτέ στο λαμπρό βιβλίο, εξακολουθεί να παραμένει άγνωστο μέχρι και σήμερα.

«Περιφρονημένος και λησμονημένος είναι κι'ο Παναγιώτης Ποταγός, ο νέος Μάρκος Πόλος. Πήγε από τη Μικρά Ασία ίσαμε το Πεκίνο με τ'άλογο και με τα ποδάρια, κατόρθωμα που δεν τώκανε κανένας πριν απ'αυτόν, ύστερα ταξίδεψε στην Περσία, στην Ινδία κι από την Αίγυπτο τράβηξε μέσα στην Αφρική ίσαμε την καρδιά της και μολοταύτα πέθανε λησμονημένος και πικραμένος, γιατί οι σοβαροί άνθρωποι, πούπαμε πρωτύτερα, τον πήρανε στ'αλαφριά, επειδής "δεν ήτο σοβαρός επιστήμων", με βαρόμετρα και με θερμόμετρα και με ματογυάλια. Αλλ'άφες τους νεκρούς θάπτειν τους εαυτών νεκρούς» θα γράψει για τον μοναδικό, ουσιαστικά, Έλληνα εξερευνητή της νεότερης ιστορίας ο Φώτης Κόντογλου στο έργο του «Φημισμένοι άντρες και λησμονημένοι» (Εκδοτικός Οίκος Αστήρ).

Παναγιώτης Ποταγός γεννήθηκε στη Βυτίνα της Αρκαδίας το 1838 ή το 1839 και μαθήτευσε στο σχολείο της Βυτίνας, που άκμαζε τότε, όπως κι εκείνο της γειτονικής Δημητσάνας, θέτοντας τις βάσεις μιας ευρύτατης μόρφωσης. Στη βιβλιοθήκη του πατέρα του, τον οποίο έχασε όταν ήταν βρέφος, ήρθε σε επαφή με μια «Μαθηματική Γεωγραφία» καθώς και με βιβλία αρχαίων συγγραφέων και νεότερων φιλοσόφων.

Ο φιλομαθής νέος που αγαπούσε τους αρχαίους γεωγράφους και ιστορικούς σπουδάζει Ιατρική στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, αναγορεύεται διδάκτορας και αναχωρεί με υποτροφία για το Παρίσι, όπου και ξεχωρίζει για την επιστημονική επάρκεια και τον αλτρουισμό του κατά τη διάρκεια της μεγάλης επιδημίας χολέρας που έπληξε την πόλη – τιμήθηκε μάλιστα από τη γαλλική κυβέρνηση για την προσφορά του. Επιστρέφει στην Ελλάδα το 1866 και για έναν μόλις χρόνο εξασκεί την Ιατρική στο χωριό του, ενώ σκέφτεται εξαρχής τη φυγή.

Η αγάπη του για τα ταξίδια και τις εξερευνήσεις αλλά και η απογοήτευση που του προκαλεί η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα, την οποία στηλιτεύει, καθώς και η αντιπαράθεση με τους συντοπίτες του, που θεωρεί ότι έχουν χαμηλό κοινωνικό και ηθικό επίπεδο, θα τον κάνουν να γράψει: «... απέληξα εις περιηγήσεις επί τη ελπίδι ότι αν εξ αυτών σώος διηρχόμην ηδυνάμην ηθικώς εν τη πατρίδι να χρησιμεύσω, και αν εχανόμην, εις έντιμον στάδιον ήθελον αποθάνει». Προβάλλοντας ως δικαιολογία την αγορά επιστημονικών συγγραμμάτων αλλά και την άφιξη στην Αθήνα του Γεωργίου Α'και της Όλγας, οι οποίοι είχαν παντρευτεί στην Αγία Πετρούπολη, θα φύγει από τη Βυτίνα στις 12 Νοεμβρίου 1867 και θα ξεκινήσει τη μεγάλη του περιπέτεια.

Στο πρώτο του ταξίδι στην Ασία, ο ριψοκίνδυνος γιατρός ξεκίνησε από τη Συρία και, περνώντας από το Ιράκ, την Περσία και το Αφγανιστάν, διέσχισε τους ορεινούς όγκους του Ινδικού Καυκάσου και του Παμίρ, συνέχισε μέσα στην έρημο Γκόμπι, στη Βόρεια Κίνα και στη Μογγολία, για να φτάσει εν τέλει στην Ανατολική Σιβηρία. Αφού επισκέφθηκε την Αγία Πετρούπολη και στη συνέχεια την Οδησσό, κατέληξε στην Κωνσταντινούπολη. Το δεύτερο ταξίδι του είχε ως αφετηρία το Σουέζ και αφού περιηγήθηκε στις βορειοδυτικές περιοχές της Ινδίας, στα νότια της Περσίας και στο Αφγανιστάν, επέστρεψε στο Κάιρο για να επιδοθεί στην τρίτη του εξερευνητική αποστολή. Από την αιγυπτιακή πρωτεύουσα έφτασε στην Κεντρική Αφρική, μέσω του Σουδάν, και συνέχισε μέχρι τις βόρειες περιοχές του Κονγκό, φτάνοντας μακρύτερα ακόμα και από τον διάσημο Γερμανό εξερευνητή Γ. Σβάινφουρτ.

Η συνεισφορά του Ποταγού στη γνώση περί την Κεντρική Ασία υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική, με μεγαλύτερο επίτευγμά του την ανακάλυψη του άγνωστου τότε ποταμού Μπόμου της σημερινής Κεντροαφρικανικής Δημοκρατίας. Αν και απέκτησε μεγάλη φήμη χάρη στην εξαιρετικά δύσκολη διάβαση και εξερεύνηση του Παμίρ, αμφισβητήθηκε έντονα, καθώς δεν χρησιμοποιούσε επιστημονικά όργανα μέτρησης και θεωρήθηκε ερασιτέχνης. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις αντιαποικιοκρατικές του απόψεις, τον κατέστησε persona non grata για τη Βασιλική Γεωγραφική Εταιρεία του Λονδίνου – ένας επιπλέον λόγος γι'αυτό ήταν το γεγονός ότι κατάφερε με στοιχεία να αποδείξει πως το δρομολόγιο του Μάρκο Πόλο δεν ήταν εκείνο που υποστήριζε το εξέχον μέλος της Εταιρείας, sir Henry Creswicke Rawlison.

Ενώ οι Άγγλοι κατέβαλλαν προσπάθειες να τον δυσκολέψουν, χωρίς να διστάσουν ακόμα και να τον λοιδορήσουν μέσω του αποικιοκρατικού Τύπου της Ινδίας, οι Γάλλοι θα υποδεχτούν το έργο του με ενθουσιασμό, έχοντας πρώτα επιβεβαιώσει την ακρίβεια των μετρήσεών του στην περιοχή γύρω από τον Νείλο.

Ο Ποταγός, ωστόσο, δεν ενδιαφέρθηκε μόνο για τη γεωγραφία των περιοχών που εξερεύνησε. Ακολουθώντας την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, αναζήτησε, και ήταν ο πρώτος που επιβεβαίωσε την επιβίωση στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού στα βάθη της Ασίας, καθώς δεν είχε λάβει χώρα ακόμα ο υποχρεωτικό εξισλαμισμός όλων των φυλών του 1896, που σχεδόν τα εξαφάνισε. Η ελληνική υπηκοότητα διευκόλυνε τον εξερευνητή, ανοίγοντάς του πόρτες που για τους Δυτικούς παρέμεναν ερμητικά κλειστές – στο Αφγανιστάν μάλιστα φιλοξενήθηκε στις αυλές των εμίρηδων στην Εράτ, στην Καμπούλ και στη Φεϊζαμπάτ, ενώ συνέβαλε στην παύση του εμφύλιου πολέμου.

Ο Ποταγός συγκέντρωσε το υλικό από τις εξερευνήσεις του σε Ασία και Αφρική που διήρκεσαν δεκαπέντε χρόνια στους δύο τόμους των «Περιηγήσεών» του. Στον πρώτο τόμο, στα δύο αρχικά κεφάλαια, τα «Περιηγητικά», ο γιατρός περιγράφει τα τρία μεγάλα του ταξίδια στην Ασία και στην Αφρική. Το τρίτο το ονομάζει «Ιστορικόν» και σε αυτό περιλαμβάνεται μια συγκριτική μελέτη των χρονολογιών των αρχαίων λαών, ενώ στο τέταρτο κεφάλαιο, το «Φυσικόν», ο συγγραφέας προσπαθεί να ερμηνεύσει διάφορα φυσικά φαινόμενα, κυρίως μετεωρολογικά. Το τελευταίο κεφάλαιο είναι γεωγραφικό και ονομάζεται «Περί διαιρέσεως της γης εις ζώνας και του ανθρώπου εις φυλάς».

Ο Παναγιώτης Ποταγός δεν είχε ποτέ την υποστήριξη του ελληνικού κράτους στις προσπάθειές του και αυτό έγινε ακόμα πιο πικρό, όταν προσπάθησε να εκδώσει τον πρώτο τόμο των «Περιηγήσεων» και ήρθε αντιμέτωπος τόσο με τη γραφειοκρατία όσο και με την απόλυτη αδιαφορία. Τελικά, το βιβλίο θα εκδοθεί το 1883 από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1885 θα το εκδώσει η Γεωγραφική Εταιρεία των Παρισίων με τίτλο «Dix années de voyages dans l' Asie centrale et l' Afrique equatoriale».

Στον πρόλογο του πρώτου τόμου, ο Ποταγός αναφέρει ότι στον δεύτερο τόμο ασχολείται με τα ήθη, τα έθιμα, την ιστορία και τις θρησκείες των λαών, τους οποίους γνώρισε από κοντά. Όσες προσπάθειες και αν κατέβαλλε όμως, δεν κατάφερε να τον εκδώσει.

Απογοητευμένος, αποσύρθηκε στις Νυμφές, στην Κέρκυρα, όπου πέθανε το 1903, ξεχασμένος και πάμφτωχος. Για την τύχη του δεύτερου τόμου των «Περιηγήσεων» ο Φώτης Κόντογλου γράφει: «Γύρεψα νάβρω τίποτα τετράδια γραμμένα από το χέρι του, μα μούπανε πως δεν υπάρχουνε, γιατί, σα μάθανε οι συγγενείς του από Βυτίνα πως πέθανε, πήγανε στις Νυφές για να τον κληρονομήσουν και μη βρίσκοντας τα πετράδια και τα πλούτη, που νομίζανε πως είχε κρυμμένα, ξεσκίσανε από τη μανία τους ότι χαρτιά πέσανε στα χέρια τους.

Το μόνο πράγμα που ηύρα ήτανε μια φωτογραφία του, που τον παριστάνει με το χέρι απάνω στην υδρόγειο σφαίρα, χαλασμένη, κίτρινη και σβυσμένη, που μόλις ξεχώριζε σαν ίσκιος η φυσιογνωμία και την ξεσήκωσα με το μολύβι, για να τη γλυτώσω από το δόντι του καιρού κι αυτό το πιστό σχέδιο το βάζω σε τούτο το βιβλίο». Το σημαντικότερο κομμάτι του πολύτιμου έργου του τολμηρού ανθρωπιστή, που ήρθε αντιμέτωπος με τη Βρετανική Αυτοκρατορία και προσπάθησε να σταματήσει τη λεηλασία των αποικιών, είχε οριστικά χαθεί.

Κ. Φαρμακόρη

Πηγή: lifo.gr

Στην ευρύτερη περιοχή της Ανδρίτσαινας Ηλείας και της Αμπελιώνας Μεσσηνίας, στη θέση «Βάσσες» του όρους Κωτιλίου, δεσπόζει ένα από τα άριστα μνημεία στην ιστορία της αρχαίας ελληνικής αρχιτεκτονικής, ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα.

Πριν αναφέρουμε οτιδήποτε άλλο για το ναό, επιβάλλεται να ξεκαθαρίσουμε το ζήτημα της ορθής γραφής του επιθέτου που συνοδεύει το όνομα του Απόλλωνα, όταν αναφερόμαστε στο συγκεκριμένο αρχιτεκτονικό κομψοτέχνημα. Η ενδεδειγμένη γραφή είναι αυτή που φαίνεται και στον τίτλο του παρόντος άρθρου, δηλαδή επικούριος και όχι επικούρειος.

Είναι προφανές ότι ο επιβλητικός ναός δε συνδέεται με τον Επίκουρο (έναν από τους επιφανέστερους υλιστές φιλοσόφους της αρχαιότητας) ή τη φιλοσοφία του (κάτι τέτοιο θα δικαιολογούσε τη γραφή επικούρειος), αλλά με τη συνήθη επίκληση πολλών θεών που παρείχαν βοήθεια (επικουρία), κατεξοχήν όμως του Απόλλωνα, ο οποίος λατρευόταν ως τέτοιος (δηλαδή, επικούριος) από τους κατοίκους της γειτονικής Φιγαλείας, επειδή τους είχε απαλλάξει από επιδημία πανώλης κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Έργο των Κλασικών Χρόνων (τελευταίο τέταρτο του 5ου αιώνα π.Χ.) που αποδίδεται στον Ικτίνο, τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα (εξ ου και «δεύτερος Παρθενώνας»), ο περικαλλής ναός ανεγέρθηκε σε ειδικά διαμορφωμένο πλάτωμα από κατοίκους της Φιγαλείας, σημαντικής αρκαδικής πόλης της αρχαιότητας.

Στην ίδια κατά πάσαν πιθανότητα θέση είχε οικοδομηθεί προγενέστερος ναός του Απόλλωνα, από τον οποίο σώζονται πολυάριθμα αρχιτεκτονικά μέλη, κεραμίδια και πήλινα ακροκέραμα.

O ναός αποτελεί ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό αριστούργημα, καθώς συνδυάζει αρμονικά στοιχεία των τριών αρχιτεκτονικών ρυθμών της αρχαιότητας: του δωρικού, του ιωνικού και του κορινθιακού.

Στην κατασκευή του περίπτερου ναού, που διέθετε πρόναο, σηκό, άδυτο και οπισθόδομο, χρησιμοποιήθηκε ανοιχτόχρωμος τοπικός ασβεστόλιθος, ενώ σε ορισμένα τμήματα της οροφής, στα κιονόκρανα του σηκού και στο γλυπτό διάκοσμο έγινε χρήση μαρμάρου.

Το σημαντικότερο διακοσμητικό στοιχείο του ναού ήταν η μαρμάρινη ιωνική ζωφόρος, που υπήρχε πάνω από τους ιωνικούς ημικίονες μέσα στο σηκό. Η ζωφόρος, έργο πιθανώς του γλύπτη Παιωνίου (δημιουργού του φημισμένου αγάλματος της Νίκης στην Αρχαία Ολυμπία), είχε συνολικό μήκος 31 μ. και συνίστατο από είκοσι τρεις μαρμάρινες πλάκες. Στις δώδεκα εξ αυτών απεικονίζεται η Αμαζονομαχία (μάχη ανάμεσα στους Έλληνες και τις Aμαζόνες) και στις υπόλοιπες έντεκα η Κενταυρομαχία (μάχη ανάμεσα στους Λαπίθες, γενναίο πολεμικό λαό της Θεσσαλίας, και τους Kενταύρους).

Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού αποτέλεσε στόχο των «αρχαιοφίλων» που έδρασαν στην Ελλάδα στις αρχές του 19ου αιώνα. Οι είκοσι τρεις μαρμάρινες πλάκες της ιωνικής ζωφόρου μεταφέρθηκαν το 1815 στο Bρετανικό Mουσείο του Λονδίνου (εκεί εκτίθενται έως σήμερα).

Στο χώρο της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Ανδρίτσαινας (στα πραγματικά σπάνια εκθέματά της συγκαταλέγεται δοκίμιο του γνωστού εκπροσώπου του Διαφωτισμού Ζαν - Ζακ Ρουσσώ, με τις ιδιόχειρες διορθώσεις του προς τον εγκυκλοπαιδιστή Ζαν ντ'Αλαμπέρ) εκτίθενται γύψινα εκμαγεία της ζωφόρου του ναού του Επικούριου Aπόλλωνα.

Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι ο ναός του Επικούριου Απόλλωνα υπήρξε το πρώτο μνημείο της ελληνικής επικράτειας που εντάχθηκε στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, το 1986.

Βαγγέλης Στεργιόπουλος, in.gr

Οι ιδιότητες αυτές, πολύ περιληπτικά, είναι οι εξής:

1. Ἡ μόνη γλῶσσα στὸν κόσμο ποὺ ὁμιλεῖται συνεχῶς ἐπὶ 4000 ἔτη. Ὅλες οἱ ὁμηρικὲς λέξεις ἔχουν διασωθεῖ στὴν παραγωγὴ τῶν λέξεων καὶ κυρίως στὰ σύνθετα. Π.χ. μπορεῖ σήμερα νὰ λέμε νερό (ἐκ τοῦ νηρόν, ἐξ οὗ καὶ Νηρηίδες, Νηρεὺς κ.λπ.), ἀλλὰ τὰ σύνθετα καὶ τὰ παράγωγα θὰ εἶναι μὲ τὸ ὕδωρ (ὑδραυλικός, ὑδραγωγεῖο, ὕδρευση, ἐνυδρεῖο, ἀφυδάτωση, κ.λπ.) Ἢ τὸ ρῆμα δέρκομαι βλέπω, ποὺ ἔχει διασωθεῖ στὸ ὀξυδερκής.

2. Ἔξυπνοι τόνοι καὶ ἔξυπνα γράμματα. Οἱ τόνοι καὶ τὰ πνεύματα ἀλλὰ καὶ τὰ φωνήεντα εἶναι πολὺ σημαντικοὶ παράγοντες στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, γιατί, ἂν ἀλλάξει ἕνα πνεῦμα ἢ ἕνας τόνος ἢ ἕνα φωνῆεν, αὐτομάτως ἔχουμε διαφορετικὴ σημασία. Π.χ. τὸ ρῆμα εἴργω (μὲ ψιλὴ) σημαίνει ἐμποδίζω τὴν εἴσοδο, ἐνῷ μὲ δασεῖα (εἱργνύω) σημαίνει ἐμποδίζω τὴν ἔξοδο (κάθειρξις). Σῦρος (μὲ περισπωμένη) εἶναι τὸ νησί, ἐνῷ Σύρος (μὲ ὀξεῖα), εἶναι ὁ κάτοικος τῆς Συρίας. Ἡ λέξη φορὰ (μὲ ὄμικρον) σημαίνει τὴν κατεύθυνση ἑνὸς πράγματος, ἡ λέξη φωρά (μὲ ὠμέγα καὶ ὀξεῖα) σημαίνει τὴν κλοπή, ἐνῷ φωρᾷ (μὲ ὠμέγα, περισπωμένη καὶ ὑπογεγραμμένη) σημαίνει ζητεῖ.

3. Ὁ τονισμὸς δημιουργεῖ θετικὴ ἢ ἀρνητικὴ ἔννοια. Παράδειγμα, ἡ λέξη ἔργον συντιθέμενη μὲ ἕνα συνθετικὸ ἀποδίδει ἰδιότητα δημιουργώντας τὴν κατάληξη -ουργός. Καὶ ἐδῶ ἔρχεται τὸ μεγαλεῖο τῆς Ἑλληνικῆς ἡ ὁποία προστάζει: Ἐὰν τὸ ἔργο εἶναι γιὰ τὸ καλὸ τῶν ἀνθρώπων, τότε τονίζεται ἡ λήγουσα, ὅπως μελισσουργός, δημιουργός, σιδηρουργός. Ὅταν ὅμως εἶναι πρὸς...βλάβην τῶν ἀνθρώπων, ὁ τονισμὸς ἀνεβαίνει στὴν παραλήγουσα π.χ. κακοῦργος, πανοῦργος, ραδιοῦργος.

4. Ἡ σοφία. Ἡ γλῶσσα μας ἔχει λέξεις ποὺ περικλείουν, πραγματικά, ὁλόκληρη φιλοσοφία. Π.χ. ἡ λέξη βίος ἀναφέρεται στοὺς ἀνθρώπους ἐνῷ ἡ λέξη ζωὴ στὰ ζῶα, ἡ λέξη φθόνος ἐκ τοῦ φθίνω ποὺ σημαίνει, σβήνω, χάνομαι, ὁπότε ἐπισημαίνεται ἡ ἠθικὴ διδασκαλία τῆς λέξεως αὐτῆς ποὺ μᾶς προστάζει νὰ μὴν φθονοῦμε τοὺς ἄλλους, διότι ὅποιος φθονεῖ τότε φθίνει συνεχῶς, σβήνει καὶ στὸ τέλος χάνεται.

5. Ὁ λακωνισμός, δηλαδὴ ὁ σύντομος, περιεκτικὸς καὶ φιλοσοφημένος λόγος. Ὅταν σὲ μιὰ φράση δὲν μποροῦμε οὔτε νὰ προσθέσουμε οὔτε νὰ ἀφαιρέσουμε κάτι, τότε ἔχουμε τὴν ὑψίστη τελειότητα, τὴν ὑψίστη σοφία. Π.χ. τὸ «μηδὲν ἄγαν», στὸ ὁποῖο, ἂν ἀφαιρέσουμε τὴ μία ἀπὸ τὶς δύο λέξεις, ἡ ἄλλη μόνη της δὲν σημαίνει κάτι, ἐνῷ, ἂν προστεθεῖ ἕνα ρῆμα, ἡ φράση θὰ χάσει τὴ γενικότητά της.

6. Ἡ κυριολεξία. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα διαθέτει μιὰ λέξη γιὰ τὸ κάθε τι. Ἀκόμη κι ἂν φαίνεται ὅτι κάποιες λέξεις σημαίνουν τὸ ἴδιο πρᾶγμα, στὴν πραγματικότητα ὑπάρχουν λεπτὲς νοηματικὲς διαφορές. Γι’ αὐτό, οὐσιαστικῶς, στὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα δὲν ὑπάρχουν συνώνυμα. Π.χ. στὴν ἀρχικὴ μορφὴ τῆς γλώσσας μας ὑπῆρχαν τρία ρήματα γιὰ τὸ ἀνακατεύω. Τὸ κεράννυμι (ἀνακατεύω δύο ὑγρὰ καὶ δημιουργῶ μιὰ νέα χημικὴ ἕνωση, π.χ. οἶνος + ὕδωρ κρασί), τὸ μείγνυμι (ρίχνω στὸν ἴδιο τόπο δύο ὑγρὰ σὲ ἀγγεῖο, ἢ δύο στερεὰ στὸ σάκκο), ποὺ ἁπλῶς σημαίνει ἕνωση, καὶ τὸ φύρω (ἀνακατεύω κάτι ξηρὸ μὲ οὐσία ὑγρὴ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ λερωθεῖ τὸ στερεὸ ἀπὸ τὸ ὑγρό, ὅπως φύραμα, αἱμόφυρτος).

7. Ἡ δημιουργία συνθέτων καὶ ὁ πολλαπλασιασμὸς τῶν λέξεων, ἔντεχνου λόγου δημιουργία. Ἂν καὶ ὑπάρχουν δεκάδες χιλιάδες λέξεις ἱκανὲς νὰ πιστοποιήσουν τὴν ἰδιότητα αὐτή, μιὰ καὶ μόνο πηγὴ ἀρκεῖ γιὰ νὰ διαπιστώσουμε τὴν ἀλήθεια: Στὴν Ἰλιάδα, (Σ,54) ἡ Θέτις θρηνεῖ γιὰ ὅ,τι θὰ πάθει ὁ γιός της σκοτώνοντας τὸν Ἕκτορα «διὸ καὶ δυσαριστοτόκειαν ἑαυτὴν ὀνομάζει». Ἡ λέξη αὐτὴ ἀπὸ μόνη της εἶναι ἕνα μοιρολόι. Ἀποτελεῖται ἀπὸ τὸ δυσ + ἄριστος + τίκτω καὶ ἡ φράση σημαίνει «ἀλοίμονο σὲ μένα ποὺ γιὰ κακὸ γέννησα τὸν ἄριστο». Ἀκόμη, ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα ἔχει δημιουργήσει καὶ χρησιμοποιεῖ στὸν λόγο τὶς προθέσεις οἱ ὁποῖες, ἀκριβῶς λόγῳ τῆς πολλαπλασιαστικῆς τους ἰδιότητας, ἔχουν ὡς ἀποτέλεσμα νὰ δημιουργοῦνται ἑκατομμύρια λεξιτύπων. Οἱ προθέσεις ἐκφράζουν λεπτότατες ἐννοιολογικὲς ἀποχρώσεις, ὁπότε συντιθέμενες μὲ μία λέξη μᾶς δίνουν μεγάλη ἀκριβολογία.

8. Εἶναι ἡ μητέρα γλῶσσα ποὺ τροφοδότησε τὶς γλῶσσες τοῦ κόσμου. Οἱ ξένες γλῶσσες διαθέτουν καὶ χρησιμοποιοῦν ἕνα πολὺ μεγάλο ποσοστὸ ἑλληνικῶν λέξεων πού, ἂν τὸ ἀφαιρέσουμε, οἱ γλῶσσες αὐτὲς δὲν θὰ μπορέσουν νὰ λειτουργήσουν. Δὲν ὑπάρχει λέξη ἡ ὁποία εἶναι δηλωτικὴ ἔννοιας σκέψεως ἐκφράσεως ἢ ἐπιστήμης ποὺ νὰ μὴν εἶναι ἑλληνική.

9. Ἡ μαθηματικὴ δομή. Περιλαμβάνει τὴν ἀκρίβεια τῆς Γεωμετρίας καὶ τὴν ἀπόλυτη σαφήνεια ποὺ ἀπορρέει ἀπ’ αὐτήν.

10. Ἡ ἑλληνικὴ παγκοσμιότης. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα εἶναι πλέον γνωστὸ πὼς ἔχει φθάσει στὰ πέρατα τοῦ κόσμου (Χιλή, Βοσκούς, Ἰνδικὸ ὠκεανό, Εἰρηνικὸ ὠκεανό). Σήμερα εἶναι πιὰ γενικὰ παραδεκτὸ ὅτι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, ἔχοντας ὡς μόνιμη κοιτίδα τὴν περιοχὴ τοῦ μεσογειακοῦ χώρου, στὴ συνέχεια εἰσέδυσαν σὲ διαφορετικὰ χρονικὰ διαστήματα πρὸς ὅλες τὶς γνωστὲς κατευθύνσεις τοῦ τότε γνωστοῦ κόσμου προσφέροντας ὁτιδήποτε τὸ ἑλληνικό (ἐπιστήμη, γλῶσσα, πολιτισμό) στὶς πρωτόγονες φυλὲς τῶν περιοχῶν αὐτῶν. Ἰδὲ καὶ τὴ μελέτη τοῦ καθηγητοῦ τοῦ πανεπιστημίου τῆς Χαϊδελβέργης Nors S. Jozephson μὲ τίτλο Greek Linguistic Elements in the Polynesian Languages Hellenicum Pacificum (Ἑλληνικὰ Γλωσσικὰ στοιχεῖα στὶς Πολυνησιακὲς Γλῶσσες Ἑλληνικὸς Εἰρηνικός).

11. Ἡ μόνη γλῶσσα ποὺ μπορεῖ νὰ ἀποδώσει κάτι μὲ ἀκριβολογία. Οἱ ξένοι, ὅταν θέλουν νὰ ἀποδώσουν μιὰ εἰδικὴ λέξη σὲ ἐπιστημονικὸ πεδίο, χρησιμοποιοῦν πάντοτε, καὶ μόνο, τὴν ἑλληνική. Π.χ. Ἡ μεγάλη ἑταιρεία ἀθλητικῶν εἰδῶν Nike (Νάϊκι) σημαίνει Νίκη, διότι νίκη στὴν ἑλληνικὴ εἶναι αὐτὴ ποὺ προέρχεται μέσα ἀπὸ τὴν ψυχικὴ δύναμη.

12. Εἶναι ἀπαραίτητη σὲ ὅλους τοὺς λαούς. Ὁ Μάικλ Βέντρις ποὺ ἀποκρυπτογράφησε τὴ Γραμμικὴ γραφὴ Β΄ εἶχε τονίσει τό: «Ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ γλῶσσα ἦτο καὶ εἶναι ἡ ἀνωτέρα ὅλων τῶν παλαιοτέρων καὶ νεωτέρων γλωσσῶν». Ὁ πρόεδρος τῆς ἑταιρείας Η/Υ Apple Τζὼν Σκάλι εἶπε ὅτι: «Ἀποφασίσαμε νὰ προωθήσουμε τὸ πρόγραμμα ἐκμάθησης τῆς ἑλληνικῆς, ἐπειδὴ ἡ κοινωνία μας χρειάζεται ἕνα ἐργαλεῖο ποὺ θὰ τῆς ἐπιτρέψει νὰ ἀναπτύξει τὴ δημιουργικότητά της, νὰ εἰσαγάγει νέες ἰδέες καὶ νὰ τῆς προσφέρει γνώσεις περισσότερες ἀπὸ ὅσες ὁ ἄνθρωπος μποροῦσε ὥς τώρα νὰ ἀνακαλύψει». Οἱ μεγάλες ἑταιρεῖες στὴν Ἀγγλία καὶ στὴν Ἀμερικὴ (Microsoft) προτρέπουν τὰ στελέχη τους νὰ μαθαίνουν ἀρχαῖα ἑλληνικά, ἐπειδὴ διεπίστωσαν ὅτι ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα ἐνισχύει τὴ λογικὴ καὶ τονώνει τὶς ἡγετικὲς ἱκανότητες.

13. Ἡ διαχρονικότης. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα παρουσιάζει μιὰ μοναδικὴ διαχρονικότητα. Λέξεις καὶ φράσεις ποὺ λέμε σήμερα εἶναι ἴδιες καὶ ἀπαράλλαχτες ἀπὸ τὴν ἀρχαία ἐποχή. Ἐλάχιστα παραδείγματα: Μία χελιδὼν ἔαρ οὐ ποιεῖ (Στοβαῖος)· Ἕνας κοῦκος δὲν φέρνει τὴν ἄνοιξη. Ἡ δὲ χεὶρ τὴν χεῖρα νίζει (Ἐπίχαρμος)· Τὸ ‘να χέρι νίβει τ’ ἄλλο. Τὸν πάθει μαθός (Ἀγαμέμνων)· Ὁ παθὸς μαθός. Μή μοι σύγχοι (Ὅμηρος)· Μὴ με συγχίζεις. Λύεται γούνατα (Ὅμηρος)· Μοῦ λύθηκαν τὰ γόνατα. Ὄρνιθος γάλα (Πλούταρχος)· Τοῦ πουλιοῦ τὸ γάλα. Διαρραγείης (Ἀριστοφάνης)· Νὰ σκάσεις.

14. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα χρησιμοποιεῖ τὸ διεθνῶς ἀναγνωρισμένο ἀλφάβητο ποὺ εἶναι ἑλληνικὴ ἐπινόηση. Ἡ ἔρευνα ἔχει ἀποδείξει ὅτι τὰ σύμβολα ποὺ ὑποτίθεται ὅτι τὰ δανειστήκαμε ἀπὸ τοὺς Φοίνικες ὑπῆρχαν στὴν Ἑλλάδα κάποιες χιλιετίες νωρίτερα (ἐπιγραφὴ Δισπηλιοῦ, κεραμικὸ θραῦσμα στὰ Ποῦρα τῶν Β. Σποράδων κ.λπ.). Ὁ καθηγητὴς γλωσσολογίας κ. Μπαμπινιώτης γράφει ἀναφερόμενος στὴ γραφὴ Γραμμικὴ Β΄: «Πρόκειται, δηλαδή, γιὰ ἕνα ἀτελὲς σύστημα γραφῆς τὸ ὁποῖο οἱ Ἕλληνες ἀντικατέστησαν μὲ μιὰ καθαρῶς ἀλφαβητικὴ γραφή, τὸ γνωστὸ καὶ μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενο ἑλληνικὸ ἀλφάβητο, τὸ ὁποῖο οἱ ἴδιοι οἱ Ἕλληνες ἐδημιουργῆσαν ἐπινοήσαντες χωριστὰ γράμματα νὰ δηλώνουν τὰ φωνήεντα καὶ χωριστὰ γράμματα νὰ δηλώνουν τὰ σύμφωνα».

15. Ἡ Δημοκρατικότης. Ἐξ αἰτίας τοῦ ἁπλοῦ φθογγολογικοῦ συστήματος ποὺ χρησιμοποιεῖ, ἡ ἐκμάθηση τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καθίσταται εὔκολη καὶ στὸν ἁπλὸ ἄνθρωπο, ὁ ὁποῖος μπορεῖ νὰ μάθει νὰ διαβάζει καὶ νὰ γράφει καὶ ἑπομένως νὰ παρακολουθεῖ τὸ πολιτικὸ γίγνεσθαι καὶ νὰ συμμετέχει σ’ αὐτό, πρᾶγμα ποὺ δὲν ἔγινε σὲ λαοὺς μὲ πολύπλοκα γλωσσικὰ συστήματα (Κίνα, Αἴγυπτος). Μόνο στὴν Ἑλλάδα τὸ «Τὶς ἀγορεύειν βούλεται» ἔγινε πράξη καὶ ὁ καθένας χωρὶς νὰ φοβᾶται μποροῦσε νὰ ἐκφράσει τὴ σκέψη του μέσῳ τοῦ μεγαλείου τῆς ἑλληνικῆς λαλιᾶς.

16. Ὁ Συντηρητισμός. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα δέχτηκε λίγες ἐπιρροὲς παρ’ὅλες τὶς μακροχρόνιες κατακτήσεις τοῦ ἑλληνικοῦ ἐδάφους ἀπὸ διαφόρους κατακτητὲς καὶ πῆρε πολὺ λίγες λέξεις ἀπὸ αὐτοὺς ἐνῷ, ἀντιθέτως τοὺς ἔδωσε πολὺ περισσότερες, ὅπως ἔγραψε ὁ Σεφέρης (Δοκιμές, Τόμος 1ος): «Ἡ Ἑλληνικὴ γλῶσσα γιὰ καλὸ ἢ γιὰ κακό, εἶναι ἀπὸ τὶς πιὸ συντηρητικὲς γλῶσσες τοῦ κόσμου».

17. Ἡ ἐπιστημονικότητα καὶ ἡ γλωσσικὴ ἀπεικόνιση τοῦ ἀφηρημένου. Ὁ ἀρχαιότερος ἑλληνικὸς φιλοσοφικὸς καὶ ἐπιστημονικὸς ὅρος εἶναι «τὸ ἄπειρον» τοῦ Ἀναξίμανδρου. Ἡ ἀρχαία γλῶσσα ἔδωσε τὸ μέσον τῆς κατασκευῆς. Ἕνα ὁριστικὸ ἄρθρο πρὶν ἀπὸ τὸ ἐπίθετο καὶ ἔχουμε τὴν ἀφηρημένη ἔννοια (τὸ ἄπειρον, τὸ εὐτυχές κ.λπ). Μὲ τὸν ἴδιο τρόπο, οἱ μεταγενέστεροι φιλόσοφοι ἔφτιαξαν καὶ ἄλλα τέτοια ἀφηρημένα οὐσιαστικὰ ὅπως π.χ. τὸ ἀγαθόν. Ἡ κορωνίδα τοῦ ἐπιστημονικοῦ λόγου εἶναι ἡ δημιουργία τῆς ἐπιστημονικῆς ὁρολογίας.

18. Ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα εἶναι αὐτόφωτη, αὐτάρκης καὶ πρωτότυπη, διὰ τοῦτο εἶναι καὶ μοναδική. Αὐτόφωτη διότι δημιουργήθηκε ἀπὸ Ἕλληνες, αὐτάρκης διότι περιλαμβάνει εἰδικὲς ἑλληνικὲς λέξεις, γιὰ νὰ δηλώσει ἀκόμη καὶ τὶς ἀπειροελάχιστες διαφορὲς ὁμοειδῶν πραγμάτων καὶ πρωτότυπη διότι ἡ ἀνθρωπότης προστρέχει πάντοτε σ’ αὐτὴν γιὰ ὅποια νέα λέξη χρειασθεῖ νὰ δημιουργηθεῖ.

Ἀντώνη Ἀντωνάκου, φιλολόγου - ἱστορικοῦ

Δεν γνωρίζω καμία καλλίτερη σύνδεση της έννοιας και της ιδέας με τα πράγματα από αυτή που επιτυγχάνεται στη Σωκρατική Απολογία.

Εκεί ο μέγας Αθηναίος σοφός αναφέρει ότι όλες οι έννοιες υπάρχουν επειδή αντιστοιχούν σε πρόσωπα και πράγματα, σε κοινωνικές καταστάσεις. Το ίδιο βέβαια συμβαίνει και με την έννοια της αριστείας-η οποία αποδεικνύει(όχι μόνο αυτή βέβαια)πόσο έχουμε απομακρυνθεί και λησμονήσει τα ιερά και τα ιδεώδη της πηγής μας ,του Αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού. Αναφέρεται λοιπόν ρητά στον Όμηρο: «αιέν αριστεύειν και υπείροχον έμμεναι άλλων, μηδέ γένος πατέρων αισχυνέμεν» (Ιλιάδα,Ζ,208).

Σε ελεύθερη μετάφραση θα σημειώναμε: «Πάντα να αριστεύεις, να ξεπερνάς τους άλλους, να τιμάς το πατρικό γένος που ανήκεις». Η αθάνατος αυτή Ομηρική κληρονομιά καθοδήγησε γενεές Ελλήνων σε έργα θαυμαστά και αξιοπρόσεκτα, μέχρι τις ημέρες μας, όσο και αν η δήθεν προλεταριακή ισότητα, αναπόδεικτη και αυθαίρετη επιδιώκει την μετριότητα και την άλογη εξισορρόπηση προσώπων και καταστάσεων.

Γιατί όμως ο Όμηρος ο Ποιητής (γενικά ο Ελληνικός πολιτισμός) δημιούργησε την έννοια της αριστείας, πώς τελικά η αριστεία ερμηνεύεται; Πριν να προχωρήσουμε θα ήθελα να παραπέμψω σε ανακοίνωση του 1ου Γυμνασίου Κιλκίς όπου επαινείται μαθητής του σχολείου ο οποίος αρίστευσε σε μαθητικό μαθηματικό διαγωνισμό. Η υπερηφάνεια και η ικανοποίηση διακατέχουν και τους γονείς αλλά και τους καθηγητές. Η αριστεία ξεχωρίζει προς τα πάνω το πρόσωπο ,αλλά κυρίως συμπαρασύρει μιμητικά και τους υπολοίπους συνανθρώπους και αυτοί με τη σειρά τους να δημιουργήσουν και να διακριθούν. Η Σωκρατική «μύγα» της αριστείας αποτελεί κίνητρο προόδου και εξέλιξης, μέσα στον Ηρακλείτειο κόσμο εξάλλου η έννοια της άλογης ισότητας και ομοιότητος είναι παντελώς άγνωστη τη στιγμή που όλα γίγνονται και προοδεύουν προς το Τέλειο. Τέλος πάντων ας υπενθυμίσουμε εδώ ολόκληρο το Ομηρικό χωρίο προκειμένου να θυμηθούμε τον ξεχασμένο δυστυχώς κόσμο των Ομηρικών ηρώων και το διηνεκές όνειρο του Ολύμπου: «Ο Ιππόλοχος εγέννησεν εμέ ,και αυτός στην Τροίαν μ΄ έστειλε και πολύ θερμά μου είχε παραγγείλει πάντοτε μέγας να φανώ και των ανδρείων πρώτος, και ως πρέπει των πατέρων μας το γένος μας να τιμήσω, που έλαμψαν στην Έφυραν και στην πλατιά Λυκίαν».

Ο Όμηρος δεν ξεχνιέται στην ύλη και στη γή-αρρώστια η οποία βαριά έχει χτυπήσει το σημερινό νεοέλληνα-αλλά διαμοίρασε τον κόσμο ανάμεσα στον Όλυμπο(χώρα των θεών)στη γή (χώρα των ηρώων)και στον Άδη(χώρα των ψυχών).Ο σκοπός του ήρωα είναι όχι απλά η επιβίωση αλλά η ανάπτυξη όλων εκείνων των ιδεών και αξιών που αναβιβάζουν τον άνθρωπο στο χώρο των θεών. Το πρότυπο του ήρωα δημιούργησε τον Έλληνα άριστο άνθρωπο, αυτόν που μέσα στην τραγωδία όρθιος αντιμετώπισε το χάος, αυτόν που στο πρόσωπο του Μεγάλου Αλεξάνδρου μετέδωσε παντού το Λόγο. Η αριστεία είναι κλασσική και καθολική έννοια, αφορά όλους τους ανθρώπους, οι οποίοι δεν αρέσκονται στο σήμερα και στο εύκολο αλλά αναζητούν το ξεχωριστό, τις κορυφές του πνεύματος και του ήθους προκειμένου να αναπτύξουν τον εαυτό τους, τα ταλέντα τους, τον κόσμο που ζούν. Ο κεραυνός του Δία διαπερνούσε ως δύναμη τους ομηρικούς ήρωες οι οποίοι έθεταν πάντα σκοπό την πορεία, την αυτογνωσία και την τελείωση, του εαυτού τους και του κόσμου τους.

Το μεγάλο λάθος που γίνεται με την έννοια της αριστείας(όχι μόνο βέβαια με αυτή την έννοια)είναι ότι αποτελεί αντικείμενο υιοθέτησης από την αριστερά ιδεοληψία ,η οποία κατά το συνήθη της τρόπο την διαστρεβλώνει και την καταστρέφει ηθελημένα(όπως κάνει με μύριες άλλες έννοιες).Η αριστεία αφορά το γόνο πλουσιωτάτης οικογένειας όσο και το γόνο φτωχοτάτης οικογένειας. Αφορά τον άνθρωπο της πόλης όσο και τον άνθρωπο της υπαίθρου. Αφορά όλους τους ανθρώπους, όσους τέλος πάντων πάρουν την απόφαση να αναπτύξουν τα ταλέντα τους στον τομέα τους, εξελίσσοντας το ζωτικό τους χώρο και όχι μόνο. Η μερικοποίηση της έννοιας τη θανατώνει, η αριστεία είναι ό,τι χρειάζεται ο κόσμος προκειμένου όλοι οι άνθρωποι να αυτοαναπτυχθούν σε υψηλό βαθμό ώστε ο πλανήτης να ανήκει στους αξίους και όχι στους ραθύμους γόνους πλουσίων ανέργων οι οποίοι λόγω και μόνο της καταγωγής καθορίζουν και τις μοίρες της πατρίδος μας.

Το πρόβλημα βέβαια επιτείνεται από την αντιφιλοσοφική στάση και χαρακτήρα του σημερινού σχολείου. Βέβαια όπως ήδη είπαμε η έννοια της αριστείας ξεκινά από τον κόσμο των ιδεών προχωρεί προς τη φύση και καταλήγει στον άνθρωπο. Ο Πλάτων υποστήριξε ότι «μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω μοι την πύλην»,κανείς αμόρφωτος δεν πρέπει να προχωρεί προς την ακαδημία του, η οποία ήταν πρότυπη και για αρίστους διότι μετείχε της σοφίας του αγαθού(όλοι όμως χωρούσαν αρκεί να προχωρούσαν συνειδησιακά, το πρόβλημα δεν είναι τα πρότυπα σχολεία(τα οποία αναμφίβολα και χρειάζονται όπως χρειάζονται και τα αγροτικά και ναυτικά και γεωργικά σχολεία)αλλά η δυνατότητα των ανθρώπων να αριστεύσουν μέσα από το γνώθι σεαυτόν). Η χριστιανική εκκλησία κρατούσε στον πρόναο τους ακοινωνήτους και μη μετέχοντες των θείων μυστηρίων, η επαφή με τα θεία ανήκει στους αρίστους(κατά Χρυσόστομον και στην ευχή της θείας κοινωνίας και απολύσεως άριστος είναι ο ετοιμαζόμενος σωστά για τη συμμετοχή στο θυσιαστικό μέρος της Εκκλησίας, αυτοί θα μπορούσαν να είναι όλοι οι άνθρωποι. Η αριστερά ιδεοληψία καταστρέφει κατά ποσοτικό και προλεταριακό τρόπο μία αρχέγονη έξοχη και ποιοτική έννοια).

Το πρόβλημα λοιπόν επιτείνεται όπως ήδη είπαμε από το μονολιθικό σημερινό σχολείο, όπου ο διαχωρισμός ανάμεσα σε καλούς και κακούς μαθητές είναι άλογος, ανεπίκαιρος, αντιεπιστημονικός αλλά πάντα ζωντανός. Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί μαθητές αλλά μαθητές πολλών και διαφορετικών δεξιοτήτων. Όπως είπαμε χρειάζεται εκείνο το πρότυπο και αριστείας πειραματικό σχολείο προκειμένου το Ελληνικό κράτος να υλοποιήσει όλα αυτά που ξέρει ότι απαιτεί η σύγχρονη βιβλιογραφία και η εκπαιδευτική δεοντολογία.

Χρειάζονται τα πρότυπα σχολεία αριστείας ώστε εκεί για πρώτη φορά να εφαρμοσθεί λεκτική βαθμολογία, αφού καταργηθεί η γνωστή κλίμακα μέχρι το 20.Σε αυτά τα σχολεία ας γίνουν τμήματα 10 μαθητών όπου όλες οι δεξιότητες θα ικανοποιούνται και θα διδάσκονται δημιουργώντας λογοτέχνες, ζωγράφους, ηθοποιούς, ιατρούς, δικηγόρους, ευτυχισμένους ανθρώπους. Μέσα από τα πρότυπα σχολεία αριστείας ας καταργηθούν οι πανελλαδικές και οι μαθητές γνωσιολογικά εφοδιασμένοι να εισάγονται με συνέντευξη σε πανεπιστήμια τα οποία θα είναι σοβαρά και αυστηρά(ώστε εκεί να εξαντλείται σταδιακά η μαθησιακή σκληρότητα και απαιτητικότητα και όχι σε 18χρονα παιδιά).

Σταδιακά όλη η εμπειρία από τα πρότυπα πειραματικά σχολεία αριστείας θα μεταφέρεται σε όλα τα σχολεία, όλοι οι μαθητές αναλόγως των ταλέντων τους και της μαθησιακής διαφορετικότητάς του μπορεί αποφασιστικά να καθοδηγηθούν και να ωφεληθούν από όσα ξεκίνησαν μέσα από τα σχολεία αριστείας.

Επαναλαμβάνουμε ότι τα σχολεία αριστείας χρειάζονται, όπως χρειάζονται τα άριστα πανεπιστήμια, οι άριστες ακαδημίες ποδοσφαίρου, οι άριστες πράξεις και οι άριστες σκέψεις. Η αριστεία, ο ηρωϊσμός στη ζωή μας, ως τάση προόδου και εξέλιξης είναι κάτι παραπάνω από αναγκαία. Όλοι οι άνθρωποι είναι διαφορετικοί, αυτό που τους καταξιώνει είναι η αρίστευση και η ανάπτυξη των ταλέντων και των ικανοτήτων. Μόνον μέσα από το ιδανικό της αριστείας θα επικρατήσουν οι άξιοι και ίσως χτυπηθεί το καταστρεπτικό νεποτιστικό ρουσφέτι. Εννοείται ότι κάλλιστα θα μπορούσαν όλα τα σχολεία να είναι χώροι αριστείας μέσα από τις κατάλληλες εκπαιδευτικές πρακτικές και ενέργειες. Το μεγάλο πρόβλημα σήμερα είναι η κοινωνική κουλτούρα. η οποία μέσα από την υλική και μαζοποιητική μονομέρειά της έχει αποδιώξει την έννοια της αριστείας.

Η σημερινή κοινωνία δοσμένη στην ύλη, στο ευρώ, στη μηχανιστική θεώρηση των πραγμάτων έχει απορρίψει την έννοια του ξεχωριστού, του ανωτέρου και του αρίστου. Ο σημερινός κόσμος των εξαλλοιωμένων ανθρώπων θέλει τον άνθρωπο της ανέχειας, των κοκκίνων δανείων, της εξαθλίωσης και της υλικής εξάρτησης. Δεν θέλει τον άριστο, αυτόν που μπορεί στον τομέα του(αυτό ισχύει για όλους τους ανθρώπους)να υπερισχύσει. Η σημερινή εξουσία στο βωμό μίας άλογης μαζοποιητικής ισότητας επιθυμεί τη μετριότητα και την ήσσονα προσπάθεια. Η φράση του Περικλέους ότι οι Αθηναίοι ξεχώριζαν σύμφωνα με την αξία τους δεν φαίνεται να συγκινεί αυτούς που διαχειρίζονται τις τύχες του κόσμου μας. Η σημερινή αφανής εξουσία σε μία προσπάθεια να ελέγξει τα πάντα, μυαλά και ψυχές, μισεί την αριστεία διότι δεν θα μπορεί να ελέγξει αυτούς που κατά άριστο τρόπο θα αναπτύσσονται και θα εξελίσσονται. Η σημερινή εξουσία έχει τους γόνους και τα τζάκια, η αριστεία της τελειώνει εκεί.

Η αγάπη του ανθρώπου για το τέλειο είναι έμφυτη και κανείς δεν μπορεί και δεν δύναται να την ξεριζώσει. Από σχολεία αριστείας γεννιούνται οι σημερινοί μεγαλοεπιστήμονες που έχουν πρωτοστατήσει στο τεχνολογικό θαύμα. Από ακαδημίες αριστείας βγαίνουν ποδοσφαιριστές που συγκινούν τόσους και τόσους ανθρώπους .Όπως σωστά είπε ο Πλωτίνος και μάλλον επανέλαβε ο Γκαίτε «βλέπουμε τον ηλιο διότι τα μάτια μας είναι φτιαγμένα από φώς».Αγαπάμε το τέλειο, το άριστο διότι φτιαχθήκαμε από το τέλειο όν με σκοπό την πορεία μας προς ένα καλλίτερο κόσμο. Η συζήτηση για τα σχολεία αριστείας θα πρέπει να συνδυασθεί με τη συζήτηση που θα πρέπει να γίνει σε ποιο βαθμό και με ποιους τρόπους θα επιδιώξουμε επιτέλους το νόστο προς ένα καλλίτερο κόσμο,πιο πνευματικό και πολιτισμένο. Πιο ανθρώπινο, πιο ηρωϊκό. Πιο ελεύθερο, χωρίς δάνεια και τόκους, χωρίς μέτρα και αντίμετρα. Η αριστεία είναι ο χειρότερος εχθρός του Προκρούστη. Αυτού δηλαδή που θέλει να κάνει όλους τους ανθρώπους μία εικόνα και μορφή. Ο νοών νοείτω.

*Ο Βασίλειος Μακρυπούλιαςείναι δρ. Φιλοσοφίας και Φιλόλογος στο 6ο Γυμνάσιο Μυτιλήνης.

Η αρπαγή της γης ήταν συνηθισμένο φαινόμενο στην Αθήνα του έβδομου π.Χ. αιώνα. Στα δικαστήρια, κέρδιζε όποιος είχε χρήματα να δωροδοκήσει τους δικαστές. Η προμήθεια έδινε κι έπαιρνε κι είχε ημιεπίσημα οριστεί στο 10%. Γι’ αυτό και τους δικαστές που δε δέχονταν να δωροδοκηθούν, τους έλεγαν αδέκαστους: Χωρίς το ένα δέκατο, χωρίς το 10%. Η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, οι ξεσηκωμοί των αδικημένων διαδέχονταν ο ένας τον άλλο και ουσιαστικά βασίλευε η αναρχία και τι δίκιο του πιο δυνατού.

Η αυστηρή νομοθεσία του Δράκοντα (621 π.Χ.) δεν καλυτέρευσε τα πράγματα, καθώς η αριστοκρατία την χρησιμοποίησε για το δικό της συμφέρον. Μια ακόμα εξέγερση (616 ή 612 π.Χ.) ενός Κύλωνα πνίγηκε στο αίμα. Οι οπαδοί του σφάχτηκαν, αν και είχαν καταφύγει ικέτες σε ναό. Ένας λοιμός, που έπεσε στην πόλη, ερμηνεύτηκε ως θεία δίκη για το «Κυλώνειον άγος», όπως ονομάστηκε.

Ο επώνυμος άρχοντας Μεγακλής, της οικογένειας των Αλκμεωνιδών, θεωρήθηκε υπεύθυνος της σφαγής κι εξορίστηκε με όλη την οικογένειά του, ενώ ο σοφός Επιμενίδης ο Κρης κλήθηκε να εξαγνίσει την πόλη. Ο Επιμενίδης έκανε τον καθαρμό αλλά και πρότεινε στους Αθηναίους να αναθέσουν στον φίλο του, σοφό έμπορο Σόλωνα, να φτιάξει νέους νόμους. Ήταν το 594 π.Χ.

Όταν ο Σόλων προτάθηκε να γίνει νομοθέτης με δικτατορικές εξουσίες, ανήκε ήδη στη γενιά των σαραντάρηδων που πολλά υπόσχονταν στον πολιτικό στίβο της εποχής. Γεννήθηκε το 639 π.Χ. από πατέρα κατευθείαν απόγονο του θρυλικού τελευταίου βασιλιά Κόδρου (και μακρινού απόγονου του θεού Ποσειδώνα). Γεννήθηκε αριστοκράτης, γλέντησε στα νιάτα του για τα καλά, έγραψε ποιήματα, που υμνούσαν τη φιλία, κι ένα εμβατήριο, που ξεσήκωσε τους Αθηναίους να πάρουν τη Σαλαμίνα. Νωρίς, μπήκε δυναμικά στο εμπόριο και κατάφερε ν’ αποκτήσει τεράστια περιουσία, που του επέτρεπε να διαθέτει χρόνο για να φιλοσοφεί τη ματαιότητα της ζωής. Πριν να τον κατατάξουν στους Επτά Σοφούς της Αρχαιότητας, είχε κιόλας αναγνωριστεί, ως σοφός και μετρημένος άνθρωπος.

Έμβλημά του είχε το γνωμικό «μηδέν άγαν» (τίποτα υπερβολικό), που ο ίδιος πρωτοείπε και που τήρησε με ευλάβεια σε όλη του τη ζωή αλλά και στους νόμους του. Αυτή του, άλλωστε, η προσήλωση στη μετριοπάθεια αποτέλεσε και την κρυφή ελπίδα εκείνων που εισηγήθηκαν να του ανατεθούν οι τύχες της πόλης. Τους δικαίωσε πετυχαίνοντας το ακατόρθωτο: Να συμβιβάσει πλούσιους και φτωχούς για πρώτη και τελευταία φορά στην Παγκόσμια Ιστορία!

Όταν τον ερώτησαν, αν έχει τη γνώμη πως έδωσε στους Αθηναίους τους καλύτερους νόμους που μπορούσαν να θεσπιστούν, απάντησε θαρραλέα:

«Όχι! Τους έδωσα, όμως, τους καλύτερους, που μπορούσαν να δεχτούν»!

Με τους νόμους του, ο Σόλων επέβαλε τη λαϊκή συμμετοχή, άφησε μεγάλες αρμοδιότητες στους αριστοκράτες αλλά πέρασε την ως τότε ανεξέλεγκτη δράση τους μέσα από τους μηχανισμούς της έγκρισης από την πλειοψηφία. Καθιέρωσε, δηλαδή, την ισορροπία του ελέγχου, κάνοντας πράξη την περί ευνομούμενης πολιτείας φιλοσοφία του. Όταν τον ερώτησαν πώς αντιλαμβάνεται μια τέτοια πολιτεία, απάντησε:

«Είναι αυτή, της οποίας οι πολίτες υπακούουν στους κυβερνήτες τους και οι κυβερνήτες υπακούουν στους νόμους».

Του ζήτησαν να προχωρήσει στην ανακατανομή της γης, που οι αριστοκράτες είχαν ουσιαστικά αρπάξει. Αρνήθηκε τονίζοντας πως κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με αιτία εμφύλιου πολέμου. Θέσπισε, όμως, τη σεισάχθεια (την άρση βαρών, όπως θα τη λέγαμε σήμερα) και με μια μονοκονδυλιά έσβησε όλα τα χρέη, εκτός από τα εμπορικά, κι απαγόρευσε στο εξής, τον δανεισμό με ενέχυρο το σώμα του δανειζόμενου. Μια και κανένας δε χρωστούσε πια τίποτα σε κανέναν, όλοι όσοι είχαν γίνει δούλοι για χρέη ελευθερώθηκαν. Με χρήματα του κράτους ελευθερώθηκαν και όσοι είχαν πουληθεί έξω από την Αττική. Οι πλούσιοι τον κατηγόρησα ότι η νομοθεσία του ισοδυναμούσε με κατάσχεση αλλά δεν μπόρεσαν να τον διαβάλουν, επειδή γρήγορα γνωστοποιήθηκε ότι ο ίδιος ήταν μεγάλος πιστωτής και άρα μεγάλος χαμένος από τον ίδιο του τον νόμο. Δέκα χρόνια αργότερα, όλοι αναγνώριζαν ότι το μέτρο αυτό έσωσε την Αθήνα από την περιπέτεια μιας επανάστασης.

Η μεγάλη επιτυχία των νόμων του Σόλωνα εντοπίζεται στην επέκτασή τους σε πλούσιους και φτωχούς και στην καθιέρωση της συμμετοχής στα κοινά βάρη ανάλογα με τη δυνατότητα του καθένα. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε τη διαφθορά, δείχνει πως είχε μυαλό «περπατημένου» και οξυδερκούς ανθρώπου, ο οποίος κατανοεί ότι «το χρήμα δεν είναι το παν, πετυχαίνει όμως το παν». Με ένα πολυσυζητημένο νόμο, μείωσε το ύψος της προίκας, ώστε, στους γάμους, να πρυτανεύει η αγάπη και η θέληση για τη δημιουργία οικογένειας κι όχι το συμφέρον. Όταν, όμως, του ζήτησαν να νομοθετήσει εναντίον των αγάμων, αρνήθηκε:

«Μια γυναίκα είναι βαρύ φορτίο», είπε.

Το μεγάλο επίτευγμά του, πάντως, ονομάζεται Ηλιαία. Ήταν ένα δικαστήριο ενόρκων, το οποίο δίκαζε τα πάντα εκτός από τους φόνους και τις ιεροσυλίες, που παρέμειναν στη δικαιοδοσία του Αρείου Πάγου. Την αποτελούσαν 6.000 δικαστές, που κληρώνονταν μεταξύ όλων των ελεύθερων πολιτών. Σε κάθε δίκη, δίκαζαν πεντακόσιοι που ορίζονταν με κλήρο το πρωί κι ήταν υποχρεωμένοι να εκδώσουν απόφαση ως τη δύση του ηλίου.

«Διότι», όπως γράφει σκωπτικά ο Διογένης ο Λαέρτιος,

«ακόμα και για έναν Αθηναίο ήταν πολύ δύσκολο, σε μια μόνο μέρα, να δωροδοκήσει 500 δικαστές».

Κάποια άλλα από τα μέτρα που πήρε στον κοινωνικό τομέα, φανερώνουν σε ποιο σημείο κατάπτωσης είχε φτάσει η πόλη, που έμελλε, έναν αιώνα αργότερα, να σώσει την Ελλάδα από την περσική απειλή και να δημιουργήσει τον χρυσό αιώνα του πνεύματος και της τέχνης:

Οι γυναίκες απαγορευόταν να έχουν πάνω από τρεις φορεσιές, οι πομπώδεις τελετές τιμωρούνταν με βαριά πρόστιμα, οι πολυδάπανες θυσίες καταργήθηκαν, ενώ έτρωγε βαρύ πρόστιμο, όποιος το παράκανε με τα μοιρολόγια στις κηδείες. Έτσι, η επίδειξη χτυπήθηκε καίρια κι οι Αθηναίοι, θέλοντας και μη, οδηγήθηκαν στη σοφία του γνωμικού «παν μέτρον άριστον» (όλα με μέτρο).

Στα 572 π.Χ. σε ηλικία 67 χρόνων ο Σόλων αποσύρθηκε. Του πρότειναν να γίνει ισόβιος δικτάτορας. Αρνήθηκε:

«Η δικτατορία είναι ωραία τοποθεσία για να μένει κάποιος αλλά δεν προσφέρει τρόπο επιστροφής», είπε.

Ζήτησε από τους Αθηναίους να του ορκιστούν ότι θα εφαρμόζουν τους νόμους για τα δέκα επόμενα χρόνια κι έφυγε να γνωρίσει τον κόσμο.

Σόλων και Κροίσος - Gerard van Honthorst 1624

Πήγε στην Αίγυπτο, πέρασε από την Κύπρο, όπου τον παρακάλεσαν να τους φτιάξει νόμους, κι από εκεί πήγε στις Σάρδεις, στην αυλή του βασιλιά της Λυδίας Κροίσου, που θέλησε να του κάνει επίδειξη. Ο Λυδός τον περιέφερε στο παλάτι δείχνοντάς του τα συσσωρευμένα πλούτη κι έπειτα τον ρώτησε, ποιον θεωρούσε πιο ευτυχισμένο άνθρωπο στον κόσμο. Ο σοφός του απαρίθμησε περιπτώσεις ανθρώπων, που όλοι τους ήταν πια νεκροί. Ο Κροίσος διαμαρτυρήθηκε κι ο Αθηναίος του είπε το περίφημο:

«Μηδένα προ του τέλους μακάριζε» (μην καλοτυχίζεις κανέναν, πριν να δεις πώς πέθανε).

Επέστρεψε στην πατρίδα του πολύ γέρος και πανέτοιμος να δεχτεί τον θάνατο. Πικράθηκε, όταν είδε τον μακρινό του ξάδερφο, Πεισίστρατο, να εξαπατά συμμάχους και αντιπάλους και να γίνεται τύραννος. Τότε, σε ένδειξη διαμαρτυρίας, έβγαλε έξω από την πόρτα τα όπλα του και την ασπίδα, σημάδι ότι εγκαταλείπει την πολιτική, κι αναστέναξε:

«Κάθε Αθηναίος μόνος του έχει το βήμα της αλεπούς. Όλοι μαζί, όμως, περπατούν σα χήνες».

Πέθανε το 559 π.Χ. σε ηλικία 80 χρόνων.

Απόσπασμα από το Έθνος, 27/05/1997

Ποιοι ήταν οι Κάβειροι;

Για τα Καβείρια μυστήριασώζονται οι λιγότερες ίσως πληροφορίες σε σχέση με τα άλλα Ελληνικά μυστήρια. Ο Στράβων γράφει σχετικά με τις λίγες πληροφορίες που γνώριζαν από την εποχή του ακόμα: «Για τους Σαμοθράκη τιμώμενους θεούς πολλοί έχουν πει ότι είναι οι Κάβειροι οι ίδιοι, αλλά ούτε και αυτοί που είπαν αυτό μπορούν να μας πουν ποιοι ήταν οι Κάβειροι στην πραγματικότητα».

Είναι πολύ απροσδιόριστα τόσο ο αριθμός όσο και τα ονόματα τους, έτσι που η σύγχυση γύρω απ’ την προσωπικότητα τους αυξάνει συνεχώς. Στις αρχαίες πηγές υπάρχουν αρκετές εκδοχές σχετικά με την προέλευση τους και επικρατέστερη εκδοχή είναι ότι οι Κάβειροι είναι μια ομάδα χθονίων Θεοτήτων Θρακοπελασγικής προέλευσης, οι οποίοι είναι δαίμονες και παιδιά του Ηφαίστου, του θεού της φωτιάς και των τεχνών.

Άλλοι έλεγαν πως οι Κάβειροι είναι η Μεγάλη Μητέρα, η μητέρα γη (στην τοπική γλώσσα λεγόταν Αξίερος, ταυτίζονταν με την Δήμητρα και την αποκαλούσαν Ηλέκτρα, Λαμπρή, Στρατηγίδα και Ηγέτιδα), ο σύζυγός της ο Καδμίλος [θεός της γονιμότητας που πολλές φορές ταυτίζονταν με τον Ερμή γιατί τα σύμβολα του (το ιερό του ζώο, ο κριός, που συμβόλιζε τη γονιμοποιό δύναμη και τον αρχηγό ποιμένα, καθώς και το φιδοκέφαλο κηρύκειο του) βρέθηκαν χαραγμένα σε νομίσματα και σε επιγραφές του Ναού].

Άλλοι λένε πως ήταν δύο αρένες δίδυμοι Θεοί και τους συνέδεαν με τους Διόσκουρους, άλλοι πάλι, πως οι Θεοί ήταν τρεις και τα τοπικά ονόματα τους Αξίερος, Αξιόκερσα και Αξιόκερσος υποδήλωναν ότι ήταν η Δήμητρα, η Κόρη και ο Ερμής. Άλλοι προσθέτουν και τον Άδη, την Εκάτη, τη Ρέα, τους Οκριβάντες, τον Ουρανό και τη Γαία. Ακόμα και η Αφροδίτη που ίσως είναι αυτή που παριστάνεται σε περίεργα τρίμαστα γυμνά ειδώλια που βρέθηκαν στις ανασκαφές, φαίνεται να θεωρείται πως ανήκε στους Κάβειρους.

Αυτή η πολυπροσωπία που υπάρχει στην λατρεία των Καβειριων οδηγεί στη σκέψη πως στα μυστήρια της Σαμοθράκης φανερώνονταν η γενική και απρόσωπη θεωρία για την θεότητα που υπάρχει και στα Ορφικά μυστήρια (που ο Θεός προσφωνείτε «Μέγα πνεύμα», «Μέγας Ελευθερωτής», «Μεγάλη ψυχή του κόσμου», «Λόγος»).

Το βέβαιο είναι ότι οι πρώτοι Αχαιοί το 2000 π.Χ περίπου κατέγραψαν στον κατάλογο των θεοτήτων τα ονόματα του Δια, της Εκάτης, του Απόλλωνα και των Καβείρων. Η λατρεία των Καβείρων σχετιζόταν με τον Ήφαιστο και τα Καβείρια μυστήρια τελούνταν κυρίως στη Σαμοθράκη , την Λήμνο, την Ίμβρο, την Μακεδονία, την Θράκη, την Βοιωτία, την Μικρά Ασία και την Κάρπαθο από τα οποία το πιο κέντρο λατρείας ήταν στη Σαμοθράκη. 

Ο Όμηρος αναφέρεται στην Σαμοθράκη με το επίθετο «Ζαθέη» δηλαδή Σεπτή και Αγιότατη και επίσης την ονομάζει Ιερά χώρα: Σαμοθράκη όπου τελετές προκαλούν ρίγος φόβου γίνονται για χάρη των θεών οι οποίες είναι απόρρητες στους κοινούς θνητούς. 

«Ζαθέη Σαμοθράκη ένθα και όργια φρικτά Θεών άρρητα βροτοΐσιν». (Σεπτή και αγιωτάτη Σαμοθράκη όπου τελετές που προκαλούν ρίγος φόβου γίνονται για χάρη των θεών, οι όποιες είναι απόρρητες στους κοινούς θνητούς).

Πότε ξεκίνησαν τα Καβείρια Μυστήρια;

Στην λατρεία των Καβειρίων μυστηρίων πρωτεύοντα ρόλο έπαιζε το πυρ, η φωτιά, από όπου φαίνεται πήραν το όνομα τους και η εσωτερική διδασκαλία των Καβειρίων μυστηρίων ήταν η γέννηση και η αναγέννηση του ανθρώπου.

Οι κάτοικοι της Λήμνου, της Ίμβρου και της Σαμοθράκης τους ταύτιζαν με τον Πρωτέα, ο οποίος προσωποποιούσε την θάλασσα και το «ηφαιστειώδες πυρ» του οποίου κύρια θεότητα είναι ο Ήφαιστος ενώ ο Παυσανίας γράφει ότι ο Προμηθέας και ο γιος του Αιτναίος λατρευόταν ως Κάβειροι στην Βοιωτία. 

Η αρχή της τελέσεως των καβειρίων μυστηρίων χάνεται στα βάθη της ελληνικής προϊστορίας και εδώ πάλι οι απόψεις διίστανται. Ο Ηρόδοτος υποστηρίζει ότι η λατρεία των Κάβειρων ήταν αυτόχθων μυστηριακή λατρεία των Πελασγών. Πιο συγκεκριμένα αναφέρει ότι στη Σαμοθράκη οπού τελούσαν τα Καβειρια κατοικούσαν Πελασγοί και ότι οι Αθηναίοι πρώτοι από όλους τους Έλληνες ήρθαν σε επαφή με τους Πελασγούς της Σαμοθράκης, τα αγάλματα του Ερμή με τον φαλλό του στραμενο προς τα πανω και την λατρεία των Κάβειρων, όταν οι Πελασγοί μετοίκησαν στην Αττική και άρχισαν να θεωρούνται και αυτοί Έλληνες: 

«Αυτά και πολλά άλλα τα οποία εγώ θα υπομνήσω παρέλαβαν οι Έλληνες παρά των Αιγυπτίων, ότι Δε τα αγάλματα του Ερμού έχουν τα αιδοία ορθά, τούτο δεν το έμαθον παρά των Αιγυπτίων, αλλά παρά των Πελασγών μεν το έμαθον πρώτοι εξ όλων των Ελλήνων οι Αθηναίοι, παρά τούτων Δε οι άλλοι Έλληνες. Κατά την εποχήν Δε, καθ’ ην ήδη οι Αθηναίοι ελογίζοντο μεταξύ των Ελλήνων, μετώκησαν εις την Αττικήν ως σύνοικοι οι Πελασγοί, και έκτοτε ήρχισαν να θεωρούνται ως Έλληνες.

Εκείνος Δε, ο οποίος έχει μυηθή εις τα μυστήρια των Καβείρων, τα οποία επιτελούν οι Σαμοθράκες παραλαβόντες παρά των Πελασγών, αυτός θα καταλάβει τι θέλω να είπω με τα λόγια μου. Διότι την Σαμοθράκην κατώκουν προηγουμένως αυτοί οι Πελασγοί, οι οποίοι έγιναν σύνοικοι με τους Αθηναίους, παρ’ αυτών Δε παρέλαβον τα μυστήρια οι Σαμοθράκες. Των οποίων τα αγάλματα του Ερμού, του να έχουν ορθά τα αιδοία έμαθον εκ των Ελλήνων παρά των Πελασγών πρώτοι οι Αθηναίοι. Περί τούτου παραδίδεται κάποιος Ιερός Λόγος, ο οποίος αποκαλύπτεται εις τα εν Σαμοθράκη μυστήρια.»

Ο Στησίμβροτος υποστηρίζει ότι η λατρεία των Κάβειρων εισάγεται στον ελλαδικό χώρο από την Μικρά Ασία που την κατοικούσαν Πελασγοί. 

Μια ακόμα σημαντική πληροφορία είναι αυτή που μας έχει δώσει ο χριστιανός συγγραφέας Ιππόλυτος (2ο αιώνας μ.X) που αναφέρει τα εξής: «Οι Σαμοθρακες ονομάζουν αυτόν που τιμούν στα μυστήρια που τελούν Αδαμο, τον αρχικό άνθρωπο, ενώ στο ιερό της Σαμοθράκης υπάρχουν δυο αγάλματα γυμνών ανθρώπων με τα χεριά τεντωμένα προς τον ουρανό και τους φαλλούς στραμενους προς τα πανω, όπως έχει και το άγαλμα του Ερμή στην Κυλλήνη. Τα αγάλματα αυτά είναι εικόνες του πρώτου ανθρώπου και του αναγεννημένου πνευματικά ανθρώπου». 

Οι Τελετές και ο πανανθρώπινος χαρακτήρας των Καβειριων

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς το τι γινόταν στις τελετές γιατί οι μυημένοι τις τελούσαν μυστικά και δεν μιλούσαν γι’αυτές. Αυτό που ξέρουμε και είναι αξιοσημείωτο είναι ότι αντίθετα με αλλά μυστήρια τα Καβειρια είχαν πανανθρώπινο χαρακτήρα. Δηλαδή μπορούσαν να πάρουν μέρος άτομα ανεξαρτήτου φύλου, εθνότητας, αξιώματος η ηλικίας! (Στα Ελευσίνια μυστήρια για παράδειγμα μπορούσαν να λάβουν μέρος μονό Έλληνες ελεύθεροι πολίτες).

Άνδρες και γυναίκες, δούλοι και δουλοπάροικοι, αλλοεθνείς, και αλλόπιστοι ήταν δεκτοί ενώ θεμελιώδης σκοπός των μυστηρίων αυτών ήταν η ηθικοποίηση του ανθρώπου. Με τη μύηση τους αναλάμβαναν ηθικές και κοινωνικές υποχρεώσεις και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης λέει ότι «οι μυούμενοι εγίνοντο ευσεβέστεροι, δικαιότεροι και κατά πάντα καλλίτεροι». 

Επίσης, κάτι ακόμα που διαφοροποιεί τα μυστήρια σε σχέση με όλα τα αλλά ήταν ένας ρητός και απαράβατος όρος που υπήρχε και τον συναντάμε μονό εδώ. Βασική και απαραίτητη προϋπόθεση και προπαρασκευαστικό στάδιο της μυήσεως, ήταν η ψυχική κάθαρση του ανθρώπου που ζητούσε να μυηθεί, η εξομολόγηση.

Γι’ αυτόν τον σκοπό υπήρχε ένας ειδικός ιερέας γνωστός ως Κοής ο οποίος άκουγε τον εξομολογούμενο και είχε το αξίωμα να εξαγνίζει ακόμα και τον φονιά που μετάνιωνε για την πράξη του. Έτσι, εκτός απ’ τη λατρευτική και θρησκευτική έννοια, βλέπουμε πως τα μυστήρια της Σαμοθράκης, είχαν φιλοσοφική βάση και χαρακτήρα κοινωνικής αρετής. 

Ύστερα από την εξομολόγηση και την έγκριση του Κοή και των Ανακτοτελεστών, ο κατηχημένος μπορούσε να προσέλθει στην τελετή της μυήσεως. Πιστεύεται πως η μύηση γινόταν τη νύχτα, με το φως των δαδιών και των λυχναριών των μυημένων που παραβρίσκονταν στην τελετή.

Πολλά λυχνάρια που βρέθηκαν στις ανασκαφές είχαν χαραγμένο το γράμμα Θ δηλωτικό των Μεγάλων Θεών, αλλά και στους τοίχους του Ιερού υπάρχουν πολλές οι θέσεις για τοποθέτηση δαδιών. Ο μειούμενος καθόταν πάνω σε θρόνο γι’ αυτό και η τελετή λεγόταν «θρονισμός». Φαίνεται πως σ’ αυτό το στάδιο οι μυούντες χόρευαν γύρω απ’ τον μυούμενο. Πολλές μαρτυρίες και κυρίως του Πλούταρχου υπάρχουν γι’ αυτή τη φάση της τελετής. «Καθάπερ ειώθασιν εν τω καλουμένω θρονισμώ καθίσαντες τους μυουμένους οι τελούντες κύκλω περιχορεύειν». 

Ύστερα από τον θρονισμό, ο ιερέας οδηγούσε τον μύστη στο άβατο του Ιερού και εκεί το νέο μέλος, είχε δηλαδή την εποπτεία, κάποιας ιερής αναπαράστασης με πιθανό αντικείμενο την έκφραση κοσμογονικών ιδεών στις όποιες πρώτευε η μυστηριώδης τους γενεαλογία.

Έτσι, έφθανε στον βαθμό της εποπτείας. Μπροστά στο άβατο του Ιερού υπήρχε επιγραφή, που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη και που απαγόρευε με λιτό αλλά απόλυτο τρόπο, την είσοδο. «Αμύητον μη εισιέναι». Αργότερα, με την προσέλευση και των Ρωμαίων στα μυστήρια, προστέθηκε απαγορευτική επιγραφή και στα Λατινικά. 

Στον καινούργιο μύστη προσέφεραν στεφάνι από ελιά και πορφυρή ζώνη που τον προφύλαγε απ’ τους κινδύνους. H μύηση μπορούσε να γίνει σ’ οποιαδήποτε εποχή και κυρίως απ’ τον Απρίλη ως τον Σεπτέμβριο. Φαίνεται δηλαδή πώς δεν ήταν απαραίτητο να συμπέσει η μύηση με τις ετήσιες πανηγυρικές εκδηλώσεις.

Αυτές, διαρκούσαν εννιά μέρες κατά τις όποιες κάθε πόλη απ’ τα νησιά, τη Θράκη και τα Μικρασιατικά παράλια έστελνε τους πρεσβευτές της. Πρεσβευτή έστελνε ακόμα και η πόλη της Σαμοθράκης κι’ αυτό αποδεικνύει ότι το Ιερό δεν θεωρούνταν ότι ανήκε στο νησί αλλά πως ήταν όλου του κόσμου. 

Πριν από τις τελετές έσβηναν γενικά κάθε φωτιά στο νησί και έφερναν νέα φλόγα απ’ το ιερό των Καβείρων της Δήλου. Δεν μπόρεσε να καθορισθεί πότε γίνονταν οι γιορτές αυτές ενώ ο αρχαιολόγος Λέμαν που ήταν επί χρόνια επικεφαλής της Αμερικανικής Αρχαιολογικής αποστολής στην Σαμοθράκη αποτολμά σε ένα σύγγραμμα του να αναφέρει ότι πιστεύει πως οι τελετές είναι πολύ πιθανόν να γίνονταν τον Ιούλιο. 

Παρ’ όλο που η μύηση γίνονταν αποκλειστικά στη Σαμοθράκη, όπου η λατρεία των Καβείρων άρχισε πριν από τον 7ο αιώνα, η διδασκαλία ξαπλώθηκε γρήγορα, πρώτα στα γειτονικά νησιά, Λήμνο, Ίμβρο, Τένεδο, πέρασε στις ακτές της Θράκης και της Ιωνίας και τελικά έφτασε σ’ ολόκληρη την Ελλάδα.

Σύμφωνα με περιγραφές του Στράβωνα και του Παυσανία αλλά και διαπιστώσεις από ανασκαφές, ιερά των Καβείρων υπήρχαν στη Σύρο, στη Θήβα, στη Δήλο, στην Πάρο, στην Χίο, στην Πέργαμο, ακόμα και στο Ιόνιο, στην Κέρκυρα. Μάλιστα ο Παυσανίας, αναφερόμενος στο ιερό των Καβείρων στη Θήβα, λέει ότι ήταν ανέκαθεν «άγιον» και «θαυματουργόν». 

Οι Κάβειροι εξακολούθησαν να λατρεύονται και τα μυστήρια τους να τελούνται μέχρι το τέλος του 4ου μ.Χ αιώνα. Διαπιστώθηκε από τις ανασκαφές ότι οι Ρωμαίοι περιτείχισαν τον ιερό χώρο και πως παρ’ όλο που μεγάλες καταστροφές σημειώθηκαν στα 200 μ.Χ. πιθανώς από σεισμό, αμέσως έγιναν αναστηλώσεις και αποκαταστάσεις των ζημιών σε μεγάλη έκταση.

Ο ιερός χώρος εξακολούθησε να ακμάζει, η φήμη του παρέμεινε αμείωτη και η αρχαία θρησκεία είχε πάντα τους πιστούς της, ως το τέλος του 4ου μ.Χ. αιώνα οπότε εγκαταλείφθηκε αφού εγκαταστάθηκε η νέα θρησκεία. Στα μέσα του 6ου αιώνα μ.Χ. ένας καταστρεπτικός σεισμός ισοπέδωσε ότι είχε απομείνει. 

Άλλες σημαντικές πληροφορίες: 

• Στα Καβείρια μυστήρια είχαν μυηθεί ο Ορφεας , ο Ηρακλής, οι Διόσκουροι Κάστωρ και Πολυδεύκης, ο Αγαμέμνων, ο Οδυσσεας, ο Ιάσωνας αλλά και άλλοι Έλληνες που έλαβαν μέρος στον τρωικό πόλεμο.

• Στην Λήμνο οι Κάβειροι ήταν και προστάτες της αμπελουργίας.

• Οι Κάβειροι της Σαμοθράκης τιμόνταν από τους Έλληνες και σαν προστάτες των ναυτικών. Οι διασωθέντες από ναυάγια κατέθεταν αφιερώματα στο ιερό της Σαμοθράκης

• Ο Πίνδαρος αναφέρει για τους μυημένους στα Μυστήρια των Καβείρων: «Ευτυχής εκείνος ο οποίος αφού είδε αυτό το θέαμα, κατέρχεται στα βάθη της Γης. Γνωρίζει το τέλος της ζωής, γνωρίζει την Θεία πηγή».

• Ο Περσέας, ο τελευταίος Βασιλιάς της Μακεδονίας, κατά την διάρκεια των μαχών εναντίον των Ρωμαίων πήγε στην Σαμοθράκη για να ζητήσει την βοήθεια των Μεγάλων Θεών.

• Ο Βασιλιάς Φίλιππος ήταν μυημένος στα μυστήρια της Σαμοθράκης, όπου και γνώρισε την Ολυμπιάδα την μητέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η οποία ήταν και ιέρεια των Καβείρων.

• Ο Γερμανικός, ο διάδοχος του Αυτοκράτορα Τιβέριου πηγαίνοντας στην Συρία για να αναλάβει την διοίκηση των Ρωμαϊκών στρατευμάτων, πήγε μέσω του Αιγαίου στην Σαμοθράκη για να μυηθεί στα Καβείρια μυστήρια, αλλά λόγω των σφοδρών βορείων ανέμων δεν μπόρεσε να φτάσει. Αυτό θεωρήθηκε κακός οιωνός και μετά λίγους μήνες ο Γερμανικός πέθανε, δηλητηριασμένος από την γιαγιά του Λυβια, γυναίκα του Αυγούστου.

Από την πρώτη στιγμή που ο άνθρωπος εμφανίστηκε στη Γη επιστράτευσε τη δύναμη και την ευφυΐα του για να επιβληθεί, αρχικά στη φύση και τα ζώα και στη συνέχεια στους υπόλοιπους ανθρώπους.

Για να επιβληθεί, λοιπόν συνέθεσε στρατό, με τη βοήθεια του οποίου εξαπλώθηκε στα πέρατα τη Γης, δημιουργώντας θρυλικές αυτοκρατορίες, συγκεντρώνοντας αμύθητα πλούτη και κατακτώντας σημαντική θέση στην ιστορία.

Παρακάτω ακολουθούν οι δέκα ισχυρότεροι στρατοί της αρχαιότητας.

10. Οι Σκύθες

Οι Σκύθες θεωρούνταν δίκαια μερικοί από τους πιο γενναίους πολεμιστές που γνώρισε η ιστορία. Ο στρατός αποτελούνταν κυρίως νομάδες βοσκούς. Οι Σκύθες κατάφεραν να κυριαρχήσουν στις στέπες που εκτείνονται στη σημερινή περιοχή του Πόντου και της Κασπίας θάλασσας, την ιστορική Σκυθία.

Οι πολεμιστές ήταν τόσο γενναίοι και θεωρούνταν μερικοί από τους καλύτερους ιππείς της αρχαιότητας. Οι ιστορικοί αναφέρουν ότι η επιρροή που ασκούσαν στους γειτονικούς πολιτισμούς, αλλά και ο τρόμος που προκαλούσαν ήταν μεγάλος.

9.Οι Ασσύριοι

Οι Ασσύριοι ήταν σκληροί πολεμιστές, με εξαιρετική στρατιωτική οργάνωση. Άπλωσαν γρήγορα την κυριαρχία τους στη Δυτική Ασία και στην Αίγυπτο. Οι ιστορικές αναφορές στους συγκεκριμένους πολεμιστές, που έλεγχαν την περιοχή από τα σύνορα της Αιγύπτου μέχρι το Ιράν έως τον 7ο αιώνα π.Χ, κάνουν λόγο για μια από τις "υπερδυνάμεις"της αρχαιότητας, λόγω της εκπαίδευσής τους.

Σήμερα Ασσύριοι θεωρούνται οι Νεστοριανοί κάτοικοι του Κουρδιστάν, που καταλαμβάνει την έκταση της αρχαίας Ασσυρίας.

8. Οι μεσαιωνικοί Ιππότες

Σε αυτή τη περίπτωση ερχόμαστε πιο κοντά στην ιστορία, συγκεκριμένα στο Μεσαίωνα. Η εκπαίδευση των ιπποτών άρχιζε από μικρή ηλικία και ήταν πολύ δαπανηρή, γι'αυτό και τα αγόρια αποστέλλονταν από τις οικογένειές τους σε άρχοντες ή ανθρώπους με οικονομικούς πόρους, προκειμένου να γίνουν σπουδαίοι πολεμιστές. Τα παιδιά εκπαιδεύονταν στη χρήση των όπλων (τόξα και σπαθιά) και στην ιππασία, ενώ σε ηλικία περίπου 16 ετών κρίνονταν έτοιμη να αποσταλούν στο πεδίο της μάχης.

7.Οι Βίκινγκς

Οι Βίκινγκς προέρχονταν από τους Βόρειους Λαούς της Ευρώπης. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα εμφανίσθηκαν ως εξερευνητές, πειρατές, έμποροι, μισθοφόροι (ή και τα τέσσερα μαζί) σε μεγάλο κομμάτι της Ευρώπης. Κοιτίδα τους ήταν η Σκανδιναβία και τέσσερα σημερινά έθνη έλκουν την καταγωγή τους από αυτούς: Νορβηγοί, Σουηδοί, Δανοί, Ισλανδοί.

Οι πολεμιστές έχουν διαδραματίσει καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε σήμερα, λόγω των επιδρομών και τη άγριας φύσης τους, ενώ αποτελούσαν τον φόβο και τον τρόμο των λαών της κεντρικής Ευρώπης.

6. Οι Σαμουράι

Στην μακρινή ανατολή είχαν τους δικούς τους ήρωες και πολεμιστές, τους Σαμουράι. Οι Ιάπωνες πολεμιστές άνηκαν στην υψηλόβαθμη κοινωνική κάστα κατά το 1603-1867. Ένας Σαμουράι έπρεπε να γνωρίζει να χρησιμοποιεί ξίφη, τόξα και δόρατα. Ενώ, έπρεπε να χαρακτηρίζεται από αυτοπειθαρχία και να ακολουθεί ασκητική ζωή, σύμφωνα με τον κώδικα των πολεμιστών Bushido.

5.Η Ελληνική Φάλαγγα

Φάλαγγα ονομάστηκε στην αρχαία Ελλάδα η παραλληλόγραμμη διάταξη μάχης με ιδιαίτερη οργάνωση από οπλίτες που πολεμούσαν σε πυκνή παράταξη με τα δόρατα τους προτεταμένα. Οι οπλίτες αυτοί, έφεραν βαρύ οπλισμό και μεγάλες ασπίδες. Κατά συνέπεια, η φάλαγγα ήταν σαν μια κινούμενη μάζα ανθρώπων και μετάλλου, καθώς κάθε οπλίτης έφερε οπλισμό που ξεπερνούσε τα 25 κιλά.

Η φάλαγγα έγινε ευρύτερα γνωστή κατά την κυριαρχία του Μέγα Αλέξανδρου, για τον οποίο η συγκεκριμένη διάταξη αποτελούσε ισχυρό όπλο για τη νίκη μιας μάχης. Η τελειοποίηση της συγκεκριμένης διάταξης βοήθησε το στρατό του να γίνει ένας από τους ισχυρότερους του τότε κόσμου.

4. Οι Πέρσες

Οι Πέρσες πολεμιστές αναδείχθηκαν σε σπουδαίους μαχητές κατά τη διάρκεια της επικράτησης της αυτοκρατορίας τους από το 550 έως το 330 π.Χ. Μάλιστα, η δύναμη και οι ικανότητές τους ήταν τέτοιες που ο Ηρόδοτος τους είχε ονομάσει "Αθάνατους". Ο στρατός των Περσών αποτελούνταν από ένα βαρύ πεζικό, που ξεπερνούσε τους 10.000 πολεμιστές, ο αριθμός και η αντοχή του στρατού έμοιαζαν να μην μειώνονται ποτέ. Φυσικά, ο στρατός έπαιξε τον σημαντικότερο ρόλο στην επέκταση της αυτοκρατορίας.

3. Η Ρωμαϊκή Λεγεώνα

Μια Ρωμαϊκή Λεγεώνα αποτελούνταν από 6. 000 πολεμιστές, κατάλληλα εκπαιδευμένους στη χρήση του σπαθιού και του δόρατος. Η διάταξη των ρωμαϊκών λεγεώνων είχε επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από αυτή της ελληνικής Φάλαγγας, ωστόσο οι Ρωμαίοι εξέλιξαν τις τακτικές πολέμου και ανέπτυξαν νέες τεχνικές, που τους έκαναν ανίκητους αντιπάλους στο πεδίο της μάχης. Έτσι, η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία αποτέλεσε μια από τις ισχυρότερες και μεγαλύτερες που γνώρισε ποτέ η ιστορία.

2.Οι Μογγόλοι πολεμιστές

Οι Μογγόλοι ήταν βίαιοι και πολύ καλά εκπαιδευμένοι στην τέχνη του πολέμου. Χωρίζονταν σε εξειδικευμένες ομάδες πολεμιστών, στους τοξότες και τους ιππείς, έχοντας αναπτύξει εξαιρετική στρατιωτική οργάνωση. Οι Μογγόλοι πολεμιστές έμειναν στην ιστορία για τη συνδρομή τους στην επικράτηση και εξάπλωση του ηγέτη τους Τζένγκις Χαν στην περιοχή, δημιουργώντας μια από τις μεγαλύτερες αυτοκρατορίες του κόσμου.

1.Οι Σπαρτιάτες

Αναμφισβήτητα η πιο διάσημη στρατιωτική μονάδα στην ιστορία ήταν οι Σπαρτιάτες, που δικαίως θεωρούνται οι πιο άγριοι και αποτελεσματικοί πολεμιστές της ιστορίας. Από την στιγμή που ένας Σπαρτιάτης γεννιόταν, ετοιμάζονταν για να γίνει σπουδαίος πολεμιστής. H εκπαίδευση δεν σταματούσε ποτέ, ξεκινούσε από τα πρώιμα στάδια της παιδικής τους ηλικίας και αποτελούσε τη βασική και κύρια απασχόληση κάθε Σπαρτιάτη οπλίτη για όλη τη ζωή του.

Oι Σπαρτιάτες ήταν φοβεροί πολεμιστές, αλλά τις περισσότερες φορές η φήμη τους - που προηγούνταν - κέρδιζε τη μάχη γι'αυτούς.

Ένας Σπαρτιάτης πολεμιστής γινόταν οικογένεια με τους συμπολεμιστές τους, μιας και περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους μαζί, ενώ η ρώμη και η γενναιότητα τους μνημονεύονται ακόμη και σήμερα.

Μια σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψηέρχεται να ενώσει κομμάτια της Ιστορίας καθώς τουλάχιστον 17 άθικτες μούμιεςανακαλύφθηκαν κοντά στην πόλη Μίνια στην κοιλάδα του Νείλου από Αιγύπτιους αρχαιολόγους.

Ο υπουργός αρχαιοτήτων της Αιγύπτου κάνει λόγο για ένα πολύ σημαντικό εύρημα που θα βοηθήσει στην ανάκαμψη του τουρισμού.

Οι αρχαίοι τάφοι βρέθηκαν θαμμένοι οκτώ μέτρα κάτω από το έδαφος και εντός τους υπήρχαν πήλινες σαρκοφάγοι και πάπυροι με αιγυπτιακοί γραφή. Πιο συγκεκριμένα, βρέθηκαν έξι σαρκοφάγοι, δύο πήλινα φέρετρα, δύο πάπυροι και ορισμένα αγγεία.

Οι μούμιες δεν έχουν προς το παρόν ταυτοποιηθεί χρονικά, ωστόσο, εκτιμάται πως χρονολογούνται στην ελληνιστική περίοδο, όταν είχε φτάσει στη χώρα ο Μέγας Αλέξανδρος, όπως υποστηρίζει ένας φοιτητής αρχαιολογίας που συμμετείχε στις έρευνες.

Ο Αιγύπτιος πρόεδρος ανέφερε πως μπορούσαν να δουν ένα μέρος από τις μούμιες, υποστηρίζοντας πως το εύρημα είναι πολύ μεγαλύτερο με το έργο να βρίσκεται ακόμη σε προκαταρκτικό στάδιο.

Είναι γεγονός αναμφισβήτητο πως ο Μυκηναϊκός Στρατόςυπήρξε η τελειότερη στρατιωτική μηχανή της εποχής στον τότε γνωστό κόσμο.

Αυτό φυσικά δεν συνέβη εν μια νυκτί. Αντίθετα ήταν προϊόν όλων των προηγουμένων τεχνικών και τακτικών ανακαλύψεων που έλαβαν χώρα στην Ελλάδα από το 5.000 π.Χ. περίπου.

Οι πρώτοι Έλληνες πολεμιστές της 6ης, 5ης και 4ης χιλιετίας π.Χ. ήταν εξοπλισμένοι με σφενδόνες, τόξα, ακόντια και δόρατα.
Το σπαθί εντάχθηκε λίγο αργότερα στο οπλοστάσιο τους, προερχόμενο από το εγχειρίδιο. Αντίθετα με όλους τους ανατολικούς λαούς, οι οποίοι αρχικά χρησιμοποίησαν δρεπανοειδή θλαστικά σπαθιά- ρομφαίες-οι Έλληνες χρησιμοποίησαν εξαρχής τον κλασικό τύπο του ίσιου σπαθιού.

Η ασπίδα εισήχθη επίσης αργότερα στους ελληνικούς στρατούς. Κατασκευαζόταν όμως από φθαρτά υλικά και έτσι δεν έχει διασωθεί κανένα δείγμα.

Οι πρώτες ελληνικές ασπίδες για τις οποίες έχουμε σαφείς πληροφορίες, από τις τοιχογραφίες στις Κυκλάδες και στην Κρήτη, είναι οι πυργοειδείς, ποδήρεις «σάκοι».

Τα δόρατα επίσης εξελίχθηκαν και μεγάλωσαν δραματικά σε μήκος.

Η εξέλιξη αυτή δεν ήταν φυσικά άσχετη με την ανάπτυξη των αρμάτων κρούσης, ως στοιχείου κρίσης της συμπλοκής.

Ο Μυκηναϊκός Στρατός απαρτιζόταν από τα όπλα του πεζικού και του ιππικού. Το δεύτερο περιελάμβανε στις τάξεις του άρματα μάχης και αργότερα και ιππείς.

Το πεζικό διακρινόταν σε ελαφρύ και βαρύ. Στο βαρύ πεζικό θα πρέπει να ενταχθούν και τα τμήματα τοξοτών, τα οποία δεν πολεμούσαν σε διάταξη ακροβολισμού.

Όλοι οι πολίτες ελάμβαναν στρατιωτική ή «παραστρατιωτική» εκπαίδευση και ήταν υπόχρεοι παροχής στρατιωτικής υπηρεσίας.

Κάθε ηγεμόνας διέθετε έναν πυρήνα μονίμων «επαγγελματιών» στρατιωτών, κυρίως «αρματιστών», οι οποίοι αποτελούσαν τον σκληρό πυρήνα του στρατού. Τον πυρήνα αυτό πλαισίωναν μονάδες επιστράτων.

Η πολιτεία ήταν αυτή που παρείχε στους πολίτες τον κύριο όγκο των όπλων και των υλικών.

Μέσω ενός εξελιγμένου δικτύου έγκαιρης προειδοποίησης (φρυκτωρίες, συνοριακοί περίπολοι), ο τοπικός άρχοντας ήταν σε θέση να ενημερώνεται άμεσα κάθε φορά για το μέγεθος και τη μορφή της απειλής που πλησίαζε στα εδάφη του.

Αναλόγως της απειλής κινητοποιούσε το σύνολο ή μέρος του στρατιωτικού του δυναμικού και έσπευδε κατά των πολεμίων.

Η ύπαρξη μόνιμου τακτικού στρατού σε εκείνους του τόσο πρώιμους χρόνους, προκαλεί ασφαλώς κατάπληξη. Καταπληκτικότερο όμως αυτού είναι το γεγονός ότι και οι επιστρατευμένες μονάδες ήταν οργανωμένες σε τακτικά συγκροτήματα, με συγκεκριμένους ηγέτες, στους οποίους ανατίθονταν η εξυπηρέτηση συγκεκριμένων αποστολών.

Επικεφαλής κάθε τοπικής στρατιωτικής δύναμης ήταν ο τοπικός βασιλιάς-διοικητής. Δεύτερος στην ιεραρχία ήταν ο «Λαφαγέτας», ο αρχιστράτηγος, ο ηγέτης του λαού, του στρατού (=Λαού ηγέτης).

Ακολουθούσαν οι Επέτες, οι πρόμαχοι, οι καλύτεροι πολεμιστές του στρατού. Αυτοί στην πρωτομυκηναϊκή περίοδο φαίνεται ότι πολεμούσαν κυρίως έφιπποι, επί αρμάτων. Αργότερα πολεμούσαν και πεζοί.

Ακολουθούσαν οι βαριά οπλισμένοι πεζοί, οι δορυφόροι, οι οποίοι συγκροτούσαν την πρώιμη φάλαγγα. Ήταν κυρίως ελεύθεροι μικροκαλιεργητές ή τεχνίτες, οι οποίοι είχαν την οικονομική άνεση να συνεισφέρουν στην αγορά των όπλων τους. Οι πλέον φτωχοί πολεμούσαν ως ψιλοί.

Για να μπορέσουμε να εξετάσουμε τον Μυκηναϊκό Στρατό θα πρέπει να χωρίσουμε την περίοδο δράσης του σε δύο χρονικές φάσεις. Η πρώτη αρχίζει από το 1.600 π.Χ. και ολοκληρώνεται γύρω στο 1.200 π.Χ.

Η δεύτερη ξεκινά από τη λήξη της προηγούμενης και φτάνει ως την πτώση του Μυκηναϊκού πολιτισμού, γύρω στο 1.100 π.Χ.

Ο Μυκηναϊκός Στρατός της πρώτης περιόδου είναι εν πολλοίς συνέχεια του κυκλαδικού-κρητικού, ενώ ο ύστερος είναι προϊόν της εμπειρίας των Μυκηναίων, από τις συγκρούσεις τους με τους γειτονικούς λαούς και από τις επαφές μαζί τους.

Στην Ιλιάδα γίνεται λόγος για παλαιές και νέες τακτικές, για παλαιές και νέες μεθόδους.

Προφανώς ο Τρωικός Πόλεμος έλαβε χώρα σε μια εποχή μετάβασης από το παλαιό στο νέο καθεστώς, όπου και οι δύο τύποι μονάδων συνυπήρχαν και συνδύαζαν τη δράση τους για την επίτευξη του επιθυμητού αποτελέσματος.

Ο Πρωτομυκηναϊκός Στρατός (όπως και οι «πρόγονοι» του Κυκλαδικός και Μινωικός), σχημάτιζε τριπλή γραμμή μάχης. Αναλόγως του εδάφους, της ισχύος και της συνθέσεως του αντιπάλου στρατού, και των αναλόγων φίλιων στοιχείων, ο στρατός τάσσονταν με τα άρματα, το ελαφρύ και το βαρύ πεζικό, σε ξεχωριστές γραμμές.

Ωστόσο και τα τρία διαφορετικά «όπλα» του στρατού, συνεργάζονταν αρμονικά μεταξύ τους και συνδύαζαν τη δράση τους.

Η αποστολή που το κάθε τμήμα θα αναλάμβανε να φέρει σε πέρας εξαρτάτο αποκλειστικά από τις επικρατούσες στο πεδίο της μάχης συνθήκες και μόνο.

Οι Έλληνες δεν υπήρξαν ποτέ δογματικοί, ούτε καν στον πόλεμο. Ανέκαθεν αυτοσχεδίαζαν, παραπλανώντας έτσι τον αντίπαλο. Η κατώτερη τακτική υπομονάδα ήταν η δεκαρχία.

Στις πινακίδες Γραμμικής Β’ της Πύλου, αναφέρονται και άλλες στρατιωτικές μονάδες (ο-κα), οι οποίες όμως δεν γνωρίζουμε τι αντιπροσώπευαν.

Κάθε υπομονάδα είχε έναν επικεφαλής, υπαξιωματικό θα λέγαμε σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα. Έχοντας ως οργανωτική βάση τη δεκαρχία, θα μπορούσαμε παρακινδυνευμένα να υποθέσουμε, ότι η κάθε δεκαρχία θα αποτελούσε έναν στοίχο της φάλαγγας ή πιο απλά ότι η μυκηναϊκή φάλαγγα του βαρέως πεζικού τασσόταν σε βάθος 10 ζυγών.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι και στους κλασικούς και στους αλεξανδρινούς χρόνους, ο στοίχος της φάλαγγας αποτελούσε την μικρότερη της τακτική υπομονάδα.

Εφόσον λοιπόν ακόμα και η οπλιτική φάλαγγα δεν προήλθε ασφαλώς από παρθενογένεση, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι κάτι παρόμοιο ίσχυε και στη μυκηναϊκή φάλαγγα των οπλισμένων με μακρά δόρατα-σάρισσες πολεμιστών.

Απέναντι στην πρώιμη αυτή «μακεδονική φάλαγγα» κανείς ελαφρύτερος σχηματισμός δεν είχε ελπίδες επικράτησης.

Οι μεγάλες ασπίδες τύπου «σάκου» καθιστούσαν τους δορυφόρους άτρωτους, σχεδόν, από τα εχθρικά βλήματα, ενώ κανένα μη αναλόγως οπλισμένο τμήμα δεν μπορούσε να πλησιάσει το δάσος λογχών της πρωτομυκηναϊκής φάλαγγας, χωρίς να υποστεί συντριπτικές απώλειες.

Τα βαριά και ισχυρά μακρά δόρατα, μήκους μεγαλυτέρου των 3 μέτρων, έφεραν ορειχάλκινη αιχμή μήκους ως και 60 εκατοστών.

Η διατρητική του ικανότητα ήταν τέτοια ώστε να του εξασφαλίζει τη διάτρηση δερμάτινων ασπίδων αμορριτικού τύπου, οι οποίες ήταν κυρίως σε χρήση στους ανατολικούς στρατούς.

Αν και ο ωθισμός δεν ήταν δυνατό να εφαρμοστεί, ο «συνασπισμός» ήταν και εφαρμοζόταν κατά κόρο. Οι ασπίδες των ανδρών συνάπτονταν, σχηματίζοντας ένα πραγματικό κινούμενο τείχος.

Σε πολύ πυκνό σχηματισμό (διάστημα ανά άνδρα της τάξης των 60 περίπου εκατοστών) οι άνδρες των δύο πρώτων ζυγών της φάλαγγας είχαν τη δυνατότητα να προτάξουν τα δόρατα τους κατευθείαν εμπρός. Οι άνδρες των υπολοίπων ζυγών κρατούσαν τα δόρατα τους υπό γωνία 45ο.

Η φάλαγγα όμως ήταν δυνατό να χρησιμοποιηθεί και ως εξέδρα εκτόξευσης πυρών. Στα κενά διαστήματα μεταξύ δύο ανδρών εισχωρούσε ένας τοξότης , ο οποίος έβαλε καλυμμένος από τις ασπίδες των δορυφόρων.

Η συγκεκριμένη τακτική της «ανάμιξης» τμημάτων ανδρών οπλισμένων με αγχέμαχα και εκηβόλα όπλα ήταν πρωτοποριακή για την εποχή.

Αργότερα υιοθετήθηκε από όλους τους στρατούς της Ανατολής (Ασσυριακό, Βαβυλωνιακό, Περσικό) αλλά και από τον Αλέξανδρο στην «πειραματική φάλαγγα», την οποία συγκρότησε λίγο πριν τον θάνατο του και η οποία δεν δοκιμάστηκε ποτέ σε συνθήκες μάχης.

Όλα όμως άλλαξαν με την, άγνωστο πότε ακριβώς, υιοθέτηση από του Μυκηναίους φαλαγγίτες, της οκτώσχημης ασπίδας. Το όπλο αυτό ήταν επίσης πρωτοποριακής σύλληψης για την εποχή του και προσέδωσε ακόμα μεγαλύτερη ισχύ στους άνδρες που το χρησιμοποιούσαν.

Η οκτώσχημη ασπίδα είχε το ίδιο σχεδόν μέγεθος με την πυργόσχημη ποδήρη ασπίδα ήταν όμως κοίλη και ο πολεμιστής κυριολεκτικά μπορούσε να εισέλθει εντός της βρίσκοντας απόλυτη κάλυψη.

Ήταν επίσης κατασκευασμένη από στρώσεις δερμάτων επί πλεγμένου με ξύλο λυγαριάς σκελετού.

Διέθετε όμως λαβή και σχήμα, με κεντρική ισχυρή ξύλινη νεύρωση, που της επέτρεπε να ωθήσει τον αντίπαλο πολεμιστή και να ανοίξει πέρασμα στο εχθρικό τείχος ασπίδων.

Ήταν η πρώτη ασπίδα παγκοσμίως που όχι μόνο επέτρεπε στον μαχητή να τη χρησιμοποιήσει σε τακτικές ωθισμού, αλλά μάλλον του το επέβαλε.

Η οκτώσχημη ασπίδα ,για κάποιους λόγους άγνωστους σε εμάς, έφτασε να θεωρείτε ακόμα και λατρευτικό σύμβολο. Ίσως η λατρεία αυτή των Μυκηναίων να πήγαζε από τη χρησιμότητα της ως όπλου και από τις νίκες που τυχόν τους είχε χαρίσει.

Ένα άλλο ερώτημα που γεννάτε είναι το γιατί οι Μυκηναίοι δορυφόροι έφτασαν να χρησιμοποιούν τόσο μακρά δόρατα ,τη στιγμή που κανένα αντίπαλό τους έθνος δεν χρησιμοποιούσε παρόμοια όπλα. Η υιοθέτηση των μακρών δοράτων έχει σε μεγάλο βαθμό να κάνει με τον ρόλο των αρμάτων στο πεδίο μάχης της εποχής.

Οι Χετταίοι, οι Μινωίτες, οι Μυκηναίοι και σε μικρότερο βαθμό οι Σουμέριοι, παλαιότερα, ήταν οι μόνοι που χρησιμοποίησαν τα άρματα τους ως όργανα κρούσης και κρίσης του αγώνα. Η επέλαση των αρμάτων ήταν ένα τρομακτικό θέαμα και σπάνια υπήρχαν πεζοί αρκετά ψύχραιμοι και αναλόγως οπλισμένοι ώστε να ανταπεξέλθουν σε αυτήν. Συνήθως το πεζικό έχανε την ψυχραιμία του και «έσπαγε» τους ζυγούς του λίγο πριν την επαφή.

Συνέπεια τούτου ήταν να κατακόπτονται οι πεζοί, κυριολεκτικά ως στάχια, από τα αντίπαλα άρματα. Έπρεπε να εξοπλιστεί το πεζικό με ένα όπλο που θα επέτρεπε στον πεζό να διατηρεί την ψυχραιμία του, απέναντι στα εχθρικά άρματα, ένα όπλο στο οποίο ο πεζός θα μπορούσε να εναποθέσει τις ελπίδες επιβίωσης του. Ο πόλεμος άλλωστε από τότε ήταν και παραμένει πρωτίστως ένα ψυχολογικό «παιγνίδι».

Χάρη στο μακρύ του δόρυ, το «έγχος» λοιπόν, ο Μυκηναίος πεζός είχε και την πρακτική αλλά και την ψυχολογική ικανότητα να αντισταθεί στην επέλαση των εχθρικών αρμάτων κρούσης. Με καλυμμένα τα πλευρά της η μυκηναϊκή φάλαγγα ήταν σχεδόν αδύνατο να διασπαστεί ακόμα και από τέτοια επέλαση.

Εξάλλου οι ίπποι των εχθρικών αρμάτων ήταν βέβαιο ότι θα αρνούντο κατηγορηματικά – χάρη στο ένστικτο της αυτοσυντήρησης- να επελάσουν κατά του δάσους λογχών που παρουσίαζε η φάλαγγα.

Κατά πάσα πιθανότητα λοιπόν το μακρύ έγχος υιοθετήθηκε ως αντίδοτο απέναντι στην πληγή των εχθρικών αρμάτων κρούσης.

Παράλληλα όμως προσέδιδε στον Μινωίτη και στον Μυκηναίο πεζό ένα εξίσου σημαντικό πλεονέκτημα στον αγώνα του κατά του εχθρικού πεζικού, τα αγχέμαχα όπλα του οποίου ήταν σαφώς μικρότερου μήκους.

Ακόμα και η επίλεκτη βασιλική φρουρά του Χετταίου αυτοκράτορα δεν ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει, επί ίσοις όροις, ένα κοινό τμήμα Μυκηναίων φαλαγγιτών.

Μια συνέντευξη για τη συνέχεια του αρχαίου κόσμου από το Βυζάντιο μέχρι τα νεότερα χρόνια. Προβληματισμοί για την Ελληνική ταυτότητα και τον ελληνικό εθνισμό

Οπαδοί του δωδεκάθεου τον 9ο αιώνα στην Πελοπόννησο, "Πεφωτισμένοι"στο Βυζάντιο, αρχαιοελληνικές δοξασίες στη Μεσαιωνική Κρήτη και Μάνη και απόπειρα επαναφοράς της αρχαίας θρησκείας στα Επτάνησα του 18ου αιώνα. Ο Μηνάς Παπαγεωργίου βουτά στα βάθη της έρευνας και "ανοίγει πύλες"προβληματισμού και περαιτέρω αναζητήσεων, μέσα από το νέο του βιβλίο,"Αγαλματένια Κρίνα: εννέα ιστορίες για την επιβίωση της αρχαίας ψυχής (9ος-20ός αιώνας)".

Τα ερωτήματα που τίθενται μέσα από το έργο του και τις εννέα ιστορίες, είναι τα εξής:

Ποιες µαγικές τελετουργίες για την προστασία της Αθήνας λάµβαναν χώρα στα τέλη του 18ου αιώνα και µε ποια αφορµή οι Επτανήσιοι σκόπευαν την ίδια περίοδο να επαναφέρουν την αρχαία θρησκεία, αναβιώνοντας παράλληλα τους Ολυµπιακούς Αγώνες; Πώς είναι δυνατόν στα χρόνια του Έλγιν οι κάτοικοι της Ελευσίνας να τιµούν ένα αρχαίο άγαλµα της Δήµητρας; Πού έχουν τις ρίζες τους οι µαγικές πρακτικές των νησιωτών, που κατά τα νεότερα χρόνια «παγίδευαν» τους ανέµους; Και για ποιον λόγο οι κάτοικοι της επαναστατηµένης Ελλάδας "έβλεπαν"τους αρχαίους προγόνους τους ως µια λησµονηµένη φυλή γιγάντων;

Οι ιστορίες που καταγράφονται στο βιβλίο μπορεί να χαρακτηριστούν από πολλούς ως "παράξενες", "παράδοξες"ή μη "δημοφιλείς", βασίζονται ωστόσο σε ιστορικά ντοκουμέντα και καταγραφές. Στα εννέα κεφάλαια, παρουσιάζονται δοξασίες, τελετουργίες και αρχαιοελληνικές πρακτικές που παρότι θεωρούνταν "εξαφανισμένες", αποδεικνύεται πως συνέχισαν να επιβιώνουν στο πέρασμα του χρόνου και εν πολλοίς αφομοιώθηκαν στη θρησκεία που επικράτησε και στα σημερινά μας ήθη και έθιμα.

Το NEWS 247μίλησε με τον Μηνά Παπαγεωργίου και εκείνος μας παρουσίασε τα Αγαλματένια Κρίνα του, απαντώντας στις ερωτήσεις που του θέσαμε.

-Τι σε ώθησε να γράψεις το συγκεκριμένο βιβλίο; Ποια μηνύματα θες να περάσεις μέσα από αυτό;

Όπως συμβαίνει με τη διενέργεια κάθε έρευνας, τα ερεθίσματα ποικίλουν. Από τη μία επηρεάστηκα σαφώς από την όλη προβληματική που αναπτύσσεται την τρέχουσα δεκαετία στη χώρα μας, αναφορικά με τα αντιφατικά στοιχεία που συνθέτουν την ελληνική ταυτότητα και τα οποία κατά τη γνώμη μου αποτελούν το κυριότερο αίτιο της πολυεπίπεδης πολιτισμικής (και όχι απλά οικονομικής) κρίσης που βιώνουμε από τα τέλη του 19ου αιώνα.

Μένοντας στο πεδίο της προβληματικής για την ελληνική ταυτότητα, ο στόχος του βιβλίου, για να απαντήσω εν συντομία στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης, είναι να αποπειραθώ να προσφέρω κάποια ερεθίσματα στον αναγνώστη, μέσα από οπτικές, προσεγγίσεις και πληροφορίες που κρίνω ότι δεν είναι και τόσο συνηθισμένες και προβεβλημένες στη Δημόσια Σφαίρα της χώρας μας.

Από κει και πέρα, το πάθος μου για τη μελέτη γεγονότων που αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές της ελληνικής ιστορίας, σε συνδυασμό με το ερευνητικό μου ενδιαφέρον για την επιβίωση του αρχαίου έθους μέσα στο χρόνο (αυτό που στο εξώφυλλο των "Αγαλματένιων Κρίνων"αποκαλώ "αρχαία ψυχή"), με ώθησε στη σταχυολόγηση των ιστοριών που παρατίθενται στο βιβλίο. Η χρονική περίοδος συλλογής των υποθέσεων που αναλύονται στο κάθε κεφάλαιο, αλλά και των απαραίτητων βιβλιογραφικών πηγών που το αφορούν, υπήρξε μακρά, δίχως να υφίσταται εξ αρχής στο μυαλό μου η ιδέα της συγγραφής ενός τόμου που θα τις έθετε κάτω από ένα συγκεκριμένο πλαίσιο σκέψης. Πρόκειται για περιστατικά που είτε υπογραμμίστηκαν ως σχετικά σύντομες αναφορές σε ιστορικά πονήματα που έπεσαν στα χέρια μου είτε καταγράφηκαν ως φευγαλέες -πλην όμως άξιες περαιτέρω διερεύνησης- φράσεις συνεντευξιαζομένων μου είτε αποτέλεσαν «ψιλά γράμματα», υποσημειώσεις, δηλαδή, σε σπάνια βιβλία που χρειάστηκε να μελετήσω.

Με τον ερχομό της οικονομικής (στην ουσία, όμως, εκδήλωση μιας βαθιάς και διαχρονικής πολιτισμικής) κρίσης στη χώρα μας, έχει ανοίξει ένας μεγάλος διάλογος για το ζήτημα της ελληνικής ταυτότητας

-Το βιβλίο αναφέρεται στον όρο "εθνισμό"διερευνώντας τη συνέχεια του ελληνισμού μέσα στον χρόνο. Όταν όμως μιλάμε για "ελληνισμό"στην αρχαία Ελλάδα, για ποιον ακριβώς "ελληνισμό"μιλάμε; -Ποια είναι τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του;

Η ίδια η έννοια της ελληνικότητας και των νοημάτων που τη συνοδεύουν αποτελεί ένα τεράστιο κεφάλαιο συζήτησης. Με τον ερχομό της οικονομικής (στην ουσία, όμως, εκδήλωση μιας βαθιάς και διαχρονικής πολιτισμικής) κρίσης στη χώρα μας, έχει ανοίξει ένας μεγάλος διάλογος για το ζήτημα της ελληνικής ταυτότητας, που ταλανίζει το νεοελληνικό κράτος πριν ακόμη κι από την ίδια του τη δημιουργία.

Στο επίπεδο του πολιτισμού, της θρησκείας και της ιστορίας, ο ιδεολογικός "πόλεμος"για ζητήματα που αφορούν την ελληνικότητα του Βυζαντίου, το εάν ανήκουμε (ή τέλος πάντων εάν θα πρεπε να στραφούμε) πολιτισμικά στην Ανατολή ή στη Δύση, τις ρίζες ποικίλων ηθών και εθίμων της παράδοσής μας, αλλά και άλλου είδους στοιχείων που υιοθετήθηκαν από το χριστιανισμό, στην πραγματικότητα δεν έχει πάψει να υφίσταται τα τελευταία 200 χρόνια τουλάχιστον. Μάλιστα τα αντιφατικά και σε πολλές περιπτώσεις αλληλοσυγκρουόμενα στοιχεία που συνθέτουν τη νεοελληνική ταυτότητα και στα οποία είχε αναφερθεί ο μεγαλύτερος Έλληνας φιλόσοφος του 20ου αιώνα, Κορνήλιος Καστοριάδης, είναι ακριβώς εκείνα που σε πολύ μεγάλο βαθμό ευθύνονται για την ιδιαίτερα προβληματική ιδιοσυγκρασία του νεοέλληνα και ως εκ τούτου, για τη σημερινή πολυεπίπεδη κρίση που βιώνουμε.

Ο ελληνικός εθνισμός προϋποθέτει την αγάπη για τη γνώση και τη διαρκή αμφισβήτηση των πάντων

Ο ελληνικός εθνισμός είναι ένα σύνολο αρετών, αξιών, αντιλήψεων για τη φύση του κόσμου και του ρόλου του ανθρώπου εντός αυτού. Προϋποθέτει την αγάπη για τη γνώση και τη διαρκή αμφισβήτηση των πάντων, με σκοπό την εξελικτική πορεία της νόησης, ενώ δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάπτυξη του ατόμου ως πολιτικό ον, στο εδώ και στο τώρα. Όπως καταλαβαίνετε, όλα τα προηγούμενα -και πολλά ακόμη που δεν αναφέρθηκαν- είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστούν και να αναλυθούν μέσα σε λίγες γραμμές. Είναι κάτι περισσότερο από προφανές το γεγονός ότι, ως νεοέλληνες, ελάχιστη σχέση έχουμε με τα προαναφερθέντα.

Τo "Αγαλματένια Κρίνα"δεν είναι ένα βιβλίο που αποπειράται να λύσει το ζήτημα της ελληνικής ταυτότητας. Πλην όμως, μέσα από εννέα παράξενες/αναπάντεχες αφηγήσεις του παρελθόντος μας, αναδεικνύει γεγονότα, καταστάσεις και ιδέες, που κατά έναν περίεργο τρόπο µοιάζει να αποκλίνουν από τη συµβατική ροή της Ιστορίας µας, καταδεικνύοντας ότι ποικίλες όψεις της "αρχαίας ψυχής"κατάφεραν να επιβιώσουν ή και να αναγεννηθούν µέσα στο χρόνο, διαµορφώνοντας, εν τέλει, πτυχές της ιδιοσυγκρασίας μας.

-Πολλές είναι οι αναφορές στον Πλάτωνα. Μήπως τελικά αυτός ο "εθνισμός"έχει κυρίως "Αθηνοκεντρικά"χαρακτηριστικά;

Η εξήγηση έχει να κάνει με το ότι κατά την περίοδο του Βυζαντίου οι ελληνίζοντες φιλόσοφοι υιοθετούσαν την Πλατωνική φιλοσοφία, ενώ οι χριστιανοί λόγιοι την Αριστοτελική. Εντοπίζεται μία διαχρονική διαμάχη επάνω στο ζήτημα αυτό, που ξεκινά από τον πρώτο Βυζαντινό Ουμανισμό και τον Λέοντα τον μαθηματικό και φτάνει τουλάχιστον μέχρι και τα χρόνια του καρδινάλιου -και παρ'ολίγον Πάπα- Βησσαρίωνα (1403-1472), μαθητή του Γεωργίου Γεμιστού-Πλήθωνα.

-"Ιλλουμινάτι"στο Βυζάντιο. Μπορούμε να μιλάμε για μια "μυστική ομάδα"με τον χαρακτήρα που απέκτησαν άλλες στη Δύση της εποχής, ή έχουμε να κάνουμε με μια ιδιάζουσα περίπτωση στον ελλαδικό χώρο;

Μάλλον το δεύτερο. Εξετάζοντας και αξιολογώντας μια ιστορική περίοδο, και μάλιστα τόσο μακράς διάρκειας, οφείλουμε να καταλάβουμε ότι δεν υπάρχει άσπρο ή μαύρο. Το Βυζάντιο υπήρξε μία αυτοκρατορία που ναι μεν είχε συγκεκριμένες κεντρικές πολιτικές και θρησκευτικές κατευθύνσεις, πλην όμως αποτέλεσε και ένα χωνευτήρι ιδεών και ρευμάτων σκέψης που επηρεάστηκαν από ποικίλες σχολές, ανάμεσά τους και από την "ηττημένη"ελληνική (ή εθνική).

Καθ'όλη τη διάρκεια του Βυζαντίου, ένα σύνολο από προσωπικότητες του πνεύματος, φιλοσόφους και λογίους, εκφράζουν μέσα από τα έργα τους τις "αιρετικές"αυτές Πλατωνίζουσες προσεγγίσεις, γι'αυτό άλλωστε και το δημόσιο "κατηγορώ"των χριστιανών πατέρων απέναντι στους ηττημένους -από την ύστερη αρχαιότητα- Έλληνες, παραμένει μυστηριωδώς (;) διαχρονικό. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι σε μία από τις επιστολές του, o χριστιανός λόγιος Γρηγόριος Παλαμάς (1296-1359) αποκαλεί τους ελληνίζοντες φιλοσόφους της εποχής του "πεφωτισμένους" (Illuminati στα λατινικά).

-Μία από τις ιστορίες του βιβλίου αναφέρεται στους Ιακωβίνους των Επτανήσων, οι οποίοι με την έλευση των Γάλλων στα τέλη του 18ου αιώνα απαίτησαν την κατάργηση του χριστιανισμού και την αναβίωση της αρχαίας θρησκείας. Πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα σήμερα αν η συμμαχία Τούρκων και Ρώσων δεν επιβαλλόταν στα 1799 ανατρέποντας τη διαμορφωθείσα κατάσταση;

Πρόκειται όντως για μία άκρως ενδιαφέρουσα ιστορία που οφείλουμε να εξετάσουμε σε άμεση συνάρτηση, τόσο με το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον των Επτανήσων τους αιώνες πριν την Απελευθέρωση, όσο φυσικά και με τις μεταβολές που επέφεραν οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και του Διαφωτισμού στη νοτιοανατολική Ευρώπη στα τέλη του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα.

Το γεγονός ότι οι ίδιοι οι Επτανήσιοι ιδρυτές των περίφημων συλλόγων των Ιακωβινείων ζητούν κατάργηση του χριστιανισμού, επαναφορά της "προγονικής"θρησκείας, αλλά και αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων έναν ακριβώς αιώνα πριν τον Κουμπερντέν, καταδεικνύει μια αθέατη μα και συνάμα ομιχλώδης διαδρομή της ιστορίας των ιδεών που αφορούν την ελληνικότητα στη Δυτική Ελλάδα. Η παραμονή της Γαλλικής κυριαρχίας στην περιοχή θα εδραίωνε ένα τέτοιο κλίμα, μεταμορφώντας με την πάροδο του χρόνου την αντίληψη των Επτανησίων σε ένα σύνολο από παράγοντες όπως η πολιτική, η θρησκεία, η θέαση της ιστορίας, η παιδεία, οι επιστήμες κ.α.

Πολλά πανάρχαια ήθη και έθιμα που επιβίωσαν είτε αυτούσια είτε μέσα από έναν χριστιανικό μανδύα, σε πολλές περιοχές της χώρας μας, αποτελούν έναν ενεργό σύνδεσμό μας με το απώτατο παρελθόν

- Στο βιβλίο γίνονται αναφορές σε διαχρονικά επιβιώματα αρχαίων πρακτικών και δοξασιών στην ελληνική ύπαιθρο ή για ανθρώπους που λάτρευαν το δωδεκάθεο μέχρι τον 9ο αιώνα και τιμούσαν αγάλματα θεών μέχρι και τον 19ο αιώνα. Είναι τελικά όλα αυτά ο μίτος που ενώνει τους Έλληνες με το παρελθόν τους;

Παράδοση αποτελούν οι πρακτικές, τα ήθη, τα έθιμα και οι "τρόποι"που παραδίδονται από γενιά σε γενιά, ειρηνικά και σε καμία περίπτωση επιβεβλημένα. Υπό αυτή την έννοια πολλά πανάρχαια ήθη και έθιμα που επιβίωσαν είτε αυτούσια είτε μέσα από έναν χριστιανικό μανδύα, σε πολλές περιοχές της χώρας μας, αποτελούν έναν ενεργό σύνδεσμό μας με το απώτατο παρελθόν (κάτι τέτοιο κατάφερε να ανιχνεύσει -αν και με άλλου είδους κίνητρα αρχικά- η λαογραφική έρευνα στη χώρα μας), αν και για ευνόητους λόγους η αρχαία θρησκεία εξαιρέθηκε στις συνειδήσεις των νεοελλήνων από το κάδρο "του παρελθόντος για το οποίο είμαστε υπερήφανοι".

Οι παραπάνω διαπιστώσεις θα ήταν λάθος να μας οδηγήσουν σε φαινόμενα μιας στείρας προγονολατρείας, οπτική που δυστυχώς με την πάροδο του χρόνου επικράτησε. Δυστυχώς ο Έλληνας έχει σταματήσει εδώ και αιώνες να παράγει σκέψη, καινοτομία και ιδέες, πολύ απλά διότι σε επίπεδο παιδείας "προγραμματίζεται"από μικρή ηλικία προς μία εντελώς διαφορετική κατεύθυνση σε σχέση με το παρελθόν. Στο τέλος δεν είμαστε τίποτε άλλο παρά παράγωγα του πολιτισμού, της κοσμοθέασης και των προτύπων με τα οποία γαλουχούμαστε.

Όσο για τον τίτλο του βιβλίου;

Η απάντηση, στους παρακάτω στίχους του Κωστή Παλαμά, που κατά τον Μηνά Παπαγεωργίου αντικατοπτρίζουν πλήρως την ατμόσφαιρα που επιθυμεί να μεταφέρει στον αναγνώστη μέσα από τα "Αγαλματένια Κρίνα"του:

"Του ρασοφόρου συνέτριψε ο πέλεκυς και η αξίνα,

τα μεγαλόχαρα είδωλα στα βάθη των ναών.

Των συντριμμένων η ψυχή, δεν χάθηκε μ’ εκείνα.

Φωτοπλανήτης έγινε στα χάη των ουρανών.

Όσο που νέα ζωντάνεψε αγαλματένια κρίνα,

στου διαλεχτού τον λογισμό, στους κήπους των σοφών"

Βιογραφικό συγγραφέα

Ο Μηνάς Παπαγεωργίου είναι δηµοσιογράφος (µέλος της ΕΣΗΕΑ) και υπ. επικοινωνίας του Οµίλου Δραστηριοτήτων "Πρότυπες Εκδόσεις Πηγή", όντας παράλληλα διευθυντής της σειράς Lux Orbis των εκδόσεων iWrite. Την περίοδο 2010-2014 διετέλεσε αρχισυντάκτης του περιοδικού "Φαινόµενα"στον Ελεύθερο Τύπο. Σπούδασε Στατιστική και Δηµοσιογραφία στο Πανεπιστήµιο Αιγαίου και το Εργαστήρι Επαγγελµατικής Δηµοσιογραφίας αντίστοιχα.

Στα ιδιαίτερα ενδιαφέροντά του συγκαταλέγονται η αναζήτηση της Πολιτικής Αρετής, ο Μυθικισµός και ο διαχρονικός πόλεµος των ιδεών για την ελληνική ταυτότητα. Είναι συγγραφέας τεσσάρων βιβλίων, ενώ έχει επιµεληθεί τον τόµο των πρακτικών του 1ου Πανελλαδικού Συνεδρίου για τον Μυθικισµό ("Ιησούς και Μύθος", εκδ. Δαιδάλεος). Το αµέσως προηγούµενο συγγραφικό του έργο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Δαιδάλεος, µε τίτλο "Το πρόβληµα της ιστορικότητας του Ιησού: Το ρεύµα των Μυθικιστών".

Ο Εμπεδοκλής, γύρω στο 435 π.χ., στις πλαγιές της Αίτνας…

Η νύχτα έχει ήδη υπονομευτεί από μέσα. Δεν είναι πλέον απόλυτο το σκοτάδι. Κάτι έχει αλλάξει, δύσκολο να πεις τι. Κανένα περίγραμμα δεν διακρίνεται ακόμα καθαρά. Καμία μορφή, κανένα σχήμα δεν ξεχωρίζει. Κι όμως, το σκοτάδι δεν είναι πια απόλυτο. Σαν να αραίωνε εκείνη τη στιγμή από μέσα, κάνοντας θέση σ’ ένα φως ακόμα απόν, αλλά από δω και πέρα αναμενόμενο. Αυτή την τόσο λεπτή ρήξη, λίγοι άνθρωποι είναι σε θέση να τη διακρίνουν. Ο Εμπεδοκλής, στη στιγμή, ήξερε ότι η μέρα είχε αρχίσει. Θα έπρεπε να δώσει στο βάδισμά του έναν πιο έντονο ρυθμό, για να φτάσει τη στιγμή που πρέπει.

Ήξερε ότι ο δρόμος θα ήταν μακρύς και δύσκολος. Είχε αποφασίσει να πάει σ’εκείνο το ακριβές σημείο, από το οποίο αρκεί να πηδήξει για να βρεθεί ολόκληρος μέσα στη Φωτιά, απορροφημένος, ηλιακός, απλωμένος ίσως στην ίδια τη διάσταση του κόσμου. Η δυσκολία, σ’ αυτή την ανάβαση, δεν ήταν ότι επρόκειτο να είναι η τελευταία. Κάθε άλλο. Πίστευε ότι πλησίαζε στο ουσιώδες, στην έσχατη συγχώνευση, στη διάχυση στο άπειρο.

Καμία σχέση μ’ ένα αντίο στη ζωή, με το τέλος της ύπαρξης. Δεν ήταν μία διαδρομή που τελείωνε. Τίποτα δεν θα έσβηνε, αντίθετα από ότι πίστευαν οι περισσότεροι άνθρωποι, τυφλωμένοι και χωρίς μυαλό, που έβλεπαν πάντα τη μισή αλήθεια. Ήταν το αντίθετο. Στο τέρμα της ανάβασης, αυτή τη φορά, θα συναντούσε τον ίδιο τον κόσμο, αυτή τη Φωτιά που αυξάνεται και περιορίζεται, αιώνια, όπως το φως.

Η πραγματική προσπάθεια, ήταν η ίδια η ανάβαση. Για ώρες ολόκληρες, πάνω στις ξερές πλαγιές του ηφαιστείου, με τις άγονες επιφάνειες, τις άλλοτε γκρίζες και άλλοτε μαύρες, μέσα από μονοπάτια όλο και πιο απότομα. Αυτόν τον μακρύ δρόμο προς τον κρατήρα, ο Εμπεδοκλής τον είχε διανύσει άπειρες φορές. Αλλά όταν ήταν νέος, ή στο άνθος της ηλικίας του. Όλη του τη ζωή, εξάλλου, δεν είχε σταματήσει να διασχίζει με τα πόδια, προς όλες τις κατευθύνσεις, αυτό το μεγάλο νησί, όπου όλοι τον γνώριζαν, τουλάχιστον εξ ακοής. Από τον Ακράγαντα έως την Έγεστα, από τις Συρακούσες έως τον Σελινούντα, από το βορρά έως το νότο και από την ανατολή έως τη δύση, είχε περπατήσει από ηλικία σε ηλικία μέσα από τα στάρια, μέσα από τις ελιές, τους βράχους, κάτω από τις λεμονιές και τις βουκαμβίλιες, τις μέρες με καταιγίδα ή τις νύχτες του καύσωνα. Ναι, με το να περπατά, γνώριζε απέξω όλα τα τοπία αυτού του μεγάλου σαν ολόκληρη χώρα νησιού.

Γνώριζε την Αίτνα καλύτερα από το καθετί. Γνώριζε τα τραχιά βράχια της, τη λεπτή σκόνη από στάχτες, ψηλά, που κολλάει στις βλεφαρίδες, στα φρύδια, στα μαλλιά. Ήξερε τη στυφή μυρωδιά του θειαφιού, και όλες τις άλλες, έντονες ή αψιές, βαριές μυρωδιές, που καίνε το εσωτερικό των ρουθουνιών προτού να κατακλύσουν ολόκληρο το λαιμό. Όλα αυτά τα είχε συναντήσει χίλιες φορές, πάντα στο τέρμα μιας ολοήμερης πορείας, κάτω από έναν αφόρητο ήλιο και, αργότερα, μέσα στον άνεμο και το ήδη τσουχτερό κρύο.

Αλλά αυτή τη φορά ήταν γέρος. Τα πόδια του δεν είχαν πια την παλιά τους δύναμη. Ιδίως τα γόνατα και οι αστράγα­λοι άρχιζαν γρήγορα να τον πονάνε. Αν και τα φορούσε όλη του σχεδόν τη ζωή, τα μπρούντζινα σανδάλια του βάραιναν πλέον το βάδισμά του. Θαυμάσια σανδάλια, μοναδικά στο είδος τους: αδύνατο να φθαρούν ή να σχιστούν, ανθεκτικά στο νερό, στη σκόνη, στα κοψίματα των βράχων. Σανδάλια επίσης τρομερά: βαριά, θορυβώδη, σκληρά σαν την πέτρα, που ήταν αδύνατο να λυγίσουν. Σανδάλια άκαμπτα και χωρίς κυρτότητα, που το πόδι έπρεπε να τα συνοδεύει, αντί να ακολουθούν αυτά την κίνηση του ποδιού. Κουραστικά σανδάλια, με κίνδυνο πάντα να του πληγώσουν το πόδι.

Αυτά τα σανδάλια ο Εμπεδοκλής σήμερα τα απεχθάνεται. Πρέπει στο εξής να τα σέρνει, να τα σηκώνει, να τα ξεκολλάει, σε κάθε βήμα, από το έδαφος, όπου καρφώνονται, λες και τα συγκρατεί μια δύναμη που του δίνει την εντύπωση ότι αυξάνεται όσο προχωρεί. Αυτά τα παράξενα υποδήματα ήταν το καμάρι του, τον είχαν μάλιστα κάνει διάσημο στους άξεστους συντοπίτες του. Τώρα τα μισεί. Αυτό τον λυπεί.

Δεν θα το ήθελε. Αυτός που είχε τόσο σκεφτεί πάνω στην αγάπη και το μίσος, που είχε πει τόσες φορές ότι αυτά τα αντίθετα ήταν αλληλένδετα και ότι ο κόσμος είχε χτιστεί πάνω στην εναλλαγή τους. Αυτός που είχε τόσο επαναλάβει ότι η αγάπη εντάσσει, συγκεντρώνει, οργανώνει, ενώ το μίσος διασκορπίζει και διαχωρίζει. Ναι, γνωρίζει καλύτερα από οποιονδήποτε το αναπόφευκτο πηγαινέλα τους, και την ατέρμονη μάχη τους. Γι’ αυτό ακριβώς θα προτιμούσε να μην τελείωνε η πορεία του πάνω σε αυτή την κίνηση.

Τα σανδάλια του τον κολλάνε στο βράχο, ζυγίζουν όσο πέτρινοι όγκοι. Σε κάθε βήμα πρέπει να τα ξεριζώνει από το μονοπάτι γδέρνοντας τα πόδια του,και τα μισεί. Του φαίνονται γελοία και φοβερά. Τα απεχθάνεται με όλο του το είναι, βαθύτατα. Αυτός που δίδαξε την ανώτατη αρχή («να απέχετε από τη μοχθηρότητα»), αισθάνεται ότι δεν μπορεί να την εφαρμόσει μέχρι τέλους.

Λίγες μέρες αργότερα, ψηλά στην Αίτνα, βοσκοί βρή­καν τα μπρούντζινα σανδάλια του δασκάλου Εμπεδοκλή. Στο μέταλλο ήταν κολλημένα, κατά τόπους, κομμάτια λάβας και μαύρες στάχτες. Ποτέ δεν έμαθαν αν ο φιλόσοφος τα είχε αφήσει, εκουσίως, σ’ εκείνο το σημείο, προτού ριχτεί μέσα στη φωτιά του κρατήρα, ή αν τα είχε πετάξει έξω το κύμα μιας έκρηξης. Κάποιοι είπαν ότι αυτό ήταν αδιάφορο. Άλλοι, αντιθέτως, υποστήριξαν ότι, ανάλογα με την περίπτωση που υιοθετεί κανείς, η ιστορία παίρνει άλλη σημασία.

***

Απόσπασμα από το βιβλίο “Είναι τρελοί αυτοί οι σοφοί!” των Ροζέ-Πολ Ντρουά και Ζαν-Φιλίπ ντε Τονάκ

by Αντικλείδι, http://antikleidi.com

Σύμφωνα με την «κρατούσα» θεωρία, στο τέλος της 3ης χιλιετίας π.Χ. ανάγονται οι απαρχές της Ελληνικής γλώσσας, η οποία καθιερώθηκε αντικαθιστώντας την «προελληνική» πελασγική.

Όμως, οι ανθρωπολογικές μελέτες των σύγχρονων ανθρωπολογικών ομάδων, με γνώμονα τη γεωγραφική τους κατανομή (Α. Πουλιανός, 1962 – 2006), δείχνουν ότι ο ελλαδικός χώρος είναι αδιάλειπτα κατοικημένος από τους ίδιους πληθυσμούς, τουλάχιστον από το τέλος της παλαιολιθικής εποχής.

Μεταξύ αυτών (βλ. Α. Πουλιανός, 1993), η έντονα ενδογαμική και αυτόχθονα ομάδα των Σαρακατσάνων, οι οποίοι ανέκαθεν ομιλούν μόνο την Ελληνική χωρίς προσμίξεις άλλων λεκτικών τύπων (βλ. Kretscmer, 1907). Έτσι, έχουν διατηρήσει για πάνω από 30.000 χρόνια τον ίδιο ανθρωπολογικό τύπο, μαζί βέβαια με τη γλώσσα. Με βάση αυτές τις μελέτες ο Α. Πουλιανός κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η Ελληνική είναι η μητρική γλώσσα της «ινδοευρωπαϊκής» ομάδας γλωσσών.

Η συνεχής εξάλλου κατοίκηση της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής του Αιγαίου επιβεβαιώνεται από ολοένα και περισσότερες ανασκαφικές έρευνες. Π.χ. στα σπήλαια: Πετραλώνων Χαλκιδικής της Κάτω Παλαιολιθικής (Α. Πουλιανός, 1982), Θεόπετρας Θεσσαλίας της Μέσης Παλαιολιθικήςέως καιΝεολιθικής(Κυπαρίσση, 2000), Γιούρων Αλοννήσου της Μεσολιθικής έως και Νεολιθικής (Σάμψων, 1998), Κοιλάδας Αργολίδας επίσης της Μεσολιθικής έως και Νεολιθικής εποχής (Jacobsen, 1969) κ.ά.

Κατά τη διάρκεια λεξικογράφησης της παλαιολιθικής ορολογίας από τον γράφοντα (Ν. Πουλιανός, 2007), λαμβάνοντας επίσης υπόψη τα ανωτέρω, ορισμένες λέξεις της Ελληνικής έδειξαν να ανήκουν στην εποχή του λίθου. Ο προκαταρκτικός χαρακτήρας της παρούσας δημοσίευσης δεν επιτρέπει την αναφορά παρά σε τρεις μόνο από αυτές, που είναι: η Οπλή, το Όπλο και το Εργαλείο.

Η ετυμολογία της λέξης εργαλείο παραπέμπει στο έργο που παράγεται με τη λείανση ή τα αντικείμενα που μετατρέπονται σε χρηστικά με τη λείανση. Έτσι είναι πολύ πιθανό ότι η χρήση αυτής της λέξης ανάγεται στους νεολιθικούς χρόνους, καθώς τότε τα λίθινα κ.ά. σκεύη παρασκευάζονταν βασικά με τεχνικές λείανσης και όχι όπως σε προηγούμενες εποχές με τεχνικές κρούσης και πίεσης. Κατά συνέπεια όσον αφορά τις προηγούμενες περιόδους, πρέπει να υπήρχε σε χρήση άλλη λέξη.

Στο σπήλαιο Πετραλώνων έχουν ανευρεθεί οπλές ελαφοειδών και ιπποειδών, που δείχνουν να έχουν μεταφερθεί από Αρχανθρώπους, φανερώνοντας έτσι ότι ήδη από την Κάτω Παλαιολιθική εποχή είναι γνωστές οι ιδιότητες των οπλών των οπληφόρων ζώων, με τη συνδυασμένη δηλαδή διπλή σημασία τόσο του εργαλείου, σαν κεράτινη επένδυση των μεταπόδιων οστών για άνετη βάδιση, τρέξιμο ή σκαρφάλωμα, όσο και σαν αμυντικό όργανο – όπλο (στα μεγαλόσωμα ιδίως θηλαστικά). Συνεπώς, με βάση τα παραπάνω δεδομένα, αλλά κ.ά. πιο πρόσφατων έως σύγχρονων εποχών, η λέξη όπλο είναι δυνατόν ετυμολογικά να προέρχεται από τις οπλές. Με άκρα επιφύλαξη, παρόμοια πιθανότητα ετυμολόγησης από γλωσσολογική άποψη, έχει διατυπώσει και ο Μπαμπινιώτης (2002), με την αξιοσημείωτη επίσης επισήμανση ότι δεν συνάδει με τις γνωστές «ινδοευρωπαϊκές» ρίζες.

Πόσο παλιά μπορεί να είναι η προαναφερόμενη σημασία του όπλου, οπωσδήποτε δεν ανιχνεύεται εύκολα. Πάντως, η τρίτη σημασία, εκείνης του κυνηγετικού εργαλείου, πρέπει να είναι, έστω και λίγο, μεταγενέστερη. Ακόμα νεότερη κατ’ ανάγκη είναι η τέταρτη έννοια, του αμυντικοεπιθετικού όπλου, για χρήση εναντίον άλλων ανθρώπων σε συρράξεις, καθότι για την Παλαιολιθική δεν έχει βρεθεί ούτε ένα στοιχείο που να δικαιολογεί την πολεμική του σημασία. Οι πόλεμοι είναι μια πολύ «πρόσφατη εφεύρεση», αφορώντας περισσότερο την εποχή του Χαλκού, που όπως και να είναι με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα δεν ξεπερνά σε παλαιότητα την περίοδο των μεσολιθικών χρόνων.

Σε επίρρωση των ανωτέρω, η πρώτη σημασία που παρατίθεται για τη λέξη όπλο στο 9τομο λεξικό του Δημητράκου, είναι αυτή του εργαλείου: «οργανον δι’ ου ο άνθρωπος εργάζεται προς αντιμετώπισιν των αναγκών της ζωής, εργαλείον, σκεύος, αντικείμενον εν χρήσει… όπλον αρούρης = δρέπανον… όπλον γεροντικόν = βακτηρία (μπαστούνι)… όπλον δείπνων = οινοδόχον αγγείον». Πρβλ. εξάλλου, όπλομαι,οπλίζω = ετοιμάζω, αλλά και εξ-οπλισμός πλοίου ή επιστημονικός κλπ.

Επίσης για την Παλαιολιθική, συχνά δεν είναι γνωστό ποία εργαλεία μπορεί να ήταν ξεκάθαρα κυνηγετικά όπλα, ποία απλώς «συνήθη οικιακά» εργαλεία και ποία και τα δύο. Έτσι, η χρήση των γενικών όρων τέχνεργο, εργαλείο ή εξοπλισμός (ανάλογα με τη σημασία) πρέπει να θεωρείται πιο εύστοχος για τις απώτερες εποχές του λίθου, αντί αποκλειστικά της λέξης όπλο, με βάση τη σύγχρονη εννοιολογικά σημασία, που ενίοτε απαντάται σε ξενόγλωσσες πραγματείες (π.χ. ως  weapon ή orudje).

Συμπερασματικά μπορεί να ειπωθεί ότι με βάση τις παρατηρήσεις των οπλών των οπληφόρων ζώων ξεκίνησε η χρήση της λέξης όπλο, αρχικά με την έννοια του εργαλείου και ταυτόχρονα ή ίσως λίγο αργότερα του αμυντικού οργάνου και κατόπιν του κυνηγετικού εργαλείου. Στη συνέχεια, βασικά κατά τη Νεολιθική προς Χαλκολιθική εποχή, η λέξη όπλο αντικαθίσταται σταδιακά με τη λέξη εργαλείο, όταν τα διάφορα λίθινα ή οστέινα αντικείμενα μετατρέπονται σε χρηστικά με τη λείανση, αλλά και προς διάκριση από τα «νεοεμφανισθέντα καθαυτού» όπλα, για τον προσδιορισμό της αντίστοιχης εξειδικευμένης χρήσης κατά τις πολεμικές ενέργειες.

Νίκος Α. Πουλιανός

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

·         Δημητράκου Δ. (1964) – Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης. Εκδ. Ελλ. Παιδεία. Αθήνα.

·         Jacobsen Th. W. (1969) – Excavations at Porto Cheli and Vicinity. Preliminary Report II. The Franchthi Cave. Hesperia, Journal of the American School of Classical Studies at Athens, v. XXXIII, Νο 3.

·         Kretscmer P. (1907) – Zur Geschichte der griechischen Dialekte. Glotta, Göttingen, 16-17.

·         Κυπαρίσση – Αποστολίκα Ν. (2000) – Σπήλαιο Θεόπετρας. Δώδεκα χρόνια ανασκαφών και έρευνας 1987-1998. Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Τρίκαλα 6-7 Νοεμβρίου 1998.

·         Μπαμπινιώτης Γ. (2002) – Λεξικό Νέας Ελληνικής Γλώσσας, β΄ έκδοση, Αθήνα.

·         Πουλιανός Α. Ν. (1962 – 2006) – Η Προέλευση των Ελλήνων. Αθήνα.

·         Πουλιανός Α. Ν. (1982) – Το Σπήλαιο του Αρχανθρώπου των Πετραλώνων.

·         Πουλιανός Α. Ν. (1993) – Σαρακατσάνοι, ο αρχαιότερος λαός της Ευρώπης. Αθήνα.

·         Πουλιανός Ν. Α. (2007) – Έκθεση επιστημονικής απασχόλησης έτους 2007 (αρ. πρωτ. 3793 / 6-12-2007 της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας -Σπηλαιολογίας Ν. Ελλάδας του ΥΠ.ΠΟ.).

·         Σάμψων Α. (1998) – The Neolithic and Mesolithic occupation of the Cyclop’s cave, Youra, Alonessos, Greece. BSA 93, pp. 1-22.

Δρ Νίκος Α. Πουλιανός(Προκαταρκτική, έκτακτη και ανεπίσημη συμμετοχή στο 1ο Παγκόσμιο Συνέδριο Νεοελληνικών Σπουδών – Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 3-5 Ιουλίου 2008)- ΕΚ ΤΟΥ http://www.mikres-ekdoseis.grΤΗΝ  16.7.13  – ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

Στους ανατολικούς πρόποδες του Υφάντειου λόφου (ανατολική άκρη του Ακόντιου όρους) και στο δυτικό άκρο του σημερινού Ορχομενού βρίσκεται ένα από τα πιο έξοχα και εντυπωσιακά μνημεία των Μινυών. Υπολογίζεται ότι χτίστηκε κατά τη 2η χιλιετηρίδα π.Χ.

Οι ανασκαφές αυτές έφεραν στο φως νεολιθικούς συνοικισμούς με κυκλικά και τετράγωνα θεμέλια σπιτιών, τάφους 3000 χρόνων π.Χ., ανάκτορα ή Ασκληπιείο μυκηναϊκής εποχής και άλλα που είναι δείγματα ότι ο τόπος κατοικήθηκε χωρίς χρονικά κενά από τη νεολιθική εποχή (7 χιλιάδες χρόνια π.Χ.). Κατασκευαστές του τάφου φέρονται οι Τροφώνιος και Αγαμήδης, γιοί του βασιλιά του Ορχομενού Εργίνου.

Ο Παυσανίας χαρακτηρίζει το μνημείο "θησαυρό",αλλά κατά τον αρχαιολόγο Χ. Τσούντα, είναι τάφος. Κατά τον Παπαρρηγόπουλο όμως δεν αποκλείεται να χτίστηκε αρχικά για τάφος, κι ύστερα, λόγω ιερότητας και κύρους του χώρου, να χρησιμοποιήθηκε και για τη φύλαξη θησαυρών.

Ανεξάρτητα από το σκοπό για τον οποίο είχε κατασκευαστεί το μνημείο, πρόκειται για έργο εύγλωττο μάρτυρα της δόξας και του μεγαλείου των Μινυών και όπως γράφει ο Παυσανίας "ο θησαυρός του Μινύα, σωστό θαύμα, δεν υστερεί από κανένα άλλο πράγμα απ'όσα είναι μέσα ή έξω από την Ελλάδα".

Ο τάφος ήταν άθικτος στα χρόνια του Παυσανία (160 μ.Χ.) αλλά όταν ανασκάφηκε από τον Σλήμαν δεν είχε γλυτώσει από τους τυμβωρύχους και γι'αυτό δεν βρέθηκαν αντικείμενα χάλκινα ή ασημένια ή χρυσά όπως σε άλλους θολωτούς Μινυακούς τάφους.

Ο τάφος είναι μαρμάρινος και αποτελείται από τέσσερα μέρη, το δρόμο (μία τάφρο), το στόμιο (είσοδος), τη θόλο (πελώριο κυκλικό οικοδόμημα με κωνική στέγη), και το θάλαμο (ορθογώνιο πλευρικό μικρό δωμάτιο).

Η είσοδος είναι μεγαλοπρεπής και επιβλητική. Η πόρτα της μεγάλης αίθουσας, πλάτους 2,76 μέτρων και ύψους 5,60 μέτρων, σκεπάζεται με ένα τεράστιο υπέρθυρο ογκόλιθο 6 μέτρα μήκος και βάρους άνω των 120 τόνων.

Η θόλος, που είναι το σημαντικότερο από τα τέσσερα μέρη, είναι μια τεράστια κυκλική αίθουσα και έχει διάμετρο δαπέδου 14 μέτρα και τοιχώματα από πελεκημένα μάρμαρα ισοδομικά τοποθετημένα έτσι ώστε να σχηματίζουν δακτυλίδια. Τα δακτυλίδια αυτά όσο ανεβαίνουν γίνονται διαρκώς μικρότερα, ώσπου κλείνουν την κορυφή και σχηματίζουν έτσι μια θολωτή κυψέλη.

Το εσωτερικό του τάφου πρέπει να είχε διακόσμηση με χάλκινα και χρυσά κοσμήματα και χαλκοστρωμένο το δάπεδό του, πράγμα που βεβαιώνεται από τις υποδοχές στους τοίχους κι από ένα απομεινάρι πλάκας χαλκού σφηνωμένο ανάμεσα στο δάπεδο και τον τοίχο αριστερά της εισόδου. Στη θόλο γίνονταν οι θυσίες και οι νεκρικές τελετές.

Στο κέντρο της θόλου σώζεται μαρμάρινο βάθρο μήκους 5,73 μ., που προστέθηκε κατά την ελληνιστική εποχή και επάνω του ήταν στημένα αγάλματα των θεών.

Η οροφή του θαλάμου είναι καλυμμένη με πρασινωπές λεπτές λίθινες τετράγωνες πλάκες, σκαλισμένες με ανθέμια, ρόδακες και σπειροειδή κοσμήματα. Αποκαταστάθηκε το 1914 από τον αρχιτέκτονα-αρχαιολόγο Αναστάσιο Ορλάντο. Από απομεινάρια που βρέθηκαν, φαίνεται πως και οι τέσσερις κατακόρυφοι τοίχοι του θαλάμου, ήταν καλυμμένοι με παρόμοιες πλάκες που έφεραν περίτεχνη και πλούσια διακόσμηση. Δεν είναι γνωστό σε τι χρησίμευε το πλευρικό δωμάτιο. Ίσως ήταν οστεοφυλάκιο.

Στο αρχαιότερο σωζόμενο μηχάνημα με γρανάζια είναι αφιερωμένο το Doodle της Google. Ο πολύπλοκος μηχανισμός, η ιστορική καταγωγή και εξέλιξή του

Τα 115 χρόνια από την ανακάλυψη του Μηχανισμού των Αντικυθήρωντιμά η Google με το σημερινό Doodle της.

Ο μηχανισμός των Αντικυθήρων (και χρονολόγιο των Αντικυθήρων, υπολογιστής των Αντικυθήρων ή αστρολάβος των Αντικυθήρων) είναι ένα αρχαίο τέχνημα που πιστεύεται ότι ήταν ένας αρχαίος αναλογικός, μηχανικός υπολογιστής και όργανο αστρονομικών παρατηρήσεων, που παρουσιάζει ομοιότητες με πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό.

Αυτός, είναι ο αρχαιότερος γνωστός πολύπλοκος μηχανισμός. Ονομάζεται και πρώτος γνωστός αναλογικός υπολογιστής. Η ποιότητα κατασκευής του υποδηλώνει ότι είχε ανακαλυφθεί κατά τη διάρκεια της Ελληνιστικής Περιόδου.

Ανακαλύφθηκε σε ναυάγιο ανοικτά του Ελληνικού νησιού Αντικύθηρα μεταξύ των Κυθήρων και της Κρήτης. Με βάση τη μορφή των ελληνικών επιγραφών που φέρει χρονολογείται μεταξύ του 150 π.Χ. και του 100 π.Χ., αρκετά πριν από την ημερομηνία του ναυαγίου, το οποίο ενδέχεται να συνέβη ανάμεσα στο 87 π.Χ. και 63 π.Χ.. Θα μπορούσε να ήταν κατασκευασμένο μέχρι μισόν αιώνα πριν το ναυάγιο. Το ναυάγιο ανακαλύφθηκε το 1900 σε βάθος περίπου 40 με 64 μέτρων και πολλοί θησαυροί, αγάλματα και άλλα αντικείμενα, ανασύρθηκαν από Συμιακούς σφουγγαράδες και βρίσκονται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο στην Αθήνα.

Στις 17 Μαΐου 1902, ο Βαλέριος Στάης, αρχαιολόγος και διευθυντής του Αρχαιολογικού Μουσείου, πρόσεξε ότι ένα από τα ευρήματα είχε έναν οδοντωτό τροχό ενσωματωμένο και εμφανείς επιγραφές με αστρονομικούς όρους.

Ο μηχανισμός είναι το αρχαιότερο σωζόμενο μηχάνημα με γρανάζια, και μάλιστα πολύ πολύπλοκο. Είναι φτιαγμένος από μπρούντζο και είχε ξύλινο πλαίσιο. Έχει προβληματίσει και συναρπάσει πολλούς ιστορικούς της επιστήμης και της τεχνολογίας αφότου ανακαλύφθηκε. Η πιο αποδεκτή θεωρία σχετικά με τη λειτουργία του υποστηρίζει ότι ήταν ένας αναλογικός υπολογιστής, όσο και ψηφιακός υπολογιστής σχεδιασμένος για να υπολογίζει και απεικονίζει τις κινήσεις των ουρανίων σωμάτων, τις εκλείψεις ηλίου και σελήνης, τις φάσεις της σελήνης. Πρόσφατες λειτουργικές ανακατασκευές της συσκευής υποστηρίζουν αυτήν την ανάλυση. Από τις πρόσφατες έρευνες καταρρίφθηκε η θεωρία ότι εμπεριέχει ένα διαφορικό γρανάζι, όμως ο ανακαλυφθείς μηχανισμός της κίνησης της Σελήνης είναι ακόμα πιο εντυπωσιακός, καθότι δίνει τη δυνατότητα μεταβλητής γωνιακής ταχύτητας στον άξονα που κινεί τη Σελήνη (δεύτερος Νόμος Κέπλερ).

Ο καθηγητής Ντέρεκ ντε Σόλα Πράις (Derek De Solla Price), φυσικός και ιστορικός της επιστήμης που εργαζόταν στο Πανεπιστήμιο του Γέηλ, δημοσίευσε ένα άρθρο για τον μηχανισμό αυτό στο περιοδικό Scientific American τον Ιούνιο του 1959, όταν ακόμα ο μηχανισμός δεν είχε μελετηθεί πλήρως. Το 1973 ή το 1974 δημοσίευσε τη μονογραφία του με τίτλο «Γρανάζια από τους Έλληνες», βασισμένη σε σάρωση του μηχανισμού με ακτίνες γ που πραγματοποίησε ο ακτινοφυσικός του Ε.ΚΕ.Φ.Ε. «Δημόκριτος» Χαράλαμπος Καράκαλος. Ο Πράις υποστήριξε ότι η συσκευή αυτή θα μπορούσε να είχε κατασκευαστεί από τη Σχολή του Απολλωνίου στη Ρόδο. Τα συμπεράσματά του δεν έγιναν αποδεκτά από τους ειδικούς της εποχής, οι οποίοι πίστευαν ότι οι Αρχαίοι Έλληνες είχαν το θεωρητικό υπόβαθρο αλλά όχι και την απαιτούμενη πρακτική τεχνολογία για μια τέτοια κατασκευή.

Η μελέτη του συνεχίζεται από Άγγλους και Έλληνες ειδικούς των Πανεπιστημίων του Κάρντιφ, των Αθηνών, της Θεσσαλονίκης, του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, σε μια διαπανεπιστημιακή ομάδα. Η σύγχρονη έρευνα υποστηρίζεται από την τελευταία τεχνολογία με τη βοήθεια μεγάλων εταιρειών, με πρωτοποριακά προγράμματα ψηφιακής απεικόνισης και έναν ειδικό τομογράφο, ο οποίος κατασκευάστηκε ειδικά για την έρευνα του μηχανισμού των Αντικυθήρων.

Τα αποτελέσματα την έρευνας επιβεβαίωσαν ότι ο μηχανισμός φέρει 30 οδοντωτούς τροχούς οι οποίοι περιστρέφονται γύρω από 10 άξονες. Η λειτουργία του μηχανισμού κατέληγε σε τουλάχιστον 5 καντράν, με έναν ή περισσότερους δείκτες για το καθένα. Με τη βοήθεια του τομογράφου έχουν διαβαστεί αρκετές από τις επιγραφές που υπήρχαν στις πλάκες και στους περιστρεφόμενους δίσκους, οι οποίες εμπεριέχουν αστρονομικούς και μηχανικούς όρους, και έχουν χαρακτηριστεί από τους ειδικούς ως ένα είδος "εγχειριδίου χρήσης"του οργάνου.

Ο μηχανισμός αυτός έδινε, κατά την επικρατέστερη σύγχρονη άποψη, τη θέση του ήλιου και της σελήνης καθώς και τις φάσεις της σελήνης. Μπορούσε να εμφανίσει τις εκλείψεις ηλίου και σελήνης βασιζόμενος στον βαβυλωνιακό κύκλο του Σάρου. Τα καντράν του απεικόνιζαν επίσης τουλάχιστον δύο ημερολόγια, ένα ελληνικό βασισμένο στον Μετωνικό κύκλο και ένα αιγυπτιακό, που ήταν και το κοινό "επιστημονικό"ημερολόγιο της ελληνιστικής εποχής.

Οι παλαιότερες απόψεις που έχουν παρουσιασθεί (κυρίως πριν από τον Β'Παγκόσμιο Πόλεμο) για πιθανές χρήσεις με το όργανο αυτό είναι: αστρολάβος, ή δρομόμετρο, ή αναφορικό ρολόι, ή πλανητάριο, ή αστρονομικό ναυτικό ρολόι ή πλοογνώμονας της αρχαιότητας. Όλες αυτές οι χρήσεις δεν είναι αμοιβαία αποκλειόμενες.

Ιστορική καταγωγή και εξέλιξη του μηχανισμού

Για την ικανότητα κατασκευής πολύπλοκων μηχανισμών από γρανάζια, έχουμε πολύ λίγες πληροφορίες, γιατί ουσιαστικά σαφή αναφορά στους οδοντωτούς τροχούς έχουμε για πρώτη φορά από τον αλεξανδρινό μηχανικό Ήρωνα. Όμως υπάρχουν ενδείξεις που υποδεικνύουν τον Αρχιμήδη ή και τον Κτησίβιο ως πιθανούς εφευρέτες του οδοντωτού τροχού.

Ο Αρχιμήδης είναι γνωστός για τις πολύπλοκες κατασκευές του που αναπαριστούσαν τις κινήσεις των άστρων και των πλανητών στο στερέωμα, έχουμε όμως πληροφορίες μόνο για το τι λειτουργίες εκτελούσαν και όχι για το πως τις εκτελούσαν. Πιθανότατα όμως ο τρόπος λειτουργίας τους να ήταν παρόμοιος με του μηχανισμού των Αντικυθήρων. Τη σφαίρα του Αρχιμήδη έχουν αναφέρει οι Πάππος, Πρόκλος, Σέξτος Εμπείρικος, Φιρμίκιος, Μαρτιανός Καπέλλα, Οβίδιος και Τερτυλλιανός, όμως την σημαντικότερη μαρτυρία δίνει ο Κικέρων.

Στα πρώιμα στάδια της εξέλιξης παρόμοιων μηχανισμών βρίσκουμε τα ηλιακά ρολόγια, αρχικά στατικά και αργότερα μεταφερόμενα. Τα μεταφερόμενα ηλιακά ρολόγια είναι κοντινοί πρόγονοι του μηχανισμού των Αντικυθήρων.

Με τα νεότερα ευρήματα γίνεται φανερό ότι η τεχνολογία των οδοντωτών τροχών διατηρήθηκε εν μέρει και στο Βυζάντιο, δεδομένου ότι έχει βρεθεί ένας απλούστερος μηχανισμός κατασκευασμένος τον 5ο-6ο αιώνα. Μάλιστα αντίστοιχος μηχανισμός περιγράφεται από τον μεταγενέστερο Ιρανό Αλ Μπιρουνί. Ένα μεγάλο ποσοστό των τεχνολογικών κατακτήσεων στον τομέα αυτό αφομοιώθηκε από τους Άραβες. Όπως είναι επίσης γνωστό, πλήθος αρχαίων ελληνικών πραγματειών έχουν διασωθεί μόνο σε αραβικές μεταφράσεις. Οι Άραβες πειραματίστηκαν με διάφορα σχέδια και κατασκευές για να αποδείξουν την ορθότητα των ελληνικών κειμένων.

Η τεχνολογία των οδοντωτών τροχών εξελίχθηκε μεταξύ άλλων στην ωρολογοποιία που εμφανίστηκε και άνθησε τον 13ο και 14ο αιώνα.

Το Μουσείο Ακρόπολης γιορτάζει την Διεθνή Ημέρα Μουσείων, την Πέμπτη 18 Μαΐου 2017 και την Ευρωπαϊκή Νύχτα Μουσείων, το Σάββατο 20 Μαΐου 2017 με μια σειρά δράσεων για τους επισκέπτες του:

Πέμπτη 18 Μαΐου 2017

Την Διεθνή Ημέρα Μουσείων, Πέμπτη 18 Μαΐου 2017, το Μουσείο θα είναι ανοιχτό από τις 8 το πρωί έως τις 8 το βράδυ με ελεύθερη είσοδο.

Την ημέρα αυτή θα εκτεθούν για πρώτη φορά στην Αίθουσα της Αρχαϊκής Ακρόπολης, μαζί με την αριστουργηματική κεφαλή 696, τα υπόλοιπα θραύσματα του αγάλματος της «Κόρης με τον πόλο» (ψηλό κάλυμμα κεφαλιού), τα οποία βρίσκονται στις αποθήκες του Μουσείου. Οι επισκέπτες θα μπορούν να τα δουν σε ειδική προθήκη έτσι ώστε να έχουν μια ολοκληρωμένη εικόνα του αγάλματος, το οποίο είχε πέσει θύμα της καταστροφικής μανίας των Περσών.

Από το άγαλμα είναι γνωστό μόνο το κεφάλι, ενώ υπάρχουν ακόμα τα πόδια, το χέρι και μαλλιά της Κόρης. Πρόκειται για ένα από τα αγάλματα τα οποία όταν οι Πέρσες εισέβαλαν στην Αθήνα και ανέβηκαν στην Ακρόπολη, κατέστρεψαν. Είναι μια αρχαϊκή κόρη από τις πολλές που υπήρχαν και θάφτηκαν στο πλάτωμα της κορυφής του Ιερού Βράχου. Τις έφεραν στο φως οι ανασκαφές του 19ου αιώνα.

Για να τιμήσει την φετινή Διεθνή Ημέρα Μουσείων, το Μουσείο Ακρόπολης θα κυκλοφορήσει αναμνηστικό μετάλλιο που έκοψε το Εθνικό Νομισματοκοπείο με θέμα τον κάπρο. Το μεγαλόσωμο άγριο ζώο προκαλούσε δέος και θαυμασμό στους αρχαίους. Το κυνήγι του απαιτούσε μια καλά οργανωμένη ομάδα, ικανή να καταδιώξει και να καταφέρει καίρια πλήγματα στο επιθετικό θήραμα, το οποίο όμως μπορούσε να πληγώσει θανάσιμα τους διώκτες του. Η καρτολίνα με το αναμνηστικό μετάλλιο θα είναι διαθέσιμη στα Πωλητήρια του Μουσείου από την Πέμπτη 18 Μαΐου 2017.

Παρασκευή 19 Μαΐου & Σάββατο 20 Μαΐου 2017

Το Μουσείο Ακρόπολης και το Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών συνδιοργανώνουν διεθνές επιστημονικό συνέδριο με θέμα «Από τον Ιππία στον Καλλία. Η ελληνική τέχνη από το 527 π.Χ. έως το 449 π.Χ.» με μεγάλη συμμετοχή Ελλήνων και ξένων ειδικών. Το συνέδριο θα πραγματοποιηθεί στο αμφιθέατρο του Μουσείου.

Σάββατο 20 Μαΐου 2017

Την Ευρωπαϊκή Νύχτα Μουσείων, Σάββατο 20 Μαΐου 2017, το Μουσείο θα παραμείνει ανοιχτό από τις 8 το πρωί έως τα μεσάνυχτα με ελεύθερη είσοδο από τις 20.00 και μετά.

Στην Αίθουσα του Παρθενώνα θα πραγματοποιηθεί από τις 20.30 έως τις 23.00 ρεσιτάλ πιάνου από τον διακεκριμένο πιανίστα Θεόδωρο Οικονόμου, με θέμα «To Μουσείο Ακρόπολης στην δύση του ηλίου». Πρόκειται για ένα πολύχρωμο μουσικό και αισθητικό ταξίδι με σύνθεση ήχων από γνωστά ελληνικά μοτίβα, κλασικά και παραδοσιακά, ένα κονσέρτο που θα στηρίζεται αυτοσχεδιαστικά στην αλήθεια της στιγμής, την εμπειρία αλλά και την ελευθερία κινήσεων, προσφέροντας στους επισκέπτες που θα βρίσκονται εκεί μια βαθιά και ουσιαστική συγκίνηση.

Ο «Αίαντας» και ο «Φιλοκτήτης» του Σοφοκλή, καθώς και ο «Προμηθέας Δεσμώτης» του Αισχύλου είναι μερικές από τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες που επιλέγουν τα στελέχη του «Θεάτρου του Πολέμου» (Τheatre of War) για να παρουσιάσουν σε βετεράνους Αμερικανούς στρατιώτες, θεωρώντας ότι τα μηνύματα που περνούν θα τους βοηθήσουν να κατανοήσουν τις τραυματικές εμπειρίες τους στα μέτωπα του πολέμου και να μιλήσουν ανοιχτά για όσα τους βασανίζουν.

Πρόσφατα μάλιστα, το εγχείρημα μεταφέρθηκε και στη Βρετανία, όπου η οργάνωση για τη στήριξη βετεράνων «Glen Art» παρουσίασε σε 120 αλεξιπτωτιστές τον «Αίαντα», τον ήρωα που, γενναίος ως την τελευταία στιγμή, παλεύει με τη μοίρα του με μόνο χρέος στον εαυτό του να ορίζει τη ζωή και τον θάνατο μόνος του.

To «Θέατρο του Πολέμου», ιδρυτής του οποίου είναι ο Μπράιαν Ντέρις, ξεκίνησε το 2007, όταν εκείνος, διαβάζοντας ένα άρθρο για την πλημμελή ιατρική φροντίδα που προσφερόταν σε βετεράνους των πολέμων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, απευθύνθηκε στον αμερικανικό στρατό με μια τολμηρή πρόταση: να σκηνοθετήσει παραστάσεις αρχαίων ελληνικών τραγωδιών με το σκεπτικό ότι οι εμπειρίες των ηρώων θα βοηθούσαν στρατιωτικούς και τις οικογένειές τους να ξεφύγουν από το παρελθόν, να ανακουφιστούν από τον πόνο και να απαλύνουν τις παρενέργειες του μετατραυματικού άγχους από το οποίο πάσχουν πολλοί βετεράνοι.

Η μεγάλη απήχηση που είχε η πρώτη παράσταση σε 400 πεζοναύτες στο Σαν Ντιέγκο τον Μάιο του 2008 ενίσχυσε την πίστη του στη λυτρωτική δύναμη του αρχαίου δράματος, και έναν χρόνο αργότερα, το 2006, το «Θέατρο του Πολέμου» παρουσίασε τον «Φιλοκτήτη» σε 250 αξιωματικούς στο Πεντάγωνο, με πρωταγωνιστή τον γνωστό ηθοποιό Πολ Τζιαμάτι, και ακολούθησε ένα συμβόλαιο για παραστάσεις της αρχαίας τραγωδίας σε 100 στρατιωτικές εγκαταστάσεις στις ΗΠΑ και στο εξωτερικό.

Όλα αυτά τα χρόνια, η ομάδα του «Theatre of War» κατάφερε να δημιουργήσει ένα ασφαλές περιβάλλον για τους στρατιώτες και τους δικούς τους ανθρώπους, ώστε να αρχίσουν να μιλούν για τις πολεμικές εμπειρίες τους υπό την παρουσία συναδέλφων, φίλων και συγγενών. Ακούγοντας τον «Φιλοκτήτη» ή τον «Αίαντα» ξεκινάει σχεδόν πάντα ένας διάλογος σχετικά με τα ορατά και τα αόρατα τραύματα, μεταξύ των οποίων και ειλικρινείς συζητήσεις για την αυτοκτονία.

Με την ίδια επιτυχία συνεχίζονται οι παραστάσεις και σήμερα, ενώ στη Βρετανία η ιδρύτρια της «Glen Art», Φιόνα Μακντόναλντ, ισχυρίζεται ότι οι τραγωδίες θα βοηθήσουν τους στρατιώτες να ανοιχτούν: «Οταν άνθρωποι που έχουν πολεμήσει σήμερα αναγνωρίζουν τα λόγια που έχουν γραφτεί χιλιάδες χρόνια πριν και συνειδητοποιούν ότι δεν είναι οι μόνοι που έχουν τέτοιες εμπειρίες, τότε έχουμε ήδη πετύχει πολλά» τονίζει.

ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ

«Η σοφία των αρχαίων Ελλήνων τραγωδών μας βοηθά να ανακαλύψουμε τους εαυτούς μας, να αναζητήσουμε την αλήθεια και να διαχειριστούμε καλύτερα τις απώλειες μέσα και έξω από τα πεδία της μάχης» σύμφωνα με τον ιδρυτή του «Θεάτρου του Πολέμου», Μπράιαν Ντέρις.

Η διαταραχή μετατραυματικού στρες και τα συμπτώματα

Ο Αμερικανικός Οργανισμός Υποθέσεων Βετεράνων εκτιμά ότι το 20% των βετεράνων που επιστρέφουν στη χώρα εμφανίζουν συμπτώματα μετατραυματικού στρες. Η εν λόγω διαταραχή μπορεί να παραλύσει ψυχολογικά το άτομο, ενώ μπορεί να αφαιρέσει από τον ασθενή τη δυνατότητα να εμπιστεύεται τον οποιονδήποτε, καθώς και να του δημιουργήσει μια μόνιμη αίσθηση ότι βρίσκεται σε κίνδυνο.

© ΕικόναΑρχαία Ελληνικά

ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΚΑΤΣΑΡΟΥ