Υποβλήθηκε στη μέθοδο του τρυπανισμού με την χρήση δράπανου

Ένα σπάνιο εύρημα της Νεολιθικής περιόδου φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Το τρυπημένο κρανίο ενός νεαρού άνδρα που υπέκυψε στα τραύματά του ύστερα από χειρουργική επέμβαση με τη μέθοδο του τρυπανισμού, που αποτελεί σύμφωνα με ιστορικές και αρχαιολογικές πηγές, την αρχαιότερη μορφή χειρουργικής επέμβασης.

Ο τρυπανισμός γινόταν για θεραπευτικούς σκοπούς. Κυρίως για την αφαίρεση οστέινων θραυσμάτων, για να αντιμετωπιστούν κρανιακά τραύματα και εγκεφαλικές ασθένειες.

Αριστερά ο νεολιθικός έφηβος της Σταυρούπολης, που υπεβλήθη σε τρυπανισμό, αλλά εκτιμάται ότι υπέκυψε. Το κρανίο έχει ένα συμμετρικό άνοιγμα που πιθανότατα έγινε από εργαλείο μεταλλικό ή οψιανό (φτιαγμένο από το ηφαιστειογενές πέτρωμα). Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σπάνιο για τη Νεολιθική Ελλάδα εύρημα.

Ο πιο συνηθισμένος τρόπος διάνοιξης του κρανίου ήταν με το δράπανο ή με μαχαίρι από πυρόλιθο. Ο Ιπποκράτης είχε δώσει σαφείς οδηγίες για την συγκεκριμένη χειρουργική τεχνική στο κείμενό του «Περί των εν τη Κεφαλή Τραυμάτων». Εκεί, ο ίδιος κάνει αναφορά στο «τρύπανον», το εργαλείο που χρησιμοποιούνταν από το οποίο και πήρε την σημερινή του ονομασία η συγκεκριμένη τεχνική. Ο Ιπποκράτης στη συνέχεια «κληρονόμησε» τον τρυπανισμό στον Γαληνό, και έτσι η τεχνική παρέμεινε «ζωντανή» και κατά τον Μεσαίωνα.

Αρχαιολογικά ευρήματα από την Αφρική και την Πολυνησία δείχνουν ότι η μέθοδος χρησιμοποιούνταν για για την αντιμετώπιση πονοκεφάλων.

Τα νέα ευρήματα

Όλα ξεκίνησαν το 1997, όταν αρχαιολόγοι εντόπισαν 35 ανθρώπινα οστά σε ανασκαφή στη νότια Ρωσία. Οι ταφές είχαν γίνει ανάμεσα στο 5.000 με 3.000 πΧ και επιφύλασσαν μια έκπληξη: σε έναν από τους τάφους ήταν θαμμένοι τρεις άνδρες, δύο γυναίκες, μια έφηβη και ένα βρέφος. Όλοι τους, πλην του βρέφους, είχαν τρύπες στην κορφή του κρανίου τους. Μόνο που όπως διαπίστωσε η ανθρωπολόγος Έλενα Μπατίεβα, αυτές οι τρύπες ήταν ασυνήθιστες.

Τα τέσσερα κρανία που εντοπίστηκαν στη Ρωσία είχαν υποστεί τρυπανισμό σε ένα ιδιαίτερα επικίνδυνο σημείο, και συγκεκριμένα στο οβελιαίο. Ένα λάθος του τρυπανιστή θα μπορούσε να φέρει ανεπανόρθωτες εγκεφαλικές βλάβες, ακόμα και τον θάνατο.

Οι ειδικοί εκτιμούν ότι εκτός από περιπτώσεις ιατρικής φύσης, ο τρυπανισμός χρησιμοποιούνταν για την βελτίωση των νοητικών δεξιοτήτων. Οι ειδικοί εκτιμούν ότι μέσω του ανοίγματος των κρανίων, οι προϊστορικοί άνθρωποι προσπαθούσαν να απελευθερώσουν το νου από τα «κακά πνεύματα».

Φωτογραφικό υλικό και πληροφορίες αντλήθηκαν από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, mixanitouxronou

Αποδεικνύεται ότι από την αρχαία Ελλάδα, ήδη, χρησιμοποιούνταν τρυπάνια για γεωτρήσεις.

Το αμερικανικό επιστημονικό Ινστιτούτο «Clearwater Revival Science Digest» δημοσίευσε μια έκθεση σχετικά με μια ασυνήθιστη ανακάλυψη, την οποία έκανε μια διεθνής ομάδα αρχαιολόγων στην ανατολική  ακτή της Σικελίας, κοντά στην πόλη των Συρακουσών.

Η περιοχή αυτή ήταν μέρος των πρώτων Ελληνικών αποικιών στις Συρακούσες. Με την ευκαιρία: οι Συρακούσες ήταν η πατρίδα του Αρχιμήδη.

Στα περίχωρα της πόλης, μεταξύ των  αρχαίων αντικειμένων στην έπαυλη ενός ευγενούς πολίτη,  βρέθηκε ένα αντικείμενο το οποίο προκάλεσε έκπληξη στους επιστήμονες:

Μια χάλκινη ράβδος στην οποία υπήρχε ένα έλασμα χαλκού που περιστρέφονταν κυκλικά. Το χάλκινο έλασμα στο άκρο της ράβδου ήταν έτοιμο να πέσει από τη διάβρωση της χρήσης ή του χρόνου.

Ο επικεφαλής του προγράμματος, καθηγητής Απρίλ Γουέλς (April Wells) δήλωσε: «Ήταν ένα πραγματικό σοκ για εμάς!», «Δεν μπορώ να το πιστέψω. Αποδεικνύεται ότι ήταν σε χρήση για γεωτρήσεις αυτό το γεωτρύπανο στον δεύτερο αιώνα προ Χριστού».

Το τρυπάνι βρέθηκε σε όρθια θέση. Έχει  διάμετρο 25 εκατοστά και μήκος 3,5 μέτρα.

Τον περασμένο Μάιο στο χώρο άρχισαν εργασίες, από μια ομάδα γεωφυσικών από την Κατάνια, με σκοπό τη χρήση σεισμικών συσκευών που θα τοποθετούνταν στο βάθος ενός πηγαδιού.

Το δημοσίευμα σημειώνει ότι πολλά επιτεύγματα του Αρχιμήδη χρησιμοποιούνται και σήμερα, χωρίς να γνωρίζουμε την προέλευσή τους, όπως είναι για παράδειγμα ο «κοχλίας του Αρχιμήδη» που χρησιμοποιείται, βελτιωμένος βέβαια,  στο σύστημα αποχέτευσης.

© mikres-ekdoseis- Γιῶργος  Ἐχέδωρος

Οι περσικές δυνάμεις κυριεύουν τη Νάξο και την Ερέτρια - Οι πολεμικές προετοιμασίες των Αθηναίων - Η στρατιωτική ιδιοφυΐα του Μιλτιάδη οδηγεί τους Έλληνες σε θρίαμβο

Από το 491π.Χ., ο βασιλιάς των Περσών Δαρείος, άρχισε να καταστρώνει σχέδια για επιδρομή, εναντίον της Ελλάδας. Κατά τον Ηρόδοτο, έστειλε κήρυκες στα νησιά του Αιγαίου και τις πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας, ζητώντας «γην και ύδωρ», δηλαδή υποταγή. Πολλά νησιά (ανάμεσά τους η Θάσος και η Αίγινα), δέχτηκαν την περσική απαίτηση. Αντίθετα, οι Αθηναίοι, αφού κατηγόρησαν τους Αιγινήτες ως «προδότες της Ελλάδας», έριξαν τους κήρυκες του Δαρείου που έφτασαν στην πόλη, σε ένα βάραθρο, όπου βρήκαν τον θάνατο.Αλλά και οι απεσταλμένοι του Δαρείου στη Σπάρτη δεν είχαν καλύτερη τύχη.

Οι Σπαρτιάτες, τους έριξαν σ’ ένα πηγάδι, λέγοντάς τους να πάρουν από εκεί «γη και ύδωρ» και να τα πάνε στον βασιλιά τους! (Ηρόδοτος, 6, 133). Ήταν δεδομένο πλέον ότι η ρήξη με την Περσία, δεν μπορούσε να αποτραπεί.

Παράλληλα, οι Αθηναίοι, ζήτησαν τη βοήθεια των Σπαρτιατών στη διαμάχη τους με την «καραβοξάκουστη Αίγινα» (Πίνδαρος). Πραγματικά, οι Σπαρτιάτες με επικεφαλής τον Κλεομένη, εκστράτευσαν εναντίον της Αίγινας. Οι νησιώτες, φοβούμενοι τη στρατιωτική δύναμη των Σπαρτιατών, συνθηκολόγησαν. ‘Όπως γράφει ο Ηρόδοτος, ο Κλεομένης στην Αίγινα «εργαζόταν για το καλό της Ελλάδας» (6,61).

Όμως, οι συμπολίτες του, δεν ενθουσιάστηκαν με την επιτυχία του Κλεομένη και με διάφορες μεθοδεύσεις και μηχανορραφίες, τον εξόρισαν.

Για την εκστρατεία εναντίον της Ελλάδας, ο Δαρείος διόρισε νέους στρατηγούς. Αντικατέστησε τον Μαρδόνιο, που θεωρήθηκε υπεύθυνος για την καταστροφή του στόλου στον Άθω (την άνοιξη του 492 π.Χ., γύρω στα 300 περσικά πλοία καταποντίστηκαν και 20.000 άνδρες πνίγηκαν από την τρικυμία), με τον Μήδο Δάτη και τον Πέρση Αρταφέρνη, ανιψιό του Δαρείου και γιο του ομώνυμου σατράπη των Σάρδεων.

Ο περσικός στρατός, συγκεντρώθηκε την άνοιξη του 490 π.Χ. στο Αλήιον της Κιλικίας. Για την αριθμητική δύναμη των Περσών, όπως συνήθως, υπάρχουν πολλές απόψεις. Ο Ηρόδοτος, κάνει μνεία μόνο για «πεζόν στρατόν πολλόν τε και εν εσκευασμένον». Ο σύγχρονος επιγραμματοποιός Σιμωνίδης, αναφέρεται σε 200.000 άνδρες. Από τους μεταγενέστερους, ο Πλάτωνας γράφει για 500.000, ο Παυσανίας 300.000 και ο Ιουστίνος για 600.000. Από τους νεότερους ιστορικούς οι Busolt και Glotz, υπολογίζουν τους Πέρσες σε 50.000 άνδρες και άλλοι σε 20.000.

Ο Peter Green, στο βιβλίο του «Οι Ελληνοπερσικοί Πόλεμοι» γράφει: «Ο Δάτης και ο Αρταφέρνης είχαν μια μαχητική δύναμη τουλάχιστον 25.000 ανδρών…οι συνολικές δυνάμεις, συμπεριλαμβανομένων των κωπηλατών και των επιστρατευομένων, υπερέβαιναν τις 80.000. Για τη διαμετακόμισή τους είχαν περίπου 400 εμπορικά πλοία και μια συνοδεία τουλάχιστον 200 τριήρων».

Οι Πέρσες στο Αιγαίο και την Εύβοια

Ο στρατός αυτός, επιβιβάστηκε σε πλοία και κινήθηκε, αιφνιδιαστικά, εναντίον της Νάξου. Οι κάτοικοι του νησιού, δεν πρόλαβαν να οργανώσουν την άμυνά τους, όπως το 499 π.Χ. Άλλοι κατέφυγαν στα ορεινά μέρη του νησιού και άλλοι εξανδραποδίσθηκαν. Οι ναοί και οι κατοικίες πυρπολήθηκαν και το νησί έμεινε υπόδουλο στους Πέρσες ως το 479 π.Χ.

Όταν οι κάτοικοι της Δήλου έμαθαν για την καταστροφή της Νάξου, κατέφυγαν στην Τήνο. Ο περσικός στόλος, κατέπλευσε στη Ρήνεια, γειτονικό νησί της Δήλου και ο Δάτης, αφού κάλεσε τους κατοίκους του ιερού νησιού να επιστρέψουν, πρόσφερε θυσία στον Απόλλωνα 300 τάλαντα θυμιάματος, όπως γράφει ο Ηρόδοτος.

Μόλις οι Πέρσες έφυγαν από τη Δήλο, ισχυρός σεισμός κατέστρεψε το νησί. Οι Πέρσες, αφού υπέταξαν τα περισσότερα νησιά των Κυκλάδων, έφτασαν στην Κάρυστο. Οι κάτοικοι της πόλης δεν δέχτηκαν να παραδοθούν, τελικά όμως αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. Η ευβοϊκή πόλη λεηλατήθηκε από τους Πέρσες, οι οποίοι στη συνέχεια, έφτασαν στην Ερέτρια που συνταραζόταν από εμφύλιες διαμάχες. Οι Αθηναίοι, με πρόταση του Μιλτιάδη, είχαν αποφασίσει να βοηθήσουν την πόλη με 2.000 κληρούχους εγκατεστημένους στη Χαλκίδα.

Ωστόσο, αυτοί μόλις έμαθαν τις εμφύλιες διαμάχες στην Ερέτρια, έφυγαν και πήγαν στον Ωρωπό. Η Ερέτρια έπεσε στα χέρια των Περσών μετά από πολιορκία 6 ημερών και προδοσία του Ευφόρβου και του Φιλάγρου. Η πόλη ισοπεδώθηκε και οι κάτοικοί της μεταφέρθηκαν ως άποικοι στα Αρδέρικκα της Σονσιανής. Ωστόσο, η Ερέτρια, ανοικοδομήθηκε σχεδόν αμέσως μετά το 490 π.Χ. από κατοίκους που είχαν καταφύγει στα βουνά της Εύβοιας. Μάλιστα, το 480 π.Χ. έστειλε 7 τριήρεις στη Σαλαμίνα!

Αθηναίοι και Πέρσες στο Μαραθώνα

Επόμενος στόχος των Περσών, ήταν η κατάληψη της Αθήνας. Ο γιος του Πεισίστρατου, Ιππίας, που είχαν μαζί τους και στον οποίον είχαν υποσχεθεί να τον επαναφέρουν στην εξουσία, τους συμβούλευσε, κατά τον Ηρόδοτο, να αποβιβασθούν στην πεδιάδα του Μαραθώνα, γιατί ήταν κοντά στην Ερέτρια αλλά και γιατί η τοποθεσία ήταν κατάλληλη για δράση του ιππικού. Παράλληλα, ο Ιππίας γνώριζε ότι οι φτωχοί χωρικοί της περιοχής (διάκριοι), ήταν αφοσιωμένοι οπαδοί των Πεισιστρατίδων. Οι Πέρσες τέλος, πίστευαν ότι αν ο αθηναϊκός στρατός εγκατέλειπε την Αθήνα για να τους αντιμετωπίσει στον Μαραθώνα, εύκολα οι οπαδοί των Πεισιστρατίδων θα επικρατούσαν στην πόλη και θα τους την παρέδιδαν.

Από την άλλη, οι Αθηναίοι, έχοντας πρόσφατο και το παράδειγμα της Ερέτριας, φοβόταν προδοσία σε περίπτωση πολιορκίας της πόλης. Ένας άλλος λόγος που τους έφερε στο Μαραθώνα, ήταν ότι η πόλη τους δεν προστατευόταν τότε από ισχυρά τείχη, δεν συνδεόταν με το, τότε λιμάνι της το Φάληρο, με τείχη και δεν είχε στόλο ώστε να αντιμετωπίσει με εξασφαλισμένο τον ανεφοδιασμό, πολιορκία διαρκείας.

Το σχέδιο για την αντιμετώπιση των Περσών στον Μαραθώνα, ανήκει στον Μιλτιάδη. Αυτός έπεισε επίσης τον πολέμαρχο Καλλίμαχο και τους άλλους στρατηγούς να μην περιοριστούν σε άμυνα αλλά να ακολουθήσουν επιθετική τακτική. Βέβαια, η πεδιάδα του Μαραθώνα προσφερόταν σε μεγάλο τμήμα της για δράση του εχθρικού ιππικού, ωστόσο ήταν ιδανική και για την αθηναϊκή φάλαγγα των οπλιτών, που υπερείχε σαφώς των Περσών.

Μόλις οι Αθηναίοι αποφάσισαν να εκστρατεύσουν στον Μαραθώνα, έστειλαν στη Σπάρτη έναν γρήγορο αγγελιοφόρο, τον Φειδιππίδη, για να ζητήσουν βοήθεια. Είτε για θρησκευτικούς λόγους (όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος), είτε για στρατιωτικούς (πόλεμος εναντίον των Μεσσηνίων και των ειλώτων), η σπαρτιατική βοήθεια δεν ήρθε έγκαιρα. Ζήτησαν κι από άλλες πόλεις βοήθεια οι Αθηναίοι, ωστόσο, μόνο οι Πλαταιείς, έστειλαν 1.000 άνδρες (κατά τον Peter Green 600 – 1.000).

Η μάχη έγινε είτε στις 13 ή 14 Αυγούστου του 490 π.Χ. ,είτε στις 9 Σεπτεμβρίου του 490 π.Χ.

Το πεδίο της μάχης

Η πεδιάδα του Μαραθώνα, πλαισιώνεται στις 3 πλευρές της από τους πρόποδες της Πεντέλης και της Πάρνηθας και, στην ανατολική πλευρά, από τη θάλασσα. Κατά την εποχή της μάχης, στο ανατολικό τμήμα της πεδιάδας του Μαραθώνα, υπήρχε εκτεταμένο έλος, ενώ ένα άλλο έλος, που λεγόταν Μπρεξίζα ή Βορός, υπήρχε στο ΝΔ στενό τμήμα της πεδιάδας μεταξύ της ακτής και του όρους Αγριλίκι.

Στο κέντρο της πεδιάδας και ΝΔ από το μεγάλο έλος, βρισκόταν ο χείμαρρος Χάραδρος και στο ΒΔ τμήμα του έλους, η πηγή Μακαρία. Τέλος, το τμήμα προς τον μυχό του κόλπου του μεγάλου έλους, η παραλιακή περιοχή του Σχοινιά καλυπτόταν από δάσος.Δυτικά και βόρεια, ορίζεται από τα βουνά Αγριλίκι, Κοτρώνι και Σταυροκοράκι.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, οι Αθηναίοι στρατοπέδευσαν κοντά σ’ ένα ναό του Ηρακλή, το «Ηράκλειον του Μαραθώνος», γράφει ο Ηρόδοτος. Η θέση της τοποθεσίας αυτής, δεν έχει καθοριστεί με ακρίβεια.

Πιστεύεται όμως, ότι βρίσκεται σ’ ένα αντέρεισμα του όρους Αγριλίκι, σύμφωνα με τους Wilcken και Bengtson. Το ύψωμα αυτό, παρουσιάζει μεγάλα πλεονεκτήματα, τόσο για την άμυνα όσο και για την επίθεση. Η επιλογή της θέσης και ο τρόπος αντιμετώπισης των Περσών, οφείλονται στον Μιλτιάδη, ο έμπειρος και εφευρετικός νους του οποίου, για πρώτη φορά, πέτυχε σε τέτοιο βαθμό, να εφαρμόσει καινούργια στρατηγική και πρωτοποριακή τακτική και να πετύχει περίλαμπρη νίκη.

Λίγο πριν τη σύγκρουση

Οι Πέρσες, εγκαταστάθηκαν στην παραλία του σημερινού Σχοινιά, στην ανατολική πλευρά της πεδιάδας, ανάμεσα στον χείμαρρο Χάραδρο και το μεγάλο έλος.
Την αυγή της επόμενης μέρας, έφτασαν και οι Αθηναίοι. Ήταν 9.000 άνδρες και μαζί τους, όπως αναφέραμε, 1.000 Πλαταιείς. Γράφει χαρακτηριστικά ο Ηρόδοτος: «Αθηναίοισι δε τεταγμένοισι εν τεμένεϊ Ηρακλέος επήλθον βοηθέοντες Πλαταιέες πανδημε». Αρχηγός των Πλαταιέων, ήταν ο Αρίμνηστος.

Συμμετείχε και άγνωστος αριθμός δούλων που πολέμησαν και σκοτώθηκαν στη μάχη. Υλοτόμησαν δέντρα και τα τοποθέτησαν εγκάρσια στην πεδιάδα, ως άμυνα απέναντι στο ιππικό του Δάτη, με τα κλαδιά τους απέναντι στον εχθρό. Ο πολέμαρχος (διοικητής), ήταν ο Καλλίμαχος από τις Αφίδνες. Ο Μιλτιάδης, υπηρετούσε ως ένας από τους στρατηγούς που ήταν υπεύθυνοι για τη διοίκηση των επιχειρήσεων επί μια ημέρα. Ανάμεσα στους άλλους στρατηγούς, ήταν ο Αριστείδης ο Δίκαιος και ο Θεμιστοκλής, ίσως και ο Ξάνθιππος, ο πατέρας του Περικλή.

Η μάχη του Μαραθώνα

Όταν οι δύο στρατοί βρέθηκαν ο ένας απέναντι στον άλλο, ήταν φανερό ότι οι μεν Αθηναίοι δεν επιθυμούσαν την άμεση σύγκρουση, περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή για δράση, ίσως και τη σπαρτιατική βοήθεια, ενώ από την άλλη πλευρά, οι Πέρσες έχοντας πληροφορίες για κάποιες διχογνωμίες στις τάξεις των Αθηναίων και με πρόσφατο το παράδειγμα της προδοτικής παράδοσης της Ερέτριας, πίστευαν ότι ήταν θέμα χρόνου η συνθηκολόγηση των Ελλήνων.

Ωστόσο, κινήθηκαν προκαλώντας τους Αθηναίους σε μάχη, καταλαμβάνοντας μια προωθημένη θέση κοντά στον χείμαρρο Χάραδρο. Οι Αθηναίοι δεν αντέδρασαν, θέλοντας, ίσως, να δημιουργήσουν κόπωση και εκνευρισμό στους αντιπάλους τους. Για επτά ημέρες, οι δύο στρατοί παρέμειναν στις θέσεις τους. Οι δέκα Αθηναίοι στρατηγοί, ήταν διχασμένοι για το αν έπρεπε να εμπλακούν σε μάχη με τους Πέρσες.

Ο Μιλτιάδης, θιασώτης της άποψης ότι πρέπει να δοθεί μάχη, έπεισε τον πολέμαρχο Καλλίμαχο, που ήταν ο εντέκατος ψηφοφόρος στο συμβούλιο των αρχηγών, για την ορθότητα των επιχειρημάτων του. «Επιπλέον η απόσυρση θα ήταν μια αυτοκτονία υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις», γράφει ο Peter Green. Φαίνεται ότι παράλληλα το πολεμικό συμβούλιο, ανέδειξε τον Μιλτιάδη ως αρχιστράτηγο.

Ο Μιλτιάδης, περίμενε να εξασφαλιστούν ορισμένες προϋποθέσεις για την επιτυχία του σχεδίου του. Μία από αυτές, ήταν η απόσυρση, έστω και για λίγο, του περσικού ιππικού από την πεδιάδα, όπου βρισκόταν ακόμα και τις νύχτες για να καλύπτει το πεζικό.

Λίγο πριν τα χαράματα της μέρας της μάχης, Ίωνες αυτόμολοι, από το περσικό στρατόπεδο, προχώρησαν μέσα στο σκοτάδι και φθάνοντας στο φράγμα από δέντρα του αθηναϊκού στρατοπέδου, ειδοποίησαν ότι το εχθρικό ιππικό είχε αποσυρθεί από την πεδιάδα. Σχετικές πληροφορίες μας δίνουν ο Έλληνας ιστορικός Έφορος (4ος π. Χ. αι.), ο Ρωμαίος ιστορικός Κορνήλιος Νέπως και το λεξικό Σουΐδα του 10ου αιώνα. Πραγματικά, το εχθρικό ιππικό είχε αποσυρθεί. Είτε γιατί στη σεληνοφώτιστη νύχτα είχε μεταφερθεί με πλοία, μαζί με τμήματα πεζικού στο Φάληρο, για την εκτέλεση αντιπερισπασμού των Περσών προς την αφρούρητη Αθήνα, είτε γιατί, όπως γράφει ο N. Hammond,   είχε μεταφερθεί προσωρινά στο περσικό στρατόπεδο, για λίγες ώρες, ως  την αυγή, καθώς είναι πολύ δύσκολο μέσα στο σκοτάδι, να ελεγχθούν και να παραμείνουν τα άλογα σε ανοιχτή πεδιάδα.

Ο Μιλτιάδης, συνειδητοποίησε ότι παρουσιάστηκε μια σημαντική ευκαιρία για να πάρουν οι Αθηναίοι τη νίκη. Υπήρχαν βέβαια δύο ακόμα προβλήματα: η αριθμητική υπεροπλία των Περσών και οι τοξότες τους. Γύρω στις 5.30 το πρωί, ξεκίνησε μια από τις σημαντικότερες μάχες της αρχαιότητας. Ο Μιλτιάδης, γνώριζε με κάθε λεπτομέρεια τα περσικά στρατιωτικά έθιμα, κάτι που αποδείχτηκε καθοριστικό για την τελική έκβαση της μάχης, όπως θα δούμε παρακάτω.

Σύμφωνα με τα ελληνικά θρησκευτικά έθιμα, ο πολέμαρχος (Καλλίμαχος), πρόσφερε πριν απ’ όλα ευλαβική θυσία στους θεούς του πολέμου. Οι οιωνοί ήταν ευνοϊκοί. Τότε ο Μιλτιάδης μίλησε στους στρατιώτες και τους είπε ότι πρέπει να πάνε γρήγορα προς την εχθρική παράταξη.

Αμέσως, αντήχησε ο παιάνας και οι σάλπιγγες. Μπήκαν μπροστά οι ασπίδες και οι Έλληνες όρμησαν προς τους Πέρσες, οι οποίοι έβλεπαν έκπληκτοι, λίγους σχετικά άντρες, χωρίς τοξότες και ιππικό, να εφορμούν εναντίον τους.

Άρχισαν λοιπόν να εκτοξεύουν βροχή από βέλη προς αυτούς. Ο Καλλίμαχος, ηγούνταν του δεξιού κέρατος, όπου ήταν τοποθετημένο το στρατιωτικό σώμα της φυλής του. Στο αριστερό κέρας, βρισκόταν οι Πλαταιείς. Η Λεοντίδα φυλή (στην οποία ανήκε ο Θεμιστοκλής) και η Αντιοχίδα φυλή (στην οποία ανήκε ο Αριστείδης), ήταν τοποθετημένες στο κέντρο της παράταξης και οι υπόλοιπες οχτώ φυλές ήταν ανά τέσσερις τοποθετημένες στις δύο πλευρές τους.

Στο κέντρο δόθηκε η πιο σκληρή μάχη. Σκόπιμα ο Μιλτιάδης και ο Καλλίμαχος, το είχαν «αδυνατίσει», διευρύνοντας το διάστημα μεταξύ των ανδρών και μείωσαν τον αριθμό των ζυγών σε 3 ή 4 το πολύ.

Ο Μιλτιάδης γνώριζε ότι ο Αρταφέρνης, όπως και όλοι οι Πέρσες διοικητές, ήταν υποχρεωμένος να τοποθετήσει τα επίλεκτα στρατεύματά του στο κέντρο και αναγκαστικά επιστρατευμένους στις πτέρυγες. Ο Μιλτιάδης διακινδύνευσε τη ρήξη του κέντρου της ελληνικής παράταξης. Εκεί όντως, πήρε ένα ρίσκο. Αν όμως ο Καλλίμαχος και οι Πλαταιείς μπορούσαν να εξουδετερώσουν τις πτέρυγες του Αρταφέρνη γρήγορα και μετά στρέφονταν να ενισχύσουν το δικό τους εξασθενημένο κέντρο, η επικράτηση επί των Περσών, θα ήταν σχεδόν σίγουρη.

Πραγματικά, οι Πέρσες και οι Σάκες, οι πιο γενναίοι και καλύτερα οπλισμένοι από τους εχθρούς, ανάγκασαν το κέντρο της ελληνικής παράταξης, παρόλο ότι σ’ αυτό ηγούνταν δύο μεγάλοι στρατιωτικοί, ο Αριστείδης και ο Θεμιστοκλής, να υποχωρήσει και άρχισαν να κυνηγούν τους Αθηναίους προς το πάνω μέρος της πεδιάδας. Ωστόσο, τα δύο άκρα της ελληνικής παράταξης, δεν πτοήθηκαν από το γεγονός αυτό.

Έχοντας απέναντί τους κατώτερους αντιπάλους, τους κατανίκησαν τρέποντας τους σε φυγή. Ενεργώντας σοφά, ο Μιλτιάδης δεν τους καταδίωξε, αλλά συγκεντρώνοντας τα δύο άκρα της παράταξης, έπεσε πάνω στους επίλεκτους άνδρες των εχθρών. Οι στρατιώτες της Λεοντίδας και της Αντιοχίδας φυλής, ανασυντάχθηκαν και πλέον, όλοι μαζί σφυροκόπησαν τους Πέρσες και τους Σάκες, αναγκάζοντάς τους να τραπούν κι αυτοί σε φυγή.

Στην προσπάθεια τους να διασωθούν, έτρεξαν προς τη θάλασσα, στην παραλία του Σχοινιά, όπου βρισκόταν τα πλοία τους. Ο Μιλτιάδης διέταξε γενική καταδίωξη των Περσών, οι οποίοι, μην γνωρίζοντας καλά την περιοχή έπεφταν ο ένας πάνω στον άλλο και πνίγηκαν στα έλη της περιοχής. Όπως γράφει ο Παυσανίας: «…της μάχης φεύγοντες εισίν οι βάρβαροι και εις το έλος ωθούντες αλλήλους» και «έστι δε εν τω Μαραθώνι λίμνη τα πολλά ελώδης – ες ταύτη απειρία των οδών εσπίπτουσιν οι βάρβαροι και σφίσι τον φόνον τον πολύν επί τούτω συμβήναι λέγοισιν». Οι υπόλοιποι Πέρσες, που ήταν και οι περισσότεροι, προσπαθούσαν να επιβιβαστούν στα πλοία ενώ τους καταδίωκαν οι Αθηναίοι, όπως γράψαμε. Εκείνες τις στιγμές, έγιναν συμπλοκές σώμα με σώμα. Τότε σκοτώθηκαν ο πολέμαρχος Καλλίμαχος, ο στρατηγός Στησίλαος και ο αδελφός του Αισχύλου Κυνέγειρος (ή Κυναίγειρος), του οποίου ένας Πέρσης έκοψε το χέρι ενώ αγωνιζόταν να αιχμαλωτίσει ένα εχθρικό πλοίο.

Οι Αθηναίοι, κατάφεραν να κυριεύσουν 7 εχθρικά πλοία. Γύρω στις 8 – 8.30 το πρωί, ώρα που και το τελευταίο περσικό πλοίο απομακρυνόταν από την ακτή, τελείωσε η μάχη του Μαραθώνα. Όμως ο περσικός κίνδυνος για την Αθήνα, δεν είχε εκλείψει.

Στη μάχη, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, σκοτώθηκαν 192 Έλληνες και 6.400 Πέρσες. Ο περσικός στόλος, απέπλευσε από τον Μαραθώνα και αφού παρέλαβε τους αιχμάλωτους Ερετριείς από τη νησίδα Αιγιλία, που βρίσκεται απέναντι από τα Στύρα, κατευθύνθηκε προς το Σούνιο με σκοπό να φτάσει πρώτος στο Φάληρο και από εκεί να αποβιβαστεί και να κινηθεί προς την αφρούρητη Αθήνα.

Ο Μιλτιάδης, άφησε στο πεδίο της μάχης την Αντιοχίδα φυλή, με τον στρατηγό της Αριστείδη, για τη φύλαξη των λαφύρων και με τον υπόλοιπο στρατό μέσω της Κηφισιάς κατευθύνθηκε προς την Αθήνα. Παρά την κόπωση, οι Αθηναίοι ύστερα από πορεία 8 – 9 ωρών, κατόρθωσαν να φτάσουν στο ναό του Ηρακλή στους Κυνόσαργες. Με τη δύση του ήλιου, οι Πέρσες έφτασαν στο Φάληρο, έμειναν για λίγη ώρα με ανοιχτά πανιά και αναχώρησαν για την Ασία: «ανακωχεύσαντες τας νέας απέπλεον οπίσω εις Ασίην». Οι Σπαρτιάτες, με 2.000 άντρες, έφτασαν στον Μαραθώνα, πιθανότατα την επόμενη μέρα της μάχης (όπως γράφουν ο Πλάτωνας και ο Ισοκράτης), διανύοντας σε τρεις μέρες μια απόσταση 240  χιλιομέτρων! Ζήτησαν να δουν τους νεκρούς, άταφους ακόμα, Πέρσες και αφού συγχάρηκαν τους Αθηναίους για τη νίκη τους, αποχώρησαν.

Πρώτος τη νίκη στον Μαραθώνα, είχε αναγγείλει στους συμπολίτες του ένας Αθηναίος οπλίτης. Κατά τον Ηρακλείδη τον Ποντικό αυτός ήταν «ο Θέρσιππος ο Ερχιεύς», οι περισσότεροι ιστορικοί όμως λένε ότι ο Ευκλής έτρεξε με την πανοπλία του κάθιδρος από τη μάχη και καθώς έφθανε στις πόρτες των αρχόντων της πόλης, τόσο μόνο μπόρεσε να πει “χαίρετε, χαίρομεν”, και ευθύς ξεψύχησε».Αντίθετα, ο Λουκιανός αναφέρει ότι ο Φειδιππίδης (ή Φιλιππίδης) ήταν αυτός που έτρεξε από τον Μαραθώνα στην Αθήνα και είπε στους άρχοντες που συνεδρίαζαν ανήσυχοι για την έκβαση της μάχης «χαίρετε, νικώμεν» και έπειτα ξεψύχησε. Πάντως, όπως είναι γνωστό σε όλους, σε ανάμνηση αυτού του κατορθώματος, καθιερώθηκε στα νεότερα χρόνια το αγώνισμα του Μαραθώνιου δρόμου (42.195 μέτρα).

Θεοί, ημίθεοι, ήρωες και ένας... σκύλος στη μάχη του Μαραθώνα

Κατά τη διάρκεια της μάχης, ο Αθηναίος Επίζηλος του Κουφαγόρα, ενώ πολεμούσε γενναία εκ του συστάδην, έχασε το φως του χωρίς να χτυπηθεί πουθενά. Ο ίδιος ανέφερε ότι στάθηκε απέναντί του κάποιος υψηλόσωμος, που τα γένια του σκέπαζαν όλη την ασπίδα και πως το φάντασμα αυτό εκείνον τον προσπέρασε, σκότωσε όμως έναν συμπολεμιστή του (Ηρόδοτος). Ο Παυσανίας γράφει ότι πήρε μέρος στη μάχη κάποιος που έμοιαζε με αγρότη στην εμφάνιση και την περιβολή.

Αυτός σκότωσε πολλούς βαρβάρους με ένα αλέτρι (άροτρο) και μετά τη μάχη εξαφανίστηκε. Όταν οι Αθηναίοι ρώτησαν τον θεό (προφανώς τον Απόλλωνα, στους Δελφούς) ποιος ήταν αυτός, έλαβαν μόνο την απάντηση ότι πρέπει να τιμούν τον ήρωα Εχετλαίο (εχέτλη=λαβή αρότρου). Έτσι, οι Αθηναίοι απεικόνισαν τον Εχετλαίο στη μεγάλη τοιχογραφία της μάχης του Μαραθώνα στην Ποικίλη Στοά της Αγοράς της Αθήνας. Στη μάχη, σύμφωνα με πολλούς μαραθωνομάχους, εμφανίστηκε το «φάσμα Θησέως», το φάντασμα του μυθικού ήρωα, το οποίο τους οδηγούσε ένοπλο εναντίον των βαρβάρων. Και ο Θησέας απεικονιζόταν στην τοιχογραφία της Ποικίλης Στοάς.

Στην ίδια τοιχογραφία απεικονίστηκε, σύμφωνα με τον Αιλιανό, και ένας… σκύλος. Κάποιος Αθηναίος είχε μαζί του στη μάχη του Μαραθώνα και ένα σκυλί, το οποίο έδειξε γενναιότητα και ως ανταμοιβή απεικονίστηκε μαζί με τον κύριό του δίπλα στους ηρωικούς μαραθωνομάχους!

Πάντως, πλην της ιστορίας με τον σκύλο, οι άλλες αναφορές ίσως οφείλονται σε θερμοπληξία ή αποτελούν αποκυήματα της φαντασίας και ψευδαισθήσεις, ως αποτέλεσμα της κόπωσης και το άγχους της μάχης. Φαίνεται πάντως ότι η περιοχή όπου έγινε η μάχη του Μαραθώνα είχε αποκτήσει υπερφυσικές ιδιότητες. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην εποχή του, 700 χρόνια περίπου μετά τη μάχη, ακούγονταν στο πεδίο της μάχης άλογα να χρεμετίζουν και άντρες να πολεμούν.

Η σημασία της νίκης των Ελλήνων

Πηγές:
- ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τ. Β,  Εκδοτική Αθηνών
- PeterGreen, «ΟΙ ΕΛΛΗΝΟΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ», εκδ. Τουρίκη, 2004
- Δημήτριος Ν. Γαρουφαλής «ΠΕΡΣΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ», εκδ. ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ 2003
- Κ. Παπαρρηγόπουλος «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», Τ. 3, εκδ. ΚΑΚΤΟΣ

Ποιοι πλήρωναν φόρους και ποια μεγαλειώδη έργα έκαναν με αυτά οι Αθηναίοι. Η φορολογική αφαίμαξη των συμμάχων και πώς εξασφάλιζαν τη διαύγεια;

Στην αρχαία Ελλάδααναμφισβήτητα υπήρχε φορολογική συνείδηση.

Και στη συνείδηση των Αθηναίων πολιτών η άμεση φορολογία ήταν σχεδόν προσβλητική.

Οι σοφοί πρόγονοί μας ζούσαν κυρίως φορολογώντας τους ξένους πολίτες που έμεναν στην Αθήνα, τους ονομαζόμενους μετοίκους.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν πλήρωναν και οι ίδιοι φόρους.

Και ειδικά οι πλούσιοι που αναλάμβαναν τις περίφημες χορηγίες.

Οι φόροι κατά κανόνα έπιαναν τόπο και λαμπρότερο παράδειγμα από τον Παρθενώνα δεν θα βρείτε πουθενά στον κόσμο.

Δείτε το βίντεο της «Μηχανής του Χρόνου»…

Κατά την ανασκαφή ενός τύμβου στην Κριμαία, βρέθηκε θολωτός τάφος που προσδιορίζεται ότι ήταν της εποχής του Μεγάλου Αλεξάνδρουκαι περίπου 50 χρόνια μετέπειτα αυτού, ο οποίος ανήκε στην περίοδο του Ελληνικού Βασιλείου του Βοσπόρουσύμφωνα με το γραφείο Τύπου του Ρωσικού Ινστιτούτου Αρχαιολογίας (РАН).

«Αυτό το ανάχωμα αναγέρθηκε το δεύτερο μισό του 4ου αιώνα π.Χ. την περίοδο του ελληνικού Βασιλείου του Βοσπόρου, στο οποίο συμπεριλαμβάνονταν η χερσόνησος του Κερτς και άκμασε στον Βόρειο Εύξεινο Πόντο, που αποτέλεσε ένα σημαντικός σιτοβολώνας του συνόλου του ελληνικού κόσμου», ανέφερε στο Ria.ru, η επικεφαλής της ερευνητικής ανασκαφικής ομάδας του τμήματος της αρχαιολογίας των Σκυθών- Σαρματών, του Ινστιτούτου Αρχαιολογίας, Ιρίνα Ρουκαβισνίκοβα.

Από την ελληνιστική εποχή έχουν βρεθεί πολλά αντικείμενα- ερείπια κτηρίων, πολλά αγγεία, αγάλματα, είδη οικιακής χρήσης, κοσμήματα.

Το βασίλειο του Βοσπόρου, ιδρύθηκε από Έλληνες και είχε μεικτό πληθυσμό – Έλληνες και εντοπίους, είχε καθιερώσει την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό. Στην περιοχή του Βασιλείου, στο οποίο περιέχονταν η χερσόνησος της Κριμαίας και η χερσόνησος Ταμάν στα Στενά του Κέρτς, έχουν βρεθεί και άλλοι τύμβοι, ιδιαίτερα ο «αυτοκρατορικός τύμβος» στο χωριό Αντζιμούσκαϊ (Аджимушкай).

Πρόκειται για ένα θολωτό τάφο μήκους 20 μέτρων που βρέθηκε το 1837, και όπως πιστεύουν οι επιστήμονες, σε αυτόν θάφτηκε ένας από τους βασιλείς του Βοσπόρου.

Ο πρόσφατα ανακαλυφθείς θολωτός τάφος είναι περίπου της ίδιας ηλικίας, αλλά σε διαστάσεις είναι μικρότερος, περίπου 10 μέτρων σε μήκος και εικάζεται ότι εκεί θάφτηκε ευγενής της εποχής.

Στα σκαλοπάτια που οδηγούν στην είσοδο του θαλάμου του τάφου, βρέθηκε πρόχειρος τάφος ενός παιδιού που αναφέρεται στον 1ο μετά Χριστό αιώνα. Εκεί βρέθηκαν γυάλινη φιάλη, χάλκινα κουδούνια και χάνδρες καθώς και ένα δοχείο στο οποίο περιείχε την τέφρα από το ανθρώπινο σώμα.

Από ότι διαφαίνεται ο θολωτός τάφος είχε επαναχρησιμοποιηθεί αργότερα, καθώς βρέθηκαν αντικείμενα που ανάγονται στον δεύτερο μισό του 1ου αιώνα π.Χ.

pronews.gr

Ο János Juan Móricz, ένας ερευνητής που κατάφερε να διερευνήσει τις εκτεταμένες εγκαταλελειμμένες αρχαίες υπόγειες σήραγγες του σπηλαίου Tayos.

Ενώ εξερευνούσε, ο Móricz ισχυρίστηκε ότι πέρασε από ένα μυστικό πέρασμα που οδήγησε σε αίθουσες γεμάτες με χρυσά κοσμήματα και νομίσματα και μια χρυσή σαρκοφάγο τοποθετημένη μέσα σε μια άθικτη, αρχαία μεταλλική βιβλιοθήκη, που περιείχε βιβλία κατασκευασμένα από ένα περίεργο μέταλλο.

Η έρευνα του κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η χρυσή περικεφαλαία, μαζί με τη σαρκοφάγο και τη μεταλλική βιβλιοθήκη που βρίσκεται μέσα στις τεχνητές σήραγγες, είχαν τοποθετηθεί εκεί από έναν χαμένο πολιτισμό.

Δείτε το ακόλουθο βίντεο:

Η λέξη Μυστήριο στην αρχαία Ελλάδα σήμαινε το απόρρητο, το μυστικό, το άρρητο μέρος μιας τελετής ή λατρείας οι οποίες δεν γινόταν φανερές σε άτομα που δεν είχαν μυηθεί. Όπως φαίνεται και ετυμολογικά η λέξη παράγεται από το ρήμα Μυείν δηλαδή κλείνω και αναφέρεται κυρίως στα μάτια και στα χείλη.

Εκείνοι που μυούνται στα μυστήρια του υπερβατικού, απαγορεύεται να τα ανακοινώσουν σε άλλους μη μυημένους , πρέπει να κλείνουν το στόμα τους. Τα αρχαία Μυστήρια ήταν ίσως η ανώτερη πνευματική κληρονομιά στην αρχαία Ελλάδα.

Ήταν κυρίως κρυφές λατρείες, όπου έπρεπε πρώτα κανείς να μυηθεί, κοινώς να εισαχθεί. Ο οπαδός αυτής της λατρείας ονομαζόταν Μύστης και το πρόσωπο που τον εισήγαγε σ'αυτή Μυσταγωγός. Κάθε μυστηριακή κοινότητα είχε τα κοινά γεύματα, τους κοινούς χορούς και τις ιεροτελεστίες, όπου άνθρωποι που έσμιξαν στο ίδιο χορό, που συμμετείχαν στα ίδια δρώμενα ένιωθαν για πάντα ενωμένοι.

Στην εσωτερική έννοιά τους παρουσίαζαν τις αιώνιες αλήθειες είτε ήταν φυσικές είτε ήταν πνευματικές που διατηρήθηκαν στο πέρασμα χιλιάδων ετών. Από τα λίγα που γνωρίζουμε για αυτά φαίνεται ότι παρουσίαζαν αλληγορικές αναπαραστάσεις που συμβολίζουν τα πεπρωμένα των ψυχών μετά θάνατον, το νόμο και την ενότητα που συνδέουν όλα τα όντα. Επίσης ήταν τελετουργίες για την ευκαρπία της γης, για την πολυπόθητη βροχή.

Και υπήρχαν πάντα τοπικά μυστήρια, αλλά και μυστήρια που απόκτησαν πανελλήνια εμβέλεια όπως τα Ελευσίνια, τα Ορφικά, τα Κρητικά και τα Καβείρια κ.α..

Όλα σχεδόν επηρεασμένα από αυτά της Αιγύπτου, αναδιοργανώθηκαν με την παρέμβαση μεγάλων μυστών και ιεροφαντών που θήτευσαν πριν στα Αιγυπτιακά ιερά όπως ο Κάδμος, ο Ορφέας, ο Φερεκύδης, ο Επιμενίδης, ο Πυθαγόρας.

Στα μυστήρια όλων των εποχών και όλων των θρησκειών οι άνθρωποι επιδιώκουν τη βοήθεια του θεού ή των θεών. Και την επιδιώκουν από την στιγμή που μπόρεσαν να συλλάβουν την ιδέα των πανίσχυρων θεών και του υπερβατικού τους κόσμου. Τα μυστήρια εμφανίζονται σε ένα αρκετά αναπτυγμένο πολιτιστικό στάδιο του ανθρώπου. Η σύλληψη της έννοιας των θεών, των πνευμάτων και ενός υπερβατικού κόσμου που υπάρχει πέρα από τις αισθητές δυνατότητες του ανθρώπου, αποτελούν την αναγκαία προϋπόθεση για την ύπαρξη των μυστηρίων.

Βασικό στοιχείο στην τέλεση των μυστηρίων ήταν ο κύκλος των μυημένων. Αλλά έως ένα βαθμό συμμετείχαν και μη μυημένοι διαφορετικά δεν θα υπήρχε συνέχεια στα μυστήρια αν δεν υπήρχαν μυημένοι.

Εκεί μπορούσαν να λάβουν μέρος μόνο όσοι πετύχαιναν μετά από προετοιμασίες δοκιμασιών και υποσχέσεων (π.χ. περί εχεμύθειας) και μόνο τότε γίνονταν δεκτοί στο χώρο των μυημένων. Στους χώρους εκείνους που υπήρχε εξωτερική και εσωτερική λειτουργία ιδιαίτερη έμφαση δινόταν στην ψυχική ανύψωση του ανθρώπου προς την πνευματική του ολοκλήρωση και τελειοποίηση μέσω του καθαρμού και του εξαγνισμού, για να κατακτήσει ο μυημένος με την ψυχή του την αγάπη και την πνευματική ελευθερία. Το κυριότερο μέρος από την εξωτερική μύηση ήταν οι καθαρμοί και οι εξαγνισμοί, όπου το μέρος αυτό των Μυστηρίων ονομαζόταν καθάρσια ή και καθαρμοί.

Όλα τα μυστήρια του κόσμου έχουν για κέντρο τους τη Μητέρα-Γη που στους διάφορους λαούς παίρνει και ιδιαίτερα ονόματα. Στους Σουμέριους λέγεται Ιναννά, στους Βαβυλώνιους Ιστάρ, στη Συρία Αστάρτη, στη Φοινίκη Ανάθ, στην Αίγυπτο Ίσιδα, στη Μικρά Ασία λέγεται Μεγάλη Μητέρα, Κυβέλη, Δινδυμήνη, Μα, στους Έλληνες Δήμητρα ή Ρέα κ.λ.π.

Στον χώρο του Αιγαίου υπάρχει το κοινό επίκεντρο της Μεγάλης Μητέρας Γης με τις αντίστοιχες της Δ. Μικράς Ασίας, όπου στην αρχή μάλλον δεν χρειαζόταν να αναφερθεί το όνομά της. Αργότερα πήρε το όνομα Ρέα (που σημαίνει Γη - Γαία) και επίσης Δήμητρα (Γη Μήτηρ).

Στα πρώτα μυστήρια στον κόσμο του Αιγαίου υπάρχει και αρσενικός θνήσκων θεός όπως σε όλα τα μυστήρια της Μέσης Ανατολής.Στις νεότερες ανακαινίσεις των μυστηρίων εκλείπει ο θνήσκων θεός και στη θέση μπαίνει η "Κόρη - Περσεφόνη".

Ο ουράνιος σύζυγος εξακολουθεί να υπάρχει, αλλά με διάφορα ονόματα όπως: Δίας, Ποσειδώνας, Ίακχος ή και ακόμα είναι ανώνυμος θεός. Παρατηρούμε ότι στα Διονυσιακά-Ορφικά και στα Κρητικά εξακολουθεί να παίζει κύριο ρόλο ο θνήσκων θεός όπως ο Διόνυσος που ταυτίζεται με τον Όσιρη και ο Ορφέας.

Πάντως στον κόσμο του Αιγαίου και της Ελλάδας γενικότερα τα μυστήρια γίνονταν δύο φορές το χρόνο, το φθινόπωρο με τη σπορά και την άνοιξη όταν τα σπαρτά θέλουν βροχή, αλλά. σε κάθε περιοχή τα μυστήρια τελούνταν ανάλογα με το κλίμα.

Tα Ορφικά μυστήρια

Ο Ορφέας στάθηκε το έμψυχο πνεύμα της ιερής Ελλάδας, αυτός που αφύπνισε τη θεία ψυχή. Η επτάχορδη λύρα του αγκαλιάζει το σύμπαν. Κάθε χορδή της αντιστοιχεί σ'ένα ρυθμό της ανθρώπινης ψυχής ,περιέχει το νόμο μιας επιστήμης και μιας τέχνης. Η θεουργική και διονυσιακή ώθηση, που κατόρθωσε να μεταδώσει στην Ελλάδα ο Ορφέας, μεταφέρθηκε μέσα απ'αυτήν σε όλη την Ευρώπη. 

Εμφανίστηκε στη Θράκη ήταν βασιλικής καταγωγής και με τη μελωδική φωνή του ασκούσε παράδοξη έλξη. Ξαφνικά ο νέος αυτός εξαφανίστηκε. Έλεγαν ότι πέθανε, ότι κατέβηκε στον Άδη. Είχε φύγει για την Αίγυπτο όπου μυήθηκε και ξαναγύρισε μετά από πολλά χρόνια με ένα όνομα μύησης που πήρε από τους δασκάλους του. Τώρα ονομαζόταν Ορφέας ή Άρφα που σημαίνει «Εκείνος που γιατρεύει με το φως».

Οι ιερείς της Ροδόπης υποδέχτηκαν τον μύστη της Αιγύπτου σαν σωτήρα. Σε λίγο η επίδρασή του θα εισχωρήσει σε όλα τα ιερά της Ελλάδας. Αυτός καθιέρωσε τη βασιλεία του Δία στη Θράκη και του Απόλλωνα στους Δελφούς, που έβαλε τις βάσεις του Αμφικτιονικού Συνεδρίου, το οποίο υπήρξε η κοινοτική ενότητα της Ελλάδας. Τέλος με τη δημιουργία των Μυστηρίων διαμόρφωσε τη θρησκευτική ψυχή της πατρίδας του.

Στην κορυφή της της μύησης συγχώνευσε τη θρησκεία του Δία με τη θρησκεία του Διονύσου, σε μια παγκόσμια σκέψη. Οι μύστες ασπάζονταν από τα διδάγματά του το αγνό φως των υπέρτατων αληθειών. Κι αυτό το ίδιο φως έφθανε ως τον λαό κάπως μετριασμένο, όχι όμως και λιγότερο ευεργετικό, κάτω από το πέπλο της ποίησης και των μαγευτικών γιορτών. Κατ'αυτό τον τρόπο έγινε ο αρχιερέας της Θράκης, μέγας ιερέας του Ολυμπίου Δία, και για τους μύστες αυτός που αποκάλυπτε τον Ουράνιο Διόνυσο.

Ο μύθος της Ευριδίκης έχει μεγάλο ενδιαφέρον, αλλά όχι σαν ιστορία αγάπης. Είναι ένα θεολογικό κομμάτι που οικειοποιήθηκε στην αρχή ο Διόνυσος. Η Σεμέλη, η πρασινισμένη γη, προβάλλει από κάτω, χρόνο με το χρόνο μαζί της έρχεται κι ο Διόνυσος, ενώ εξαιτίας κάποιου αισθήματος ιπποτισμού οι άντρες είπαν ότι πηγαίνει για τη φέρει.

Ο ρόλος του Διόνυσου περνά στον Ορφέα. Πάντως το πάντρεμα μεταξύ του Διονύσου Ζαγρέα και του Ορφισμού δεν ήταν καθόλου εύκολο. Ο Ορφέας ως ιερέας του Διονύσου σφετερίστηκε την ανάστασή και το θάνατό του απ'όπου ξεπήδησε η όμορφη ιστορία αγάπης. Εύκολα προστέθηκε ένα στοιχείο-ταμπού, κοινό σε πολλές πρωτόγονες ιστορίες. Χθόνιες τελετές συχνά επικαλούνταν εμπεριέχοντας την ιδέα «να μην στραφεί κάποιος πίσω» (αμεταστραπί).

Στα Ορφικά Μυστήρια υπήρχαν διάφορες τελετουργίες εξαγνισμού, οι διάφορες αποχές όπως η απαγόρευση της κρεοφαγίας. Ο Ορφισμός επηρέασε και τον Πυθαγόρα που έγινε ζηλωτής του τρόπου έκφρασης του Ορφέα. Στα χρόνια δε του Πεισίστρατου ήταν πολύ δύσκολο να ξεχωρίσουν τα γνήσια Ορφικά από τα Πυθαγόρεια. Όσοι μυούνταν στα Ορφικά Μυστήρια τηρούσαν με θρησκευτική ευλάβεια μυστικές διατάξεις, οι οποίες είχαν μεγάλης ομοιότητα με τις Πυθαγορικές αρχές.

Αποτελούνταν από 9 βαθμούς και διαιρούνταν σε 3 κατηγορίες. Σε αυτά που αφορούσαν τη διαμόρφωση του ανθρώπου κι έδειχναν την προέλευσή του, σε αυτά που δίδασκαν τις δυνάμεις της φύσης, τις ποικιλίες των οργάνων των διαφόρων μορφών και μεγάλα και ιερά στα οποία δεν έπρεπε να αναφέρουν ούτε λέξη για την ύπαρξή τους.

Στην πρώτη ομάδα μυούνταν άντρες και γυναίκες και υποβάλλονταν σε πενταετή σιγή. Στη δεύτερη μυούνταν μόνο εξαγνισμένοι στο σώμα και στο νου και καθαροί από ανομήματα. Στην τρίτη μυούνταν μόνο φωτισμένοι και εμπνευσμένοι νέοι και αγνές κοπέλες με ψυχικό κάλλος.

Οι Ορφικοί Ύμνοι, μύθοι και εξορκισμοί αν και γραμμένοι σε διαφορετικές εποχές από διαφορετικούς συγγραφείς -μολονότι το όνομα του Ορφέα αρκετές φορές δεν αναφέρεται πουθενά- εκφράζουν θέματα που εντάσσονται στα πλαίσια του Ορφισμού, μιας ονομασίας που έφτασε να είναι θρησκευτική τάση αν και μερικοί μελετητές τον θεωρούν ως θρησκεία που είχε εισαχθεί από άλλες χώρες, ενώ άλλοι ως αίρεση και άλλοι ως ρεύμα ελληνικής προέλευσης με ξένες επιδράσεις, όπως η αντίληψη της Ορφικής Κοσμογονίας με το Κοσμικό Αυγό και η αθανασία της Ψυχής με την αντίληψη του Ορφικού Τροχού ή του Κύκλου του ακατάπαυστου εξαγνισμού.

Ένας μεγάλος αριθμός ελληνικών θρησκευτικών ποιημάτων σε δακτυλικό εξάμετρο αποδόθηκαν στον Ορφέα, όπως και σε παρόμοιες εικόνες, όπως οι Μούσες, ο Αριστέας, ο Επιμενίδης και η Σίβυλα. Από αυτή την τεράστια λογοτεχνία μόνο δύο παραδείγματα επιζούν ολόκληρα: μία ομάδα ύμνων συντεθειμένων κάπου γύρω στον 2ο ή 3ο αιώνα π.κ.ε., και μια Ορφική Αργοναυτική συντεθειμένη κάπου ανάμεσα στον 4ο και τον 6ο αιώνα π.κ.ε. Πρωιμότερη ορφική λογοτεχνία, που μπορεί να χρονολογηθεί μέχρι τον 6ο αιώνα π.κ.ε., επιζεί μόνο σε σπαράγματα παπύρου ή σε παραπομπές από μεταγενέστερους συγγραφείς.

Επιπρόσθετα με την λειτουργία της ως αποθήκη μυθολογικών δεδομένων μαζί με τους στίχους της Θεογονίας του Ησίοδου, η ορφική ποίηση απαγγελλόταν σε μυστηριακά τελετουργικά και εξαγνιστικές ιεροτελεστίες. Όσοι ήταν ιδιαίτερα αφοσιωμένοι σ’ αυτά τα τελετουργικά και ποιήματα συχνά ήταν χορτοφάγοι, απείχαν από το σεξ και απέφευγαν να τρώνε αυγά, πρακτική που έμεινε γνωστή ως ορφικός βίος.

Ο μυστικός λόγος των Ορφικών (το κλειδί των μυστηρίων)

Η αέναη κυκλική εναλλαγή ζωής και θανάτου των επανενσαρκώσεων της ψυχής είναι «ο μυστικός λόγος» των Ορφικών,  τον οποίον υιοθέτησαν  οι Πυθαγόρειοι και ανέλυσε διεξοδικά ο Πλάτωνας στους Διαλόγους του «Μένων», «Φαίδρος», «Φαίδων», «Πολιτεία» κ.ά. Από εδώ απορρέει η Θεωρία της Αναμνήσης, όπως καταγράφεται στις πινακίδες (έξι) που βρέθηκαν σε τάφους μυημένων, στην Πετηλία της Κάτω Ιταλίας, και μία στην Ελευθέρνα της Κρήτης. Το κείμενο της πινακίδας της Πετηλίας είναι το εξής:

«Θα βρείς μία κρήνη στα αριστερά του οίκου του Άδη δίπλα σ’ αυτήν λευκό βρίσκεται κυπαρίσσι. Σ’ αυτήν την κρήνη μην πλησίασης κοντά. Αλλά θα βρείς μιάν άλλη κοντά στης Μνημοσύνης την λίμνη, πού κρύο νερό αναβρύζει και φύλακες την φυλάνε. Πες: της γης παιδί είμαι και του έναστρου ουρανού αλλά το γένος μου είναι βεβαίως (μόνον) ουράνιο.Αυτό το γνωρίζετε και σεις οι ίδιοι. Φλέγομαι από την δίψα μου και χάνομαι δώστε μου γρήγορα κρύο νερό που αναβρύζει από της Μνημοσύνης την λίμνη. Και αυτοί θα σου δώσουν να πιής από την ιερή κρήνη Και τότε μαζί με τους άλλους ήρωες θα βασιλεύεις...». (ΟΡΦΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ, Jane Helen Harrison,, aπόδ. Eλ. Παπαδοπούλου, σελ. 142).

Οι Ορφικοί τοποθετούσαν την  πινακίδα στον λαιμό του αποθανόντως μύστη  με χρυσή αλυσίδα, ως φυλακτό. Η πινακίδα ήταν φτιαγμένη  από φύλλο χρυσού σε  εξαγωνικό κύλινδρο. Το εξαγωνικό σχήμα του κυλίνδρου περιέγραφε την ουσία της ψυχής, διότι κατά τους Πυθαγορείους ο αριθμός έξι ήταν ο αριθμός, ο οποίος είχε φθάσει στην εμψύχωσιν των όντων. Ταυτόχρονα ο Νόμος της Συμπαντικής Εξελίξης εκφράζεται με τον αριθμό αυτό. Η συνύπαρξη του αριθμού της εμψυχώσης με τον Νόμο της Εξελίξης υποδηλώνει την αέναο εξέλιξη της Παγκόσμιας Ψυχής στους σχηματισμούς των μορφών. Πράγματι Αφροδίτη και Γάμο ονόμαζαν οι Πυθαγόρειοι το έξι (Orphicorum Fragmenta, 309). Θεά της μορφοποιήσης  η Αφροδίτη και Γάμος απο όπου απορρέουν οι γεννήσεις, οι νέες έμψυχες μορφές, οι οποίες  προερχόμενες από τα δύο φύλα της φύσης (θετικό/αρνητικό, άρρεν/θύλη, φώς/σκότος, θερμό/ψυχρό, - βλέπε κυρήκειο του Ερμή/ Γίν/Γιάνκ - ), έχουν την έδρα τους στην ουσία και ποιότητα του αριθμού έξι.

Η χρυσή αλυσίδα στις πινακίδες  συμβόλιζε (οι κρίκοι) την αθανασία της ψυχής, και τις  επανενσαρκώσεις. Η πινακίδα συμπεριλάμβανε τις οδηγίες, που ώφειλε να ακολουθήσει η ψυχή του μυημένου στην νέα της ενσάρκωση. Τότε μαζί με τις άλλες υπό επανεσάρκωση ψυχές, η ψυχή του μυημένου έφθανε στο τόπο, όπου υπήρχε στην αριστερά πλευρά μία κρήνη (βρύση),  και δίπλα της ένα λευκό κυπαρίσσι.  Αύτη ήταν η κρήνη της Λήθης, η οποία δεν ονομαζόταν και δεν φυλασσόταν. Ότι δεν ονομάζεται, δεν έχει νοητή υπόσταση, εφ’ όσον είναι αδύνατον να καταγραφούν από τον Νου οι ιδιότητες του και να αποτυπωθούν στην μνήμην με σημείο αναφορά  το συγκεκριμένο όνομα (για αυτό τον λόγο και στις μαγικές επικλήσεις είναι αναγκαίο να αναφέρεται ένα όνομα. Δεν είναι επίσης τυχαίο πως αντίστοιχα, όταν ο Μωυσής ρώτησε τον Θεό στην παλαιά διαθήκη το όνομα του έγινε ο εξής διάλογος : “Καλά, εγώ θα πάω στους Ισραηλίτες και θα τους πω, “ο Θεός των προγόνων σας με έστειλε σ'εσάς”. Αυτοί όμως θα με ρωτήσουν “ποιο είναι το όνομά του;” Τι θα τους πω;” Τότε ο Θεός απάντησε στο Μωυσή: “ ΕΓΩ ΕΙΜΑΙ ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΕΙΜΑΙ. Έτσι”, του λέει, “θα μιλήσεις στους Ισραηλίτες: “ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ μ'έστειλε σ'εσάς" ). Στην δεξιά πλευρά υπήρχε η λίμνη της Μνημοσύνης, η οποία κατωνομαζόταν και εφρουρείτο.

Το νερό της βρύσης και της λίμνης  είναι το κατ’ εξοχήν σύμβολο της μνήμης ή της απουσίας της, αναλόγως της προελεύσεως και της σχέσης του με τον περιβάλλοντα χώρο. Η διαφορά έγκειται πρώτον στην φύση  του ύδατος (καθαρόν/ακάθαρτον) δεύτερον στην θέση (δεξιά/αριστερά), από την οποία αυτό αναβλύζει και τρίτον από την  πρώτη αρχή της γέννησης του, της φύσεως της πηγής του. Από την αριστερή κρήνη πίνουν από το νερό της λήθης οι περισσότερες προς ενσάρκωση ψυχές. Προφανώς δεν γνωρίζουν ότι πρόκειται να απωλέσουν την μνήμη τους, επειδή η κρήνη δεν κατονομάζεται. Άλλωστε οι ψυχές «των πολλών» είναι πολύ διψασμένες, διότι επείγονται να ενσαρκωθούν, επομένως δεν καθυστερούν στην δεξιά λίμνη, η οποία φρουρείται.

Το λευκό κυπαρίσσι δίπλα στην αριστερή κρήνη, σημειοδοτεί με την απουσία χρώματος, την απουσία της μνήμης. Στόχος της αριστερής κρήνης, πού δεν κατονομάζεται δι’ ευνοήτους λόγους, είναι να σβήσει από την ψυχή «των πολλών» τις προγενέστερες μνήμες και τις εμπειρίες της. Στην δεξιά πλευρά υπάρχει κρήνη, η οποία προέρχεται από την φυλασσομένη λίμνη της Μνημοσύνης, το νερό της οποίας είναι άφθονο. Ο μυημένος ο οποίος είναι ικανός να πιεί από την λίμνη της Μνημοσύνης, δεν θα στερηθεί τις  μνήμες του. Διότι μυημένος είναι ο έχων κατακτήσει την γνώση της αιτίας των πραγμάτων και δεν αρκείται στα φαινομενικά αποτελέσματα, τα παρουσιαζόμενα στον κόσμον των αισθήσεων.

Η λίμνη φρουρείται από ισχυρούς, αγρύπνους φύλακες.  Από την δεξιά κρήνη απαγορεύεται να πιούν οι ψυχές πλην των μυημένων, οι οποίοι δηλώνουν στους φύλακες την ουρανία καταγωγή τους λέγοντας: «Γης παις ειμί και ουρανού αστερόεντος, αυτάρ εμοί γένος ουράνιον. τόδε δ’ ίστε και αυτοί. Διψίη δ’ ειμί αύη και απόλλυμαι. Αλλά δότ’ αίψα ψυχρόν ύδωρ προρρέον της Μνημοσύνης από λίμνης». (Της Γης παιδί είμαι και του έναστρου Ουρανού• το γένος μου είναι βεβαίως ουράνιο. Αυτό το γνωρίζετε και οι ίδιοι. Φλέγομαι από την δίψα μου και χάνομαι• δώστε μου γρήγορα κρύο νερό που αναβρύζει από της Μνημοσύνης την λίμνη).

Η ψυχή του μυημένου κατονομάζει Μνημοσύνην την λίμνη. Γνωρίζει δηλαδή ότι, εφ’ όσον πίεί από αυτή, δεν θα απολέσει την Μνήμη του. Τονερό το οποίον στην περίπτωση της λήθης είναι η αίτια αφαιρέσεως της μνήμης,  στην κρήνη της Μνημοσύνης είναι αιτία αναδύσεως των αναμνήσεων των προγενέστερω  βίων της από το βάθος της λίμνης. Η  μυημένη ψυχή αρνείται να παρασυρθεί  από το αίσθημα της δίψας της επίγεας ζωής, η οποία βρίθει λαθών και φαντασιώσεων, ακριβώς διότι δεν επιθυμεί να λησμονήσει τόσο την καταγωγή, όσον και τα βιώματα των παλαιοτέρων ενσαρκώσεων της. Διαισθάνεται ότι αυτά υπάρχουν ακόμη «δυνάμει» στο βάθος της λίμνης — του υποσυνειδήτου της θα λέγαμε σήμερα. Δικαίωμα να πίουν από την κρήνην της Μνημοσύνης έχουν μόνον οι ψυχές, πού γνωρίζουν την προέλευση  της ουρανίας καταγωγής τους. Η Ορφική Θεωρία της αναμνήσης αναπτύσεται πλήρως στους διαλόγους του Πλάτωνος  (Π«Πολιτεία» 498C, θεωρία των μετενσαρκώσεων).

Το μυστικό κλειδί το οποίο των Ορφικών Πινακίδων, είναι η επίγνωσις του γένους της διπλής καταγωγής του  ανθρώπου: από την Γη το σώμα και από τις Ουράνιες σφαίρες η αθάνατη ψυχήτου. «Η μεν ψυχή τω θείω, το δε σώμα τω θνητώ». (Πλάτωνος «Φαίδων» 80 Α) Γης παις ειμί: Γη, η μητέρα του, η Γη Μήτρα, η Δήμητρα των Ελευσινίων Μυστηρίων, την οποία τιμά, από την οποία γεννήθηκε και στην οποία θα επιστρέψει το φθαρτό μέρος της υπόστασης του, το σώμα του. Και Ουρανού αστερόεντος: Ουρανός, ο έναστρος νους της αθανάτης φύσης  του πατρός του, του επιτρέπει να αναγνωρίζει την ουρανία του καταγωγή, η οποία οδηγεί στην αθανασία καθ’ ομοίωσιν του πατρός του.

Και στίς  δύο περιπτώσεις, της Λήθης και της Μνημοσύνης, σύνδεσμος και κοινός συμβολικός όρος είναι το νερό. Διότι κατά τον Όμηρο δια του ύδατος έρχεται στην ζωή  η ψυχή με τον ένσαρκον φορέα της στο Ζώδιο του Καρκίνου προς την Βόρεια Θύρα του Άντρου των Νυμφών. Κατά τον Ηράκλειτο προσδιοριστικό στοιχείο των μετενσαρκώσεων είναι το υγρό στοιχείο (απ. 12, 36, 76, 117). Επίσης ο Πλάτωνας στην Πολιτεία (621 Β), στον μύθο του Ηρός, αναφέρει ότι «όποιος έπινε περισσότερο νερό από τον Αμέλητα ποταμό, λησμονούσε τα πάντα». Επιπροσθέτως το ύδωρ είναι το στοιχείο της συναισθηματικής έδρας της ψυχής.

Ο Ποσειδώνας, ο άναξ των συναισθηματικών υδάτων, σείει με την τρίαινα του το τρις-υπόστατο είναι του όντος. Κανείς φορέας (επιθυμητικός/σωματικός, θυμικός/ψυχικός, λογιστικός/νοητικός, «Φαίδρος» ο μύθος του Ηνιόχου 246), εξαιρείται της κυριαρχίας του αδελφού του Διός, του Ποσειδώνος. Διότι αυτός είναιο «ο δεύτερος, που του έλαχε ο κλήρος να βασιλεύει στα  πάντα μετά τον Δία), σύμφωνα με Ορφικό Ύμνο. Ως δεύτερος ο Ποσειδών είναι ο άρχων του μέσου χώρου των ενσαρκοθέντων  όντων. Ζευς, ο πρώτος άναξ του Ολύμπου, είναι ο άναξ της Νοήσεως και των Συλλογισμών.

Ο ένσαρκος φορεύας - το σώμα-, μετά τον θάνατο επιστρέφει στο στοιχείο εξ όσων συνετέθει, αυτό  της Γης. Εκεί θα φιλοξενηθεί το φθαρτό σώμα από την Μεγάλην Μητέρα Δή- μητρα. Η ψυχή μεταξύ δύο ενσαρκώσεων «μεταβάλλον αναπαύεται» είπε ο Ηράκλειτος (Απ. 84α), επεξεργαζομένη τις εμπειρίες των ενσαρκώσεων της, προετοιμαζόμενη για την μελλοντική της νέα ενσάρκωση.

(πηγή)

Eπιλογές, επεξεργασία, επιμέλεια δημοσιεύσεων/αναδημοσιεύσεων Πλωτίνος

1. Δοξασία

Αρχικώς λοιπόν θα αναφέρουμε ότι όπως εξηγεί ο Πρόκλος, στο «Περί πρόνοιας και ειμαρμένης και του εφ ημί, 27 – 32», η γνώση που οι παλαιοί συνήθιζαν να αποδίδουν πρώτη στις ψυχές που αρχίζουν να καθαίρονται ήταν : η δοξασία [δόξα], που χαρακτηρίζει όσους μέσα από την εμπειρία τους εκπαιδεύονται στις πράξεις, και όσους ξεκινούν να απελευθερώνονται από τα ανθρώπινα και να ασχολούνται με τα όντως Όντα. Γιατί και η εκπαίδευση είναι κάθαρση της αμετρίας των παθών, και πολύ περισσότερο η πορεία από τη μετριοπάθεια στην απάθεια, όταν η λογική θέλει ακόμα να συμπάσχει, αλλά με μέτρο, και αποτινάσσει όλα τα δεσμά των παθών.

2. Εικασία

Η επόμενη μορφή γνώσης, υψηλότερη, ξεκινάει από κάποιες αρχές που εκλαμβάνονται ως δεδομένες [εικασίες], γνωρίζει τις αιτίες και καταλήγει πάντα στα αναγκαία συμπεράσματα. Τέτοιος είναι ο συλλογισμός που ξεκινώντας από αναπόδεικτες αρχές ανακάλυψε την αριθμητική και τη γεωμετρία, οι οποίες είναι ανώτερες από την γνώση που στηρίζεται μόνο στην δοξασία, επειδή αυτές συλλογίζονται και καταλήγουν σε συμπεράσματα ξεκινώντας από αναπόδεικτες αρχές. Επειδή όμως σταματούν στις δικές τους αρχές παραλείπουν τις υψηλότερες αιτίες αυτών των αρχών, για αυτό λοιπόν αποδεικνύουν ότι υπολείπονται από την τελειότατη γνώση.

3. Διαλεκτική

Ανεβαίνοντας σε ένα ανώτερο επίπεδο, βρίσκεται η τρίτη μορφή γνώσης που ανεβαίνει μέχρι το ανυπόθετο Ένα μέσα από όλα τα είδη, διαιρώντας κάποια, αναλύοντας κάποια άλλα, δημιουργώντας πολλά από το ένα και ένα από τα πολλά. Αυτή την γνώση ο Σωκράτης στην Πλατωνική «Πολιτεία, 534.e» την ονομάζει διαλεκτική ή διάνοια και την τοποθετεί πριν την νόηση –  την όρισε δε ως το «επιστέγασμα των μαθηματικών – θριγκὸς τοῖς μαθή μασιν ἡ διαλεκτικὴ», ενώ στην «Επινομίδα, 992.a» την αποκαλεί κοινό δεσμό τους – «δεσμὸς γὰρ πεφυκὼς πάντων τούτων εἷς ἀναφανήσεται διανοουμένοις». Γιατί από αυτή και ο γεωμέτρης και οποιοσδήποτε άλλος επιστήμονας θα πάρει την θεωρία για τις δικές του αρχές, θεωρία η οποία ξαναενώνει τις πολλές αρχές που διαιρέθηκαν από την μία αρχή των πάντων. Ότι το Ένα υπάρχει σε όλα τα όντα και ότι αντιστοιχεί στο σημείο της γεωμετρίας, στη μονάδα της αριθμητικής και στο πιο απλό στοιχείο κάθε επιστήμης, το αποδεικνύει κάθε επιστήμη παράγοντας από το απλό στοιχείο της όσο εμπίπτουν στον τομέα της. Όμως καθένα από αυτά τα απλά στοιχεία λέγεται και είναι μια συγκεκριμένη αρχή, ενώ η αρχή όλων των όντων είναι η γενική αρχή. Και μέχρι αυτό ανεβαίνει η ύψιστη των επιστημών.

4. Νόηση

Ανεβαίνοντας ένα ακόμη επίπεδο, βρίσκεται η τέταρτη μορφή γνώσης, πιο απλή από την προηγούμενη. Την γνώση αυτή, η οποία δεν χρησιμοποιεί πλέον συλλογιστικές μεθόδους, όπως τις αναλύσεις, τις συνθέσεις, τις διαιρέσεις ή τις αποδείξεις, αλλά ατενίζει τα όντως Όντα με απλές συλλήψεις και ενοράσεις, την εξυμνούν όσοι μπορούν να ενεργούν σύμφωνα με αυτήν, αποκαλώντας την πλέον με σεβασμό Νόηση και όχι επιστήμη. Άλλωστε, ο σταγειρίτης Αριστοτέλης, στα έργο του «Αναλυτικά Ύστερα, Α’ 3, 72.b 24», λέγει ότι η εντός μας νόηση είναι ανώτερη από την επιστήμη, μιας και είναι εκείνη με την οποία γνωρίζουμε τους «Όρους» για τους οποίους ο ίδιος ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια, Ζ’ 8, 1142.a 25-30» λέγει ότι είναι εκείνες οι αρχές «ὧν οὐκ ἔστι λόγος», είναι δηλαδή εκείνες οι αρχές οι οποίες δεν γίνονται αντιληπτές από τον συλλογισμό και την λογική απόδειξη αλλά από την νοητική ενόραση – μάλιστα οι Όροι διαφέρουν από τις υποθέσεις, στον βαθμό που οι υποθέσεις θεωρούνται ως δεδομένες από την ανθρώπινη σκέψη για να αποτελούν την αρχή του συλλογισμού, ενώ οι Όροι είναι από μόνοι τους δεδομένοι. Ο Πλάτων επίσης στον «Τίμαιο, 37.c» δηλώνει πως η νόηση και η επιστήμη είναι γνώσεις της ψυχής για τα όντα – «ὅταν δὲ αὖ περὶ τὸ λογιστικὸν ᾖ καὶ ὁ τοῦ ταὐτοῦ κύκλος εὔτροχος ὢν αὐτὰ μηνύσῃ, νοῦς ἐπιστήμη τε ἐξ ἀνάγκης ἀποτελεῖται». Γιατί φαίνεται πως υπάρχει επιστήμη της ψυχής, εφόσον η ψυχή είναι γνώση. Και βέβαια υπάρχει και νόηση της ψυχής, εφόσον η ψυχή είναι εικόνα της όντως νοήσεως. Γιατί ο νους με το να ορά ή ορθά με το να είναι τα νοητά, μέσω μιας σύλληψης και επαφής με τα αντικείμενα της νόησής του γνωρίζει τόσο τον εαυτό του ως υποκείμενό που νοεί όσο και εκείνα που βρίσκονται εντός του, και για αυτό νοεί τι είναι εκείνα, και ταυτόχρονα νοεί ότι ο ίδιος τα νοεί, και έτσι γνωρίζει ποιος είναι ο ίδιος. Με το να μιμείται, λοιπόν, η ψυχή αυτόν όσο μπορεί, γίνεται και η ίδια νους, υπερβαίνονται την επιστήμη και αφήνοντας τις ποικιλόμορφες μεθόδους με τις οποίες διακοσμείτο προηγουμένως. Και ανυψώνοντας μόνο το όμμα της στα όντας Όντα, τα νοεί και η ίδια με την επαφή, όπως ο Νους. Όμως η ψυχή έρχεται σε επαφή με διαφορετικό ον κάθε φορά, ενώ ο νους έρχεται σε επαφή με όλα ταυτόχρονα. Γιατί «ο πατέρας των πάντων έδεσε την ψυχή με το πεπρωμένο», συνεπώς και για τον λόγο ότι η ψυχή είναι συνδεδεμένη με το πεπρωμένο, δεν δύναται να φτάσει πλήρως τον νου και να γίνει η ίδια νους, έτσι η νόησή της δεν είναι ταυτόχρονη και υπερ-χονική, όπως του νου, αλλά πάντα χρονική.

5. Άρρητη γνώση

Ανεβαίνοντας ένα ακόμη επίπεδο, το ύστατο, βρίσκεται η πέμπτη μορφή γνώσης, η οποία επαινείται από τους θεολόγους των Ελλήνων που συνηθίζουν να επαινούν την γνώση που βρίσκεται πάνω από τον νου και να την κατονομάζουν ως μια μανία αληθινά ένθεη – βλέπε και «Συμπόσιο, 218.b» αλλά και «Φαίδρο, 245.b-c». Στο πέμπτο αυτό επίπεδο ανέβηκαν πολλοί λίγοι φιλόσοφοι και θεολόγοι (Πλάτων, Πυθαγόρας, Ορφέας κ.λπ). Ο Αριστοτέλης, για παράδειγμα, ανέβηκε μέχρι τη νοητική ενέργεια (τέταρτο επίπεδο) και θέλησε να μας πείσει ότι δεν υπάρχει τίποτα πάνω από αυτήν (κάθε φιλόσοφος ανάλογα με την διανοητικότητα και πνευματικότητά του ανεβαίνει σε ένα ορισμένο ύψος). Λένε, οι μεγάλοι θεολόγοι, λοιπόν, ότι αυτή είναι το «Ένα» της ψυχής και ότι δεν διεγείρει πλέον την νοητική δύναμη της ψυχής αλλά συνδέει την ψυχή άμεσα με το Ένα. Γιατί τα πάντα αναγνωρίζονται από το όμοιό τους : το αισθητό από το αισθητό, το επιστητό από την επιστήμη, το νοητό από τον νου, το Ένα από το ενιαίο. Γιατί, όπως είπαμε, όταν η ψυχή νοεί ακόμα, γνωρίζει τον εαυτό της και επίσης γνωρίζει μέσω της επαφής όσα νοεί. Όταν όμως υπερ-νοεί, αγνοεί και τον εαυτό της και εκείνα, και απολαμβάνει την ηρεμία που της παρέχει η σύνδεσή της με το Ένα, κλείνοντας τα όμματα στις γνώσεις, μένοντας άφωνη και σιωπηλή με μία εσωτερική σιωπή. Γιατί πως αλλιώς μπορεί να συνδεθεί με εκείνο που είναι το πιο ανέκφραστο από όλα, αν όχι κοιμίζοντας τους λόγους που έχει εντός της; Γίνεται, λοιπόν, Ένα για να ορά το Ένα ή ορθά για να μην ορά το Ένα. Γιατί όταν ορά, θα δει το νοητό Ένα και ότι το Ένα που βρίσκεται πάνω από τον Νου, και θα νοήσει κάποιο Ένα και όχι το «αὐτοέν». Όταν, λοιπόν, πραγματοποιεί αυτή την όντως θεϊκή ενέργεια της η ψυχής και πιστέψει μόνο στον ίδιο του τον εαυτό, δηλαδή στο «άνθος του νου», και εξασφαλίσει στον εαυτό του μια ηρεμία όχι μόνο από τις εξωτερικές κινήσεις αλλά και από τις εσωτερικές και γίνει θεός όσο αυτό είναι δυνατόν στην ψυχή, τότε μόνο θα γνωρίσει όπως γνωρίζουν ου Θεοί τα πάντα με τρόπο άρρητο.

Όσο, όμως, (περί)στρεφόμαστε γύρω από αυτά που βρίσκονται εδώ κάτω, θα έχουμε δυσκολίες στο να πειστούμε ότι το θείο γνωρίζει τα πάντα αδιαίρετα και υπεραιωνίως, ότι τα όντως Όντα είναι αιώνια, ότι όσα γεννιούνται εξελίσσονται μέσα στον χρόνο και ότι μέσα στο Ένα δεν υπάρχει ούτε χρόνος ούτε αιώνας (αιωνιότητα)!

Πηγές

Πρόκλος

Περί Πρόνοιας και Ειμαρμένης και του εφ ημήν, κεφάλαιο 27.1  –  32.21.

Κατά Πλάτωνος Θεολογία, Βιβλίο Α, 12.1 – 32.15, 104.20 – 106.1, 114.25 – 125.2.

Σχόλια εις τον Κρατύλο του Πλάτωνος, 16. 1 – 23, 51.45 – 52.7, 71. 1 – 172, 88. 1 – 17.

Εις τας Πλάτωνος Πολιτείας Υπόμνημα, βιβλίο Α’ [συνέχεια], 91.1 – 92.30   &   147. 1 – 25.

Εις τον Πλάτωνος πρώτον Αλκιβιάδη, 69.1.

ΤοΙερό των Αιγυπτίων Θεώνείναι ένας εξαιρετικής σημασίας αρχαιολογικός χώρος για την Αττική, ο οποίος είναι επισκέψιμος από το 2001, ενώ οι ανασκαφές συνεχίζονται συστηματικά μέχρι σήμερα.

Πρόκειται για ένα συγκρότημα με πολυάριθμα οικοδομήματα που χρονολογείται γύρω στο 150-160 μ.Χ. και αποδίδεται στον Ηρώδη Αττικό, ενώ εκτός από το κυρίως ιερό έχει ανασκαφεί και πολυτελές λουτρικό οικοδόμημα - βαλανείο, που παραπέμπει σε θέρμες αυτοκρατορικού τύπου σε μικρογραφία, και στο οποίο πραγματοποιούνταν οι απαραίτητοι καθαρμοί πριν από τις λατρευτικές τελετουργίες. Το ιερό ήταν αφιερωμένο στον Σάραπι, εξελληνισμένη μορφή του θεού Όσιρι, κι εκεί τελούνταν οι μεγάλες εορτές του Σάραπι και της Ίσιδας, ενώ λατρευόταν, επίσης, ο γιος τους Ώρος. Κατά τη διάρκεια των ανασκαφών έχουν έρθει στο φως μεγάλης αξίας ακέραια μαρμάρινα γλυπτά και πήλινα τελετουργικά σκεύη, τα οποία φιλοξενούνται σε ειδική αίθουσα στην έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Μαραθώνα.    

Η κ.Πέλλη Φωτιάδη από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής και μέλος της επιστημονικής ομάδας της ανασκαφής του Ιερού απαντά στις ερωτήσεις του LIFO.gr.

— Πότε ξεκίνησε η ανασκαφή στην περιοχή και ποια είναι μέχρι τώρα τα ευρήματα;

Οι αρχαιότητες στο ανατολικό τμήμα του Μικρού Έλους του Μαραθώνα ή «Μπρεξίζας» είχαν επισημανθεί από παλαιά, από ξένους περιηγητές που αναφέρουν τη θέση ως «Νησί», όπως την αποκαλούσαν οι ντόπιοι, μια νησίδα γης που ξεπρόβαλλε από το υπόλοιπο έλος εξαιτίας τεχνητών έργων - τάφρων και λιμένα - των ρωμαϊκών χρόνων. Από παλαιά στη θέση είχε αναφερθεί η ύπαρξη πολυάριθμων ευρημάτων, όπως επιτάφιοι κιονίσκοι, σαρκοφάγοι, επιτύμβιες στήλες, γλυπτά και αρχιτεκτονικά μέλη, και πιθανότατα, πριν την κατασκευή του ρωμαϊκού τεμένους, στην περιοχή να εκτεινόταν νεκροταφείο των κλασικών χρόνων του αρχαίου δήμου της Προβαλίνθου.  

Στα 1792, σχέδιο του Γάλλου πρόξενου στην Αθήνα Louis S. Fauvel, αποτυπώνει αρχαία ερείπια πάνω σε νησίδα. Αναζητώντας εδώ τον τάφο των Αθηναίων της περιώνυμης μάχης του 490 π.Χ., ο Fauvel ανέσκαψε, αποκάλυψε και απομάκρυνε στο εξωτερικό τις προτομές του Ηρώδη Αττικού και των αυτοκρατόρων Μάρκου Αυρηλίου και Λουκίου Βέρου, οι οποίες σήμερα βρίσκονται στο Λούβρο και στο μουσείο Ashmolean της Οξφόρδης.

Τη δεκαετία 1920-1930, στην παραλία μετά το 33ο χιλιόμετρο της λεωφόρου Αθηνών - Μαραθώνος, στην Μπρεξίζα, ο Γεώργιος Σωτηριάδης επισήμανε τα κατάλοιπα λιμενικών έργων, προκυμαίας και ισχυρών κτιστών τάφρων των χρόνων του Ηρώδη Αττικού. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, κατά την κατασκευή ξενοδοχειακού συγκροτήματος, στη νότια όχθη του ρέματος Rockfeller αποκαλύφθηκε τμήμα του βόρειου πυλώνα και του περιβόλου του κυρίως ιερού που ήταν αφιερωμένο στη λατρεία αιγυπτίων θεών αλλά και πλακόστρωτη πομπική οδός που οδηγεί σε κεντρική ορθογώνια κλιμακωτή κατασκευή, πιθανότατα ναΐσκο. Το 1974 διερευνήθηκε, επίσης σωστικά, μεγάλο μέρος πολυτελούς λουτρικού κτιρίου (βαλανείου) στα νότια του ιερού.

Από το 2001 στον σημαντικό αυτό -μοναδικής σημασίας για την Αττική- και επισκέψιμο, πλέον, αρχαιολογικό χώρο διενεργούνται συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές. Μέχρι σήμερα έχουν έλθει στο φως τμήματα ενός ιδιαίτερα εκτεταμένου συγκροτήματος ιερού αφιερωμένου στη λατρεία Αιγυπτίων θεών, με πολυάριθμα οικοδομήματα, πολυτελές λουτρό και, νοτιότερα, τμήμα μεγάλης ελλειψοειδούς δεξαμενής - «κανώπειον», ενώ στα ανατολικά έχουν επισημανθεί εκτεταμένα - καταποντισμένα σήμερα - κτιριακά κατάλοιπα του ιερού και αρχιτεκτονικά μέλη.

Αριστερά: Μπρεξίζα. Άποψη των ανασκαφών του ιερού και του βαλανείου, 2003. (κάτω) Μπρεξίζα. Άποψη του βαλανείου και του ιερού, 2004. Δεξιά: Μπρεξίζα. Άποψη του τεμένους και της ανατολικής στοάς του ιερού, 2004.

Η ίδρυση του συγκροτήματος των αυτοκρατορικών χρόνων αποδίδεται στον Ηρώδη Αττικό περί το 150 - 160 μ.Χ. Ο μεγάλος ρήτορας και σοφιστής, ευεργέτης και μεγιστάνας της εποχής του, επέλεξε τον Μαραθώνα για την ίδρυση του ιερού, καθώς ήταν ο τόπος καταγωγής, γέννησης και αγαπημένος τόπος διαμονής του. Φαίνεται ότι για την ίδρυσή του ο Ηρώδης μιμήθηκε τον αυτοκράτορα Αδριανό, ο οποίος είχε ανεγείρει Σαραπείο σε τεχνητή νησίδα στην έπαυλή του στο Tivoli, έξω από τη Ρώμη, αντιγράφοντας και αυτός το ιερό του Σάραπι στην πόλη Κάνωπο, στο Δέλτα του Νείλου. Από τον βιογράφο του Ηρώδη Αττικού, Φιλόστρατο, γνωρίζουμε για «τὸ τοῦ Κανώβου ἱερόν» με το οποίο πιθανότατα ταυτίζεται το ιερό στον Μαραθώνα. Δεν αποκλείεται το συγκρότημα να βρισκόταν μέσα στα όρια του τεράστιου κτήματος που ο Ηρώδης κατείχε στην περιοχή. Άλλωστε, στον Μαραθώνα ο Ηρώδης συγκέντρωνε την αθηναϊκή νεολαία που μαθήτευε κοντά του στη ρητορική και τη φιλοσοφία.

Σύμφωνα με επιγραφή, το ιερό ήταν αφιερωμένο στον Σάραπι, εξελληνισμένη μορφή του θεού Όσιρι. Κυρίαρχη θέση έχει η Ίσιδα, ενώ συλλατρευόταν ο γυιός τους Ώρος. Στο τέμενος θα τελούνταν οι μεγάλες εορτές της Ίσιδας και του Σάραπι, κυριότερες των οποίων κατά τους χρόνους της ρωμαιοκρατίας ήταν τα Πλοιαφέσια (5-7 Μαρτίου), τα Σεράπια (25 Απριλίου), η Λυχναψία (12 Αυγούστου) και η Αναζήτηση του Όσιρι (28 Οκτωβρίου-3 Νοεμβρίου). Σε δύο από τα δωμάτια βρέθηκαν μαρμάρινο άγαλμα Ίσιδας, αιγυπτιάζουσα Σφίγγα, πολυάριθμοι ευμεγέθεις πήλινοι λύχνοι με ανάγλυφες παραστάσεις Σάραπι και Ίσιδας καθώς και μαρμάρινα γεράκια - Ώροι.

Σε απόσταση περί τα 40 μ. νότια - νοτιοανατολικά του ιερού, εκτείνεται λουτρικό οικοδόμημα - βαλανείο, το οποίο εξυπηρετούσε τις ανάγκες των επισκεπτών του ιερού για τους απαραίτητους καθαρμούς πριν από τις λατρευτικές τελετουργίες και αποτελεί μέρος του τεμένους. Τα επιχρίσματα στους τοίχους, τα μαρμαρόστρωτα δάπεδα, οι ανάγλυφες ορθομαρμαρώσεις και τα ογκώδη μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη προσδίδουν πολυτελή χαρακτήρα στο κτήριο, ενώ η αρχιτεκτονική διάταξη των χώρων θυμίζει θέρμες αυτοκρατορικού τύπου σε μικρογραφία. Το βαλανείο ήταν σε συνεχή χρήση από τα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. έως τουλάχιστον τα μέσα του 4ου αι. μ.Χ., οπότε εγκαταλείφθηκε.

Αριστερά: Μπρεξίζα. Αποκάλυψη μαρμάρινου γλυπτού του γερακόμορφου θεού Ώρου σε βοηθητικό χώρο του κεντρικού οικοδομήματος του ιερού, 2004. Δεξιά: (πάνω) Μπρεξίζα. Άποψη του συγκροτήματος του ιερού των Αιγυπτίων θεών, 2009. (κάτω) Μπρεξίζα. Απομάκρυνση πεσμένου τμήματος κονιάματος με χρώμα από τοίχο βοηθητικού χώρου του κεντρικού οικοδομήματος του ιερού, 2004.

— Πότε υιοθετείται η λατρεία των αιγυπτιακών θεοτήτων στον ελληνικό χώρο και πού οφείλεται η διάδοσή της; Ποιες θεότητες αφορά;

Η λατρεία των αιγυπτιακών θεοτήτων υιοθετείται σταδιακά στον ελληνικό χώρο από τις τελευταίες δεκαετίες του 4ου αι. π.Χ. και κερδίζει συνεχώς έδαφος, ιδιαίτερα μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου από τον Αλέξανδρο Γ΄ τον Μακεδόνα και την εγκαθίδρυση της δυναστείας των Πτολεμαίων, καθώς ο θεσμός των θεοποιημένων ηγεμόνων εκφράστηκε, στην λατρεία και την τέχνη, μέσα στο ζεύγος των θεών Ίσιδας και Σάραπι. Ιδιαίτερα ο χαρακτήρας της Ίσιδας ανταποκρίνεται στις ελληνικές αντιλήψεις και επιτρέπει να ταυτισθεί με ελληνικές θεές, όπως η Δήμητρα και η Αφροδίτη. Αλλά και ο σύζυγός της ο Σάραπις, δηλαδή η εξελληνισμένη μορφή του αιγυπτιακού θεού Όσιρι, ταυτίζεται με ιδιότητες κυρίαρχων ελληνικών θεών, όπως ο Δίας, ο Διόνυσος, ο Πλούτων.

— Σε ποια μέρη της Ελλάδας έχουμε βρει ιερά αφιερωμένα σε αιγυπτιακές θεότητες;

Σύμφωνα με επιγραφικές μαρτυρίες, η ίδρυση του πρώτου ιερού της Ίσιδας και η άσκηση αιγυπτιακών λατρειών στην Ελλάδα ανάγεται ήδη στα 333 π.Χ., στο λιμάνι του Πειραιά, πιθανότατα από εμπόρους που θα ταξίδευαν συχνά στην Αίγυπτο ή από Αιγυπτίους που θα διέμεναν μόνιμα εκεί. Μετά την κατάκτηση της Αιγύπτου από τους Πτολεμαίους, η διάδοση της λατρείας εντάθηκε αρχικά μέσω ιερατείων που επιχορηγούνταν από τους δυνάστες κι έφτασε τελικά να γνωρίσει μια ιδιαίτερα διευρυμένη εξάπλωση στον ελληνιστικό και, αργότερα, στον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Σημαντικότερα ιερά αφιερωμένα στις αιγυπτιακές θεότητες στην Ελλάδα, με κυρίαρχες τις λατρείες της Ίσιδας και του Σάραπι, βρίσκονται στην Δήλο, στο Δίον της Πιερίας, στην αρχαία Μεσσήνη και στην Γόρτυνα της Κρήτης. Σημαντικοί είναι και μεμονωμένοι ναοί αφιερωμένοι σε αιγυπτιακές θεότητες, όπως ο ναός της Ίσιδας στην Ερέτρια ή του Άμμωνα Δία στην Καλλιθέα της Χαλκιδικής.

Μπρεξίζα. 'Αποψη του δυτικού πυλώνα του ιερού μετά την αποκατάσταση των γύψινων αντιγράφων των γλυπτών, 2004.

— Σε τι σημείο βρίσκονται σήμερα οι ανασκαφές και με τι ρυθμούς προχωράνε; Τι προβλήματα αντιμετωπίζετε;

Οι σχετικά πρόσφατες συστηματικές ανασκαφικές εργασίες, υπό τη διεύθυνση της Δρ. Ιφιγένειας Δεκουλάκου, Επίτιμης Διευθύντριας Αρχαιοτήτων του ΥΠ.ΠΟ.Α, ξεκίνησαν το 2001 και αποκαλύφθηκε μεγάλο μέρος του ιερού, ενώ ήρθαν στο φως πολυάριθμα αρχαία οικοδομήματα και αξιόλογα κινητά ευρήματα, όπως ακέραια μαρμάρινα γλυπτά και πήλινα τελετουργικά σκεύη. Η έρευνα και ανάδειξη του χώρου συνεχίσθηκαν την περίοδο 2002-2004, στο πλαίσιο των έργων Ολυμπιακής Προετοιμασίας, οπότε και αποκαλύφθηκε σχεδόν το σύνολο του κυρίως ιερού και τμήμα μεγάλου στωικού οικοδομήματος. Για τα ιδιαίτερα αξιόλογα ευρήματα από το ιερό των Αιγυπτίων θεών διαμορφώθηκε ειδική αίθουσα στην έκθεση του Αρχαιολογικού Μουσείου Μαραθώνα. Γύψινα αντίγραφα έξι γλυπτών από τα πρωτότυπα που εκτίθενται στο μουσείο τοποθετήθηκαν στην αρχική τους θέση, στις εισόδους του ιερού. Η έρευνα συνεχίστηκε χωρίς διακοπή και από το 2009 η ανασκαφή τελεί υπό την αιγίδα της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας και μέλη της ερευνητικής της ομάδας είμαστε η αρχαιολόγος Λαμπρινή Σίσκου και εγώ, που συμμετέχουμε στην ανασκαφική έρευνα και τη δημοσίευση του υλικού επίσης από το 2001.

Τα τελευταία χρόνια, λόγω των πολύ περιορισμένων οικονομικών πόρων που διατίθενται αποκλειστικά από δωρεές ιδιωτών, η ανασκαφική έρευνα διενεργείται για ένα έως δύο μήνες κατά έτος, με την πρόσληψη ολιγάριθμου συνεργείου εργατοτεχνιτών και με τη συμμετοχή προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών πανεπιστημίων του εσωτερικού και του εξωτερικού. Φέτος, η ανασκαφή προγραμματίζεται για τους μήνες Ιούνιο και Ιούλιο και η έρευνα θα συνεχιστεί σε οικοδομήματα του συγκροτήματος που έχουν εντοπιστεί στα νότια του ιερού. Παρά τις δυσχερείς οικονομικές συνθήκες, γίνεται προσπάθεια συνέχισης και εντατικοποίησης της μελέτης και δημοσίευσης του πλούσιου υλικού από το ιερό. Παράλληλα, η Εφορεία Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, προχωρά σε εκπόνηση μελέτης συντήρησης της τοιχοποιίας του βαλανείου, ενώ έχει προγραμματίσει την εκπόνηση μελέτης οδού πρόσβασης στον αρχαιολογικό χώρο από την λεωφόρο Μαραθώνος και σχεδιασμού χώρου στάθμευσης και κτιριακών εγκαταστάσεων εξυπηρέτησης των επισκεπτών.

Εκτός από τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η συνέχιση στην έρευνα, προστασία και ανάδειξη του ιδιαίτερου αυτού αρχαιολογικού χώρου, αναμφισβήτητα καίριας σημασίας για την αναβάθμιση της ευρύτερης περιοχής είναι η απομάκρυνση του συνόλου των απορριμμάτων του Χ.Α.Δ.Α. ο οποίος λειτούργησε σε άμεση γειτνίαση με τα μνημεία έως το 2008 μέσα στα όρια της πρώην Αμερικανικής Βάσης Νέας Μάκρης. Σχετικά με το θέμα ελπιδοφόρες είναι οι πρόσφατες προσπάθειες ουσιαστικής συνεργασίας της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων με τον Δήμο Μαραθώνος και την Περιφέρεια Αττικής. Η μεγάλη σημασία και ο μοναδικός χαρακτήρας του συγκεκριμένου αρχαιολογικού χώρου για την Αττική οφείλουν να αποτελούν το πρώτιστο κριτήριο για τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να αντιμετωπισθούν άμεσα τα προβλήματα υποβάθμισης της περιοχής.

Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα. Άποψη της αίθουσας ευρημάτων από το ιερό των Αιγυπτίων θεών στην Μπρεξίζα Νέας Μάκρης - Μαραθώνα.

Μπρεξίζα. 'Αποψη του νότιου πυλώνα του ιερού με τα γύψινα αντίγραφα των γλυπτών του θεού Όσιρι και της θεάς Ίσιδας - Δήμητρας, 2015.

Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα. Άποψη του υπέρθυρου και των γλυπτών του βόρειου πυλώνα και, μπροστά, η μαρμάρινη σφίγγα από το ιερό των Αιγυπτίων θεών στην Μπρεξίζα Νέας Μάκρης - Μαραθώνα.

Μπρεξίζα. 'Άποψη του βόρειου πυλώνα του ιερού με τα γύψινα αντίγραφα των γλυπτών του Όσιρι και της Ίσιδας, 2014.

Αριστερά: (πάνω) Μπρεξίζα. Άποψη του ανατολικού πυλώνα και του κεντρικού οικοδομήματος του ιερού, 2004. (κάτω) Μπρεξίζα. Αποκάλυψη μαρμάρινου γλυπτού του θεού Όσιρι στον δυτικό πυλώνα του ιερού, 2002. Δεξιά: Μπρεξίζα. Άποψη του δυτικού πυλώνα και του κεντρικού οικοδομήματος του ιερού, 2004.

Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα. Το μαρμάρινο γλυπτό Ίσιδας από το κεντρικό οικοδόμημα του ιερού των Αιγυπτίων θεών στην Μπρεξίζα Νέας Μάκρης - Μαραθώνα.

Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα. Μαρμάρινο γλυπτό του γερακόμορφου Ώρου από το κεντρικό οικοδόμημα του ιερού των Αιγυπτίων θεών στην Μπρεξίζα Νέας Μάκρης - Μαραθώνα.

Μπρεξίζα. Αντίγραφο του γλυπτού του Όσιρι αποκατεστημένο στον δυτικό πυλώνα του ιερού, 2004.

Τμήμα τελετουργικού ευμεγέθους λύχνου με παράσταση του ζεύγους των θεών Σάραπι και Ίσιδας στον δίσκο και λεπτομέρεια της παράστασης. Από το ιερό των Αιγυπτίων θεών στην Μπρεξίζα Νέας Μάκρης - Μαραθώνα.

Τμήμα τελετουργικού ευμεγέθους λύχνου με παράσταση του ζεύγους των θεών Σάραπι και Ίσιδας στον δίσκο και λεπτομέρεια της παράστασης. Από το ιερό των Αιγυπτίων θεών στην Μπρεξίζα Νέας Μάκρης - Μαραθώνα.

Αποκάλυψη πεσμένων κατά χώραν πήλινων λύχνων στον διάδρομο του κεντρικού οικοδομήματος του ιερού, 2004.

Εκπαιδευτική δράση στο ιερό των Αιγυπτίων θεών, 2016.

Περιήγηση στο ιερό των Αιγυπτίων θεών, 2014.

Η Δρ. Ιφιγένεια Δεκουλάκου, Δ/ντρια των Ανασκαφών του Ιερού των Αιγυπτίων Θεών Μαραθώνα επί τω έργω, 2016.

Μαρμάρινη προτομή Πολυδευκίωνα, μαθητή και τρόφιμου του Ηρώδη Αττικού. Βρέθηκε στην ανατολική στοά του ιερού το 2005.

Πήλινος τελετουργικός ευμεγέθης λύχνος με παράσταση του ζεύγους των θεών Σάραπι και Ίσιδας στον δίσκο. Ο ώμος κοσμείται με βότρυες, φύλλα αμπέλου και κληματίδες. Από το ιερό των Αιγυπτίων θεών στην Μπρέξιζα Νέας Μάκρης - Μαραθώνα.

Αποκάλυψη πεσμένων κατά χώραν πήλινων λύχνων στον διάδρομο του κεντρικού οικοδομήματος του ιερού, 2004.

Πήλινο ακροκέραμο στέγης με ανάγλυφη διακόσμηση ανθεμίων και την επωνυμία του κατασκευαστή Αθηναίου, από το βαλανείο νότια του ιερού.

Τμήμα διακοσμητικής πλάκας ορθομαρμάρωσης με ανάγλυφη φυτική διακόσμηση, από το βαλανείο νότια του ιερού.

— Τι να περιμένουμε ακόμα από την ευρύτερη περιοχή του Μαραθώνα;

Παρά τις οικονομικές δυσκολίες των τελευταίων ετών, η αρχαιολογική έρευνα στην ευρύτερη ιστορική περιοχή του Μαραθώνα συνεχίζει να εντείνεται, συγκεντρώνοντας μάλιστα και το ενδιαφέρον κορυφαίων επιστημονικών και ερευνητικών φορέων αλλά και ανεξάρτητων μελετητών, με σημαντικά αποτελέσματα: εκπονείται μελέτη επανεξέτασης των μεσοελλαδικών - μυκηναϊκών τύμβων του Βρανά, ενώ συνεχίζεται η ανασκαφή, μελέτη και δημοσίευση του εκτεταμένου νεκροταφείου του τέλους της νεολιθικής και των πρωτοελλαδικών χρόνων στο Τσέπι. Στο Πλάσι, θέση που αποτέλεσε επίκεντρο ανθρώπινης δραστηριότητας με αξιοσημείωτη συνέχεια για τέσσερις σχεδόν χιλιετίες, από τη Νεολιθική εποχή έως και την Ύστερη Αρχαιότητα, διεξάγεται από το 2014 η συστηματική ανασκαφή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ανασκαφική διερεύνηση συνεχίζεται στο εσωτερικό του σπηλαίου του Πανός στην Οινόη.

Πολυδιάστατη είναι η δραστηριότητα της αρμόδιας για την περιοχή Εφορείας Αρχαιοτήτων Ανατολικής Αττικής, υπό τη διεύθυνση της Δρ. Αναστασίας Λαζαρίδου, η οποία φροντίζει για την ανάδειξη του σημαντικού θολωτού μυκηναϊκού τάφου στον Αρνό, τη διαμόρφωση του μοναδικής σημασίας αρχαιολογικού χώρου του Ραμνούντος, καθώς και τη στερέωση και αποκατάσταση του καλά σωζόμενου πύργου του 5ου - 4ου αι. π.Χ. στον Βαρνάβα, ενώ υλοποιεί άμεσα σωστικά μέτρα στον φράγκικο πύργο της Οινόης. Η Εφορεία υποστηρίζει με τη διάθεση επιστημονικού και εργατοτεχνικού προσωπικού τη διενέργεια σωστικών ανασκαφών στην περιοχή, όπως οι πρόσφατες σωστικές ανασκαφές στον εκτεταμένο νεολιθικό οικισμό της Νέας Μάκρης και στο νεκροταφείο της αρχαίας Τρικορύνθου, στο Κάτω Σούλι.

Κέντρο προβολής του αρχαιολογικού έργου στην περιοχή αποτελεί το Αρχαιολογικό Μουσείο Μαραθώνα, στην περιοχή του Βρανά. Για τον εμπλουτισμό της έκθεσης σε αυτή τη φάση εκπονείται νέα μουσειολογική και μουσειογραφική μελέτη. Επίσης, ολοκληρώνεται το πρόγραμμα ψηφιοποίησης των εκθεμάτων του μουσείου και εκπονείται μελέτη για εικονική έκθεση με θέμα «Ηρώδης Αττικός, ένας γνωστός-άγνωστος Μαραθώνιος». Στο μουσείο πραγματοποιούνται οργανωμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, που από το 2010 έχουν θέμα την περιώνυμη μάχη αλλά και συχνές θεματικές ξεναγήσεις, σε ενήλικες και παιδιά, στο πλαίσιο εορτασμού της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, των Ευρωπαϊκών Ημερών Πολιτιστικής Κληρονομίας και άλλων θεσμών (Πράσινες Πολιτιστικές Διαδρομές, Περιβάλλον και Πολιτισμός), ενώ οι Φίλοι του Αρχαιολογικού Μουσείου Μαραθώνα σε συνεργασία με την Εφορεία διοργανώνουν από το 2016 κύκλους ομιλιών για τις αρχαιότητες και τα ευρήματα της ευρύτερης περιοχής. Το μουσείο συμμετέχει σε μεγάλες διεθνείς εκθέσεις, όπως η έκθεση "A Journey to the Land of Immortals – 4.000 Years of Greek Treasures"που διοργανώθηκε στην Ιαπωνία σε συνεργασία του Ελληνικού Υπουργείου Πολιτισμού. Παράλληλα, αποτελεί κέντρο μελετών και συντήρησης των αρχαιολογικών ευρημάτων και θέσεων της ευρύτερης περιοχής, για την εκπόνηση των ερευνητικών προγραμμάτων του επιστημονικού προσωπικού της Εφορείας και μεγάλου αριθμού έγκριτων άλλων μελετητών.

Πηγή: Κ. Φαρμακόρη, LiFO

Αυτή είναι μία αληθινή ιστορία που συνέβη πριν 2500 χρόνια στην Αθήνα. Ήταν τότε που η υπερδύναμη της εποχής, η Περσία, επιχειρούσε μία δεύτερη εισβολή στην Ελλάδα, δέκα χρόνια μετά την καταστροφική ήττα που είχε υποστεί στη διάσημη μάχη του Μαραθώνα. Τώρα, στρατηγός των Ελλήνων ήταν ένας ευφυέστατος άνθρωπος, ο Θεμιστοκλής, ο οποίος μας άφησε ένα εξαιρετικό παράδειγμα διαχείρισης του πλήθους, που μπορεί να μας φανεί χρήσιμο στις περιπτώσεις που έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε το παράλογο σε ιδιαίτερα κρίσιμες στιγμές.

Ο Θεμιστοκλήςέπεισε τους Έλληνες να καθυστερήσουν τις περσικές δυνάμεις στις Θερμοπύλες. Πράγματι, η γενναία αντίσταση του Λεωνίδα και των συντρόφων του επέφερε σημαντικές απώλειες στον στρατό των εισβολέων και έδωσε χρόνο στους Έλληνες να υποδεχτούν προετοιμασμένοι τους Πέρσες, οι οποίοι οδεύουν εναντίον της Αθήνας καταστρέφοντας ότι βρίσκουν στον δρόμο τους.

Ενώ οι επικεφαλής του στρατού αναζητούν τρόπους να διασώσουν τον πληθυσμό της Αθήνας, ο κόσμος ήταν τρομοκρατημένος, όχι μόνο λόγω του πλήθους των εχθρών που πλησίαζαν, αλλά κι επειδή συνέβη εκείνες τις ημέρες να χαθεί το ιερό φίδι της θεάς Αθηνάς από την Ακρόπολη. Αυτό σήμαινε πως η θεά είχε αποσύρει για κάποιο λόγο την υποστήριξή της προς τους Αθηναίους. Το επόμενο βήμα ήταν να ζητήσουν χρησμό από το Μαντείο των Δελφών, όπως έκαναν πάντα πριν λάβουν σοβαρές αποφάσεις. Η απάντηση ήταν πως «… ο παντεπόπτης Ζευς δίνει την άδεια στην Τριτιγενή να μείνει απόρθητο μόνο το ξύλινο τείχος που θα προστατέψει εσένα και τα παιδιά σου …» και κατέληγε σε κάτι ακόμα πιο ασαφές: «Ω θεία Σαλαμίς, πολλά παλληκάρια εσύ θα φας, είτε όταν σπέρνεται το σιτάρι είτε όταν θερίζεται».

Ο χρησμός αυτός δυσκόλευε πολύ τον Θεμιστοκλή, ο οποίος είχε καταστρώσει ένα σχέδιο εκκένωσης της πόλης, ώστε, όταν θα έφταναν οι Πέρσες, δεν θα έβρισκαν κανέναν να σκοτώσουν. Γνώριζε ότι η δύναμη της Αθήνας ήταν ο στόλος της, κι έτσι σχεδίαζε να επανδρώσει τα καράβια με τους μάχιμους και να μεταφέρει τους αμάχους στα νησιά, και κυρίως στη Σαλαμίνα, ένα μικρό νησί στη ΝΔ πλευρά της Αττικής. Οι προληπτικοί Αθηναίοι, όμως, δεν θα τολμούσαν να αγνοήσουν τον χρησμό της Πυθίας των Δελφών, κι εκείνη είχε πει πως αυτό που θα τους σώσει είναι ένα ξύλινο τείχος. Θα οχυρώνονταν λοιπόν πίσω από τα ξύλινα τείχη της Ακρόπολης, με την ελπίδα πως οι θεοί θα τους προστάτευαν. Ο ορθολογιστής και φιλόδοξος Θεμιστοκλής γνώριζε πως αυτό θα ήταν καταστροφή, αλλά πώς να εφαρμόσει το αντιδημοφιλές του σχέδιο και μάλιστα αμέσως;

Φανταστείτε τον να εισβάλει έξαλλος στην αγορά και να ξεσπάει:

«Ω ανόητοι Αθηναίοι, αμόρφωτοι και αδαείς, που βασίζετε τη σωτηρία σας σε μία μπούρδα που ξεστόμισε μία μαστουρωμένη, παλαβή ιέρεια! Πόσο ηλίθιοι είσαστε που δεν κατανοείτε πως οι χρησμοί είναι παραμύθια και πόσο δειλοί που αρνείστε την πραγματικότητα, αφήνοντας τον καθένα να εκμεταλλεύεται τις δεισιδαιμονίες σας! Παρατήστε, λοιπόν, τις χαζομάρες και μπείτε τώρα στα καράβια να σωθείτε εσείς και οι οικογένειές σας». Ύστερα, φανταστείτε τον να αναλύει με κάθε λεπτομέρεια τους λόγους για τους οποίους έπρεπε να εμπιστευτούν τα καράβια. Αράδιασε νούμερα, διαστάσεις, την ένταση των ανέμων, τις συντεταγμένες … μέχρι που είδε πως το ακροατήριό του είχε εξαφανιστεί. Τι είχε συμβεί;

Οι ήδη τρομοκρατημένοι Αθηναίοι, τώρα είχαν πανικοβληθεί, πιστεύοντας πως η ασέβεια που επέδειξε ο στρατηγός θα είχε κάνει τους θεούς έξαλλους. Προσβεβλημένοι και σε κατάσταση απόλυτης σύγχυσης εγκατέλειψαν τον ασεβή στρατηγό και ταμπουρώθηκαν πίσω τα τείχη της Ακρόπολης. Λίγες μέρες μετά, ο βασιλιάς των Περσών Ξέρξης, εισέβαλε στην Αθήνα, έριξε τα τείχη και τους κατέσφαξε. Η Αθήνα πρώτα και ύστερα όλες οι ελληνικές πόλεις έγιναν επαρχίες της περσικής αυτοκρατορίας.

Έτσι θα είχε εξελιχθεί η ιστορία, αν ο Θεμιστοκλής ήταν ένας άκαμπτος ορθολογιστής που απαιτεί όλοι οι άλλοι να προσαρμόζονται στο δικό του ευφυές σκεπτικό. Για καλή μας τύχη, ο Θεμιστοκλής ήταν ικανός πολιτικός και γνώριζε πως αν ήθελε να σώσει την πόλη και τους κατοίκους της, τότε έπρεπε να είναι όλοι ενωμένοι, να νιώθουν δυνατοί, να αισθάνονται ότι υπηρετούν έναν στόχο που αξίζει τον κόπο. Έκανε έκκληση στο συναίσθημά τους, όχι για να τους εκμεταλλευτεί, αλλά για να τους πείσει να ακολουθήσουν τον δρόμο προς τη σωτηρία, όχι μόνο τη δική τους, αλλά και των επόμενων γενεών. Στην πραγματικότητα τους μίλησε κάπως έτσι:

«Αγαπητοί μου συμπολίτες, δεν υπάρχει κανένας λόγος να ανησυχείτε, διότι είναι φανερό πως οι θεοί είναι με το μέρος μας. Πρώτον, το ότι ο ιερός όφις εγκατέλειψε τον ναό, είναι σημάδι πως η θεά εγκατέλειψε την πόλη, όπως πρέπει να κάνουμε κι εμείς. Μας λέει καθαρά πως πρέπει να καταφύγουμε στη θάλασσα. Δεύτερον, είναι ολοφάνερο πως το ξύλινο τείχος που θα μείνει απόρθητο, όπως λέει ο χρησμός, δεν μπορεί να είναι αυτός ο φράχτης της Ακρόπολης, όχι μόνο διότι η θεά εγκατέλειψε τον τόπο, αλλά επειδή ο χρησμός στη συνέχεια αποκαλεί τη Σαλαμίνα «θεία». Εκεί λοιπόν θα έχουμε τη θεϊκή προστασία και εκεί πολλά παλικάρια θα «φαγωθούν» και θα είναι Πέρσες. Τα πλοία μας είναι τα ξύλινα τείχη μας!»

Μόνο πεντακόσια άτομα δεν πείστηκαν και έμειναν στην Ακρόπολη, κυρίως όσοι δεν ήταν σε θέση να πολεμήσουν ή να μετακινηθούν, λέει ο Ηρόδοτος. Όλοι οι άλλοι ακολούθησαν τις οδηγίες του Θεμιστοκλή, διότι ένιωσαν ασφαλείς και δυνατοί υπό την ηγεσία ενός ανθρώπου που σεβόταν αυτά που και εκείνοι σέβονταν. Που ήταν ένας από αυτούς, αντί να στέκεται απέναντι κουνώντας το δάχτυλο. Μάλιστα, ήδη από την αρχαιότητα, υπήρχε η φήμη πως ο ίδιος ο Θεμιστοκλής επινόησε αυτόν τον χρησμό, με τον οποίο ανάγκασε το μαντείο να αντικαταστήσει έναν προηγούμενο που προφήτευε ολοκληρωτική καταστροφή. Το αποτέλεσμα ήταν πως υπερψηφίστηκε από τους υπόλοιπους στρατηγούς η πρόταση του Θεμιστοκλή να εκκενωθεί η πόλη, σύμφωνα με την οποία έπρεπε: «να εμπιστευτούν την πόλη στη θεά Αθηνά, να επιβιβαστούν στα πλοία όλοι οι μάχιμοι και ο καθένας να σώζει με όποιον τρόπο μπορεί τα γυναικόπαιδα και τους δούλους».

Στα χρόνια αυτά της πρώιμης δημοκρατίας, οι σπουδαίοι πολιτικοί άνδρες γνώριζαν πως, σε αντίθεση με τα απολυταρχικά καθεστώτα της ανατολής, όπου ο μονάρχης επέβαλλε δια της βίας στους υπηκόους του τα ήθη και τους τρόπους της αρεσκείας του, σε μια πόλη ελεύθερων πολιτών κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο. Εδώ ο ηγέτης έπρεπε να είναι έξυπνος, ευέλικτος και ευπροσήγορος, επειδή έπρεπε να πείσει τους πολίτες να του επιτρέψουν να εφαρμόσει το οποιοδήποτε σχέδιό του.

Αν ο Θεμιστοκλής δεν είχε κατορθώσει να πείσει τους υπόλοιπους για την ορθότητα της στρατηγικής του, η Ελλάδα και πιθανότητα ολόκληρη η Ευρώπη θα είχε καταληφθεί από τους Πέρσες. Δεν ήταν κατάλληλη η ώρα να συζητηθεί η εγκυρότητα των χρησμών και η ύπαρξη των θεών, με τον θάνατο να παραμονεύει στα δύο βήματα. Ο αγώνας εναντίον της δεισιδαιμονίας μπορούσε να περιμένει. Τώρα έπρεπε να πειστούν οι Αθηναίοι με κάθε τρόπο να λάβουν μία απόφαση ζωής. Και δεν θα τους είχε πείσει αν δεν τους μιλούσε στη μόνη γλώσσα που καταλάβαιναν, αν δεν απευθυνόταν στο συναίσθημα χρησιμοποιώντας εργαλεία της λογικής! Αυτός είναι ένας από τους λόγους που ολόκληρος ο κόσμος, μέχρι σήμερα, θυμάται και θαυμάζει τον Θεμιστοκλήως πολιτική ιδιοφυΐα.

Την επόμενη φορά που θα βρεθείτε στη δυσάρεστη θέση να αντιμετωπίσετε τον παραλογισμό κάποιων συνεργατών, φίλων ή συγγενών, θυμηθείτε πως σε καταστάσεις πανικού το παράλογο, που τρέφεται από το συναίσθημα, πάντα κερδίζει τη λογική, εκτός και αν καταφέρετε να παρουσιάσετε το λογικό σας σχέδιο στη γλώσσα του συναισθήματος. Δεν μπορείτε να ξεριζώσετε το παράλογο, μπορείτε όμως, σαν τον Θεμιστοκλή, να το χρησιμοποιήσετε ως φάρμακο που θα κάνει ένα αχώνευτο λογικό σχέδιο εύπεπτο για το στομάχι των παράλογων ανθρώπων.

pronews.gr

Στη δεκαετία του 1950, το Βρετανικό Μουσείο απέκτησε ένα αρχαίο γυάλινο ποτήρι που ονομάζεται Κύπελλο του Λυκούργου, εξαιτίας της απεικόνισης στην εξωτερική του πλευρά του θριάμβου του Διονύσου επί του βασιλιά Λυκούργου της Θράκης που είναι μπλεγμένος στα αμπέλια του (ο μύθος του βασιλιά Λυκούργου από το έκτο βιβλίο της Ιλιάδας του Ομήρου).

Η δεξιοτεχνία της κατασκευής είναι εξαιρετική καθώς το εσωτερικό είναι λείο, ενώ το εξωτερικό έχει ανάγλυφες διακοσμήσεις. Αυτή η κατηγορία των ρωμαϊκών αγγείων κατασκευάστηκε κατά τον 4ο αιώνα μ.Χ., ενώ περίπου πενήντα κύπελλα έχουν διασωθεί από τότε, λίγα σε καλή κατάσταση, με το Κύπελλο του Λυκούργου να είναι ένα από τα καλύτερα διατηρημένα.

Το συγκεκριμένο κύπελλο ξεχωρίζει γιατί παρουσιάζει ένα περίεργο οπτικό φαινόμενο που έχει απασχολήσει τους επιστήμονες εδώ και δεκαετίες. Υπό κανονικό φωτισμό, μοιάζει με πράσινο νεφρίτη, αλλά όταν φωτίζεται από πίσω, γίνεται κόκκινο και διαφανές. Αρχικά, οι ειδικοί δεν ήταν σίγουροι αν το κύπελλο ήταν από γυαλί ή από πολύτιμους λίθους. Μόλις το 1990, ανακάλυψαν γιατί άλλαζε χρώμα.

Φαίνεται ότι το γυαλί περιέχει ιχνοστοιχεία χρυσού και αργύρου σε πολύ μικρή ποσότητα (330 μέρη ανά εκατομμύριο αργύρου και 40 μέρη ανά εκατομμύριο χρυσού). Με κάποιο τρόπο, οι αρχαίοι Ρωμαίοι είχαν καταλάβει ότι όταν το φως χτυπάει το γυαλί, στο οποίο έχουν ενσωματωθεί μικρά σωματίδια χρυσού και αργύρου, αλλάζει το χρώμα του. Η σύγχρονη επιστήμη έχει ένα όνομα γι’ αυτό το αποτέλεσμα -διχρωτισμός, και το ποτήρι που εμφανίζει αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως διχρωματικό γυαλί, ενώ ολόκληρη η διαδικασία παραπέμπει στη νανοτεχνολογία.

Ωστόσο, η απλή προσθήκη χρυσού και ασημιού στο γυαλί δεν θα παράγει αυτές τις μοναδικές οπτικές ιδιότητες. Γι ‘αυτό τα σωματίδια χρυσού και αργύρου πρέπει να σχηματίσουν υπομικροσκοπικούς κρυστάλλους ή κολλοειδή. Αυτά τα κολλοειδή προκαλούν φαινόμενα σκέδασης φωτός που έχουν ως αποτέλεσμα τις διχρωματικές επιδράσεις.

Η προσθήκη μετάλλων ή μεταλλικών οξειδίων στο γυαλί δεν ήταν άγνωστη στους ρωμαϊκούς κατασκευαστές γυαλιού. Για παράδειγμα, αδιαφανή κόκκινα και καφέ γυαλιά παρήχθησαν με την προσθήκη χαλκού. Ωστόσο,η αδυναμία ελέγχου της διαδικασίας χρωματισμού εξηγεί γιατί η τεχνολογία ποτέ δεν αναπτύχθηκε πέρα ​​από τον 4ο αιώνα μ.Χ. Ανάμεσα στα λίγα κομμάτια γυαλιών που κατασκευάστηκαν, το Κύπελλο του Λυκούργου είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα και ένα από τα πιο τεχνικά προηγμένα γυάλινα αντικείμενα που παρήχθησαν πριν από τη σύγχρονη εποχή. Πάντως, η παρουσία νανοσωματιδίων σε αυτά τα υλικά δεν σημαίνει ότι οι αρχαίοι άνθρωποι γνώριζαν για τη νανοτεχνολογία.

Ο Ian Freestone στο Ινστιτούτο Αρχαιολογίας του Πανεπιστημιακού Κολλεγίου του Λονδίνου, ο οποίος μελέτησε το Κύπελλο, πιστεύει ότι αυτοί οι αρχαίοι τεχνίτες “ήταν εξειδικευμένοι αλλά δεν ήταν νανοτεχνολόγοι. Δεν ήξεραν ότι εργάζονταν στην νανοκλίμακα”, λέει.

Οι μαρτυρίες για την ερωτική ζωή των Αρχαίων Ελλήνωνείναι τόσο αντιφατικές και αποσπασματικές, που εύκολα, επιλέγοντας μεμονωμένα κομμάτια, μπορείς να σχηματίσεις το παζλ μίας συντηρητικής κοινωνίας ή μίας ελευθεριάζουσας κοινωνίας.

Η πραγματική συνολική εικόνα που έχουμε και αφορά στην Αθήνα της κλασικής περιόδου του Περικλή (είναι η εποχή για την οποία έχουμε τις περισσότερες γραπτές πηγές), δείχνει μία κοινωνία που τιμά και προτρέπει τα μέλη της στην ετεροφυλόφιλη μονογαμία. Στο πρώτο μέρος του αφιερώματός μας στην ερωτική ζωή των Αρχαίων Ελλήνων θα ασχοληθούμε με τη θέση της γυναίκας και τον γάμο, όπως και το γιατί οι Αρχαίοι Έλληνεςθεωρούσαν τόσο σημαντική την παρθενία της υποψήφιας νύφης.

Η θέση της γυναίκας είχε δύο αφετηρίες. Η πρώτη ήταν ο πόλεμος, το γεγονός δηλαδή ότι οι αρχαίες κοινωνίες ανά πάσα στιγμή έπρεπε να επιτεθούν και να αμυνθούν για να επιβιώσουν ή να αποκτήσουν πλούτο. Η ανδρική δύναμη επομένως ήταν αναγκαία προϋπόθεση της ύπαρξής τους. Οι γυναίκες δεν πολέμησαν ποτέ στην αρχαιότητα, ούτε ακόμα και στην στρατιωτική κοινωνία της Σπάρτης.

Ο δεύτερος λόγος περιορισμού των γυναικών ήταν η διάρθρωση της οικονομίας στον Αρχαίο Ελληνικό κόσμο, που βασίζονταν στους «οίκους» των πολιτών. Οι γυναίκες έπρεπε να μένουν στο σπίτι για να φροντίζουν τη διατήρηση των οίκων (ο οίκος συμπεριελάμβανε συγγενείς και δούλους), όταν ο άνδρας πολεμούσε ή αποφάσιζε για τα θέματα της πόλης. Πάνω από όλα όμως, έπρεπε να μένουν στο σπίτι, ώστε να διασφαλίζεται ότι τα παιδιά που θα έκανε και θα συνέχιζαν τον «οίκο», θα ήταν γνήσιοι απόγονοι του άνδρα της οικογένειας. Η κλασική Αθήνα επέμενε στην ξεκάθαρη πατρότητα των πολιτών της. Ο κάθε άνδρας ήταν γιος συγκεκριμένου άνδρα. Και αυτό γινόταν αυταπόδεικτο μόνο όταν η γυναίκα δεν είχε την ευκαιρία να βρεθεί με άλλους άνδρες.

Από τη γένεση της αρχαίας ελληνικής πόλης – κράτους (8ος αιώνας π.Χ.), πυρήνας της δομής του μορφώματος ήταν ο «οίκος», η πατριαρχική δηλαδή οικογένεια που ζούσε κάτω από την ίδια στέγη, παρήγαγε και κατανάλωνε τα ίδια αγαθά. Η επιβίωση της πόλης εξαρτιόταν από τη συνέχιση των οίκων, κάτι που μπορούσε να γίνει μόνο με το γάμο και την απόκτηση παιδιών. Ο γάμος θωρούνταν ιερός στην αρχαιότητα και ήταν πρώτιστο μέλημα των νομοθετών να ρυθμίζουν με αυστηρούς νόμους τα ζητήματα γνησιότητας των παιδιών και της κληρονομιάς ενός γάμου.

Παλιότερη πηγή για τα γαμήλια έθιμα είναι τα ομηρικά έπη. Στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια εμφανίζεται ο γάμος ως ένας διακανονισμός ανάμεσα στον μνηστήρα και στον πατέρα της νύφης. Ως γαμήλια τελετή είναι η πανηγυρική μεταφορά της νύφης μέσα από τους κύριους δρόμους της πόλης από το πατρικό της σπίτι, στο σπίτι του γαμπρού.

Η αρχαιότερη αναφορά στην ιδεώδη ηλικία γάμου βρίσκεται στα «Έργα και Ημέρες» του Ησίοδου, όπου ο ποιητής συμβουλεύει τον αδερφό του:

«να είσαι σε κατάλληλη ηλικία, όταν φέρεις γυναίκα για σύζυγο στο σπίτι, μήτε πολύ κάτω από 30 ετών, μήτε πολύ πιο μεγάλος. Αυτός ο γάμος είναι στην ώρα του. Η γυναίκα όμως, ας κλείσει τέσσερα χρόνια στην ήβη, και στον πέμπτο ας παντρευτεί» (στίχοι 695-698).

Πως καθοριζόταν η αρχή της ήβης; Ο ποιητής δεν διευκρινίζει αλλά υποθέτουμε βάσιμα ότι εννοεί την έναρξη της εμμηνορρυσίας, αφού μοναδικός στόχος του αρχαίου γάμου ήταν η τεκνοποιία.

Σύμφωνα με ελεγεία του Σόλωνα, έναν αιώνα μετά τον Ησίοδο, η κατάλληλη ηλικία γάμου για έναν άνδρα ήταν ανάμεσα στα 27 και 34 χρόνια, ενώ ο Ξενοφώντας, έναν αιώνα ακόμα πιο μετά, αναφέρει ως κατάλληλη ηλικία γάμου για τη γυναίκα τα 15 έτη.

Στους φιλόσοφους Πλάτωνα και Αριστοτέλη, τα όρια για τις γυναίκες ανεβαίνουν στα 18 χρόνια, σε μία προσπάθεια να μειωθεί η γυναικεία θνησιμότητα που επέφερε η πρώιμη κύηση. Αδιαμφισβήτητο παραμένει το γεγονός ότι οι Αθηναίες παντρεύονταν σε πολύ μικρές ηλικίες πολύ μεγαλύτερους άνδρες. Από λογοτεχνικές μαρτυρίες προκύπτει ότι η ηλικία γάμου των γυναικών ήταν από τα 13 μέχρι τα 25 χρόνια και των ανδρών, ανάμεσα στα 17 και 35.

Πίσω από τη μεγάλη διαφορά ηλικίας ανάμεσα στη νύφη και στον γαμπρό, βρισκόταν η ιδιαίτερη σημασία που έδινε η κοινωνία στην παρθενία της γυναίκας. Ο Ησίοδος στα «Έργα και Ημέρες» μιλά χωρίς προσχήματα, δίνοντας συμβολή στον αδελφό του:

«Παρθένα να παντρευτείς, για να της μάθεις σεμνούς τρόπους».

Η σύναψη ενός γάμου στην Αρχαιότητα ήταν υπόθεση ιδιωτική, στην οποία δεν παρενέβαινε η πολιτεία, δεν υπήρχε δηλαδή καταγραφή σε κάποια αρχεία, όπως γινόταν με την γέννηση των παιδιών. Δύο διαδικασίες που απείχαν χρονικά συνιστούσαν τον αθηναϊκό γάμο: η εγγύη ή εγγύηση (ο αρραβώνας) και η έκδοση (η παράδοση της νύφης με την προίκα της στον γαμπρό). Ο γάμος ολοκληρωνόταν με τη συγκατοίκηση του ζεύγους («συνοικείν»).

Η εγγύη (αρραβώνας) ήταν η συμφωνία του μεγέθους και της σύνθεσης της προίκας ανάμεσα στον πατέρα της νύφης και στον μνηστήρα, παρουσία μαρτύρων. Η παρουσία της μέλλουσας νύφης δεν ήταν απαραίτητη. Η «έκδοση», η πανηγυρική μεταφορά της νύφης στο σπίτι του γαμπρού γινόταν κατά προτίμηση τον χειμερινό μήνα Γαμηλίωνα, κατά τον εορτασμό του γάμου του Δία με την Ήρα. Αργότερα, το Φθινόπωρο ο γαμπρός παρουσίαζε τη νύφη στη φατρία του (στην ανδρική συγγενική ομάδα που ανήκε η οικογένειά του) κατά την εορτή των Απατουρίων. Η αποδοχή της νύφης από τη φατρία ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για να θεωρηθούν Αθηναίοι πολίτες τα αρσενικά παιδιά του ζευγαριού. Η παρουσίαση της νύφης συνοδευόταν από θυσία ζώων (γαμηλία), τα οποία απολάμβανε στη συνέχεια μαγειρεμένα η φατρία.

Δημήτρης Καλαντζής

Βιβλιογραφία:
Claude Mosse: Η γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα, Παπαδήμα, Αθήνα 2008
Michel Foucault, Ιστορία της Σεξουαλικότητας, Πλέθρον, Αθήνα 2013
Marcel Detiene: Η καθημερινή ζωή των θεών στην Αρχαία Ελλάδα, Παπαδήμα, Αθήνα 1993
Robert Flaceliere: Ο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος των Αρχαίων Ελλήνων, Παπαδήμα, Αθήνα 2007
Αγγελική Πετροπούλου, «Οικογενειακοί θεσμοί» στο Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος στην Αρχαία Ελλάδα, ΕΑΠ, Πάτρα 2000

Πράγματι μαγεύεται κανείς με την Αρκαδία, όταν του αφηγούνται τους μύθους της, όταν του μιλούν για την ιστορία της και για τον πολιτισμό της, όταν αναπνέει επάνω της, όταν γεύεται τους καρπούς των δένδρων της, όταν λούζεται στα νερά της, ή όταν αφουγκράζεται το χρησμό της Πυθίας.

"Aρκαδίην μ'αιτείς; Μέγα μ'αιτείς, ου τη δώσω".

Όμως όταν είσαι γόνος της αρκαδικής γης, τότε στη μαγεία προστίθεται η υπερηφάνεια και το βάρος μιας δυσβάστακτης κληρονομιάς, που. σου διατηρεί τη διάθεση να γνωρίσεις περισσότερα και να μιλήσεις γι'αυτή τη γη. Ένας τόπος διακρίνεται από τα χαρακτηριστικά του φυσικού περιβάλλοντος, από την συμπεριφορά και τον χαρακτήρα των ανθρώπων που τον κατοικούν, την κοινωνική τους ζωή και από την προσφορά τους στον οικουμενικό πολιτισμό. Η παράδοση, οι μύθοι, η ιστορία και ο πολιτισμός που σε συγκλονίζουν, αναμιγνύονται με την αίσθηση του παρόντος που νοιώθεις μέσα από την παλλόμενη "άγρια"φύση της Αρκαδίας με τα βουνά και τις αναρίθμητες βουνοκορφές της, τις πηγές και τα ποτάμια της, τις κοιλάδες και τα δάση της. Είναι η φύση που έθρεψε και επέδρασε επάνω στον κοινωνικό Αρκάδα και τον διαμόρφωσε. Πρόκειται για την αλληλεξάρτηση της φύσης με τον άνθρωπο/άτομο και με τον κοινωνικό άνθρωπο.

Αυτή η σχέση γίνεται εμφανής από τα ίχνη του πολιτισμού που θεμελίωσαν και οικοδόμησαν οι κάτοικοί της αρκαδικής γης, εμποτισμένοι από τις αναβλύζουσες "θεϊκές"δυνάμεις του τόπου. Παραδόσεις, ιστορικά κείμενα και κυρίως αρχαιολογικά ευρήματα, ερείπια προϊστορικών και ιστορικών χρόνων που συναντά κανείς "σπαρμένα"γύρω του και εκείνα που αναμφίβολα βρίσκονται θαμμένα μέσα στην αρκαδική γη και στις ιδιωτικές συλλογές, αποδεικνύουν την μοναδικότητα και την ιερότητα του ελληνικού αυτού τόπου. Το παρελθόν της Αρκαδίας απετέλεσε και αποτελεί υποθήκη για το μέλλον και όπως είπε σε ομιλία του ο έφορος αρχαιοτήτων Λακωνίας - Αρκαδίας Σπυρόπουλος:

"Η Αρκαδίαδεν είναι σημαντική τόσο για την ιστορία της, αλλά κυρίως για την προϊστορία της", τονίζοντας ταυτόχρονα και την βραδυπορία της πολιτείας που αφήνει την αρχαιολογική σκαπάνη μετέωρη. Πράγματι ο πολιτισμός των Αρκάδων είναι τόσο παλιός που τονίζεται από πολλούς συγγραφείς, παραδόσεις, αφηγήσεις και μύθους. Αυτό πιστοποιείται και από μία υπέροχη ωδή του Πινδάρου που την αφιερώνει στον ολυμπιονίκη Θήρωνα (Τύραννο του Aκράγαντα) ο οποίος νίκησε στην αρματοδρομία το 479π.X. Συγκεκριμένα ο ποιητής κάνει μνεία στην παλαιότητα της Αρκαδίας και στην πολυδαίδαλη κατασκευή της φύσης του εδάφους. "... ένθα Λατους ιπποσόα θυγάτηρ δέξατ'ελθόντ'Αρκαδίας από δειραν και πολυ-γνάμπτων μυχων, ..."

Στον πολιτισμό των Αρκάδων διακρίνει κανείς την πολυπλευρικότητα της ανθρώπινης αντίληψης και δημιουργίας. Είναι χαρακτηριστική η φήμη του αρκαδικού έθνους μεταξύ των Ελλήνων, όχι μόνο για την αρετή του, τη φιλοξενία, τη φιλανθρωπία του, αλλά και για την ευσέβεια προς το θείον. Ο Πολύβιος λέει:"Επειδή δε κοινή το των Αρκάδων έθνος έχει τινά παρά πασι τοις Έλλησιν επ'αρετή φήμην, ου μόνον δια την εν τοις ηθεσι και βίοις φιλοξενίαν και φιλανθρωπίαν, μάλιστα δε διά την εις το θειον ευσέβειαν,..."

Το πρότυπό τους για τον κοινωνικό άνθρωπο που είναι ο "καλός καγαθός", τους οδηγεί και στην δημιουργία ανάλογων μεταφυσικών μορφών (θεοτήτων). Η φύση ανθρωποποιείται έτσι, ώστε οι άνθρωποι να έχουν σημεία αναφοράς και μια κοινή συνείδηση που θα τους άγει σε ενάρετο βίο. Η προσωποποίηση της φύσης (θείον) σε άϋλα όντα (θεοί) με ανθρώπινες μορφές και διαφορετικές ιδιότητες και χαρακτήρα, προσδίδει στους θνητούς την ασφάλεια ότι κάποιοι τους παρακολουθούν και φροντίζουν γι'αυτούς επαινώντας τους ή ψέγοντάς τους, βοηθώντας ή καταστρέφοντάς τους. Οι άνθρωποι ποτέ δεν άντεξαν την ιδέα της μοναξιάς τους μέσα στο σύμπαν, ούτε η δυνατότητα του νου και της λογικής τους δεν τους επέτρεψε να ξεπεράσουν την ιδέα της μη εξάρτησή τους από κάπου, ούτε έγινε αποδεκτή η ψυχρή και άψυχη λογική του σύμπαντος.

Έτσι οι άνθρωποι θεοποίησαν τα στοιχεία της φύσης και τα μορφοποίησαν κατ'εικόνα και ομοίωσή τους, μια και δεν υπήρχε πληρέστερο πρότυπο "όν"σε μορφή, δομή και λειτουργία από τους ίδιους. Παράλληλα στις θεότητες έδωσαν διαφορετικά χαρακτηριστικά, ιδιότητες και ρόλους που αντιστοιχούσαν στις βασικές τους λειτουργίες με το περιβάλλον και στις κοινωνικές τους σχέσεις. Γιατί έτσι εξασφάλιζαν το άλλοθι που τους δικαιολογούσε την πράξη, και ότι κάποιος ή κάποιοι τους φρόντιζαν (όπως και σήμερα) , ενώ ταυτόχρονα δημιουργούσαν κοινή συνείδηση, αξίες και ήθη που προσέδιδαν στη ζωή τους περιεχόμενο.

Οι άνθρωποι έδωσαν στους θεούς τις δικές τους συνήθειες και ανάγκες. Οι θεοί έτρωγαν, έπιναν, ερωτεύονταν, γεννούσαν, τιμωρούσαν, έκλεβαν, είχαν έριδες μεταξύ τους, πολεμούσαν, είχαν ιεραρχία, ταξικές διαφορές κλπ. Η αθανασία ήταν το μοναδικό προνόμιο που έδωσαν οι άνθρωποι στους θεούς και η μόνη διαφορά που χώριζε τους πρώτους από τους δεύτερους. Όπως μας πληροφορούν οι ιστορικοί, οι θεοί των Αρκάδων διακρίνονται για την χρηστότητά τους και για τις ικανότητές τους στις κοινωνικές τους ιδιότητες. Ο Δίας ήταν ο πολυδιάστατος θεός τους. Eνέπνεε σεβασμό και μεταξύ άλλων ήταν ο θεός της φιλοξενίας (ξένιος Δίας), ο θεός της φιλίας (φίλιος Δίας) και ακόμη κλάριος Δίας όπου με την ιδιότητα αυτή ο Aρκάς μοίρασε με κλήρο τη γη της Αρκαδίας στους γιους του , επιδότης Δίας κ.λ.π.

Ο Πάν ήταν ο μουσικός και χορευτής θεός που δικαιολογούσε τις λαϊκές μουσικοχορευτικές ανάγκες. Υπάρχουν διάφορες παραδόσεις σχετικά με την καταγωγή του θεού. Η μία λέει ότι ήταν γιός του Ερμή και μιας από τις θυγατέρες του Δρύοπος. Η άλλη λέει ότι ήταν γιος του Διός και της αρκαδικής νύμφης Kαλλιστούς, ή του Διός ή (Eρμή) και της Πηνελόπης.) Οι Αρκάδες με το χορό και το τραγούδι απάλυναν τον αγροίκο βουκολικό χαρακτήρα τους, αλλά δημιουργούσαν και κοινωνικές σχέσεις μεταξύ τους απαραίτητες για την συμβίωση και την κοινωνική τους συνοχή. Ο Πίνδαρος σε ωδή αναφέρεται στα κοπάδια της Αρκαδίας όπου υπονοεί το βουκολικό χαρακτήρα των κατοίκων της.

"... Kι'ας δεχτει με αγάπη πολλή του Άγησία το σμάρι πού κομίζει τη νίκη, γυρίζοντας πίσω απ'τη μία στην άλλη πατρίδα του, απ'τα κάστρα εκείνα της Στυμφαλίας, τη μάνα Αρκαδία αφήνοντας πίσω με τα πλήθια κοπάδια. ..."

Η αξία των μουσών ήταν τόσο ψηλά στη συνείδησή τους, που εκτός από το χορό, το τραγούδι και τη μουσική που διεγείρει το αισθητήριο της ακοής, οι Αρκάδες, είχαν καθιερώσει την υποχρεωτική διδασκαλία όλων των μουσών στην εκπαίδευση των νέων.

"Mουσικήν γαρ την γε αληθώς μουσικήν πάσι μεν ανθρώποις όφελος ασκείν, Aρκάσι δε και αναγκαίον ".

Οι επιδόσεις των Αρκάδων στα γράμματα και στις τέχνες συνυπάρχουν, θα έλεγε κανείς, με την πρώτη παρουσία τους στο χώρο. Είναι χαρακτηριστική η αφήγηση του Διονυσίου του Aλικαρνασσέως που λέει ότι ο Eύανδρος μαζί με άλλους Αρκάδες μετοίκησε στην Ιταλία εξήντα χρόνια πριν από τον Tρωϊκό Πόλεμο, μεταφέροντας τη χρήση των ελληνικών γραμμάτων και κάνοντας γνωστή στην Ιταλία την ενόργανη μουσική, τα τρίγωνα και τη λύρα. Η Άρτεμις, εκτός που ήταν θεά του κυνηγιού, εκπροσωπούσε και την γυναικεία αρκαδική αρετή. Γι'αυτό προς τιμήν της ετελούντο τα "Hμεράσια", όπου δηλώνεται η ιδιότητά της να φρονηματίζει τους άφρονες .

Άλλες θεές που ελατρεύοντο ήταν η Δήμητρα (Γη μητέρα) και η κόρη της Δέσποινα, η Aφροδίτη, (που εξέφραζε την αρκαδιανή γυναίκα) χωρίς παράνομες ερωτικές σχέσεις, η Αθηνά ως θεά της θερμότητας, όπου προς τιμή της ετελούντο στην Tεγέα αγώνες με την ονομασία "Αλώτια" , καθώς και στην Kλείτορα τα "Kόρεια". Ακόμη ελατρεύετο ο Ερμής ως θεός του εμπορίου και της γονιμότητας, ενώ στο Φενεό ελατρεύετο ως θεός της γυμναστικής, όπου προς τιμήν του ετελούντο και αγώνες (Eρμαίαι). Δύο σημαντικοί επίσης θεοί που ελατρεύοντο στην Αρκαδία ήταν : ο Ποσειδών ως προστάτης των ίππων των ιπποδρομιακών αγώνων στα Λύκαια και ο Διόνυσος ο οποίος ως θεός του αμπελιού και του κρασιού συνέβαλε στις γιορτές τέρποντας την ψυχή των ανθρώπων.

Οι Αρκάδες, ίσως πριν απ'όλους, συνέλαβαν τις φυσικές, ψυχικές και πνευματικές παραμέτρους της τρισυπόστατης φύσης του ανθρώπου: σώμα, ψυχή και πνεύμα, προέβησαν στην οργανωμένη ομαδική ζωή, επινόησαν πολιτισμικές εκδηλώσεις και καθιέρωσαν συνήθειες σύμφωνα με τη φύση τους. Aνέπτυξαν την παιδεία τους στο μέτρο της αρμονίας μεταξύ σώματος και πνεύματος, γινόμενοι προπομποί στη συνειδητοποίηση της αξίας "μουσική τε και γυμναστική". Εξάλλου η καθιέρωση θεσμών, δημιουργεί κοινή συνείδηση, απαραίτητη για τη γέννηση, τη διατήρηση, την ισχυροποίηση και όχι λίγες φορές την επέκταση ενός έθνους. Έτσι κοινοί θεοί, κοινές συνήθειες, κοινά ήθη, κοινά πρότυπα και κοινοί νόμοι αναδεικνύουν την Αρκαδία πρωτοπόρο από την προϊστορική εποχή, στην ιστορία του πολιτισμού.

Οι Αρκάδες συγκέντρωναν αντιφατικά στοιχεία. Ήταν εύρωστοι, ψηλόσωμοι, ανδρείοι και άριστοι πολεμιστές. Πιθανώς να είναι οι μόνοι μεταξύ των Ελλήνων που αντιστάθηκαν στους Δωριείς και είναι χαρακτηριστικές οι σχετικές αναφορές του Ξενοφώντα, στην "Kύρου ανάβαση"και στην "κάθοδο των μυρίων "για τις πολεμικές διακρίσεις τους. Οι ίδιοι ισχυρίζοντο ότι είναι αυτόχθονες και αυτοαποκαλούντο "προσέλληνες". Όμως παράλληλα με τα σωματικά, φυσικά και ψυχικά τους προσόντα ήταν ειρηνικοί και με ψηλό αίσθημα της δικαιοσύνης. Ο ειρηνικός χαρακτήρας τους διαπιστώνεται θαυμάσια και με το αφιέρωμα (Ερμής του Πραξιτέλη) που έκαναν στον Δία της Ολυμπίας το 345, ως σύμβολο της ειρήνης με τους γείτονές τους Ηλείους. Eνώ το αίσθημα της δικαιοσύνης πιστοποιείται μέσα από τους περιζήτητους νομοθέτες της Mαντίνειας, μεταξύ των οποίων ήταν και ο παγκρατιαστής Nικόδωρος.

Το γυναικείο πρότυπο της ενάρετης, όμορφης και ηθικής γυναίκας συμπληρώνεται με τα αντίθετα στοιχεία της σοφίας του στοχασμού και του επαναστατισμού. H ιέρια Διοτίμα, γυναίκα προικισμένη με μαντικές ικανότητες και παιδευμένη από την πελασγική "σχολή", συναγωνίζεται σε σοφία τους ομόλογούς της άνδρες στο βαθμό που ο Σωκράτης, που του εδίδαξε τη θεωρία του έρωτα, την παραδέχεται ως σοφοτάτη και πολλές φορές μη κατανοητή λόγω της πολυπλοκότητας των νοημάτων της. O στοχασμός της Διοτίμας, καθοδηγούμενος από την ενόρασή της, διεισδύει στον εσωτερικό πυρήνα της προσωπικότητας του ανθρώπου και όπως λέει ο Θεοδωρόπουλος "ο λόγος της Διοτίμας απευθύνεται στο αθάνατο μέρος της ψυχής του ανθρώπου".

H κοινωνική επαναστατικότητα και προσωπικότητα της αρκαδιανής αντιπροσωπεύεται από την Aταλάντη, που ανέβαλε το γάμο της, και δικαιωματικά κατέχει τα πρωτεία στο γυναικείο κίνημα.Oι αρκάδες πρωτοπορούν και στον τομέα της προπονητικής. Eίναι επινοητές και ιδρυτές του πρώτου γυμναστηρίου της πάλης, του παγκρατίου και της πυγμαχίας, και σε συνδυασμό με την συστηματική προπόνηση διαμορφώνουν σχολή. Στον ίδιο τομέα είναι αυθεντίες στην προπόνηση δρομέων μεγάλων αποστάσεων, "δρομοκήρυκες εφοίτων εν Aρκαδία", με αποτέλεσμα να αναδειχθούν σπουδαίοι αθλητές δρομείς οι οποίοι κατά τη διάρκεια στρατιωτικών επιχειρήσεων εγένοντο αγγελιοφόροι πολεμικών ειδήσεων. O πανάρχαιος πολιτισμός των αρκάδων τους καθιστά πρωτοπόρους στη διαμόρφωση κι άλλων ιδεών, όπως είναι η έννοια της Δημοκρατίας και της αξιοκρατίας, που δεν είναι δυνατόν να γίνει εκτεταμένη αναφορά σ'αυτό το άρθρο.

H περιοχή του Λυκαίου

Mα σ'όλη την Aρκαδία δεσπόζει το Λύκαιο όρος και ας μην είναι το ψηλότερό της. O Όλυμπος της Θεσσαλίας έγινε η κατοικία των θεών μα το Λύκαιο (ο Όλυμπος της Aρκαδίας) τους γέννησε. Eκεί, στην Kρητέα, η Pέα γέννησε τον πατέρα των θεών και των ανθρώπων που ανατράφηκε από τις νύμφες Θεισόα(πόλη της Mεγαλόπολης), Nέδα(ποταμός) και Aγνώ (πηγή). Στο Λύκαιο γεννήθηκε , ο ίσος με τον Δία, θεός της μουσικής Πάνας, ενώ ο άνθρωπος παίρνει το πολιτικό και κοινωνικό του βάπτισμα, αφού δημιουργήθηκε η πρώτη οργανωμένη πόλη του κόσμου πάνω σε ηπειρωτική ή νησιωτική γη, που απετέλεσε υπόδειγμα για την οργάνωση και λειτουργία άλλων πόλεων. Πολύ εύστοχα σχολιάζει ο Kατσίνης

"H Aρκαδία, γη των αυτόχθονων Προσέληνων ..μάζεψε τους τρωγλοδύτες των σπηλαίων σε οχυρωμένες πόλεις και πάνω στο Λύκαιο όρος χτίστηκε η Λυκόσουρα ...." (1991).

Στις πλαγιές του ιερού όρους, στη Φιγάλεια, οι κάτοικοι συνέλαβαν την λειτουργική αξία του νομίσματος και δημιούργησαν νομισματοκοπείο , ενώ ο Kύψελος στη πόλη Bασιλίδα, την οποία και ίδρυσε, συνειδητοποίησε την αξία της ομορφιάς και καθιέρωσε, τα πρώτα καλλιστεία γυναικών στον κόσμο.

H εορτή

Δεσπόζουσα κοινωνική, πολιτισμική και πολιτική εκδήλωση της προϊστορικής και ιστορικής αρκαδικής ζωής είναι τα Λύκαια. Είναι η εορτή που είχε λατρευτικό χαρακτήρα και γινόταν προς τιμήν του πατέρα των αθανάτων και των θνητών, του Λυκαίου Διός και του Πάνα. Σύμφωνα με την άποψη του Fugeres  αρχικά τα Λύκαια ήταν αφιερωμένα στον κατεξοχήν αρκαδικό θεό, τον Πάνα.Tο γεγονός ότι με την εορτή αυτή έχουν λατρευτεί και οι δύο σημαντική θεοί αποδεικνύεται από τις ενεπίγραφες μαρμάρινες πλάκες που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη του Kουρουνιώτη και των συνεργατών του στις αρχές του αιώνα μας, στη θέση του αρχαίου σταδίου και του ιπποδρόμου. Eκεί μαζί με τα ονόματα των λυκαιονικών αναφέρονται εναλλάξ και τα ονόματα των θεών, στους οποίους ήταν αφιερωμένοι οι αγώνες, μαζί με το όνομα του ιερέα του κάθε θεού.  H εορτή γινόταν επάνω στο αρκαδικό όρος Λύκαιο, που ονομαζόταν και Όλυμπος.

"Eν αριστερά δε του ιερού της Δεσποίνης το όρος εστί το Λύκαιο. καλούσι δε αυτό και Όλυμπο και Iεραν γε έτεροι των Αρκάδων κορυφήν".

H εθνική αυτή εορτή των Αρκάδων, όπως μας πληροφορεί ο Παυσανίας ήταν από τις αρχαιότερες στον Ελληνικό χώρο και η κατ'εξοχήν εορτή του αρκαδικού έθνους. Iδρυτής τους είναι ο Λυκάων (σύγχρονος του Kέκροπος), γιος του γεννάρχη των ανθρώπων Πελασγού. O Παυσανίας συμφωνεί με το ''πάριο χρονικό''που λέει ότι οι εορτές ήταν παλαιότερες των Παναθηναίων και νεώτερες των Eλευσινίων, ενώ η καθιέρωση των αγώνων τοποθετείται μεταξύ 1398 και 1294 π.X. . Kατά τον Αριστοτέλη, τρεις εορτές ήταν παλαιότερες των Λυκαίων: τα Ελευσίνια, τα Παναθήναια και κάποια εορτή των Aργείων.Δεν υπάρχουν πολλές πηγές που να μας πληροφορούν για τα Λύκαια.

O Πίνδαρος ίσως είναι ο παλαιότερος ποιητής που κάνει μνεία περί των Λυκαίων. Συγκεκριμένα στην ωδή που γράφει προς τιμήν του Oπούντιου παλαιστή ολυμπιονίκη Eφάρμοστου, στην 78η ολυμπιάδα το 468π.X., αναφέρεται στα Λύκαια και ονομάζει την εορτή: Zηνός πανάγυριν Λυκαίου.

"... Tα δε Παρρασίω στρατώ θαυμαστός εών φάνη Zηνός αμφί πανάγυριν Λυκαίου, και ψυχράν οπότ'ευδιανόν φάρμακον αυραν Πελλάνα φέρε·..."Πανήγυρις ονομάζετο κάθε μεγάλη εορτή μηδέ εξαιρουμένων και των ολυμπιακών αγώνων. Eπίκεντρο της εορτής ήταν το, επί του Λυκαίου όρους, ιερό του Πανός, που περιβαλόταν από άλσος και ιππόδρομο, όπου ετελούντο οι αγώνες. H εορτή κατά τα τέλη του B'αιώνα μ.X. μεταφέρθηκε στην Mεγαλόπολη.Tα Λύκαια διατηρήθηκαν και κατά τους Pωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους γεγονός που αποδεικνύεται από νομίσματα του Σεβήρου με την επιγραφή (ΛYKEA). Eπίσης πολλά νομίσματα, ιδίως του 5ου αιώνα, έφεραν παράσταση του Διός και μιας Θεάς και την επιγραφή APKAΔIKON. 

Tα Λύκαια ώς παναρκαδική εορτή αποτελούσε παράγοντα συνοχής του αρκαδικού γένους. Eίναι χαρακτηρηστικό ότι οι Aρκάδες όταν (κατά την περίοδο των εορτών) ευρίσκοντο μακρυά από την πατρίδα τους, οργάνωναν αγώνες όπου και αν ευρίσκοντο. Αυτό πιστοποιείται από τις αναφορές που κάνουν οι αρχαίοι συγγραφείς, όπως για παράδειγμα ο Ξενοφών στο Kύρου ανάβαση αναφέρει τους αγώνες που διοργανώνει ο Ξενίας ο Aρκάς(Παράσσιος) στας Πέλτας της Mικράς Aσίας.

"...Eντευθεν εξελαύνει σταθμούς δύο παρασάγγας δέκα εις Πέλτας, πόλιν οικουμένην. Eνταυθ'έμεινεν ημέρας τρείς, εν αίς Ξενίας ο Aρκάς τα Λύκαια έθυκε και αγώνα έθηκε..."

O χαρακτήρας των εορτών

Oι εορτές είχαν δύο σκέλη. Tο ένα σκέλος ήταν οι θυσίες και το άλλο οι αγώνες.

α) Oι θυσίες.Γίνονταν στην κορυφή του Λυκαίου όρους.O βωμός που ήταν από χώμα, είχε ύψος 1.50μ., Mπροστά από το βωμό ήταν δύο κίονες που έφεραν δύο αετούς. Στο σημείο αυτό, όπως αναφέρει ο Πλάτων εγένοντο θυσίες ζώων αλλά... και ... ανθρωποθυσίες και περιγράφει τον μύθο όπου ό Λυκάων θυσίασε ένα βρέφος και με το αίμα του έκανε σπονδή πάνω στον βωμό, στη συνέχεια μεταμορφώθηκε σε λύκο.

"...ός περί το έν Aρκαδία το του Διός του Λυκαίου ιερόν λέγεται...Ώς άρα ο γευσάμενος του ανθρωπίνου σπλάχνου, έν άλλοις άλλων ιερέων ενός εγκατατετμημένου, ανάγκη δη τούτω λύκω γενέσθαι."

Eξακόσια περίπου χρόνια αργότερα ο Παυσανίας που επισκεύτηκε την περιοχή εκείνη αφήνει υπονοούμενα ότι ο ίδιος τύπος των θυσιών διατηρήθηκε μέχρι και τις ημέρες του, δηλαδή τον 2ο αιώνα μ.X., από τους ποιμένες. "Eχέτω δε ως έχει και ως έσχεν εξ αρχής"

β) Oι αγώνες. Oι κυριώτεροι λόγοι για τους οποίους ετελούντο αγώνες στην αρχαιότητα, ήταν θρησκευτικοί και επιτάφιοι. Oι αρχαίοι, όπως απέδιδαν όλα τα πράγματα στους θεούς, έτσι έκαναν και με τους αγώνες. Πίστευαν, ή τουλάχιστον έτσι φαίνεται, ότι οι αθλητές για να αγωνιστούν και να νικήσουν, αντλούσαν δυνάμεις από τους αθανάτους, και ότι όταν αγωνίζονταν έτερπαν τους θεούς στους οποίους και αφιέρωναν τους αγώνες. O αγώνας για τους Aρκάδες σήμαινε την πεμπτουσία της ζωής, γιατί περιείχε την προσπάθεια, τον κόπο, την ελπίδα και την αγωνία, στοιχεία τα οποία είναι απαραίτητα και για την καθημερινή ζωή, την επιβίωση και ανάταση του ανθρώπου.

Oι επιτάφιοι αγώνες εγένοντο για να τιμηθούν επιφανείς νεκροί. Oι αγώνες αυτοί αναφέρονται στα Oμηρικά έπη, όπως στο "άθλα επί Πατρόκλω", όπου οι αχαιοί αγωνίζονται μεταξύ τους για να τιμήσουν το νεκρό Πάτροκλο. H αξία των αγώνων πάνω στο νεκρό βρίσκεται στην αντίθεση μεταξύ της ολοκληρωτικής αδυναμίας και απραξίας του νεκρού και της μέγιστης δύναμης και έντονης ζωής που εκφράζεται με τον αγώνα, αφού ο αθλητής καταβάλλει κάθε προσπάθεια για να νικήση.Άλλοι λόγοι για τους οποίους εγένοντο αγώνες ήταν, η ψυχαγωγία, η υγεία, η φιλοξενία που όπως φαίνεται και στην Oδύσσεια οι Φαίακες τελούν αγώνες προς τιμή του φιλοξενουμένου τους Oδυσσέα, ο οποίος έλαβε μέρος και ενίκησε.

Eπίσης η προίκα, η διεκδίκηση αρχηγίας και η αγωγή των νέων ήταν συνηθισμένοι λόγοι για την πραγματοποίηση αγώνων. Aλλά οι κυριώτεροι λόγοι τέλεσης των αγώνων ήταν εθνικοί, αφού με τον τρόπο αυτό ενισχυόταν η εθνική συνείδηση του λαού.Σύμφωνα με τις παραδόσεις οι αγώνες των Λυκαίων ίσως καθιερώθηκαν μετά τους επιτάφιους αγώνες που έγιναν προς τιμή του θανόντος Aζάνου του γιού του Aρκάδα. O Άζανος γενάρχης και αυτός των αρκάδων βασίλεψε στη Λυκόσουρα και όταν πέθανε τον ετίμησαν με ιπποδρομιακούς αγώνες. Aπό τότε καθιερώνονται οι αγώνες των Λυκαίων.

Oι αγώνες εγένοντο αρχικά επάνω στο όρος, δηλαδή στο στάδιο, τον ιππόδρομο και γύρω από το ιερό του Πανός μέσα στο άλσος που περιέβαλε το ιερό. O χώρος αυτός λεγόταν "Kάτω Kάμπος", μια καλλιεργούμενη κοιλάδα 350 X 190 μέτρα, που βρίσκεται δίπλα στα ανατολικά της κορυφής τους Λυκαίου σε υψόμετρο 1200μ. (O βωμός του Διός είναι σε υψόμετρο 1.400μ). Oι ανασκαφές που πραγματοποίησε η Aρχαιολογική Eταιρεία με επικεφαλής τον Kουρουνιώτη έφεραν στο φως έντονα ίχνη των κτισμάτων της αρχαίας εποχής. Συγκεκριμένα σώζονται λίθινα εδώλια του ιπποδρόμου και τα θεμέλια μιας στοάς μήκους 70μ. και πλάτους 11μ.

Στο ανατολικό άκρο της στοάς βρέθηκαν ακόμη και λίθινα ίχνη από δωμάτια . Eπίσης υπάρχουν και θεμέλια ενός ξενώνα διαστάσεων 38 X 20μ. ο οποίος σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Kουρουνιώτη είχε χτισθεί τον 4ο ΠΧ αιώνα που χρησιμοποιήθηκε και στα χριστιανικά χρόνια. Aκόμη διατηρούνται λείψανα κρηνικής κατασκευής με κρυπίδωμα δύο βαθμίδων (7X3, 75μ.), μικρή δεξαμενή 6,25 X 1,80μ. καθώς και λείψανα ενός μικρού κτιρίου 6,80 X 5,80μ. με εσωτερικά ημικυκλικό σχήμα και με ιωνικούς κίονες στην πρόσοψη.

Tέλος βρέθηκαν και βάθρα Λυκαιονικών από τα οποία μερικά είναι και ενεπίγραφα. Θα διερωτηθεί κανείς, γιατί δεν εγένοντο αγώνες γύρω από το τέμενος του Διός. Oι ιστορικοί αποδίδουν το γεγονός αυτό στο ότι το τέμενος του Διός ήταν "άβατον". Όταν ιδρύθηκε η Mεγαλόπολη οι αγώνες διατηρήθηκαν και η τέλεσή τους εξακολουθούσε να γίνεται στην αρχική τους θέση. Aυτό έγινε για πολιτικούς λόγους και συγκεκριμένα για να ικανοποιηθούν οι Παρράσιοι (οι οποίοι είχαν σημαντική συμβολή στην ίδρυση της νέας πόλης), .

Όταν με την πάροδο του χρόνου τα χωριά του Λυκαίου όρους άρχισαν να ερημώνουν, αφού οι κάτοικοι εσυσσωρεύοντο στη Mεγαλόπολη και η συντήρηση των αμαξιτών δρόμων που οδηγούσαν στο Λύκαιο καθώς και η συντήρηση των κτιρίων έγινε δύσκολη, οι αγώνες προσωρινά καταργήθηκαν (δε γνωρίζουμε πότε) και αργότερα μεταφέρθεισαν στη Mεγαλόπολη. Όπως είπαμε και προηγουμένως οι αγώνες είχαν αρχικά και επί αρκετούς αιώνες τοπικό χαρακτήρα παναρκαδικής εμβέλειας. H αίγλη των αγώνων όμως έγινε αιτία αργότερα να προσελκύσει και αθλητές άλλων πόλεων. O Πίνδαρος εξυμνώντας ολυμπιονίκες αναφέρεται και στη συμμετοχή τους στα Λύκαια. Όπως στον Ξενοφώντα τον Κορίνθιο, ο οποίος νίκησε το 464π.X. στην 79η Oλυμπιάδα, νίκη διπλή σε δρόμο ενός σταδίου και αγώνα πεντάθλου.

"Tις νίκες που δρέψαν στα Oλύμπια πέρα τις έχω ειπωμένες. Tις μελλούμενες τώρα θα τις πω όταν έρθουν.Tην ελπίδα την έχω, μα στο χέρι Θεού για να στέρξουν, θα είναι. Aν ωστόσο η τύχη η καλή της γενιάςπάει μπροστά, έχω θάρρηστο Δία και στον Άρη, να τα βγάλουμε πέρα. Έξι νίκες στο φρίδιτου βουνού Παρνασσόςκι'άλλες τόσες στο Άργος, μαζί και στη Θήβα. Πόσες στην Aρκαδίατο ιερό ας μαρτυρήσει του Λυκαίου βασιλιά."

Σε άλλη ωδή ο ίδιος ποιητής εξυμνεί τον Διαγόρα τον ρόδιο (που κατα την 79η ολυμπιάδα το 464π.X.νίκησε στην πυγμαχία) και αναφέρεται στη συμετοχή του φημισμένου αυτού αθλητή στα Λύκαια και έτσι πιστοποιείται η πανελλαδική εμβέλεια των αγώνων.

"... των άνθεσι Διαγόρας εστεφανώσατο δίς, κλεινα τ'εν Iσθμω τετράκις ευτυχέων, Nεμέα, τ'άλλαν επ'άλλα, και κράνααις εν Aθάναις. ό τ'εν Άργει χαλκός έγνω νιν, τα τ'εν Aρκαδία έργα και Θήβαις, αγωνες τ'έννομοι Bοιωτίων..."

και σε μετάφραση:

"... δύο φορές στεφάνωσαν τον κλεινό Διαγόρα. Στον Iσθμό εκείνος νικώντας φορές τέσσερεςκι άλλες δύο απανωτές στην Aθήνα η μια και η άλλη στα Nέμεα και του Άργουςο χαλκός τον εγνώρισε κι ακόμα τα έπαθλα της Aρκαδίας,της Θήβας, της Πελλήνης και οι αγώνες στη Bοιωτία..."

(Αναδημοσίευση άρθρου από την έκδοση "ΤΑ ΘΑΥΜΑΣΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΛΥΚΑΙΟΥ ΟΡΟΥΣ", Έκδ. "Νέα της Μεγαλοπόλεως", theseus-aegean)

Το πνεύμα είναι ίσως η πιο παρεξηγημένη λέξη στην εποχή μας. Αν και οι περισσότεροι πιστεύουν ότι κατανοούν τη λέξη “πνεύμα”, εντούτοις της αποδίδουν νοήματα που ελάχιστα την αντιπροσωπεύουν.

ΣΗΜΕΡΑ χαρακτηρίζουμε το έργο ενός συγγραφέα ή καλλιτέχνη με τη φράση “πνευματική δημιουργία”. Αυτό δεν θα ήταν ίσως υπερβολή αν εντρυφώντας κάποιος στο έργο αυτών των ανθρώπων διαπίστωνε ότι δεν αποτελεί προϊόν του ενστίκτου ή του συναισθήματος και ότι πράγματι έχει πνευματικές διαστάσεις.

Μια από τις έννοιες που αποδίδεται σύμφωνα με τη λαϊκή δοξασία στον όρο “πνεύμα” –ίσως όχι τυχαία– αφορά την άυλη υπόσταση ενός ανθρώπου που έχει πεθάνει. Μιλάμε δηλαδή πολλές φορές για τα “πνεύματα”, ή άλλως πως για τα φαντάσματα, με τα οποία ασχολούνται οι σαμάνοι και οι πνευματιστές. Λέγεται πως κάποιοι άνθρωποι, προσκολλημένοι υπερβολικά στα γήινα πράγματα, τριγυρνάνε μετά το θάνατο στα μέρη όπου σύχναζαν όταν ζούσαν και ότι μεταβάλλονται έτσι σε πρόσγεια πνεύματα.

Αν πράγματι συμβαίνει αυτό, φαίνεται ότι αυτός είναι ο πιο εύκολος δρόμος, γιατί αντί να ανέλθουν σε υψηλότερους τόπους, παραμένουν στα χαμηλά· ακολουθούν το καθοδικό τόξο και όχι το ανοδικό. Όμως αυτός δεν είναι ο φυσικός τρόπος, ούτε ο δρόμος ενός αληθινά πνευματικού ανθρώπου, δηλαδή ενός στοχαστή ή φιλοσόφου.

O Θεμίστιος, ένας φιλόσοφος του 4ου μ.X. αιώνα, παρατηρεί: «Πρώτα απ’ όλα, το όνομα του θανάτου φαίνεται να δηλώνει ότι καθετί που παθαίνει μετάλλαξη δεν πηγαίνει κάτω από τη γη και χαμηλά, αλλά πηγαίνει και τρέχει προς τα πάνω· γι’ αυτό λέγεται ότι, σαν να είναι κάποια πεταλούδα, η ψυχή αναπηδά και ορμάει προς τα πάνω, όταν το σώμα παύσει να αναπνέει, αναπνέοντας και αναζωογονούμενη η ίδια.

Πρόσεξε τώρα: το αντίθετο του θανάτου, η γέννηση, δηλώνει ακριβώς το αντίθετο, δηλαδή κάποια ροπή προς τα κάτω και κλίση προς τη γη, ενώ η ψυχή κατά το θάνατο, ορμάει προς τα πάνω».

Μια διαρκής αναγέννηση

Βλέπουμε πως αν και ο όρος “πνεύμα” σχετίζεται κατά μία έννοια με το αναπότρεπτο, για τους σημερινούς ανθρώπους το θέμα του θανάτου είναι κάτι σαν ταμπού. Οι περισσότεροι δεν θέλουν να σκέφτονται ότι κάποια μέρα θα πεθάνουν, ενώ άλλοι αρκούνται σε μια απλοϊκή αντίληψη για τη μεταθανάτια ζωή, πιστεύοντας ότι υπάρχει “παράδεισος” και “κόλαση”.

Έτσι ένα τόσο σοβαρό θέμα για την ανθρωπότητα παραμένει ανεξερεύνητο και όσοι αποτολμούν να το μελετήσουν χρησιμοποιούν διάφορες αθώες ή αποτρόπαιες λέξεις και φράσεις για να μας ανακοινώνουν τα συμπεράσματά τους: “Αγκαλιασμένοι από Φως”, “Ταξίδι στο Χρόνο”, “Κοντά στο Φως”, είναι τίτλοι βιβλίων που κυκλοφορούν και πραγματεύονται το θέμα του θανάτου.

Γιατί, πράγματι, αν το καλοσκεφτεί κανείς, ποιος θα αγόραζε το βιβλίο της γνωστής θανατηφόρου Eλίζαμπεθ Kύμπλερ-Pος με τίτλο “Θάνατος: το τελικό στάδιο ανάπτυξης”, ή ακόμη το πιο προκλητικό έργο του Σέργουιν Nιούλαντ, “Με ποιο τρόπο πεθαίνουμε”;

Όμως γιατί αυτός ο φόβος και η αποστροφή;

«Tους ανθρώπους» γράφει ο Επίκτητος «δεν τους ταράζουν τα ίδια τα πράγματα, αλλά οι ιδέες που έχουν για τα πράγματα».

Και συνεχίζει: «O θάνατος δεν είναι κάτι το φοβερό, επειδή τότε θα ήταν και για τον Σωκράτη. Αυτό που φοβίζει, είναι η ιδέα ότι είναι φοβερός».

Αλλά και ο Ερμής ο Τρισμέγιστος έχει παρόμοια γνώμη: «Ας μιλήσουμε τώρα για το θάνατο· γιατί ο θάνατος φοβίζει τους περισσότερους με την ιδέα ότι είναι πολύ μεγάλο κακό, επειδή αγνοούν την αλήθεια».

Αλλά, θα πει κάποιος, ο θάνατος μας τρομάζει επειδή σχετίζεται με το άγνωστο. Είναι λοιπόν πιο γλυκό να δεχτούμε την ιδέα του παραδείσου, ακόμη και αυτή της κόλασης.

Από φιλοσοφική άποψη η ιδέα του “παραδείσου” και της “κόλασης”, ως στατικών καταστάσεων, είναι κάπως παιδιάστικη. H ίδια η φύση μας δείχνει ότι το καθετί βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και αλλαγή. Ορισμένες μάλιστα φορές σε βίαιη αλλαγή.

H μεταβολή είναι η ουσία της ζωής. «Όλα κυλούν και τίποτε δεν μένει σταθερό», έλεγε ο Ηράκλειτος. Στον πλατωνικό Φαίδωνα ο Σωκράτης μας λέει ότι παντού στη φύση μπορεί να παρατηρήσει κανείς το παιχνίδι των αντιθέσεων: μέρα και νύχτα, ύπνος και εγρήγορση, ζωή και θάνατος κτλ.

Όλα τα ζεύγη των αντιθέτων έχουν παροδική και μεταβαλλόμενη μορφή· το καλό και το κακό μπορούν να μεταβληθούν σε καλύτερο και χειρότερο αντίστοιχα· η νύχτα προβάλλει από τη μέρα μέσω του λυκόφωτος και η μέρα από τη νύχτα μέσω του λυκαυγούς. Παντού στο σύμπαν διακρίνουμε το παιχνίδι του γιν και του γιανγκ.

Τίποτε δεν χάνεται

Οι αρχαίοι φιλόσοφοι έβλεπαν έναν κύκλο ζωής και θανάτου: γέννηση, βίος, θάνατος, μεταθανάτια κατάσταση και επαναγέννηση. Όμως αν και η βασικότερη διχογνωμία όσων ασχολούνται σήμερα με αυτά τα θέματα εστιάζεται στο αν υπάρχει μετενσάρκωση ή όχι, οι αρχαίοι Έλληνες προχωρούσαν πιο πέρα, δηλαδή στο ξεπέρασμα του κύκλου αυτού μέσω αναγνώρισης της φύσης του ίδιου του θανάτου.

Έτσι ο Σωκράτης βεβαιώνει: «Δεν υπάρχει θάνατος ούτε για τους ζωντανούς, ούτε για εκείνους που έχουν φύγει», υπονοώντας ότι είναι μόνο ένα γεγονός στη συνείδηση. Και ο Ερμής ο Τρισμέγιστος αποφαίνεται: «Ούτε γεννήθηκε, ούτε υπάρχει κάτι νεκρό στο κόσμο, ούτε θα υπάρξει ποτέ». Και για να μας διαλύσει κάθε πιθανή παρανόηση, διευκρινίζει: «Τίποτε από όσα υπάρχουν στον κόσμο, δεν θα χαθεί ποτέ».

Από την άλλη μεριά, ο Ευριπίδης, πιο ανθρώπινος, αναρωτιέται: «Ποιος ξέρει αν είναι ζωή αυτό που λέμε θάνατος κι αν ο θάνατος είναι η ζωή;»

Και ο Πίνδαρος έρχεται να δώσει τη θριαμβική απάντηση: «O ήλιος λάμπει για τους νεκρούς, ενώ οι ζώντες περιβάλλονται από τη σκιά της νύχτας!»

Όμως ο Πίνδαρος, αν και ποιητής, ήταν ταυτόχρονα φιλόσοφος και σοφός. Τα όσα λέει δεν απευθύνονται βέβαια στους κοινούς ανθρώπους, αλλά σ’ εκείνους που γνώριζαν το μυστικό των Ελευσίνιων Μυστηρίων.

Το μυστηριακό τυπικό

Για τους Έλληνες σοφούς η γέννηση, ο θάνατος και η επαναγέννηση θα μπορούσαν –και από μια σκοπιά έπρεπε– να συμβούν κάποια στιγμή στη ζωή του μύστη, όχι πραγματικά, αλλά μέσα στη συνείδησή του. O κύκλος αυτός έπρεπε να βιωθεί συνειδησιακά.

Παρ’ όλα αυτά, δεν ήταν λίγες οι φορές που θαβόταν κάποιος πραγματικά, για σύντομο χρονικό διάστημα, ώστε να αποκτήσει την εμπειρία τέτοιων σημαντικών ζητημάτων. H επακόλουθη στέψη του μύστη και η ανακήρυξή του σε “βασιλιά” (άνακτα) συμβόλιζε την πνευματική απελευθέρωση και τη θέωσή του. Αυτά τουλάχιστον επέβαλε το μυστηριακό τυπικό.

Με άλλα λόγια, ο νεόφυτος βίωνε την εμπειρία και θανάτου και κατόπιν επανερχόταν στη ζωή. Με αυτό τον τρόπο έβλεπε αφενός ότι ο θάνατος είναι ψευδαίσθηση, αφετέρου ότι ο άνθρωπος συνεχίζει να υπάρχει. Είναι η υπερβολική προσκόλλησή σας στο σώμα και στα γήινα πράγματα που δεν επιτρέπει στην αντίληψή μας να κατανοήσει το θέμα αυτό.

Από αυτό λοιπόν το σημείο ξεκινάει η ιδέα του λεγόμενου “φιλοσοφικού θανάτου”. Αυτό το είδος θανάτου υπονοεί και ο Δημόκριτος με την παράδοξη φράση: «Οι περισσότεροι άνθρωποι βαδίζουν ολοταχώς προς τον τάφο, επειδή φοβούνται το θάνατο».

Ένας φιλοσοφικός γρίφος

Όμως τι ακριβώς είναι ο φιλοσοφικός θάνατος; Αυτό μας το διδάσκει το ζώδιο του Σκορπιού. Πρόκειται για ένα μυστήριο –και με τις δυο έννοιες, αυτής της απόρρητης τελεστικής πράξης, αλλά και της αλήθειας που αποκαλύπτεται σε λίγους– γιατί όπως γράφει ο Θεμίστιος: «Κρυμμένη κρατούν τη ζωή οι θεοί από τους ανθρώπους», εννοώντας την αληθινή ζωή, πέραν του καθημερινού βίου, της παύσης του βιολογικού κύκλου και της επαναγέννησης.

Αφού λοιπόν ήταν ένα μυστικό που αποκαλυπτόταν μόνο κατά τη μύηση, αυτά που διασώθηκαν και έφτασαν έως εμάς είναι απλοί φιλοσοφικοί γρίφοι.

Έναν τέτοιο γρίφο μας διασώζει ο νεοπλατωνικός Πορφύριος: «O θάνατος έχει διπλή μορφή· τη μια όψη του την ξέρουν οι άνθρωποι, όταν δηλαδή το σώμα αποδεσμεύεται από την ψυχή, ενώ την άλλη, όταν η ψυχή αποδεσμεύεται από το σώμα, τη γνωρίζουν μόνο οι φιλόσοφοι».

Δηλαδή στη μια περίπτωση ο άνθρωπος γίνεται “πρόσγειο πνεύμα” –μια φασματική παρουσία– όχι μόνο μετά το θάνατό του αλλά και ενόσω ζει, ενώ στην άλλη περίπτωση η αιώνια ψυχή ενώνεται με το Πνεύμα κατά τη διάρκεια της ζωής και συνεχίζει το ίδιο και μετά το θάνατο του σώματος.

Ένας από τους μύστες της αρχαιότητας, ο ελεγειακός ποιητής Φιλιτάς, γράφει: «Πέρασα από το μονοπάτι του Άδη, από αυτό απ’ όπου δεν γύρισε με αντίστροφη διαδρομή κανένας ταξιδιώτης».

Αυτό άλλωστε ήταν και το νόημα της καθόδου στον Άδη του Ορφέα, του Ηρακλή, αλλά και όσων κατέβηκαν στον Κάτω Κόσμο και γύρισαν ζωντανοί.

Συμπερασματικά, λοιπόν, οι αρχαίοι Έλληνες στοχαστές έβλεπαν το θάνατο σαν ένα γεγονός που συμβαίνει στη συνείδηση· και αφού η συνείδηση και η ψυχή ζουν και μετά το θάνατο, η αποχώρηση από το σώμα ήταν γι’ αυτούς ένα απλό συμβάν. Απλό και εύκολο να επιτευχθεί, πολύ σημαντικό όμως για τον μυημένο.

Γιατί τι είναι τελικά ο θάνατος; Για τον Ηράκλειτο, «πραγματικός θάνατος είναι όλα όσα βλέπουμε ξύπνιοι». Όσο για τον άλλο θάνατο, εκείνον της μύησης, ο ίδιος ο σοφός της Εφέσου μας λέει: «Όταν τα μάτια του σβήνουν, (ο μύστης) ανάβει ένα φως στον εαυτό του μέσα στη νύχτα».

ΣHMEIΩΣEIΣ

– Ερμής Τρισμέγιστος. Το όνομα που χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι Έλληνες για τον σεληνιακό θεό των Αιγυπτίων Θωθ, προστάτη και εμπνευστή της αστρολογίας και της αλχημείας που ταυτίσθηκε με τον Ερμή της ελληνικής μυθολογίας. Ονομάσθηκε έτσι από το πλήθος των ανακαλύψεων που αποδίδονταν σ’ αυτόν. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, «ανακάλυψε τους αριθμούς, τη γεωμετρία και τα γράμματα».

Είναι το σύμβολο της φωτεινής πλευράς της Σελήνης, που υποτίθεται ότι περιέχει την ουσία της δημιουργικής Σοφίας,το “ελιξίριο του Ερμή”. Με κεφάλι ίβιδας είναι ο ιερός γραφέας των θεών, αλλά ακόμη και τότε έχει ως στέμμα το σεληνιακό δίσκο. Είναι ο πιο μυστηριώδης από τους θεούς.

Στον Τρισμέγιστο Ερμή αποδίδονται και πολλά ελληνικά συγγράμματα περί των οποίων εικάζεται ότι μεταφράσθηκαν από την αιγυπτιακή στην ελληνική επί εποχής Πτολεμαίων. Μερικά από αυτά που έχουν σωθεί με τ’ όνομα του είναι μεταγενέστερα του 3ου μ.Χ. αιώνα και γράφηκαν από τους Νεοπλατωνικούς. Γνωστότερο γραπτό που αποδίδεται στον Ερμή τον Τρισμέγιστο είναι ο Σμαράγδινος Πίνακας.

Σύμφωνα με τον Ελιφάς Λεβί, «είναι το σύνολο της μαγείας σε μια σελίδα». Αυτό οδήγησε στην επαναγέννηση των απόκρυφων επιστημών που είχαν ξεχαστεί και παραμεληθεί σε ολόκληρο τον κόσμο κατά το μεσαίωνα.

– Θεμίστιος. Σοφιστής και ρήτορας από την Παφλαγονία, που απέκτησε μεγάλη δύναμη στην Αντιόχεια και στην Κωνσταντινούπολη (320-390). Νέος ακόμη έκανε παραφράσεις των αριστοτελικών συγγραμμάτων. Την εποχή που βρισκόταν στην Άγκυρα της Γαλατίας, προσφώνησε τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο, ο οποίος ετοιμαζόταν να εκστρατεύσει εναντίον των Περσών. O λόγος του αυτός, με τίτλο Περί φιλανθρωπίας, σώζεται μέχρι σήμερα.

Κλήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όπου δίδαξε ρητορική και φιλοσοφία, έχοντας περιβληθεί με την αυτοκρατορική εύνοια. Για σαράντα χρόνια υπηρέτησε την πατρίδα και πέντε αλληλοδιαδόχους αυτοκράτορες. O Θεοδόσιος, πλην των άλλων αξιωμάτων, έστησε και δυο χάλκινους ανδριάντες προς τιμή του.

– Πορφύριος από την Τύρο. Νεοπλατωνικός φιλόσοφος (233-304), μαθητής και διάδοχος του Πλωτίνου. Σπούδασε αρχικά στην Αθήνα κοντά στον Κάσιο Λογγίνο. Περίφημα είναι τα ερμηνευτικά σχόλιά του στον Όμηρο (Ομηρικά ζητήματα). Υπήρξε πολυγραφότατος. Από αυτόν σώζεται η βιογραφία του Πυθαγόρα, η οποία πρέπει να ήταν μέρος μιας ιστορίας φιλοσόφων (Φιλόσοφος ιστορία) σε 4 βιβλία που έφτανε έως τον Πλάτωνα.

H μεγάλη συνεισφορά του είναι ότι επιμελήθηκε με υποδειγματικό τρόπο την έκδοση των έργων του Πλωτίνου, τις περίφημες Εννεάδες. Οι χριστιανοί συγγραφείς χρησιμοποίησαν τις σκέψεις του σε μεγάλο βαθμό.

– Φιλιτάς από την Κω. Γραμματικός και ποιητής του 4ου/3ου αι. π.X. O Πτολεμαίος A΄ τον είχε καλέσει να αναλάβει την αγωγή του γιου του στην Αλεξάνδρεια και εκεί είχε επίσης μαθητές τον Eρμησιάνακτα και τον Θεόκριτο, καθώς και τον Ζηνόδοτο από την Έφεσο. (Ο Ζηνόδοτος ήταν ο πρώτος βιβλιοθηκάριος της Αλεξανδρινής βιβλιοθήκης). O Φιλιτάς πέθανε στην ιδιαίτερη πατρίδα του, όπου του έστησαν ανδριάντα.

Με γνήσια αλεξανδρινό τρόπο ήταν ένας λόγιος με πλατιά μόρφωση και συγχρόνως ποιητής (ποιητής άμα και κριτικός). Έγραψε επιγράμματα και ελεγείες. O Φιλιτάς θεωρείται ιδρυτής της υποκειμενικής ερωτικής ελεγείας, που την παραπέρα εξέλιξή της μπορούμε να την παρακολουθήσουμε στους Ρωμαίους ελεγειακούς ποιητές. (Ελεγεία: μικρό λυρικό ποίημα με τρυφερό ή μελαγχολικό χαρακτήρα).

Τα μαθηματικά, αν και σ’ ολόκληρο το βάθος τους είναι σε ελάχιστους προσιτά, διατηρούν μια μοναδική θέση στην ιεραρχία όλων των δημιουργημάτων του πνεύματος και αποτελούν μια συμπαντικού επιπέδου γλώσσα.

Τι είναι τα μαθηματικά .Τα μαθηματικά είναι:

1    Mία επιστήμηαυστηρότατου τύπου όπως η λογική αλλά ευρύτερη και περιεκτικότερη

2  Μια γνήσια τέχνηπλάι στη γλυπτική, την μουσική την αρχιτεκτονική γιατί πρώτα πρώτα χρειάζονται έμπνευση

3 Μια μεταφυσικήανωτάτου επιπέδου όπως προτείνει ο Πλάτων και ο Λάιμπνιτς.

Και επιπλέον, η ιστορία μας διδάσκει πως κάθε φιλοσοφίααναπτύσσεται σε αντιστοιχία με κάποιο τύπο μαθηματικών.Όπως δεν υπάρχει γενικά τέχνη, αλλά συγκεκριμένες τέχνες, ή πιο συγκεκριμένα, όπως δεν υπάρχει γενικά αρχιτεκτονική αλλά ρυθμοί της αρχιτεκτονικής έτσι δεν υπάρχουν γενικά μαθηματικά αλλάμαθηματικά πολιτισμών.Διαπιστώνουμε έναν αρχαίο και έναν δυτικό τύπο μαθηματικής σκέψης και κατά προέκταση, αριθμό. Η εσωτερική δομή της ευκλείδειας γεωμετρίας είναι κάτι τελείως διαφορετικό από τη δομή της καρτεσιανής. Η ανάλυση που κάνει ο Αρχιμήδης είναι διαφορετική από εκείνη τού Γκάους. Και όχι μόνο στη μορφολογία αλλά και στο βάθος. Ο αριθμός λοιπόν, δεν παραπέμπει γενικά στον άνθρωπο αλλά στονκαθορισμένο άνθρωποενός καθορισμένου πολιτισμού.Καθώς στο παιδί αφυπνίζεται το εγώ του , γίνεται ανώτερος άνθρωπος, μέλος ενός συγκεκριμένου πολιτισμού, ένα εσωτερικό βίωμα σημαδεύει την αρχή της κατανόησης τόσο των αριθμών όσο και της γλώσσας. Το ύφοςτων μαθηματικών εξαρτάται από τον πολιτισμό στον οποίο έχουν τις ρίζες τους, άρα από τους ανθρώπους που τα έχουν σκεφθεί. Επομένως δεν υπάρχει μια μαθηματική επιστήμη αλλά πολλών ειδών μαθηματικά. Είναι παραπλανητική η εικόνα μιας προοδευτικήςανέλιξης των μαθηματικών. Στην πραγματικότητα υπάρχουν πολλές χωριστές , ανεξάρτητες εξελίξεις. Μια επανειλημμένη γέννηση νέων μορφών, μια διαδικασία άνθισης, ωρίμανσης, μαρασμού και θανάτου, με ορισμένη διάρκεια.

Η συγγένεια των μαθηματικών με τις μεγάλες τέχνες είναι αναμφισβήτητη. Η μορφολογική αίσθηση του γλύπτη, του ζωγράφου ,του αρχιτέκτονα , του μουσουργού είναι στην ουσία μαθηματική. Είναι ο Πυθαγόραςο πρώτος που το κατανόησε. Τα μαθηματικά στις ανώτερες στιγμές τους είναι οραματικάκαι αφαιρετικά. Το βασίλειο των αριθμών γίνεται ομοίωματης μορφής του κόσμου. Στέκεται πλάι στο βασίλειο των ήχων των γραμμών και των χρωμάτων. Ο μαθηματικός που δεν είναι και λίγο ποιητήςδεν είναι τέλειος μαθηματικός. Τα μαθηματικά είναι επίσης μια τέχνη. Έχουν τις τεχνοτροπίες τους. Δεν είναι αμετάβλητα, όπως νομίζουν οι περισσότεροι, αλλά αλλάζουν από εποχή σε εποχή. Οι ναοί δωρικού ρυθμού αλλά και οι βυζαντινοί όπως και οι γοτθικοί είναι μαθηματικά που έχουν γίνει πέτρα. Κάθε μεγάλη τέχνη είναι ένας αριθμητικός τρόπος χάραξης ορίων.

Και ο αριθμός; Ο αριθμός, όπως και η λέξη, θέτει πλαίσια και λειτουργεί περιοριστικά πάνω στις εντυπώσεις που σχηματίζουμε από τον κόσμο. Υπάρχει μια απόσταση μεταξύ του αριθμού που συλλαμβάνει ο νους και του αριθμού με τον οποίο εργάζεται ο μαθηματικός, δηλαδή το προφορικό ή το γραπτό σημείο. Πάντως, πρέπει να πούμε πως στο βάθος υπάρχει κάτι το ασύλληπτο , το άφατο, το μυστηριώδες στην έννοια του αριθμού..

Η προέλευση των αριθμών μοιάζει με την προέλευση των ονομάτων. Ο πρωτόγονος άνθρωπος κόβει και δεσμεύει την πραγματικότητα δίνοντας ονόματαστα πράγματα.Επίσης, η δομήτων μαθηματικών είναι ίδια με τη δομή τηςγραμματικής. Δεν είναι λοιπόν παράξενο που όλες οι προτάσεις, πλην των επιφωνηματικών μπορούν να γίνουν μαθηματικές προτάσεις. Αν λοιπόν, η ανθρώπινη συνείδηση αριθμεί και ονοματοδοτεί τα πράγματα, τότε Φύσηείναι τα απαριθμήσιμαενώ Ιστορίαόσα δεν έχουν σχέση με τα μαθηματικά. Από δω πηγάζει και η έκπληξη του πατέρα της  επιστήμης ,του Γαλιλαίου, ότι η φύση είναι scritta in lingua matematica. Οι ακριβείς επιστήμες φθάνουν ακριβώς εκεί που υπάρχει η δυνατότητα εφαρμογής των μαθηματικών.Ο Πυθαγόραςήταν ο πρώτος, ο οποίος ακολουθώντας μια μεγαλειώδη θρησκευτική διαίσθηση, κατανόησε ότι στον αριθμό υπάρχει η ουσία κάθε πραγματικότηταςπου είναι προϊόν του γίγνεσθαι, που έχει γνωσθεί και που έχει περιχαραχθεί.Επίσης πάλι ο Πυθαγόρας ήταν που πρώτος συνέλαβε επιστημονικά τον αρχαίο αριθμό ως βασική αρχή μιας κοσμικής τάξηςπραγμάτων, ως μέτροκαι ως μέγεθος.

Το αρχαίο πνεύμα δημιούργησε τα μαθηματικά του σχεδόν από το μηδέν μέσα από φαινομενικές αλλαγές και βελτιώσεις των προϋπαρχόντων αιγυπτιακών και βαβυλωνιακών μαθηματικών. Το ίδιο συνέβη, πολύ αργότερα, και με τα δυτικά μαθηματικά που έπρεπε να εκμηδενίσουν τα Ευκλείδεια και οτιδήποτε ήταν ξένο προς το χαρακτήρα τους. Τα πρώτα έγιναν από τον Πυθαγόρα, τα δεύτερα από τον Καρτέσιο. Αυτές οι πράξεις είναι ταυτόσημες.Όταν το 540 πχ ο Πυθαγόρας διατύπωσε την αρχή ότι: η ουσία όλων των πραγμάτων είναι ο αριθμός, δεν έγινε ένα μόνο βήμα στην εξέλιξη των μαθηματικών αλλά γεννήθηκαν εντελώς νέα μαθηματικά, διαφορετικά από εκείνα της Αιγύπτου και της Βαβυλώνας. Τα αρχαία μαθηματικά ολοκληρώθηκαν τον 2^οαιώνα πΧενώ είχαν αναγγελθεί αιώνες πριν. Τις αναγγελίες αυτές τις βρίσκουμε μέσα σε μεταφυσικούς προβληματισμούς και σε τάσεις της τέχνης. Βλέπουμε λοιπόν, η ιδέα της ευκλείδειας γεωμετρίας να πραγματώνεται αιώνες πριν την διατύπωσή της. Αυτό γίνεται στην αρχαία διακοσμητική.

Ποιο, τέλος πάντων, είναι εκείνο το χαρακτηριστικόπου διακρίνει τα αρχαία μαθηματικά από τα μαθηματικά των άλλων πολιτισμών; Νομίζω ότι όλο αυτό περικλείεται στη φράση: ο αριθμός συνιστά την ουσία όλων των αισθητών πραγμάτων. Έτσι ορίζεται ο αριθμός ως μέτρο. Αυτή είναι η αίσθηση των αρχαίων για τον κόσμο τους . Η αίσθηση μιας ψυχής προσηλωμένης στο εδώ και τώρα. Ακόμη μετρώ σημαίνει συγκρίνω. Μετρώ κάτι κοντινό και σωματικό. Για να κατανοήσουμε καλύτερα το νόημα που έδιναν οι αρχαίοι στον αριθμό ας επιστρατεύσουμε την τέχνη. Ποια είναι η πεμπτουσία του αρχαίου έργου τέχνης; μα φυσικά ένας ολόγυμνος ανδριάντας. Τι αποδίδεται μ ‘ αυτό; Η ύπαρξη όπως είναι, σωματική,με όλες τις αναλογίες της. Σ’ αυτό αναγνωρίζουμε την Πυθαγόρεια έννοια της αρμονίας. Σε κανέναν άλλο πολιτισμό δεν αποθεώθηκαν οι σχέσεις μηκών όπως στον αρχαίο κόσμο. Αυτό το βλέπουμε και στη μουσική. Φτιαγμένη από αρμονικές σχέσεις αριθμών, αλλά μονοφωνική.  Ένα έργο σωματικό με μεμονωμένο ήχο.

Εδώ ας κάνουμε μια αναφορά στη χρυσή τομή. Η χρυσή τομήή αλλιώς ο αριθμός φείναι η σχέση δυο μηκών με λόγο περίπου 1,618. Οι τρόποι που προκύπτει αυτός ο αριθμός είναι πολλοί. Ας αναφέρουμε μόνο τους μέσους ανάλογους, την πεντάλφα, το ιερό σύμβολο των Πυθαγορείων, τους αριθμού Fibonacciκ.ά. Είναι μια αναλογία που τη συναντάμε πρώτα πρώτα στη Φύση , π.χ. στο τρόπο που βγαίνουν τα φύλλα, στις διακλαδώσεις των βρόγχων των πνευμόνων, στους έλικες που σχηματίζουν κάποια κελύφη και πολλά άλλα. Αυτή την αναλογία την τηρούσαν σε πολλά οικοδομήματα οι αρχαίοι αλλά δεν έχουμε στοιχεία αν ήταν εν γνώσει τους ή απλώς διαισθητικά την εφάρμοζαν. Πάντως ο κανόνας αυτός τηρήθηκε και κατά την εποχή του Μπαρόκμε ιερή συνέπεια και αποδόθηκε στην αρχαία σοφία.Εδώ πρέπει να σημειώσω, πως ποτέ κανείς άλλος πολιτισμός δεν θαύμασε και δεν δόξασε τόσο πολύ ένα προγενέστερό του, όσο ο δυτικός πολιτισμός τον αρχαίο.

Για τον Πυθαγόρα, ο αριθμός ήταν ένα οπτικό σύμβολο και όχι μια αφηρημένη σχέση. Ολόκληρη η αρχαιότητα αντιλαμβάνεται τους αριθμούς ως μονάδες μέτρησης, ως μεγέθη, γραμμές, επιφάνειες. Όλα τα αρχαία μαθηματικά είναι σε τελική ανάλυση στερεομετρία. Ο Ευκλείδης όταν μιλάει για ένα τρίγωνο αναφέρεται σε μια επιφάνεια ενός σώματος, ποτέ δεν σκέφτεται ένα σύστημα τριών τεμνομένων ευθειών ή, ακόμη χειρότερα , τρία σημεία στο χώρο. Ο αρχαίος αριθμός δεν αναφέρεται σε σχέσεις στο χώρο αλλά σε ενότητες απτές, χωριστές για το ανθρώπινο μάτι. Έτσι η αρχαιότητα γνωρίζει μόνο φυσικούς αριθμούς που είναι θετικοί και ακέραιοι. Δεν γνωρίζει το μηδέν. Η ιδέα των αρρήτων αριθμών δηλαδή των δεκαδικών με άπειρα μη επαναλαμβανόμενα ψηφία παραμένει ασύλληπτη για το ελληνικό πνεύμα. Ο Ευκλείδης λέει, ότι τα ασύμμετρα μέρη μιας ευθείας δεν συμπεριφέρονται σαν αριθμοί. Πολύ δε περισσότερο, ο υπερβατικός αριθμός δεν είναι καν  μέγεθος διότι ένας τέτοιος αριθμός πχ το πδεν μπορεί να παρασταθεί γεωμετρικά. Ο άρρητος, λοιπόν, αριθμός παρ’ ότι  δεν είναι χάος, αλλά ένα κλειστό μέγεθος, παίρνει τον χαρακτήρα ενός άλλου είδους αριθμού που είναι έξω από την αίσθηση του κόσμου για τους αρχαίους, είναι κάτι μυστηριώδες και ο μαθηματικός βρίσκεται προ της πύλης της κολάσεως, στην αποκάλυψη ενός τρομερού μυστικού της ίδιας της ύπαρξης. Εδώ έχει τις καταβολές του ο μύθος που μας μιλά για το θάνατο από ναυάγιο του πρώτου αποκαλύψαντα το μυστικό. Επειδή το άρρητοκαι μη εικονιζόμενο πρέπει να παραμείνει πάντα εν κρυπτώ και παραβύστω.Αυτό το συναίσθημα είναι έκδηλο στον Τίμαιο του Πάτωνα. Με τη μετατροπή της ασυνεχούς σειράς των αριθμών σε ένα συνεχές δεν αμφισβητείται μόνο η έννοια του αριθμού αλλά και η έννοια του ίδιου του αρχαίου κόσμου. Το όλο πρόβλημα ,γλαφυρά μας το αναπαριστά μια αρχαία τραγωδία , στην οποία ένας θρυλικός βασιλεύς της Κρήτης, θρηνεί διότι το κενοτάφιο που προορίζεται για τον γιό του είναι πολύ μικρό. Ζητά, λοιπόν να διπλασιασθείο όγκοςτου διατηρώντας όμως, το κυβικό σχήματα του. Το πρόβλημα αυτό  έγινε διάσημο, όταν οι κάτοικοι της Δήλου ρωτούν το Μαντείο των Δελφών τι να πράξουν για να σταματήσουν το λοιμό που μάστιζε το νησί τους. Κατά το Μαντείο , λοιπόν, έπρεπε να διπλασιάσουν τον όγκο του κυβικού βωμού του Απόλλωνα. Το πρόβλημα , όμως, το Δήλιονπρόβλημα, όπως έμεινε στην ιστορία, δεν έχει γεωμετρική λύση.

Για τους αρχαίους οι αριθμοί έχουν μεταμαθηματικόνόημα.

Ο 1είναι η αρχήόχι μόνο όλων των πραγματικών αριθμών αλλά και κάθε μεγέθους, κάθε μέτρου, κάθε υλικότητας . Στους Πυθαγορείους, δε, ήταν σύμβολο της μήτρας, της πηγής της ζωής.

Το 2ήταν η αρσενικήαρχή και το σύμβολό του ο φαλλός.

Το ιερό 3δήλωνε την πράξη της ένωσης, του άνδρα και της γυναίκας, την τεκνοποιία και το σύμβολό του ήταν η συνένωση των δυο πρώτων αριθμών. Καταλαβαίνετε , λοιπόν, γιατί η ανακάλυψη του αρρήτου είναι ένα ανοσιούργημα, η διασάλευσητης τεκνοποιητικής τάξης που έχουν θέσει οι ίδιοι οι θεοί.

Είναι έκδηλος ο τρόμος των Ελλήνων εμπρός στην διασάλευση της κοσμικής τάξης όπως, τουλάχιστον, τον προσλαμβάνουμε από τις αρχαίες τραγωδίες. Δεν  είναι ,άραγε, ο ήρωας αυτός που προκαλεί, ακουσίως ή εκουσίως, την παραβίαση της τάξης των Θεών ;

Έτσι στα αρχαία μαθηματικά δεν μπορούν να υπάρξουν ούτε καν οι αρνητικοίαριθμοί πόσο μάλλον τομηδένσαν αριθμός. Το (-2)*(-3)=+6 ούτε μπορεί να παρασταθεί ούτε είναι ιδέα μεγέθους. 

Ο Πλάτων, ο Αρχύτας , ο Εύδοξος μιλούν για αριθμούς επιφανειώνκαι σωμάτωναυτό που εμείς έχουμε ως δεύτερη και τρίτη δύναμη. Όπως καταλαβαίνετε, ανώτερες δυνάμεις είναι ανύπαρκτες. Φανταστείτε κλασματικές ή ακόμη χειρότερα μιγαδικές. Όλα αυτά είναι παράλογα. Ούτε μπορούσε να γεννηθεί η ιδέα του μηδενός μιας και κάτι τέτοιο δεν μπορεί να σχεδιασθεί.

Για να επιστρέψουμε πάλι στη γλυπτική. Η επεξεργασμένη πέτρα είναι κάτι μόνο αν έχει σαφή όρια και αρμονική μορφή, δηλαδή αναλογίες σύμφωνες με τα φυσικά απτά αντικείμενα. Ειδάλλως είναι χάος, κάτι που δεν υπάρχει, τίποτε. Η πέτρα μορφούμενη από την σμίλη του καλλιτέχνη μετατρέπεται από χάος σε κόσμο. Αυτή είναι και η Θεολογία των αρχαίων. Αυτό όταν το μεταφέρουμε σε μεγάλη κλίμακα έχουμε από τη μια το Χάοςκαι από την άλλη τον κόσμο, δηλαδή , όλα τα απτά πράγματα σε αρμονική τάξη. ; Και η απόσταση μεταξύ των σωμάτων; Δεν είναι τίποτε, είναι το μη όν. Έκτασηγια τον αρχαίο σημαίνει σωματικότητα. Είναι κάτι που υπάρχει και μπορούμε να το μετρήσουμε, ενώ για μας, τον δυτικό άνθρωπο, έκταση είναι ο χώρος. Στην Καντιανήφιλοσοφία αλλά και στη Φυσική φιλοσοφία του Νεύτωνα, ο χώρος, το κενό είναι πιο σημαντικό από τα πράγματα. Αυτά εμβαπτίζονται στον χώρο και παίρνουν τις ιδιότητές του. Ίσως και γι αυτό η γλώσσα μας είναι φτωχή σ΄ αυτόν τον τομέα. Δεν έχει ούτε ουσιαστικά ούτε επίθετα που να αποδίδουν κάτι τέτοιο. Για το πόσο απεχθές ήταν για τους αρχαίους το κενό, θα αναφέρουμε τη ρήση του Αριστοτέλη: η φύση δεν αγαπά το κενό. Ο κόσμος οφείλει να είναι γεμάτος από σώματα απτά. Αυτό που εμείς αντιλαμβανόμαστε σαν κενό άπειρο διάστημα, για τους αρχαίους είναι γεμάτο από ύλη. Ακόμη και ο έναστρος ουρανός από τη μια έχει όριο, είναι πεπερασμένος και από την άλλη καταλαμβάνεται από μια πιο λεπτή ύλη, την Πεμπτουσίαπου την συναντάμε αργότερα και ως αιθέρα.

Για να μπορέσουμε να καταλάβουμε τη βαθύτερη έννοια της αρχαίας μεταφυσικής πρέπει να ανατρέξουμε στο άπειρο του Αναξίμανδρου.Είναι αυτό που δεν έχει κανέναν αριθμό, κανένα μετρημένο μέγεθος και όριο δηλαδή, καμία ουσία, το άμετρο, η μη μορφή όπως ένα άγαλμα που δεν αναδύθηκε από την πέτρα. Είναι η αρχή, το απεριόριστο, το άμορφο, που μόνο μέσω των ορίων γίνεται κάτι, γίνεται κόσμος. Είναι η σωματικότητα καθ΄ αυτήν κάτι που ο δυτικός άνθρωπος, μέσω του Καντ, το συνέλαβε σαν χώρο.

Στην αρχαιότητα δεν εμφανίστηκε καμία ιδέα ενός απείρου σύμπαντος, κάτι που είχε διατυπωθεί αιώνες πριν από την Βαβυλωνιακή αστρονομία. Ακόμη και ο Αρχιμήδης, ίσως ο μεγαλύτερος μαθηματικός της αρχαιότητας, πάντως ο πιο εικονοκλάστης, προσπαθεί να φανταστεί το σύμπαν και μάλιστα να το μετρήσει. Ανακαλύπτει τρόπους γραφής των αριθμών για να μπορέσει να χειρισθεί μεγάλους αριθμούς. (Οι αρχαίοι , ως γνωστόν, έφθαναν την αρίθμησή ρους μέχρι τις μυριάδες μυριάδων, δηλαδή , με το δικό μας σύστημα αρίθμησης , στο 10⁸ -100 εκατομμύρια. Ο Αρχιμήδηςεπινοεί νέο σύστημα αρίθμησης που φθάνει μέχρι έναν αριθμό με 160 εκατομμύρια μηδενικά.) Το σύμπαν του, όμως, δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια στερεομετρική μεγάλη, πλην πεπερασμένη, σφαίρα έκτασης 10¹⁰ σταδίων, κάτι περισσότερο από 70 ημέρες φωτός. Αν το ηλιακό μας σύστημα, μέχρι τον Πλούτωνα, έχει διάμετρο 1 cm, τότε το σύμπαν του Αρχιμήδη φθάνει τα 3m

Ο Ζήνων ο Ελεάτης, στις αρχές του 5^ουαιώνα, διατύπωσε κάποιους συλλογισμούς που έμελλε να παίξουν πολύ ουσιαστικό ρόλο στη μαθηματική σκέψη των Ελλήνων. Ο σκοπός των συλλογισμών αυτών ήταν να αποδειχθεί το αδύνατο ή της κίνησης ή της πολλαπλότητας. Ο γνωστότερος ήταν ο αγώνας του Αχιλλέα και της χελώνας.

Ο Αχιλλέαςδεν μπορεί ποτέ να φθάσει και να ξεπεράσει την χελώνα που προπορεύεται. Διότι πρέπει πρώτα να διατρέξει το διάστημα που τον χωρίζει από την τωρινή της θέση, έπειτα το διάστημα που διέτρεξε η χελώνα κατά την πρώτη φάση της κίνησης, κατόπιν το διάστημα που διατρέχει κατά τη δεύτερη φάση και ούτω καθ’ εξής επ’ άπειρον.

Το ίδιο συμβαίνει και με ένα βέλοςπου εκτοξεύεται ενάντια σ’ έναν στόχο. Το βέλος , λοιπόν, πρέπει πρώτα να διατρέξει το μισό της απόστασης, μετά το μισό του μισού , μετά το μισό του προηγουμένου  και ούτω καθ’ εξής. Κάτι τέτοιο θα χρειαζόταν άπειρο χρόνο γιατί και τα διαστήματα που προκύπτουν είναι άπειρα. Τα προβλήματα αυτά ανάγονται στη δυνατότητα υπολογισμού της φθίνουσας ακολουθίαςμε άπειρους όρους : 

Οι αρχαίοι δεν ασχολήθηκαν με την επίλυση αυτού του προβλήματος. Ήταν τελείως έξω από τη συλλογιστική τους. Παρότι ήταν προφανές πως το βέλος θα φθάσει σε πεπερασμένο χρόνο το στόχο του κι ο Αχιλλέας θα προφτάσει και θα ξεπεράσει τη χελώνα, έπρεπε  να έρθει ο 17ος αιώνας ώστε οι μαθηματικοί να δώσουν ένα τελείως διαφορετικό νόημα στους αριθμούς για να μπορέσουν τελικά να αποδείξουν ότι μια φθίνουσα ακολουθία απείρων όρων μπορεί να έχει πεπερασμένοαποτέλεσμα. Είναι ο κλάδος των μαθηματικών που ονομάζεται απειροστικός λογισμός. Η αδυναμία τους, λοιπόν, να χειρισθούν τέτοιες μαθηματικές παραστάσεις τους εγκλώβισε και δεν τους επέτρεψε να ασχοληθούν με θέματα κίνησης. Δυστυχώς η συμβολή τους στην κινητική είναι ελάχιστη.

Τον τρίτο αιώνα πχ στην Αλεξάνδρεια, σ΄ ένα κύκλο αστρονόμων ,ο Αρίσταρχος ο Σάμιος, σχεδιάζει τοηλιοκεντρικό σύστημα. Το σύστημα , όμως αυτό έγινε δεκτό με αδιαφορία απ΄ τον αρχαίο κόσμο και ξέπεσε στη λήθη.Μερικοί σοφοί μόνο,το υποστήριξαν. Πιο γνωστός ο Σέλευκος.Η σύλληψη αυτή είχε να αντιμετωπίσει δυο διλήμματα.

1) Ή η  γη ή ο ήλιος είναι κέντρο του σύμπαντος ;

2) Ή υπάρχει μια πεπερασμένη ουράνια σφαίρα ή το αχανές διάστημα;

Στο πρώτο δίλημμα , όποια και αν είναι η απάντηση δεν ξεφεύγουμε από την αρχαία αίσθηση του κόσμου. Εκείνο που θα ήταν πράγματι μπουνιά στο στομάχι θα ήταν η δεύτερη παραδοχή στο δεύτερο δίλημμα. Ένααχανές διάστημαπέρα από την σφαίρα των απλανών δεν συμβιβάζεται με το αρχαίο πνεύμα. Πάντως ο ίδιος ο Αρίσταρχος στα όψιμα έργα του δεν ασχολείται πλέον με το ηλιοκεντρικό σύστημα και κάνει υπολογισμούς πάνω στο γεωκεντρικό. Η σύλληψή του πέφτει σε νάρκη μέχρι τον 16^οαιώνα.

Και ας περάσουμε σε έναν άλλον διάσημο αρχαίο μαθηματικό τον Διόφαντο.  Ο Διόφαντος έζησε γύρω στα 250 μΧ., δηλαδή τον 3^οαιώνα ενός νέου πολιτισμού που ξεκίνησε από την αυτοκρατορική Ρώμη και φτάνει μέσω του Βυζαντίου και του Ισλάμ στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Ο Διόφαντος ήταν ο πρώτος πουαπελευθέρωσετον αριθμό από την δέσμευσή του από τον κόσμο των αισθήσεων.

Έτσι ξεκινά η άλγεβρα. Μπορεί , βέβαια, να μη τη δημιούργησε ο ίδιος αλλά έσπειρε τις πρώτες βασικές ιδέες . Δεν πρόκειται για έναν εμπλουτισμό των αρχαίων μαθηματικών αλλά για υπέρβαση. Τα μαθηματικά του βρίσκονται μακριά από την αίσθηση του αρχαίου κόσμου, από την Ευκλείδεια Γεωμετρία, από την γλυπτική του γυμνού αγάλματος. Η ιδέα του αριθμού ως μεγέθους δεν διευρύνεται τώρα αλλά σταδιακά διαλύεται. Κανένας Έλληνας δεν θα μπορούσε να πει τι είναι ένας απροσδιόριστοςαριθμός α και τι ένας αφηρημένοςαριθμός 3. Και τα δυο δεν είναι ούτε μεγέθη ούτε τμήματα ευθείας. Είναι αυτό που λέμε εμείς, υπολογισμός με γράμματα, που εμφανίζεται στα σύγχρονα μαθηματικά το 1591 από τον Βιέτα.Την εποχή του έχουμε από τη μια το σβήσιμο του αρχαίου κόσμου της αττικής αγαλματοποιίας και από την άλλη την ανάδυση των θολωτών οικοδομημάτων, των ψηφιδωτών και ανάγλυφων σαρκοφάγων παλαιοχριστιανικού συριακού ρυθμού.Τότε που ο Διοκλητιανός μετατρέπει την αυτοκρατορία σε χαλιφάτο, που κτίζεται το Πάνθεον, το παλαιότερο τέμενος.

Στον Διόφαντο ο αριθμόςδεν είναι πια μέτροόπως και στα ψηφιδωτά της Ραβέννας και της Κωνσταντινούπολης , ο άνθρωπος δεν είναι σώμα. Μπορεί ακόμη να μη γνωρίζει το μηδέν ούτε τους αρνητικούς αριθμούς, αλλά πόρρω απέχει και από τους Πυθαγορείους αριθμούς. Η στερεομετρική αίσθηση των αριθμών που έφθασε στη μέγιστη εκλέπτυνση και κομψότητα με τον Αρχιμήδη και που προϋποθέτει μια κοσμοπολίτικη ευφυΐα , έχει εξαφανισθεί. Παντού στο βυζαντινό-αραβικό κόσμο που αναδύεται, επικρατούσε ένα μουντό κλίμα, μια λαχτάρα και ένας μυστικισμός , όχι πια η αττική φωτεινότητα και η ελεύθερη διάθεση. Ο άνθρωπος ήταν ένα θνητό, επίγειο πλάσμα της υπαίθρου, όχι μιας μεγαλούπολης όπως ο Ευκλείδης και ο Αρχιμήδης. Μόνο στηΒαγδάτηστον 9^οαιώνα , στον ώριμο αραβικό πολιτισμό ολοκληρώθηκαν, με την πλήρη ανάπτυξη της άλγεβρας οι συλλήψεις του Διόφαντου. Της άλγεβρας , που το όνομά της το πήρε από το εγχειρίδιο Αλ- Γκαμπίρ του Πέρση μαθηματικού, αστρονόμου και γεωγράφου ,Αλ-Χοβαρίσμι ,που και αυτός πάλι έδωσε το όνομά του στον αλγόριθμο. Οι σκέψεις του αρχαίου ανθρώπου αρχίζουν και τελειώνουν με το μεμονωμένο σώμακαι τις επιφάνειες που το αποτελούν. Εμείς , ο δυτικός άνθρωπος, γνωρίζουμε μόνο το αφηρημένο χωρικό στοιχείο του σημείου που δενεποπτεύεταικαι δεν μετριέται. Απλώς υπάρχει σαν κέντρο σχέσεων. Η ευθείαγια τον Έλληνα είναι απλώς μια ακμή, για μας ένα απεριόριστο συνεχές σημείων. Ο Λάιμπνιτς ορίζει ως εξής την ευθεία και το σημείο. Η μεν ευθεία είναι το ακρότατο όριομιας περιφέρειας άπειρης ακτίνας ενώ το σημείο ακριβώς το αντίθετο. Για τον Έλληνα , όμως, ο κύκλοςείναι μια επιφάνεια και όλο το πρόβλημα είναι πως θα την φέρουμε σε μια σύμμετρη μορφή. Έτσι ο τετραγωνισμόςτου κύκλου έγινε το οριακό πρόβλημα των αρχαίων. Γι αυτούς ήταν το βαθύτερο από όλα τα προβλήματα της μορφής του κόσμου : καμπυλόγραμμες επιφάνειες να τις μετατρέψουν σε ορθογώνια και να τις καταστήσουν μετρήσιμες.  Χαρακτηριστικό δε είναι πως οι αρχαίοι έψαχναν τον αριθμό πμε γεωμετρικά μέσα ενώ εμείς με αλγεβρικά.

Ο αρχαίος άνθρωπος εκφράζεται καλλιτεχνικά με το να αποδίδει στο ανθρώπινο σώμα, στο χορό, στη πάλη, στο μάρμαρο, στον ορείχαλκο στάσεις όπου οι γραμμές και οι επιφάνειες έχουν μέτρο  και αναλογίες. Ενώ ο δυτικός καλλιτέχνης χάνεται μέσα στη περιοχή της ασώματηςμουσικής και οδηγείται με την αρμονία και την πολυφωνία σε μια υπερβατικότηταπέρα από κάθε δυνατότητα οπτικού προσδιορισμού..

Ως ένα βαθμό μπορούμε να πραγματευθούμε τη γεωμετρία ως άλγεβρα και την άλγεβρα ως γεωμετρία. Το πρώτο το κάνουμε εμείς , το δεύτερο οι αρχαίοι Έλληνες. Το απολλώνιομαθηματικό πνεύμα υπηρετεί το μάτι, τα σύγχρονα μαθηματικά υπερβαίνουν το μάτι. Από την θεμελιώδη αντίθεση μεταξύ αρχαίων και δυτικών αριθμών προκύπτει και μια βαθειά αντίθεση που αφορά τη σχέση των στοιχείων του καθενός απ΄ αυτούς τους αριθμητικούς κόσμους. Η σχέση μεταξύ μεγεθών λέγεται αναλογία, ενώ εκείνη μεταξύ σχέσεων εμπεριέχεται στη συνάρτηση. Έτσι , λοιπόν, βλέπουμε πόσο σημαντική είναι η τήρηση των αναλογιών στην κατασκευή των αγαλμάτων, νωπογραφιών και ανάγλυφων, πολύ δε περισσότερο όταν έχουμε σμικρύνσεις και μεγεθύνσεις. Κάτι τέτοιο , όμως δεν έχει κανένα νόημα για την μουσική. Εν αντιθέσει, στη θεωρία των συναρτήσεων η έννοια του μετασχηματισμού ομάδων έχει μεγάλη σημασία. Αυτή είναι η ουσία των variazioni στην ανώτερη σύνθεση της δυτικής μουσικής.

Τα αρχαία μαθηματικά ασχολούνται με τη συγκεκριμένηπερίπτωση, λύνουν με υπολογισμούς ορισμένοπρόβλημα, εκτελούν μια μοναδικήκατασκευή. Τα δυτικά μαθηματικά πραγματεύονται ολόκληρες κατηγορίες , ομάδες συναρτήσεων, πράξεων , εξισώσεων καμπύλων. Γενικά καλλιεργείται η ιδέα μιας γενικής μορφολογίας μαθηματικών πράξεων και αυτό ακριβώς θεωρείται το πραγματικό νόημα των μαθηματικών. Τα ερωτήματα που απασχολούν τους σύγχρονους μαθηματικούς , ανάλογα με τον τετραγωνισμότου κύκλου ή το Δήλιο πρόβλημα ,είναι η μελέτη των κριτηρίων σύγκλισης απείρων σειρών, αντιστροφή ελλειπτικών ολοκληρωμάτων σε περιοδικές συναρτήσεις κλπ. Δεν υπάρχει τίποτε λιγότερο δημοφιλές από τα σύγχρονα μαθηματικά εν αντιθέσει με τα προβλήματα που έθεσαν οι αρχαίοι και που γενεές επί γενεών ερασιτεχνών ασχολήθηκαν και ασχολούνται με αυτά. Όλα τα μεγάλα έργα της Δύσης, από εκείνα του Δάντη μέχρι του Πάρσιφαλ του Βάγκνερ, δεν είναι δημοφιλήενώ όλα τα αρχαία έργα , από εκείνα του Ομήρου μέχρι τον βωμό της Περγάμου, είναι δημοφιλή μέχρι δημοφιλέστατα.

Ο Αμφίοναςκαι ο Ζήθοςγεννήθηκαν μέσα σε μια σπηλιά, κοντά στις Ελευθερές,στα όρια της Αττικής με τη Βοιωτία.

Η Αντιόπη η μητέρα τους καταδιωκόταν από τον πατέρα της, τον Νυκτέα, επειδή είχε μείνει έγκυος από τον Δία.Η Αντιόπη ηταν ξακουστή για την ομορφιά της και οταν βλέποντάς την ο Δίας, έμεινε έκθαμβος και θέλησε να την κατακτήσει μεταμορφωμενος σε σάτυρο.Την είχε συλλάβει ο θείος της ο Λύκος μετά από όρκο που είχε δώσει στον πατέρα της πριν τον θάνατο του τελευταίου, και την πήγαινε στη Θήβα. Στον δρόμο την έπιασαν οι πόνοι του τοκετού και οι συνοδοί της αναγκάσθηκαν να την αφήσουν να γεννήσει στη σπηλιά τους δίδυμους Αμφίονα και Ζήθο.Ο Λύκος εγκατέλειψε μόνα τα νεογέννητα σε φαράγγι του Κιθαιρώνα και έφυγε με τη μητέρα τους στη Θήβα.

Τα τέκνα ανατράφηκαν από κάποιο βοσκό και μεγάλωσαν χωρίς να μάθουν τις συνθήκες υπό τις οποίες γεννήθηκαν.Τα δυο αδέλφια καθώς μεγάλωναν στην ηρεμία της υπαίθριας ζωής, διαμόρφωσαν δυο εντελώς διαφορετικούς χαρακτήρες, παρουσιάζοντας διαφορετικές κλίσεις και ταλέντα. Ο Ζήθος ήταν δυνατός και σκληρός, ο τύπος του πρακτικού ανθρώπου. Επιδόθηκε στα όπλα, στο κυνήγι, στην ποιμενική και την καλλιέργεια της γης. Ο Αμφίονας ήταν τρυφερός κι ευαίσθητος, ο τύπος του θεωρητικού ανθρώπου. Του άρεσε να καταπιάνεται με τη μουσική, αγαπούσε το τραγούδι ενώ στα χέρια του η λύρα έκανε τους ανθρώπους να φτάνουν σε έκσταση και τα ζώα να ημερεύουν. Ο Ζήθος έγινε ο γενναίος πολεμιστής κι ο ατρόμητος κυνηγός, που κανένας δεν του παράβγαινε στη δύναμη και στην επιδεξιότητα των όπλων και της σαΐτας το σημάδι, που δεν αγαπούσε παρά μονάχα της μάχης τον αχό και το σπαρτάρημα των θυραμάτων.

Ο Αμφίονας ήταν ο αγαπημένος λυράρης του Απόλλωνα και οι μαγικές νότες της χρυσόχορδης λύρας, που του χάρισε ο αργυροδοξαράτος θεός κατάφερναν να σαλεύουν ακόμα και τα δέντρα και τα βράχια. Η αντίθεση αυτή του χαρακτήρα τους, κατέστησε τα δύο αδέλφια στα μάτια του κόσμου, ώστε να γίνουν οι εκπρόσωποι της μουσικής αρμονίας, αλλά και των χειρονακτικών τεχνών, του φιλοσοφικού στοχασμού, αλλά και της πρακτικής ζωής.Τα δυό παλληκάρια ζούσαν στο σπίτι του βοσκού δίχως να ξέρουν τους γονείς τους.

Κάποτε η Αντιόπη κατάφερε να δραπετεύσει και να τα βρει, αλλά εκείνα δεν την αναγνώρισαν ως μητέρα τους και την κράτησαν μάλιστα αιχμάλωτη.Μόνο με τη βοήθεια του Δία μπόρεσαν να την αναγνωρίσουν, οπότε μετά τιμώρησαν σκληρά τους διώκτες της, τον Λύκο και τη σύζυγό του Δίρκη, και εγκαταστάθηκαν με τη μητέρα τους στη Θήβα, όπου έγιναν θρυλικοί ήρωες της Βοιωτίας. Σε αυτούς αποδίδει ο μύθος την ανέγερση των πρώτων τειχών της «επτάπυλης» Θήβας: Ο Ζήθος βοήθησε να ανεγερθούν τα τείχη των Θηβών: Με τη μεγάλη του δύναμη μετέφερε στους ώμους του βράχους από τα γειτονικά βουνά, οι οποίοι, με τις θείες μελωδίες της λύρας του αδελφού του Αμφίονα, ανέβαιναν μόνοι τους και οικοδομούσαν τα τείχη. Ο Αμφίονας είχε μάθει αριστοτεχνικά να παίζει την επτάχορδη λύρα από τον θεό Ερμή (Απολλόδ. Γ 5, 5. Ορατίου Ωδή ΙΙΙ, 11, 1. Παυσ. Θ 17, 7. Ευσταθ. λ 263).

Οι δίδυμοι ήρωες ζούσαν ευτυχισμένοι στη Θήβα μέχρι που η σύζυγος του Αμφίονα, η Νιόβη, καυχήθηκε ότι είναι πολύ πιο ευτυχισμένη και εύτεκνη από τη Λητώ. Τότε τα παιδιά της Λητώς, οι θεοί Απόλλων και Άρτεμις, σκότωσαν τα παιδιά της Νιόβης και ο Αμφίονας αυτοκτόνησε.

Ο Παυσανίας (Θ 17, 4) μας παραδίδει ότι οι Θηβαίοι φρουρούσαν προσεκτικά τον τάφο του Αμφίονα γιατί, σύμφωνα με κάποιο χρησμό, αν οι κάτοικοι της γειτονικής πόλης Τιθορέας έπαιρναν ποτέ χώμα από τον τάφο και το μετέφεραν στον τάφο της Αντιόπης στην Τιθορέα, η περιοχή τους θα γινόταν εύφορη και η περιοχή γύρω από τη Θήβα άγονη.

Αναφέρεται ότι ο Ζήθος έλαβε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο ως ένας από τους αρχηγούς των Βοιωτών.

Η ιστορία των αδελφών Αμφίονα και Ζήθου, κυκλοφορούσε κατά την αρχαιότητα σε πολλές παραλλαγές, Αυτό προκύπτει από τις πληροφορίες που δίνουν οι αρχαίες πηγές. Οι διαφορετικές εκδοχές βασικά αναφέρονται στον τρόπο με τον οποίο έφυγε η Αντιόπη από τη Θήβα.

Ο Ευριπίδης έκανε μια σύνθεση αυτών των παραδόσεων, κι από την ποικιλία των μύθων έγραψε την τραγωδία “Αντιόπη”. Η επιλογή και η σύνθεσή του επεκράτησε σαν ένας πλέον ενιαίος μύθος. Έχουν διασωθεί κάποια αποσπάσματα, από τα οποία φαίνεται πως βασική υπόθεση του έργου ήταν η σύγκρουση δύο ανθρώπινων τύπων, του θεωρητικού Αμφίονα και του πρακτικού Ζήθου. Έχουμε την αντιπαράθεση δύο πλευρών της ζωής, που εκφράζεται μέσα από τον χαρακτήρα και τις πράξεις δυο ανθρώπινων τύπων, που είναι δίδυμοι, που έχουν κυηθεί στην ίδια κοιλιά. Αυτή η αντίθεση, που προκύπτει από την φύση, οδηγεί στην εξέλιξη, παράγει έργο, δίνει ώθηση για κινητικότητα και υπερνίκηση της αδράνειας.

Την ίδια αντίθεση συναντούμε και σε άλλες περιπτώσεις της μυθολογίας μας, όπως στην περίπτωση του Κάστορα και του Πολυδεύκη, του γήινου και του ουράνιου, του θνητού και του αθάνατου. Η Μυρώ από το Βυζάντιο, ποιήτρια επών και ελεγείων, λέει πως ο Αμφίων πρώτος ίδρυσε βωμό για τον Ερμή και σ’ αντάλλαγμα πήρε απ’ αυτόν τη λύρα. Λένε πως ο Αμφίων τιμωρείται στον Άδη, γιατί κι αυτός είχε μεμφθεί τη Λητώ και τα παιδιά της. Το επικό ποίημα “Μινυάς” κάνει λόγο για την τιμωρία του Αμφίονα, αναφερόμενο από κοινού στον Αμφίονα και στο Θράκα Θάμυρι.

Όταν η οικογένεια του Αμφίονα ξεκληρίστηκε από επιδημική αρρώστια και όταν το γιο του Ζήθου τον σκότωσε από κάποιο λάθος η μητέρα του και ο ίδιος ο Ζήθος πέθανε από λύπη, οι Θηβαίοι επανέφεραν το Λάιο και τον έκαναν βασιλιά». Σε κατάλογο μουσικών, που βρέθηκε στη Σικυώνα, ο Αμφίονας βρισκόταν στην κορυφή, ενώ η παράδοση αναφέρει πως ανάμεσα στους μουσικούς, όπως οι Ορφέας, Θάμυρις, Λίνος, Αρίων, ο μουσικός της Θήβας θεωρούνταν ο αρχαιότερος.Το ορμητήριο των δύο αδελφών, όταν εξεστράτευσαν κατά της Θήβας, ήταν η Εύτρησις, κοντά στα Λέυκτρα, στα νοτιοδυτικά της Θήβας. Οι δυο γιοι της Αντιόπης είχαν πριν οχυρώσει την Εύτρηση, όλως αργότερα θα οχυρώσουν και τη Θήβα.

Ο τύμβος των Αμφίονα και Ζήθου ανακαλύφθηκε και ανασκάφτηκε κατά τα έτη 1971-73 από τον αρχαιολόγο Θεόδωρο Σπυρόπουλο, στον λόφο που βρίσκεται πίσω από το σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο, προς το βόρειο τμήμα της πόλης. ( Θ.Σπυρόπουλος, “ Αμφείον : Έρευνα και Μελέτη του Μνημείου του Αμφείου Θηβών ”, 1981 ). Τo πιο σημαντικό στον τύμβο του Αμφείου έγκειται στο γεγονός πως είναι το μοναδικό κτίσμα στην Ελλάδα με σχήμα κλιμακωτής πυραμίδας, ανάλογο με αυτήν του Ζοζέρ στην Αίγυπτο, που αποτελεί το αριστούργημα του Ιμχοτέμπ.Το μνημείο αυτό ανάγεται στην προμυκηναϊκή- πρωτοελλαδική περίοδο, ενώ ο κιβωτιόσχημος τάφος στην κορυφή του λόφου ανάγεται στην Μεσοελλαδική εποχή. Δηλαδή το Αμφείο είναι ένα πανάρχαιο μνημείο, σύγχρονο των Αιγυπτιακών βαθμιδωτών πυραμίδων της 5ης και 6ης Δυναστείας ( 2500-2000 π.χ.).

Όπως αναφέρει ο ίδιος ο αρχαιολόγος, που ανέσκαψε τον λόφο, στο περιοδικό “ Τρίτο Μάτι ”, για την τοποθεσία και την ονοματοθεσία του λόφου υπήρχαν βάσιμες και ασφαλείς καταγραφές της αρχαίας παράδοσης. Οι τραγικοί μας ποιητές του 5ου και 4ου π.χ. αιώνα, που η θεματογραφία των δραματικών τους έργων υπήρξε ο “ Θηβαικός Κύκλος ”, όπως ήταν αναγκαίο τοπογράφησαν τις θέσεις των φυσικών και μνημειακών αναφορών τους, στα πλαίσια των οποίων εξελίχθηκε η δράση των ηρώων των τραγωδιών τους. Ο Αισχύλος, όπως προκύπτει από την τραγωδία “ Επτά επί Θήβας ”, κάνει μια λαμπρή αναφορά αλλά και περιγραφή για τα φυσικά ορόσημα της Θηβαϊκής ακρόπολης, της περίφημης Καδμείας, επίσης περιγράφει και τις πύλες του τείχους. Όλοι οι μελετητές της Θηβαϊκής μνημειακής τοπογραφίας, όπως ο Fabricius, o Willamowitz και ιδιαίτερα ο Αντ. Κεραμόπουλος, συμφωνούν στην τοπογραφική θέση του Αμφείου, δηλαδή πως είναι ο λόφος που βρίσκεται βόρεια της Καδμείας. Απ’ αυτήν τον χωρίζει ένας αυχένας, που ήταν βαθύτερος αρχικά, όμως ρηχότερος σήμερα λόγω προσχώσεων.

Ο Αισχύλος ( “ Επτά επί Θήβας”, 526 ) γράφει:
« Τον δε πέμπτον αυ, λέγω
πέμπταισι προσταχθέντα βορραίαις πύλας
τύμβον κατ’ αυτόν διογενούς Αμφίονος ».

Είναι προφανές πως “ αι Βορραιαί Πύλαι ”, που αναφέρει ο Αισχύλος, μόνο στο βόρειο άκρο της ωοειδούς Καδμείας μπορούν να τοποθετηθούν, η οποία μάλιστα σ’ αυτό το άκρο στενεύει. Απέναντι απ’ αυτές τις πύλες υπάρχει μόνον ο λόφος και ο τύμβος των Διογενών αδελφών, που φέρει το όνομα “ Αμφείον ”. Γύρω απ’ αυτό το λόφο απλώνεται η εύφορη Θηβαϊκή πεδιάδα, το αρχαίο “Αόνιον Πεδίον ”. O Αισχύλος επίσης αναφέρει το ταφικό μνημείο ως μετέωρο, δηλαδή σαν υψηλό ορόσημο.

Στην τραγωδία “ Ικέτιδες ”, 662, γράφει:
«Αρμάτων δ’ οχήματα ( ορώ )
ένερθε σεμνών μνημάτων Αμφίονος».

Ο Ευριπίδης ιστορεί πως ο Παρθενοπαίος για να παρατάξει τον στρατό του προ των πυλών της Καδμείας, αυτών που λέγονται “ Βορραίες ” ή “ Ωγύγιες Πύλες ”, παρέκαμψε τον λόφο με το μνήμα του Ζήθου ( Ευριπίδου, “ Φοίνισσαι, 145 ) : « αμφί μνήμα Ζήθου περά ». Σχετική είναι και η αναφορά του Παυσανία : « Ζήθω δε και Αμφίονι εν κοινώ Γης χώμα έστιν ου μέγα ». Έτσι ο περιηγητής του 2ου μ.Χ. αιώνα αναπαράγει την παράδοση που θέλει τους Θηβαίους Διόσκουρους να έχουν ταφεί στο ίδιο μνήμα, αλλά περιγράφει και τον τύμβο, που επισκέφθηκε.

Τον κοινό τάφο αποκάλυψε ο Θ. Σπυρόπουλος κατά την περίοδο 1970-1973, οπότε η μυθολογική παράδοση ενός σεπτού και σημαντικού μνημείου του προϊστορικού πολιτισμού της πατρίδας μας, αποδείχτηκε πέρα για πέρα ακριβής. Ο τύμβος, που κάλυπτε τον κοινό τάφο, αποδείχτηκε πως δεν ήταν απλά χώμα. Ήταν μια κατασκευή σε σχήμα κόλουρου κώνου, φτιαγμένη με πλίνθους, όπου στο βόρειο τμήμα της είχε γίνει ο κιβωτιόσχημος τάφος των δυο ηρώων. Ανακαλύφτηκε μια μνημειώδης ταφική εγκατάσταση με πελώρια καλυπτήρια πλάκα και διπλή πόρτα στη βόρεια πλευρά της.Ο τάφος δεν ήταν ανέπαφος, αλλά συλημένος. Σ’ αυτόν βρέθηκαν διασκορπισμένα σκελετικά λείψανα και τρία χρυσά κοσμήματα κρινοπαπύρων ύψους 33mm ( χιλιοστών ), με διπλή αντιθετική σπείρα στη βάση των ανθήρων και στέλεχος που κατέληγε σε θηλιά ανάρτησης.

Σίγουρα θα υπήρχαν περισσότερα τμήματα από ένα ή δύο περιδέραια, τα οποία αναδείκνυαν το βασιλικό και ιερατικό αξίωμα των Διοσκούρων. Τα χρυσά κοσμήματα, από τα ωραιότερα του Ελληνικού χώρου, και τα άλλα ευρήματα του τάφου ( σκύφος, σαλτσιέρα ) χρονολογούν την κατασκευή του τάφου και του τύμβου, που τον καλύπτει, κατά τους πρωτοελλαδικούς ΙΙ χρόνους, δηλαδή κατά την περίοδο 2700-2400 π.χ.Οι κλιτύες του λόφου του Αμφείου έχουν διαμορφωθεί τεχνητά σε επάλληλα κωνικά άνδηρα, ώστε το όλο μνημείο να αποκτήσει κλιμακωτή μορφή πυραμίδας με τέσσερις βαθμίδες, με στόχο να είναι ορατό από μακριά ( τηλεφανές ). Ο λόφος, λοιπόν, είχε λαξευτεί ώστε να πάρει το τρίβαθμο σχήμα, στην κορυφή του οποίου χτίστηκε ο τύμβος με τον κοινό τάφο του Αμφίονα και του Ζήθου.
 
Ζήθοςονομάζεται ο μεγαλύτερος κρατήρας πάνω στον δορυφόρο Θήβη του πλανήτη Δία.

Ο ευρηματικός μύθος για τα διπλά ανθρώπινα όντα (τους Στρογγυλούς Ανθρώπους)

…… καταρχήν υπήρχε το ανδρόγυνο, το οποίο συνδύαζε το αρσενικό και το θηλυκό μαζί. Το σώμα αυτό ήταν στρογγυλό, έχοντας ολόγυρα πλάτη και πλευρά. Είχε τέσσερα χέρια, τέσσερα πόδια ίσα με τα χέρια και δύο πρόσωπα που ήταν στραμμένα σε αντίθετες κατευθύνσεις. Το σώμα προχωρούσε όρθιο είτε προς τη μία κατεύθυνση είτε προς την άλλη. Όποτε επιθυμούσε να τρέξει με ταχύτητα όπως οι ακροβάτες τεντώνουν προς τα πάνω τα πόδια και κάνουν τούμπες, εναλλάσσοντας χέρια- πόδια, έτσι και αυτό στηριζόταν σε χέρια- πόδια, που τότε ήταν οκτώ στο σύνολο και μετακινιόταν σαν στεφάνι κυκλικά με ταχύτητα. Ήταν πλάσματα που δε γνώριζαν το σαρκικό έρωτα γιατί αναπαράγονταν με γονιμοποίηση του εδάφους.

Ως προς την αντοχή και τη σωματική δύναμη ήταν ισχυρά και κυρίαρχα γι’ αυτό απέκτησαν μεγάλη έπαρση. Μάλιστα συναγωνίζονταν και με τους θεούς επιχειρώντας να κατασκευάσουν ανάβαση προς τον ουρανό με σκοπό να τους επιτεθούν. Ο Δίας λοιπόν μαζί με τους υπόλοιπους θεούς προβληματίζονταν γιατί από τη μία πλευρά δεν ήθελαν να τα κατακεραυνώσουν αφανίζοντας το είδος τους, όπως είχε γίνει με τους γίγαντες, και από την άλλη δεν ήθελαν να τα αφήσουν να συμπεριφέρονται με αναίδεια.

Τελικά μετά κόπων και βασάνων ο Δίας μηχανεύτηκε τον τρόπο να τους αποδυναμώσει. Έκοψε τον καθένα στα δύο πιστεύοντας ότι μ’ αυτόν τον τρόπο θα γίνουν ασθενέστεροι, πιο χρήσιμοι αλλά και αριθμητικά περισσότεροι. Έτσι λοιπόν διχοτόμησε την ανθρώπινη φύση δημιουργώντας τα δύο μισά. Από τότε ο καθένας τους αναζητάει μόνος του, το άλλο του μισό για να ξαναβρεί τη χαμένη ολοκλήρωσή του.

Εξαιρετικό το ενδιαφέρον από πολλές απόψεις. Βεβαίως όλοι γνωρίζουμε ότι πρόκειται για μύθο. Όλοι όμως τον έχουμε ονειρευτεί, όλοι έχουμε ευχηθεί να τον ζήσουμε παρά τις αμφιβολίες μας για την ύπαρξή του. Ποιος από εμάς δε θα επιθυμούσε να ισχύει ως πραγματικότητα!…. να νοιώθουμε ότι έχουμε βρει το απόλυτο μισό μας για να μας συμπληρώνει, για να μας διώχνει από τη μοναξιά, για να μοιραζόμαστε το χρόνο μας, την καθημερινότητα μας από τα πιο σημαντικά έως τα πιο ασήμαντα που προκύπτουν στη ζωή μας.

Κατά τη γνώμη μου αυτή είναι η αλήθεια που αναζητάμε. Τη συνάντηση με την άλλη μισή ψυχή μας, την αγάπη δηλαδή που δεν έχει όρους και όρια! Το ένα μισό να τρέχει με πόθο για να ξαναενωθεί με το άλλο μισό του. Να βάζει τα χέρια ο ένας γύρω από τον άλλο και να σφιχταγκαλιάζονται γιατί επιθυμούν να ξαναενωθούν για να ξαναβρούν την ολοκλήρωσή τους.

Ο καθένας από εμάς να αναζητά το ταίρι του, να σμίξει το ζευγάρι που ονομάζουμε ‘ταιριαστό’, ‘πλασμένο ο ένας για τον άλλον’! Άρα εκείνο που κατά βάθος επιθυμούμε είναι η προσπάθεια να ολοκληρωθούμε, η προσπάθεια να βρει ο καθένας από εμάς το δικό του ‘έτερον ήμισυ’ και να δεθεί μαζί του.

Ο Έριχ Φρομ υποστηρίζει ότι η επιθυμία για αμοιβαία συγχώνευση είναι ριζωμένη στον άνθρωπο και δίχως αυτήν την ανάγκη η ανθρωπότητα δε θα μπορούσε να επιβιώσει ούτε μία μέρα!

Σκέψου… πριν μιλήσεις!

Στο νοτιότερο άκρο της Αττικής, σε ένα γεωλογικό έξαρμα που βρέχεται στις τρεις πλευρές του από τη θάλασσα, ορθώνεται ο αρχαίος ναός που έκτισαν οι Αθηναίοι για να τιμήσουν και να λατρεύσουν τον Ποσειδώνα, τον πανίσχυρο θεό κυρίαρχο της θάλασσας..

Κατά την παράδοση, η έριδα της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την πνευματική ηγεμονία της αττικής γης, είχε λήξει με την ήττα του τελευταίου, όταν ο βασιλιάς των Αθηνών επέλεξε την ιερή ελιά από τα θαλάσσια άλογα του Ποσειδώνα.. Ωστόσο η Αθήνα ήταν άμεσα εξαρτημένη πάντα από τη θάλασσα.

Στην κορυφή λοιπόν του ακρωτηρίου του Σουνίου βρήκε η λατρεία του Ποσειδώνα την κατάλληλη θέση για να εδραιωθεί.

Η οχυρωμένη κορυφή του ακρωτηρίου, θεωρούνταν πάντα από τους Αθηναίους, ως ένα σημείο ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας, καθώς έλεγχε την είσοδο του Σαρωνικού κόλπου.

Ήδη από αρκετά νωρίς ο χώρος οχυρώθηκε με ισχυρό τείχος και επανδρώθηκε με αξιόμαχη φρουρά, της οποίας η συντήρηση υπήρξε ένα από τα πάγια μελήματα των Αθηναίων…
Επιπλέον το φυσικό λιμάνι που διαμορφώνεται κάτω από το Σούνιο, χρησιμοποιήθηκε ως προχωρημένος ναύσταθμος και διέθετε τους δικούς του νεόσοικους.

Την ιερότητα του χώρου ήδη από τα αρχαϊκά χρόνια, μαρτυρούν οι ομώνυμοι κούροι του Σουνίου που εκτίθενται σήμερα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.. Βρέθηκαν θαμμένοι κοντά στην κορυφή του λόφου και δηλώνουν ότι ήδη από το 600 π.Χ., το ιερό του Σουνίουδεχόταν σημαντικές αναθέσεις.

Ένας πρώτος πώρινος ναός αφιερωμένος στο θεό της θάλασσας είχε ήδη αρχίσει να χτίζεται πριν το 480 π.Χ.. Τον καιρό της περσικής επιδρομής η κατασκευή του είχε ήδη προχωρήσει αρκετά..Η καταστροφή του ιερού από τους Πέρσες μετέτρεψε το οικοδόμημα αυτό σε σωρούς ερειπίων…

Οι Αθηναίοι δραστηριοποιήθηκαν ξανά για την ανέγερση ενός νέου ναού επί των χρόνων του Περικλή. Η κατασκευή του νέου ναού χρονολογείται μεταξύ των ετών 444-440, όταν η πόλη βρισκόταν κυριολεκτικά στο απόγειο της ακμής της. Η κορυφή του λόφου ισοπεδώθηκε για αυτόν τον σκοπό και τα απομεινάρια του παλαιού ναού απομακρύνθηκαν και ενσωματώθηκαν στον αμυντικό περίβολο.. Ο νέος ναός θα ήταν περίπτερος με δύο κίονες μεταξύ παραστάδων σε πρόδομο και οπισθόδομο, και κατασκευασμένος εξ ολοκλήρου από λευκό μάρμαρο…

Μία ζωφόρος με ανάγλυφη κενταυρομαχία διέτρεχε τον πρόναο, ενώ άλλα, πολύ αποσπασματικά σήμερα σωζόμενα γλυπτά, διακοσμούσαν τα αετώματα και τις κορυφές της στέγης…

Η κατασκευαστική του ομοιότητα με το ναό του Ηφαίστου στην Αγορά των Αθηνών προδίδει ότι ο αρχιτέκτονας ήταν μάλλον ο ίδιος…Το μνημείο παρέμεινε όρθιο και ορατό για περισσότερες από δύο χιλιετίες.. Από τον 18ο αιώνα όμως αρχίζει η εκτεταμένη λεηλασία του.

Σήμερα τμήματα των κιόνων του έχουν αναγνωριστεί στο Chatsworth της Αγγλίας, στη Βενετία και στο Potsdam της Γερμανίας.. Τα όρθια απομεινάρια του σεπτού οίκου αποτέλεσαν για αιώνες το κατεξοχήν σημείο αναφοράς των θαλασσινών όταν πλησίαζαν στην είσοδο του Σαρωνικού.

Το μνημείο του θεού της θάλασσας, που κατάλευκο υψώνεται σήμερα στην κορυφή του Σουνίου, είναι ακόμα γνωστό στους ναυτικούς ως «Καβοκολώνες», ενώ ενέπνευσε περιηγητές, λογοτέχνες του ρομαντισμού και ποιητές…

Η απίστευτη θέα προς το αρχιπέλαγος και τα μαγευτικά ηλιοβασιλέματα το καθιστούν αναμφίβολα ένα μοναδικό μνημείο…!

Κάθε τόσο επιστρέφω στον Όμηρο, που λέει «τραγούδησε με τη φωνή μου, Μούσα, και μέσα από μένα, πες την ιστορία», είπε ο τραγουδοποιός που αναφέρθηκε ακόμα στον Θερβάντες, τον Τζόναθαν Σουίφτ, τον Ντάνιελ Ντεφόε, τον «Μόμπι Ντικ»

Με μια διάλεξη πολύ διαφορετική ολοκληρώθηκε η «περιπέτεια» απονομής του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας στον τραγουδοποιό Μπομπ Ντίλαν, από την Σουηδική Ακαδημία.

Προκειμένου να παραλάβει το χρηματικό έπαθλο, ύψους περίπου 800.000 ευρώ, ο Ντίλαν έπρεπε να παραδώσει μια διάλεξη στην Ακαδημία, εντός συγκεκριμένης προθεσμίας. Και το έκανε, λίγο πριν εκπνεύσει η προθεσμία αυτή, καταθέτοντας μια ομιλία 4.000 λέξεων, με αναφορές στον Θερβάντες, τον Τζόναθαν Σουίφτ, τον Ντάνιελ Ντεφόε, τον «Μόμπι Ντικ», αλλά και την Οδύσσεια του Ομήρου, καθώς περιέλαβε στην πασίγνωστη ενακτήρια φράση: «Ἄνδρα μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον» δηλώνοντας πως «κάθε τόσο» επιστρέφει στον Όμηρο, «που λέει "τραγούδησε με τη φωνή μου, Μούσα, και μέσα από μένα, πες την ιστορία"».

Στην διάλεξή του προσπάθησε να εξηγήσει, όπως λέει ο ίδιος με την χαρακτηριστική φωνή και προφορά του, την σχέση του έργου του με την λογοτεχνία, διαβάζοντας ο ίδιος το κείμενο, ενώ τον συνοδεύει μια απαλή μουσική από πιάνο. Ο Ντίλαν, κατά κόσμον Άλαν Ζίμερμαν 75 ετών, είχε στη διάθεσή του έξι μήνες μετά την τελετή απονομής του Νόμπελ, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 10 Δεκεμβρίου στη Στοκχόλμη, για να παραδώσει την ομιλία του στην Ακαδημία. «Όταν τιμήθηκα με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας αναρωτήθηκα ποια ακριβώς είναι η σχέση μεταξύ των τραγουδιών μου και της λογοτεχνίας. Ήθελα να το σκεφτώ και να εντοπίσω τη σύνδεση. Εδώ θα προσπαθήσω να παρουσιάσω τις σκέψεις μου», ξεκινάει.

Η αναφορά του στον Όμηρο και τον Οδυσσέαδεν ολοκληρώθηκε με την έναρξη του έπους, καθώς συμπεριέλαβε στην διάλεξή του το νόημα της Οδύσσειας, όπως το αντιλαμβάνεται εκείνος: «Ο Οδυσσέας έφτασε να γίνει ένας άγνωστος. Και όταν όλα τελείωσαν, όταν γύρισε σπίτι, κάθισε με τη γυναίκα του και της διηγήθηκε τις ιστορίες. (...) Είναι ένας δρόμος δύσκολος να τον περπατήσεις. Από πολλές απόψεις, κάποιες από τις περιπέτειες του Οδυσσέα, έχουν συμβεί και σ'εσένα. Και στο δικό σου ποτό έριξαν ναρκωτικό. Κι εσύ μοιράστηκες το κρεβάτι σου με τη λάθος γυναίκα. Κι εσένα σε συνεπήραν μαγευτικές φωνές, γλυκές φωνές, με παράξενες μελωδίες. Κι είχες επίσης δύσκολα διλήμματα. Κι ακόμα δεν είχε τελειώσει τίποτα».

«Η ομιλία είναι εξαιρετική και, όπως αναμέναμε, γλαφυρή. Αφού απέστειλε την ομιλία, η περιπέτεια Ντίλαν πλησιάζει στο τέλος της», σχολίασε η Σάρα Ντάνιους γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας στον ιστότοπό της.

Ακούστε ολόκληρη την ομιλία του - Στο τέλος η αναφορά στην Οδύσσεια

protothema.gr

Όταν ρωτήθηκε από κάποια γυναίκα της Αττικής «γιατί μόνο εσείς οι Λάκαινες έχετε εξουσία πάνω στους άνδρες», απάντησε: «Επειδή είμαστε και οι μόνες που γεννάμε άνδρες», Γοργώ (κόρη του βασιλιά Κλεομένη Α’ και σύζυγος του βασιλιά Λεωνίδα Α’)

Οι γυναίκες αποτελούν το μισό του πληθυσμού, όμως οι ιστορικές πηγές δεν αφιερώνουν ούτε το μισό της προσοχής που τις αξίζει και που απαιτεί ο ρόλος τους. Όμως, οι γυναίκες της Σπάρτης αποτελούσαν εξαίρεση. Ήταν οι μόνες γυναίκες στην αρχαιότητα που, αντί να μένουν σιωπηλές, είχαν τη δική τους γνώμη και φρόντιζαν να τη διατυπώνουν. Αφού λοιπόν στα μάτια των υπολοίπων Ελλήνων οι Σπαρτιάτες φαίνονταν παράξενοι με τα ήθη και τις συνήθειές τους, άλλο τόσο και περισσότερο παράξενες έμοιαζαν και οι γυναίκες τους.

Η αποστολή που τις απέδωσε ο ημιμυθικός νομοθέτης Λυκούργος ήταν να γεννούν αγόρια που θα αποτελούσαν τους στρατιώτες της επόμενης γενιάς, με μέτρα για να εξασφαλίζουν ότι ήταν σωματικά κατάλληλες. Τα κορίτσια δεν ήταν υποχρεωμένα να υποστούν επιθεώρηση από τις αρχές κατά τη γέννησή τους και η απόφαση να ανατραφούν αφηνόταν εξολοκλήρου στους γονείς. Το μόνο που χρειαζόταν ήταν να ασκούν το σώμα τους στο τρέξιμο, στην πάλη, στο ρίξιμο δίσκου και ακοντίου, ενώ συμμετείχαν γυμνές σε θρησκευτικές πομπές, όρχηση και τραγούδια.

Ο Αριστοτέλης επέκρινε τον σπαρτιατικό νόμο που επέτρεπε στις γυναίκες, σε αντίθεση με τους άνδρες, να ζουν άσωτα και με πολυτέλεια. Από τις μαρτυρίες συμπεραίνουμε ότι οι γυναίκες δε χρειαζόταν να ασκούνται ύστερα από τη γέννηση παιδιών ή αφού πέρασαν την ηλικία που μπορούσαν να τεκνοποιήσουν.

Έτσι, τα συμφραζόμενα μας οδηγούν πως οι γυναίκες έπρεπε να παντρευτούν, όταν έφταναν σε κατάλληλη ηλικία για γέννηση παιδιών. Ο Πλούταρχος γράφει ότι συνήθιζαν να παντρεύονται «όχι μικρά κορίτσια ή ανώριμες για γάμο, αλλά στον ανθό της νιότης τους και ώριμες». Δηλαδή, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα παντρεύονταν γύρω στα δεκατέσσερα, ο νόμος της Σπάρτης όριζε ότι η γυναίκα έπρεπε να είναι τελείως αναπτυγμένη σωματικά, επομένως σε μια ηλικία δεκαοχτώ με είκοσι.

Στη Σπάρτη, αντίθετα από την Αθήνα, ο επίσημος αρραβώνας από τον πατέρα της νύφης δεν ήταν αναγκαίος για έναν νόμιμο γάμο και έτσι δεν υπήρχε επίσημη υπόσχεση από τον πατέρα να δώσει προίκα για την κόρη του. Αυτό το νομοθέτησε ο Λυκούργος με το σκεπτικό καμιά να μη μένει άγαμη εξαιτίας της φτώχιας ούτε να είναι περιζήτητη εξαιτίας του πλούτου, αλλά ο καθένας να συγκεντρώνει την προσοχή του στον χαρακτήρα και στα προσόντα του κοριτσιού. Άρα, οι γάμοι διευθετούνταν ατομικά, χωρίς να σημαίνει πως δεν υπήρχε μια συμφωνία του γαμπρού με τον πατέρα της νύφης. Επιπλέον, υπήρχε και η λεγόμενη αρπαγή, που ο σύζυγος απλώς την έκλεβε λόγω ενός εθίμου, αν και υπάρχουν μαρτυρίες πως αυτό γινόταν εν γνώσει του πατέρα.

Ενώ όμως οι άνδρες για να παντρευτούν άλλη γυναίκα, έπρεπε να χωρίσουν την προηγούμενη, επιτρεπόταν σε μια γυναίκα να έχει σεξουαλικές σχέσεις με δυο άνδρες! Αν ένας άνδρας λόγω μεγάλης ηλικίας ή ανικανότητας ήθελε να αποκτήσει παιδιά, έφερνε στο σπίτι όποιον άνδρα θαύμαζε τη διάπλαση και τον χαρακτήρα για να κάνει παιδιά με τη γυναίκα του.

Επίσης, αν κάποιος έβλεπε μια γυναίκα να έχει ωραία παιδιά, ζητούσε, με συγκατάθεση του συζύγου της, να γεννήσει τα παιδιά του. Φυσικά, ο σκοπός του νόμου ήταν η μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού και η γέννηση όσο το δυνατόν περισσότερων γερών παιδιών. Τα παιδιά νομικά μπορούσαν να θεωρηθούν ότι ανήκαν είτε στον φυσικό τους πατέρα ή στον σύζυγο της γυναίκας κατόπιν συμφωνίας των ανδρών. Έτσι, δεν είναι εύκολο να καθηλωθεί μια έννοια μοιχείας στη Σπάρτη. Οι Σπαρτιάτισσες από τη στιγμή που παντρεύονταν είχαν τα μαλλιά τους κοντά, σε αντίθεση με τους μακρυμάλληδες άνδρες, και ενδεχομένως να φορούσαν πέπλο, όταν εμφανίζονταν δημόσια.

Πάντως, ο ηθικιστής και συντηρητικός Αριστοτέλης αναφέρεται σε σεξουαλική ασυδοσία, όταν μιλούσε για τις γυναίκες της Σπάρτης, που επέβαλλαν τη βούλησή τους και πως αποτελούσε την πολιτική και ηθική χρεοκοπία της Σπάρτης.

Όπως και ο μορφωμένος Αριστοτέλης, έτσι και οι υπόλοιποι Έλληνες ασπάζονταν την τυπική φαλλοκρατική άποψη ότι οι γυναίκες ήταν κατώτερες απ’ τους άνδρες και αυτή η ελευθεριότητα των Σπαρτιατισσών τους ξένιζε αφάνταστα! Είχαν την άποψη ότι οι Σπαρτιάτισσες ζούσαν μια τρυφηλή και ακόλαστη ζωή, με την παρότρυνση των υποχωρητικών συζύγων τους. Η αλήθεια είναι όμως πως οι γυναίκες αυτές γαλουχούνταν στα πλαίσια ενός δημοσίου εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα να διαφέρει εντυπωσιακά από την τυπική συμπεριφορά των υπολοίπων Ελληνίδων.

Πέρα των ερωτικών σχέσεων με άλλους άνδρες, πολύ σημαντικό στοιχείο για να θεωρήσει ο Αριστοτέλης τη Σπάρτη γυναικοκρατούμενη κοινωνία ήταν το δικαίωμα τους να κατέχουν και να διαχειρίζονται οι ίδιες περιουσιακά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων και έγγειων ιδιοκτησιών, χωρίς να υπόκεινται σε κάποιο νομικό καθεστώς επιτροπείας. Όταν οι υπόλοιπες Ελληνίδες μεταβίβαζαν την περιουσία τους στον σύζυγό τους ή στον πλησιέστερο συγγενή, οι Σπαρτιάτισσες πατρούχοι ήταν ιδιοκτήτριες της περιουσίας που είχαν κληρονομήσει!

Επίσης, ήταν απαλλαγμένες από τις κοπιαστικές οικιακές εργασίες, σε αντίθεση με τις άλλες Ελληνίδες που όλος τους ο κόσμος ήταν το σπίτι τους. Δε μαγείρευαν, δεν έραβαν, δεν καθάριζαν: όλα αυτά τα έκαναν γυναίκες είλωτες. Είναι πιθανόν ότι δε θήλαζαν καν τα παιδιά τους. Είτε συνέβαινε είτε όχι, η φήμη των Σπαρτιατισσών τροφών, που προφανώς ήταν είλωτες, ήταν τόσο μεγάλη, ώστε, για παράδειγμα, ο Αλκιβιάδης είχε ανατραφεί από μια είλωτα τροφό. Γενικά, οι υπόλοιποι Έλληνες, έχοντας διαστρεβλωμένη άποψη, θεωρούσαν πως επικρατούσε ένα κλίμα ηθικής εξαχρείωσης και ότι οι Σπαρτιάτισσες, όχι μόνο επέβαλλαν τη βούλησή τους στους άνδρες, αλλά ασκούσαν και επιρροή στις κρατικές υποθέσεις!

Στη Σπάρτη δεν υπήρχαν γιορτές αποκλειστικά για τις γυναίκες. Οι κοπέλες που βρίσκονταν στο κατώφλι του γάμου διαγωνίζονταν στον χορό και στο τραγούδι, ενώ οι παντρεμένες τραγουδούσαν σκωπτικά τραγούδια και χλεύαζαν τους εργένηδες.

Ένα άλλο ιδιαίτερο γνώρισμά τους ήταν πως δε θρηνούσαν και δεν οδύρονταν μετά τον θάνατο ενός μέλους της οικογένειας. Δεν πενθούσαν και δεν αποσύρονταν στα σπίτια τους, όταν οι άνδρες τους έπεφταν στον πόλεμο, αλλά κυκλοφορούσαν περήφανες με λαμπερό και χαρούμενο πρόσωπο για τον ένδοξο θάνατο των ανδρών τους.

Η Αρχιλεωνίς, η μητέρα του Βρασίδα, που της πέθανε ο γιος, όταν έφτασαν κάποιοι απ’ την Αμφίπολη στη Σπάρτη και πήγαν να τη δουν, ρώτησε αν ο γιος της πέθανε με τρόπο ωραίο και αντάξιο της Σπάρτης. Καθώς εκείνοι έπλεκαν το εγκώμιό του και έλεγαν πως στα κατορθώματα ήταν ο άριστος των Λακεδαιμονίων, αυτή είπε: «Ξένοι, σωστός και ενάρετος ήταν ο γιος μου, η Λακεδαίμων όμως έχει πολύ ανώτερους απ’ αυτόν». Πλούταρχος.

Η σπαρτιατική κοινωνία ήταν η πρώτη που προσπάθησε να εφαρμόσει την ευγονική. Η καλή φυσική κατάσταση των γυναικών συντελούσε στο να είναι υγιείς μητέρες. Δε θεωρούνταν κατώτερες στην κοινωνία τους. Στα νεαρά κορίτσια χορηγούνταν παρόμοιες μερίδες τροφής με τα αγόρια. Εμποτίζονταν μέσω μιας διαδικασίας εκπαίδευσης και κοινωνικοποίησης με τα ιδεώδη της σπαρτιατικής κοινωνίας, για την υλοποίηση της οποίας είχε καθοριστική σημασία η συμπεριφορά τους ως ενήλικων γυναικών.

Τέλος, όταν ενηλικιώνονταν, είχαν το δικαίωμα να κληρονομούν και να διαχειρίζονται οι ίδιες τις περιουσίες τους. Μπορούσαν να εκφράσουν τη γνώμη τους για τον υποψήφιο γαμπρό που θα επέλεγε ο πατέρας τους και η γνώμη τους είχε βαρύνουσα σημασία. Ήταν αυτές οι γυναίκες που, αν οι γιοι τους επέστρεφαν ηττημένοι και ζωντανοί, τους έδειχναν δημόσια τη μήτρα τους και τους ρωτούσαν προσβλητικά αν ήθελαν να συρθούν μέσα σ’ αυτήν! Ήταν απλώς μοναδικές σε έναν φαλλοκρατικό κόσμο!

Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης, apocalypsejohn